Onderweg naar de Renaissance

• Inleiding• Giotto• Internationale gotiek• Laat-gotiek of vroeg-Renaissance?• Vlaamse ‘primitieven’• Jeroen Bosch

Z.O.K. p. 64-73

Onderweg naar de Renaissance: inleiding(14e eeuw)

14e eeuw: verschil zuiden en noorden• In noorden (boven Alpen: gotiek, glas-in-lood)• In zuiden: ontwikkeling naar meer natuurgetrouwheid

– Kerken in Italië: behoud van grote muuroppervlakken en kleine ramen (invloed klassieken + klimaat)

– Gevolg: verdere ontwikkeling fresco’s en mozaïek– Opnieuw natuurgetrouw schilderen– Grote voorbeeld: Giotto

• Ontwikkelingen: handel bloeit, universiteiten (Thomas van Aquino), steden, kompas, ontdekkingsreizen (Marco Polo), wind- en watermolen, mechanisch uurwerk etc. etc.

Z.O.K. p. 64

Giotto di Bondoneb (Giotto)+/-1266-1337

Giotto

Opwekking van Lazarus

Deel van fresco in Arenakapel in Padua, 1305-1306

Z.O.K. p. 64-65

Giotto

- Alles teruggebracht tot waar het om gaat, tot het hoogstnoodzakelijke (dus geen drukke, ‘stripachtige’ taferelen meer)

- Spanning en contrast aanbrengen

- Door vanuit bepaald standpunt te schilderen wordt toeschouwer deelnemer aan tafereel

- Meer plasticiteit en ruimtelijkheid

- Begin ‘tijdperk van de schilderkunst’ in Westen

Z.O.K. p. 64-65

Giotto

Giotto

San Francesco, AssisiëEind 13e eeuw

Z.O.K. p. 64-65

Giotto

Giotto

Sint Franciscus en Sint Claire

Fresco in San Francesco, AssisiëEind 13e eeuw

Z.O.K. p. 64-65

Giotto

GiottoArenakapel (Scrovegnikapel) in Padua, 1305-1306

Z.O.K. p. 64-65

Giotto

Giotto

Ordening onderwerpen fresco’s in Arenakapel in Padua, 1305-1306

Z.O.K. p. 64-65

Giotto

Giotto

Laatste oordeel

Arenakapel (Scrovegnikapel) in Padua, 1305-1306

Z.O.K. p. 64-65

Giotto

Giotto

Laatste oordeel, detail

Arenakapel (Scrovegnikapel) in Padua, 1305-1306

Z.O.K. p. 64-65

Giotto

Giotto

Laatste oordeel, detail

Arenakapel (Scrovegnikapel) in Padua, 1305-1306

Z.O.K. p. 64-65

Giotto

Giotto

Bewening van Christus

Arenakapel (Scrovegnikapel) in Padua, 1305-13061

Z.O.K. p. 64-65

Giotto

Giotto

Pinksteren

Arenakapel (Scrovegnikapel) in Padua, 1305-1306

Z.O.K. p. 64-65

Giotto

Giotto

Peruzzi en Bardi Kapel, in kerk van Santa Croce in Florence

Fresco’s van Giotto 1320-1325

Z.O.K. p. 64-65

Giotto

Giotto

Sint Franciscus

Bardi Kapel, in kerk van Santa Croce in Florence

Z.O.K. p. 64-65

Giotto

Giotto

Ognissanti Maria

Paneelschildering 1310

Z.O.K. p. 64-65

Internationale gotiek

Naam binnen gotische schilderkunst een beeldhouwkunst 1400-1430: elegante houdingen en kleding, zachte gelaatsuitdrukkingen, natuurgetrouw in details

Noordelijke en Italiaanse traditie in schilderkunst in elkaar overgevloeid: domineren West-Europa-Achtergrond schilderij krijgt ‘ruimte’ (geen plat vlak meer)-Boekverluchtingen belangrijk (b.v. Gebroeders van Limburg) -> miniaturen-Dieptewerking en ‘perspectief’ (maar op niet wetenschappelijke manier)-Natuurgetrouwheid-Altaarstukken (b.v. da Fabriano) populaire vorm van schilderkunst: kleur, plastische vormen, rijkdom aan kleding en decoratie, eerste spel met licht/donker

Z.O.K. p. 66

Internationale gotiek

Gebroeders van Limburg: pagina uit Les Belles Heures (getijdenboek) 1409

Beginletters steeds verder uitgewerkt tot ‘miniaturen’. In 15e eeuw illustraties vaak totaal los van de tekst: enkel verluchting.

Z.O.K. p. 66

Internationale gotiek

Gebroeders van Limburg: pagina uit Les Très Riches Heures du Duc de Berry (getijdenboek) 1415

Z.O.K. p. 66

Internationale gotiek

Gebroeders van Limburg: pagina uit Les Très Riches Heures du Duc de Berry (getijdenboek) 1415

Maart

Z.O.K. p. 66

Internationale gotiek

Gebroeders van Limburg: pagina uit Les Très Riches Heures du Duc de Berry (getijdenboek) 1415

Juni

Z.O.K. p. 66

Internationale gotiek

Gentile da FabrianoDe aanbidding der drie koningen1423, altaarstuk

(in 15e eeuw altijd op hout, nog niet op linnen!)

Z.O.K. p. 66

15e eeuw:Laat-gotiek of vroeg-renaissance?

Italië: Afzetten tegen gotiek en int.stijl., zoeken naar klassieke realistische stijl. Breuk met middeleeuwen -> vroeg-renaissance (in schilder-, beeldhouw- en bouwkunst)

Noorden (o.a. Nederlanden): Voortzetten int.stijl, schilders uit Nederlanden grote invloedGeen breuk met middeleeuwenNiet zoeken naar imitatie van natuur, maar op andere manier realistischer-> laat-gotiek (vrijwel alleen schilderkunst)

Z.O.K. p. 66-67

Vlaamse ‘primitieven’

Zuidelijke Nederlanden (= het Noorden)-‘Primo’ (Latijn) = ‘eerste’-Vlaamse ‘primitieven’: eerste paneelschilders in het Noorden-Waren geen miniatuurschilders of ambachtslieden-B.v. Jan (en Hubert) van Eyck (altaarstuk Lam Gods)

Z.O.K. p. 68-71

Vlaamse ‘primitieven’

NIEUW bij Vlaamse ‘primitieven’:-diepte, plasticiteit en volume van figuren, duidelijke compositie-beeld is één geheel-wilden werkelijkheid schilderen (maar: konden nog geen wetenschappelijk perspectief schilderen)-Verplaatsing van schilderen omgeving adel naar gewone bevolking-Veel symbolen

Z.O.K. p. 68-71

Vlaamse ‘primitieven’

NIEUW bij Vlaamse ‘primitieven’: OLIEVERF-Gebruikten voor het eerst olieverf (olie als bindmiddel i.p.v. tempera (eiwit)) -Olieverf daarvóór alleen op metaal en steen

-Eigenschappen: *zachte kleurovergangen*kleuren die werkelijkheid benaderen*schakeringen licht/donker -> ruimte*preciezer schilderen want droogt langzaam

Z.O.K. p. 68-71

Vlaamse ‘primitieven’

(Hubert en) Jan van Eyck: Het Gentse Altaar (Het Lam Gods)1425-1432 Olieverf (!) op panelen343x439cm

Open luiken

Z.O.K. p. 68-71

Vlaamse ‘primitieven’

(Hubert en) Jan van Eyck: Het Gentse Altaar

Open luiken, detail

Adam en Eva

Z.O.K. p. 68-71

Vlaamse ‘primitieven’

(Hubert en) Jan van Eyck: Het Gentse Altaar Open luiken, detail. Aanbidding van Lam Gods

Z.O.K. p. 68-71

Vlaamse ‘primitieven’

(Hubert en) Jan van Eyck: Het Gentse Altaar

Gesloten luiken

Z.O.K. p. 68-71

Vlaamse ‘primitieven’

(Hubert en) Jan van Eyck: Het Gentse Altaar

Gesloten luiken, detail

Maria van de annunciatie (aankondiging van de geboorte van Christus)

Z.O.K. p. 68-71

Vlaamse ‘primitieven’

(Hubert en) Jan van Eyck: Het Gentse Altaar

Gesloten luiken, detail

Johannes de Doper ENJohannes de Evangelist

Z.O.K. p. 68-71

Vlaamse ‘primitieven’

Jan van Eyck: Man met tulband1433

Z.O.K. p. 68-71

Vlaamse ‘primitieven’

Jan van Eyck: Madonna met kanselier Rolin 1435

Z.O.K. p. 68-71

Vlaamse ‘primitieven’

Rogier van der WeydenKruisiging (drieluik) 1445

Z.O.K. p. 68-71

Vlaamse ‘primitieven’

Hens MemlingDrieluik van de familie Moreel 1484

Z.O.K. p. 68-71

Vlaamse ‘primitieven’

Hugo van der Goes Aanbidding van de herders (deel van drieluik) 1476

Let op de verborgen symbolen (b.v. de bloemen, sandaal, korenschoof, kleur van gewaad, vogels, verhoudingen)

Zie hier voor bloemensymboliek

Z.O.K. p. 68-71

Beeldhouwkunst late middeleeuwen

Naast schilderkunst ook beeldhouwkunst:

-Meer hout dan steen-Meestal religieuze onderwerpen-Steeds realistischer-Gepolychromeerde (beschilderde) beelden (vaak later verwijderd)

Z.O.K. p. 71

Vlaamse ‘primitieven’

Beeldhouwkunst late middeleeuwen (meestal anoniem werk)

Z.O.K. p. 71

Beeldhouwkunst late middeleeuwen

Beeldhouwkunst late middeleeuwen.

Adriaen van WeselSterfbed van Maria1476

Z.O.K. p. 71

Beeldhouwkunst late middeleeuwen

Beeldhouwkunst late middeleeuwen. Adriaen van Wesel

Z.O.K. p. 71

Jeroen Bosch

Jeroen Bosch (Jhiëronymus Bosch), Den Bosch-werkt in Nederlanden als in Italië renaissance op hoogtepunt is (rond 1500)-weinig belangstelling voor realistisch schilderen van laat-gotiek-heel veel symboliek, los van werkelijkheid-veel duivels, hel, demonen: niet optimistisch (christelijke ondertoon)-was voorloper, veel navolgers-veel onduidelijkheid rond zijn werken

Zie ook Jeroen Bosch Art center Den Bosch

Z.O.K. p. 72-73

Jeroen Bosch

Jeroen Bosch: De Marskramer (zelfportret?)

Z.O.K. p. 72-73

Jeroen Bosch

Jeroen Bosch: Christus draagt het kruis 1515-16

Z.O.K. p. 72-73

Jeroen Bosch

Jeroen Bosch: De tuin der lusten, 1505-10, 220cm hoog, dichtgeklapt

Z.O.K. p. 72-73

Jeroen Bosch

Jeroen Bosch: De tuin der lusten, 1505-10, 220cm hoog, opengeklapt

Z.O.K. p. 72-73

Jeroen Bosch

Jeroen Bosch: De tuin der lusten, opengeklapt details Adam en Eva in het Paradijs

Z.O.K. p. 72-73

Jeroen BoschJeroen Bosch: De tuin der lusten, opengeklapt details Tuin der lusten, met zondige zaken

Z.O.K. p. 72-73

Jeroen BoschJeroen Bosch: De tuin der lusten, opengeklapt details De hel

Z.O.K. p. 72-73