"Amerika"

Driemaandelijks heemkundig tijdschrift van de

Geschied- en heemkundige

kring Kinrooi v.z.w.

Jaargang 16 nr. 3 15 september 1997

KANTOOR VAN AFGIFTE : 3640 KINROOI

ISSN 0774-000X

BESTUUR

Voorzitter

René RAETS, Venlosesteenweg 368

56.50.84

Ondervoorzitter

Gaby NIES, Oudekerkstraat 36

70.15.20

Secretaris

Pater Jan BIERENS, Pelserstraat 33

3680 Maaseik

56.65.47

Penningmeester

Louis BEIJNSBERGER, Heitjesstraat 2

70.26.80

Bibliothecaris en commissaris

Jos VAN de WINKEL, Margarethastraat 62

NL 6014 AG Ittervoort

0031.475.56.54.56

Bestuursleden

Pol SPREUWERS, Venderstraat 30

70.15.36

Werner SMET, Breeërsteenweg 124

56.31.32

REDACTIERAAD Het Bestuur

LAY-OUT + TYPEWERK

Martine Dryvers

May Verhoeven

WOORDJE VAN DE VOORZITTER

Nummer drie van "Dao raostj gèt" is traditiegetrouw het

nummer dat in de vakantieperiode tot stand komt. Vakantie =

even vergeten en dan met nieuwe moed opnieuw beginnen.

Ook de redactie heeft van de vakantie geprofiteerd, maar

daarom nog niet stilgezeten. Het resultaat kunt U met dit

septembernummer vaststellen.

We zijn blij dit "woordje van de voorzitter" met verheugende

mededelingen te mogen beginnen:

- SCHUTTERIJ ST.MARTINUS KINROOI behaalde op het

O.L.S. de eerste prijs. Ze mogen dus in 1998 dit volkskundig

feest bij uitstek organiseren. Van harte proficiat! De Geschied-

en heemkundige kring zegt ALLE medewerking toe om aan het

welslagen van dit feest te mogen bijdragen.

-MOEDER ANNA VAN GEISTINGEN is terug: dit eeuwen

oude beeldje is, na een afwezigheid van zeven jaar, mooier als

ooit tevoren, teruggekeerd om voortaan in een passende

omgeving devoot vereerd te worden in een kapelleke op een

kruispunt van Vlaamse wegen in het hart van het oude kerkdorp

Geistingen. Het is de bedoeling van de Geschied- en

heemkundige kring geweest

- na restauratie - het beeldje in zijn oorspronkelijke omgeving

terug te brengen, zodat de band met de buurtbewoners én het

verleden niet verloren zou gaan.

Dat ons tijdschrift met aandacht gelezen wordt, bewijzen de

reacties die wij ontvingen op verschillende artikels uit ons

vorig nummero.a.: "Oosmodertaal", "Kessenicherrolregister"

en niet te vergeten het "Oorlogsdagboek van een student" van

Jaak Hoedemakers, wat bij velen de herinnering aan die

benarde tijd weer tot leven heeft doen komen. Dit is heemkunde

in de ware zin van het woord!

EINDREDACTIE René Raets

DRUK

HugoSymons

Bree

REDACTIEADRES

Secr./Documentatiecentrum

Weertersteenweg 419

3640 Kinrooi

Rek.nr. 735-2224992-91

Tel. 089/70.14.10

VERANTWOORDELIJKE

UITGEVER

René Raets

Venlosesteenweg 368

3640 Kinrooi

De HEEMKALENDER 1998 is inmiddels ook weer vers van de

pers. Eerstdaags zullen onze bestuursleden zich bij u aan huis

komen aanbieden. Ontvang ze goed: de heemkalender is onze

steunkaart en wij bieden u dertien unieke foto's aan voor de

luttele prijs van (nog altijd) 100,- Bef.

Als afscheid van het vakantieseizoen en als opening van het

werkjaar heeft op zaterdag, 30 augustus onze traditionele

uitstap, ditmaal naar LUIK, plaatsgehad. Hoe het was en hoe

het ging leest U in een volgend nummer.

Bij gelegenheid van de "Velt-natuurbeurs" hield onze kring een

"open-deur-dag". Velen bezochten onze stand en drukten hun

bewondering uit voor onze werking. Waarvoor onze dank. We

gaan onverdroten op dezelfde weg verder. Dat is beloofd!

René Raets

86 Dao raostj gèt 15 september 1997

INHOUD Woordje van de voorzitter 86

Inhoudstafel 87

Uit heden en verleden van Kinrooi:

- Oorlogsdagboek van een student: deel 3 - 1944 88

- Samenspelletjes en liedjes rond de jaren '40 101

- Van Nolke die naar de markt ging 102

- Over sagen en gebruiken van weleer: deel 2 105

- Sagen over de geestenwereld: deel 8 107

- Beroepsaangiften Kinrooi anno 1866 108

- Maaseiker pleidooi voor een Beerselaar 109

- Een nieuwe rubriek: kwartierstaten 110

- Kinrooi in het termijngebied van de Minderbroeders van Weert 117

Mededelingen:

- Oos modertaal 120

- We waren aanwezig te... 121

- Uit onze ledenfamilie 122

-Kringwerking * 123

- Uit ons documentatiecentrum 125

OP DE OMSLAG :

"Amerika": in dit nummer starten we met een nieuwe rubriek nl. kwartierstaten. We beginnen met een oud

geslacht uit Kinrooi: Theybers.

Dao raostj gèt 15 september 1997 87

Uit heden en verleden

OORLOGSDAGBOEK VAN EEN STUDENT: deel 3 -1944

Dinsdag 1 februari

Er zijn geruchten dat de school in bezit gaat

genomen worden door de Duitsers.

Vandaag rantsoen tabak en sigaretten gekregen.

Vanaf j8 jaar kregen wij rantsoenzegels voor de

aankoop van sigaretten of tabak.

Aangezien ik geen roker was, kon ik er wat zakgeld

mee verdienen.

Woensdag 2 februari

Nederlands: "Gloriant" (held uit een middeleeuws

abelspel): wereldlijk toneel Frans: "Gil Bias

"(schelmenroman van R. Lesage)

Vrijdag 4 februari

Ben evenals Thieu Van Aken grieperig; we gaan in

de middagpauze naar dokter Vanderzijl.

8,5 op 10 voor Frans opstel "Fettre d un ami". Ik mag

het voorlezen.

Ben bedlegerig tot 12 februari.

Thieu Van Aken uit Opitter was bij de enkele

studenten die na de humaniora verder studeerden: hij

werd leraar lichamelijke opvoeding en Antoinette

Martens uit Aldeneik werd lerares wiskunde.

Zondag 13 februari

Uit bibliotheek: "Als Vlaanderen terugroept".

Prachtig verhaal van een Hongaar die te voet naar

Vlaanderen trekt.

Maaseik speelt tegen Hannut. Internationale keeper

Van de Weyer. Flauwe match.

Cinema: "Le Simple " met Fernandel.

Maandag 14 februari

Algebra: determinantenleer Frans:

"Le sommeil du Condor”

Nederlands opstel: 's Morgens als de merels fluiten.

Dinsdag 15 februari

Duits: "Der Totentanz" van Goethe

Korfbal onder de turnles.

Donderdag 17 februari

Bitsig koud.

Engels: "Absent-mindedness in a parish-choir" Te

voet langs Sint-Jansberg naar huis. Aan de boerderij

Royakkers ontmoet ik een groep kinderen die de

ronde doen met "de koningsbaan".

In Ophoven bestond vroeger bij de kinderen het

folkloristisch gebruik op donderdag voor

vastenavond met "de koningshaan" de ronde te doen.

Met een haan of kip op de arm (de poten

vastgebonden, en een fleurig strikje om de nek) liepen

de bengels de huizen af. Voor de deuren werd dan op

zangerige toon telkens het monotone wijsje Gèf mich

get veur de keunings-haan afgedreund.

In een linnen beursje werden de geldstukken

verzameld die hun werden uitgereikt, 's Avonds werd

dan de buit verdeeld.

Vrijdag 18 februari

Wiskunde: goniometrische vergelijkingen Tekenles:

M. Kennis praat over kunst: impressionisme en

expressionisme Franse spreekbeurt door Jan Rutten

over Honoré de Balzac.

Zaterdag 19 februari

's Morgens is de hele natuur met een witte

sneeuwvacht overdekt.

Rantsoenzegels gehaald op het gemeentehuis.

88 Dao raostj gèt 15 september 1997

Zondag 20 februari

Vastenavond.

Ik ben bij vriend Jan (Gorissen), waar enkele

verklede carnavalsvierders aan de deur verschijnen.

Vader Pol haalt lachend de zwezerik te voorschijn

maar overhandigt hun dan toch een fooi.

Te Ophoven en omstreken deden jeugdige verklede

carnavalsvierders de ronde bij de inwoners voor een

omhaling van geld of sneden spek, die aan een lange

puntige stok werden geregen. Op sommige plaatsen

werd voor de grap een pezerik (uitgesneden roede

van het varken die gebruikt werd voor het smeren van

zagen) gegeven. Cinema Plaza: "Stukas":

propagandafilm met indrukwekkende vliegstunts.

Op de besneeuwde markt staan de schommels

opgesteld. Kermisorgel speelt.

Lees 's avonds de dichtbundel "Het levende hout".

Maandag 21 februari

M. Bergen, leraar wiskunde heeft trein gemist. We

verhuizen naar lokaal van M. Bleukx die Griekse les

geeft aan de studenten van de Latijnse.

Geschiedenis: Lodewijk XV M. Renson

handelt over de "Ro..co..co".

De Rococo is een decoratieve bouwstijl die zich in de

eerste helft van de 18de eeuw in Frankrijk uit de

barok ontwikkelde.

We verkneukelden ons steeds over het sterk

articuleren van woorden en het rollen van de "r" door

M. Renson.

Dr. G. Renson werd in 1952 leraar aan het Kon.

Atheneum te Halle en aan de Middelbare

Normaalschool Sint-Thomas te Brussel. Voor zijn

vertrek alhier publiceerde hij nog een "Beknopte

Geschiedenis van Maaseik".

Hij werd later benoemd tot conservator van het

Kasteel van Gaasbeek.

M. Bleukx, die enkele generaties van "klassiekers"

heeft opgeleid aan het Kon. Atheneum, zou ik nog

meer dan vroeger gaan waarderen, toen ik hem in

mijn later persoonlijk leven leerde kennen als

voorzitter van de toenmalige Commissie van

Openbare Onderstand. Daarin nam hij van 1953 tot

1977 het ambt van voorzitter waar, periode tijdens

dewelke ikzelf eerst als ontvanger en

nadien als secretaris werd aangesteld.

Hij was de stuwende kracht achter tal van

initiatieven. Dankzij hem kreeg Maaseik in 1962 een

nieuw en modern ziekenhuis en in 1967 een nieuw

bejaardentehuis dat in 1977 nog werd uitgebreid

meteen nieuwe vleugel voor invalide bejaarden. Hij

overleed op 18 augustus 1991.

Dinsdag 22 februari

Hard gevroren. Het ijs draagt.

Duits: "Die Kraniche des Ibykus" (De Kraanvogels

van Ibycus) (1)

Nederlands: "De bult spreekt" van Willem Elsschot.

(1) We bespraken de bekende ballade van Friedrich

von Schiller over de Griekse lierdichter Ibycus (6e

eeuw voor C.) die volgens de sage door struikrovers

werd vermoord. Kraanvogels die hij ter hulp riep,

zouden de misdaad later gewroken hebben, vandaar

de spreekwoordelijke betekenis van die titel:

"onverhoedse getuigen".

Woensdag 23 februari

Nederlands: geschiedenis van de Nederlandse

letterkunde.

Schriftelijke overhoringen aardrijkskunde (goed) en

scheikunde (slecht)

Sneeuwballen in de studie bij M. Van Dist. Weer

Engelse vliegtuigen 's nachts.

El ie Van Dist, een zeer gedistingeerde figuur, was

de uitstekende tweede leraar Frans. Hij sprak met een

onberispelijk accent, hetgeen deed vermoeden, dat

hij afkomstig was uit een tweetalige familie.

Hij had een tijdlang zijn oog laten vallen op een

Maaseikse schone met de welluidende naam Désiré.

Als er over zijn manieren en voorkomen gesproken

werd, ontlokte dit bij de studenten onder elkaar wel

eens de ironische opmerking: "Ca laisse à désirer"

(dat laat te wensen over). Zijn steeds weerkerende

categorieke aanmaning om gekscherende

klasgenoten op de achterbanken tot de orde te

roepen, klonk steevast: "Est-ce fini de rigoler

là-bas"! (Is 't gedaan met lol te verkopen daarachter).

M. Van Dist werd later leraar aan het Koninklijk

Atheneum van Berchem, waar hij thans nog

woonachtig is.

Dao raostj gèt 15 september 1997 89

Donderdag 24 februari

Frans: "Gil Bias "

Op het marktplein van Maaseik zijn Duitse tanks en

soldaten aangekomen.

Vrijdag 25 februari

Vader werkt in opdracht van de gemeente aan

herstellingswerken van de noodbrug over de Lossing

aan Leurs.

Wij worden ‘s morgens plots opgeschrikt door

onheilspellend geronk van geallieerde vliegtuigen die

glinsterend in de zon oostwaarts vliegen. Vijf minuten

later volgt een hevig bombardement. Moet heel

dichtbij zijn aan de Nederlands- Duitse grens.

Twee kruiwagens houtspaanders gehaald aan de

Lossingbrug.

Man van jonge vrouw uit Ophoven te Wessem

vermoord.

Zaterdag 26 februari

Bij gebuur Jan Klerkx werden vannacht twee fietsen

ontvreemd. Van hun banden ontdaan werden ze

teruggevonden in de haag van mijn oom Jan Coolen

(Zjang van Jannes).

Ook bij Jan Vanthoor (Hans de Moggel) werden twee

fietsen en een zak meel ontvreemd. Vertaling gemaakt

van gedicht van J. Cowper "The diverting hi story of

John Gilpin”.

Zondag 27 februari

Uit bibliotheek: "Hollands Glorie" van Jan de Hart o

g

Vergadering studentenbond.

's Avonds met neef Tuur en Lucien Boonen naar film

in Maaseik. Er is geen plaats meer vrij.

We krijgen drie bijgehaalde stoelen: "Heb mij lief"

met Marika Rock.

De twee cinemazalen in Maaseik deden tijdens de

oorlog goede zaken: de in 1987 buiten gebruik

gestelde zaal Van Eyck en de reeds lang verdwenen

zaal Plaza (Blauwe Zaal) in de Capucienenstraat.

Zowel voor de middag- als voor de avondver-

toningen zaten ze meestal overvol.

De films waren voor 99% van Duitse herkomst.

Sporadisch werd ook wel eens een Franse film

gedraaid bijv. met Fernandel.

De vertaalde versies van de Duitse actualiteiten,

gestoffeerd met de opgeschroefde wapenfeiten van

de nazi's moesten wij er vooraf maar bijnemen.

Maandag 28 februari

Geen lessen. Daarna ijspret op Eendenpoel aan

Hoverhof.

Dinsdag 29 februari

Gelezen: "Kobeke " van Ernest Claes.

Weer schaatsen. Op zwakke plek tot aan knieën door

het ijs gezakt.

Rijkswachters, voorafgegaan door een bestelwagen,

rijden vanuit het dorp door de Leustraat en doen een

inval in villa "La Tourelle".

Op Jettenhof werden vannacht een schaap en een

partij konijnen gestolen.

Bij de inval in villa "Fa Tourelle" werd een

wapendepot ontdekt.

De Staf van het Geheim Leger, met onder meer Tony

Lambrechts uit Hasselt zat er verborgen. De

verzetslieden waren echter verwittigd door de

toenmalige veldwachter Pieter Coolen en konden

zich tijdig in veiligheid stellen.

De eigenares Juffrouw Nyssen en Jan Hilven werden

nadien gevankelijk weggevoerd.

Het volledig relaas en het tragisch gevolg van de

inval in villa "Fa Tourelle" worden uitvoerig belicht

in het boek "Oorlog 40-45 tussen Maas en Kempen"

van ere-senator Mathieu Rutten uit Tongeren.

Villa "La Tourelle" te Ophoven waar tijdens de oorlog de

Staf van het Geheim Leger was ondergebracht

90 Dao raostj gèt 15 september 1997

Woensdag 1 maart

Engels: "Ripvan Winkle"van WashingtonIrving.

Frans: "Le passeurd’ eau" van Emile Verhaeren

Gekocht: volksuitgave van "Légende d’Ulen- spieghel

et de Lamme Goedzak" van Ch. de Coster.

Donderdag 2 maart

In de stal gewerkt. Na de middag wordt brood

gebakken. Ik stook de oven. Geallieerde vliegtuigen

weer zeer bedrijvig.

-Vrijdag 3 maart

Frans opstel: "Santé ou richesse"

Bèr Notermans houdt een spreekbeurt over Alfred de

Musset.

Bij tante Liza geluisterd naar luisterspel op radio

"Pastoor Campens en zijn parochie".

Zaterdag 4 maart

Het heeft opnieuw gesneeuwd.

De ganse dag gedreun van overvliegende

Amerikaanse bombardementsvliegtuigen.

Ze blijven echter onzichtbaar in de grauwe

sneeuwlucht.

Zondag 5 maart

Na het lof naar de cinema: "De zondenbok".

's Avonds toneel in de parochiezaal: "De zoon van de

werkstaker".

Mathieu Hornikx danst de charleston.

Blijspel: "Nachtwacht op de maan" met René

Hoedemakers (Neer van 't Schoor) in de hoofdrol.

In de Gildezaal (ook repetitiezaal van de Kon. Fanfare

"De Ophoverzonen") vonden heel wat culturele

activiteiten plaats. Aan de voorkant boven het podium

stond, over de gehele breedte van de zaal, in sierlijke

Gothische letters, het veelzeggende geschilderd

devies: "Geen lauwer wast in lager lucht".

De vermelde toneeluitvoering werd gebracht door de

toneelgroep "Hand in Hand", waaraan dorpsgenoot

Jos Smeets reeds vroeger een uitvoerig artikel heeft

gewijd.

Maandag 6 maart

Het dooit.

Lucien Boonen vertelt grap over Engelse boer die

piloot werd bij de Royal Air Force. Keert na vlucht

naar Berlijn met zijn volledige bommenlast terug

naar de basis.

Reden: het alarm was juist afgeblazen. Klasgenoot

Lucien Boonen uit Aldeneik was tevens medelid van

de studentenbond in Ophoven. Vliegtuigen waren

steeds zijn stokpaardje en hij droomde van het

avontuurlijke vliegeniersleven. Hij was een knap

student.

Kort na de bevrijding verliet hij het Atheneum om

dienst te nemen bij de Belgische Luchtmacht. Hij

behaalde er zijn vliegeniersbrevet en nam later deel

aan diverse militaire opdrachten o.m. in het

voormalige Belgisch Kongo en in Amerika. Hij

beëindigde zijn loopbaan met de graad van kolonel.

Dinsdag 7 maart

M. Renson spoort ons aan, meer belangstelling aan

de dag te leggen voorde wetenschappen: wij behoren

immers reeds bij de meer ontwikkelden (sic).

Woensdag 8 maart

Bij het huiswaarts keren in gezelschap van Gerard

Schiepers zijn we ter hoogte van Meurkenshof

getuige van een treffen tussen drie laagvliegende

geallieerde vliegtuigen en een Duitse jager. Hevig

mitrailleurvuur. We duiken de haag in.

Gerard Schiepers, die verdere studies deed aan de

Koloniale Hogeschool, bekleedde aanvankelijk een

administratieve functie in het voormalige Belgisch

Kongo.

Nadien werd hij kabinetchef op enkele Ministeriële

Departementen en later regeringsafgevaardigde aan

de Leuvense universiteit.

Donderdag 9 maart

Wanneer ik rond 8 uur langs Sint-Jansberg op het

Majoor Aertsplein aankom, rijdt de stoomtram uit

Eisden luid toeterend binnen, volgeladen met

studenten en mijnwerkers. Ook de reizigers met de

trein uit Hasselt zijn gearriveerd en haasten zich in

de richting van het centrum.

Dao raostj gèt 15 september 1997 91

's Avonds hevig bombardement niet ver over de

Maas, richting Duitse grens.

Bij de aanvang van de roman uit 1933 van Georges

Simenon, "La Maison du Can al", arriveert ook de

hoofdpersoon, het Brusselse weesmeisje Edmée,

vanuit Hasselt te "Maeseyck" om van daaruit per

"vicinal" (buurtspoorweg) door te reizen naar

"Neeroeteren". Daar wordt ze met een koets

afgehaald om zich naar het huis de "Wateringen", dat

in feite op het grondgebied van Elen is gelegen, te

begeven.

Hoeve "De Wateringen" te Elen-Neeroeteren, plaats uit het

gelijknamige boek "La Maison du Canal" van G. Simenon

Het is een min of meer autobiografisch boek,

gebaseerd op de herinneringen van de schrijver uit

een kerstvacantie die hij onder de Eerste

Wereldoorlog bij familieleden in dat huis doorbracht.

Dit typisch werk van G. Simenon, waarin hij een

beeld ophangt van de armoedige en rauwe

levensomstandigheden van de landelijke bevolking,

ademt, inzonderheid in de natuurbeschrijvingen, een

drukkende en beklemmende sfeer. Het huis de

"Wateringen" wordt momenteel bewoond door het

echtpaar Edgard Tombal-Truyen. Ook Gérard

Walschap beschrijft kleurrijk zijn aankomst aan het

Majoor Aertsplein en de ingang van de Bosstraat in

de novelle "Op vrijersvoeten".

Hij huwde namelijk de Maaseikse Antoinette

Theunissen uit het "Hotel du Chemin de Fer" in de

Bosstraat.

De waargebeurde anecdote gaat, dat een andere zus

Theunissen op 10 mei 1940 vanuit een bovenraam

naar buiten leunde, toen de eerste Duitse soldaten

door de Bosstraat renden. In de mening dat het

Hollandse douaniers waren, die ook in veldgrauw

gekleed waren, riep zij: "Jongens, zit de Pruus achter

uuch"? Een bulderend "Rein!" met een geweerloop in

haar richting, deed haar totaal onthutst het venster

sluiten

Zaterdag 11 maart

Ben 's morgens mijn Duitse les aan het blokken. Op

het ogenblik dat ik de zin lees "befleissige dich stets

der Wahrheit", wordt ik opgeschrikt door een heftig

bonzen op de voordeur. Vier rijkswachters. Zij

vragen de weg naar de boerderij Meulenaars in de

buurt. Later verneem ik dat daar 's nachts

aardappelen werden gestolen. Gelezen: The MUI on

the Floss (verkorte uitgave) van Elliot.

Weer vliegtuigen in de nacht. Ik lig pas in bed, als

een zware bominslag het hele huis doet daveren.

Zondag 12 maart

Bij vriend Jan Gorissen, waar we herinneringen

opdiepen uit onze kinderjaren: over de boeken die we

samen lazen en onze eerste eigen pennevruchten.

Gelezen: "De Geest der Gothiek" van Urbain Van de

Voorde. Het geeft mij de grootste voldoening, mij

geestelijk te verrijken, voldoening die de bovenhand

heeft op wereldse ontspanning en materiële rijkdom.

Jan Gorissen, mijn gebuur en boezemvriend sinds

mijn prille jeugd voelde zich reeds van jongs af aan

geroepen tot het zendelingenleven.

Hij verblijft reeds ruim 35 jaar in Zaïre, eerst als

leraar en nadien als pastoor en broussepater in de

kruisherenmissie aldaar. Vertoeft thans in de

kruisherenmissie van Kinsjasa.

Op 30 mei 1965 ontsnapte hij aan de gruwelijke

moord op 21 Paters Kruisheren in Buta omdat hij

toen zijn verlof in België doorbracht.

Vriend Jan hield net als ik gedurende het jaar 1944

een dagboek bij. Tot zij n grote spijt verdween het in

zijn missiepost tijdens de troebelen in onze

92 Dao raostj gèt 15 september 1997

voormalige kolonie in 1965.

Dat Jan een onverwoestbaar optimist is blijkt uit zijn

regelmatige bijdragen in het tijdschrift "Kruis en

Wereld" over zijn belevenissen in zijn Zaïrese

missiepost.

Dinsdag 14 maart

Nederlands: "Dinska Bronska " van K. Van den

Oever

Meetkunde: Transversalen.

Woensdag 15 maart

's Morgens stralende zon. Na de middag verandert

het.

Nederlands: Bredero.

Voordracht van M. Coopmans over Lamartine, de

Franse romantische dichter.

Vrijdag 17 maart

Frans: spreekbeurt door Bèr Hotterbeekx over de

Franse dichter Alfred de Vigny.

Bèr Notermans heeft een "vitaminenverbrijzelaar"

vervaardigd.

Het waren niet zozeer de vitaminen maar wel de

broodjes waar wij en ook de leraars iedere dag naar

uitkeken.

Bèr Hotterbeekx trad in dienst van de Regie der

Luchtwegen waar hij de functie van vluchtleider

vervulde.

Bèr Notermans, de grapjas van de klas, had een

onmiskenbare "wiskundige knobbel". Hij was voor

velen van ons de toeverlaat bij het oplossen van de

moeilijke opgaven van analytische meetkunde die

wij in de weekends van leraar Fons Bergen als

huiswerk kregen.

Hij was een tijdlang studiemeester en daarna

secretaris van de Schippersschool van Eisden. Hij

vestigde zich tenslotte als zelfstandig

verzekeringsmakelaar en fiscaal raadgever in Rotem

waar hij op 3 augustus 1990 onverwacht overleed.

Zaterdag 18 maart

Neef René (van ‘t Schoor) brengt een wagen

voederbieten.

Met een mand de hele voorraad naar de schuur

gesjouwd.

Rijkswachters doen weer de ronde in het Leu naar

aanleiding van nieuwe diefstallen.

Zondag 19 maart

Uit bibliotheek: "De vliegende herberg" van

Chesterton.

Maandag 20 maart

's Avonds vallen er bommen in Leut.

Dinsdag 21 maart

Duits: Balladen van Schiller en Goethe.

Woensdag 22 maart

We leren Engels liedje:

"Polly wolly doodle "

For I went down to see my girl

Sing Polly wolly doodle all the day.

Fare thee well, fare thee well,

fare thee well my fairy fay.

Met hondenkar van oom Jan hout gehaald aan

Lossingbrug.

Donderdag 23 maart

Sedert enkele dagen is de Vesuvius weer in werking.

Twee dorpen werden onder de lava bedolven en

duizenden mensen zijn op de vlucht. Dreunende

vliegtuigen in de nacht.

Vrijdag 24 maart

Proefwerk Frans opstel: "Vivre c’est se combattre ".

's Middags thuis bakoven gestookt.

Later sta ik buiten naar de blauwe, wit bewolkte

lucht te turen. Alles ademt rust en kalmte. De

dorpsklok tampt in de verte. Ik voel mij weemoedig

en vervuld van een vreemd verlangen. Ik denk terug

aan mijn onbezorgde kinderjaren.

Zaterdag 25 maart

Heerlijk lenteweertje. Zulke dag, ik herinner het mij

nog goed, was het ook bij de Duitse inval op 10 mei

1940, dag zo vol angstwekkende herinneringen.

Dao raostj gèt 15 september 1997 93

Moet vandaag mijn hersens volstoppen met

wiskunde: Dura lex, sed lex ( de wet is hard maar het

is nu eenmaal de wet).

Op straat spelen kinderen uit de buurt met blikken

gevuld met carbuur. (carbid)

Een geliefkoosde bezigheid van de dorpsjeugd was

het niet ongevaarlijk spelen met carbid dat toen nog

sporadisch gebruikt werd voor de verlichting van

fietslantaarns.

Het goedje werd in een blikken bus met deksel

gestopt en daarna lichtjes bevochtigd, waardoor de

gassen vrijkwamen. Een brandende lucifer met

omzichtigheid tegen het smalle gaatje in de bodem

van het blik gebracht, deed dan het deksel met een

luide knal eraf vliegen, waarna het spel opnieuw kon

beginnen.

Schoolmakker Godfried Jaeken onderschatte de

uitwerking ervan, toen hij achteloos enkele brokjes

carbid in de inktpot van zijn bank stopte. Het effect

was onmiddellijk: kissend startte een zwartgrijze

smurrie haar weg over bank en vloer. Godfried

Jaeken werd na een functie bij de belastingen

afdelingshoofd op het stadhuis van Brussel. Hij is

tevens wereldreiziger en free-lance journalist. Hij

schreef honderden wetenschappelijke artikels in

diverse dag- en weekbladen. In 1991 schreef hij een

boek over het belang van de olie op wereldvlak onder

de titel "Big Oil van Bagdad tot Noordzee". Daarna

volgden nog "De zwarte dood" over de olietankers op

de wereldzeeën en "De Grootmoeder van alle

Oorlogen" (De Golfoorlog). In de Artis-reeks

verscheen eveneens van hem een toeristische

handleiding "Schotland".

Zondag 26 maart

Plechtige communiedag van de twaalfjarigen.

Buurjongen Mathieu Klerkx en neef Christ Coolen

vormen een paar. Fiere ouders stappen met hun

jeugdige feestelingen naar de dorpskerk op de

Steenweg.

Twee zusters van het klooster in Geistingen,

onderwijzeressen aan de lagere meisjesschool van

Ophoven, komen ook kerkwaarts gewandeld. Ter

hoogte van de Witbeek komen twee Duitse militairen

met zware motors achter ben aangereden, razen

rakelings langs de twee opgeschrikte nonnekens en

laten daarbij hun uitlaten hevig knallen. De twee

grinnikende moffen herhalen dit spelletje nog eens

tegenover de kerk, waar ze

de aankomende kerkgangers op een nieuw salvo

onthalen.

Meetkunde geblokt, 's Avonds cinema:

"Circustragedie".

Het vormen van "paren" bij plechtige communie-

kanten was in die tijd nog in voege.

De communiekanten waren beurtelings te gast aan de

feestdis van hun respectievelijke families. Er werden

ook kleine geschenken uitgewisseld.

Maandag 27 maart

Proefwerk wiskunde in het laboratorium: tamelijk

goed.

Studiebeurs (250,- fr.) ontvangen.

Kortrijk zwaar gebombardeerd.

Dinsdag 28 maart

Geen school. Geschiedenis en Duits geblokt.

Woensdag 29 maart

Proefwerk geschiedenis. Valt erg goed mee. Dokter

Hendrix uit Maaseik is bij buur Moors op bezoek.

Wordt ook even thuis binnengeroepen voor jongste

zus die ziek is. Wat verdienen die heren vlug op korte

tijd (25,-fr.).

Mijn oordeel als 18-jarige over Dr. Jos Hendrix zou

totaal wijzigen, toen ik hem op rijpere leeftijd van

zeer nabij leerde kennen. Ze zijn niette tellen, de

mensen die bij hem te rade kwamen, toen hij in het

bejaardentehuis te Maaseik verbleef, zelf zwaar

gehandicapt door een verlamming van de onderste

ledematen. Zijn onverwoestbaar goed humeur en zijn

gemeende hartelijkheid waren van die aard, dat

iedereen die hem raadpleegde voor lichamelijke of

geestelijke problemen met een verlicht gemoed bij

hem vandaan ging.

Hij was een erudiete en veelzijdige persoonlijkheid

en een kunstenaar in harten ziel. Hij verwierf niet

alleen naam als componist maar tevens als

letterkundige, getuige daarvan zijn werken "Le-

vensserum", "Het gaat om Gwen" en "Ogen Open".

Hij was een persoonlijk vriend van wijlen

Gouverneur Roppe die hem meermaals in het

bejaardenhuis kwam opzoeken.

Hij overleed op 27 december 1976.

94 Dao raostj gèt 15 september 1997

Donderdag 30 maart

Proefwerken Engels en Duits. We zitten met de eerste

wetenschappelijke samen in één lokaal. Nest

Vandebroek hangt heel gewichtig zijn groot

zakhorloge aan het bord. Jos Raets uit Stokkem is

niet enthousiast over de titel van het Engels opstel

(Rip Van Winkle) en maakt zijn beklag. Zit na een

tijdje in een minuscuul woordenboekje te bladeren.

Vrijdag 31 maart

Weer samen met eerste wetenschappelijke voor

Nederlands opstel. Voor ons "Dinska Bronska", voor

de anderen: "Het leven is een schouwtoneel. Elk

speelt zijn rol en krijgt zijn deel."

Of met een burleske van een leukerd van de hoogste

klas: "Het leven is een pijp kaneel. Elk zuigt eraan en

krijgt niet veel."

Nest hield op luchtige wijze de spanning erin, door

van tijd tot tijd zijn zakhorloge, dat aan een koordje

bevestigd was, ostentatief uit zijn vestzak op te

diepen.

Zaterdag 1 april

's Morgens wit sneeuwtapijt.

Aan de parochiezaal heeft kunstschilder Jean van

Dooren zijn schildersezel opgesteld, om een pittoresk

dorpszicht te vereeuwigen.

Zondag 2 april

Cinema van Eyck: "Ons kleine Vrouwtje" met Paul

Kemp en Albert Materstock.

's Avonds toneel: De zwerftocht naar het geluk. Rik

Van Steenbergen wint Omloop van Vlaanderen.

Briek Schotte tweede. Marcel Kint gevallen.

Dinsdag 4 april

In moestuin gespit. Klein perceeltje van boomgaard

erbij, dat met stokken wordt af gezet tegen de kippen.

Vergadering studentenbond. 's Avonds gelezen:

"Gulliver’s Travels" van J. Swift.

Woensdag 5 april

Reeds in de vroege morgen met kruiwagen naar de

watermolen aan de Donkstraat. Daarna met razende

tandpijn + aspirine in bed. Een uurtje later moet ik

vader de koffie brengen in het

Winterlandschap geschilderd door kunstschilder Jean Van

Dooren in 1950: "Langs het voetpad". Rechts geboortehuis

van Jaak Hoedemakers, links de boerderij van Leo Moors en

op de achtergrond het geboortehuis van Pater Jan Gorissen.

Ophoverveld. Donderdag 6 april

Witte Donderdag.

Op ravitailleringsdienst nieuwe rantsoenkaarten

gehaald. Dan naar de melkerij (Thuis wordt het

varken geslacht en dan ben ik liefst ver weg).

's Avonds in huis een drukte van belang. Slachter

Neer Smeets komt het varken versnijden en

inpekelen. Op de Leuvense stoof staat de balkenbrij

te pruttelen. Moeder is druk in de weer met het

vervaardigen van saucissen en leverworst.

Mijn broer stopt jongste zus Sibilla een zogezegde

lekkernij in de hand: een varkensoog.

Vrijdag 7 april

Met vader een dorre perenboom in de boomgaard

Nulens omgehakt. Toepassing van natuurkundige

wetten met de hefboom valt falikant uit bij het

verwijderen van de stronk: de lastarm (dikke paal)

breekt onverwacht stuk en de twee machten (mijn

vaderen ik) tuimelen halsoverkop

Dao raostj gèt 15 september 1997 95

tegen de vlakte. Voetbaltraining met studenten

op plein. Thuis worden de Paaseieren geverfd.

Voormeld "werkongeval" deed zich voor in de

grote boomgaard van het statige huis "Merrenhof"

gelegen in de toenma-

lige Dorpsstraat, thans

herdoopt in Merrenhof-

straat. Het dankt zijn

naam aan het feit dat

Renier Rutten, geb.

04.10.1758, dit huis be-

woonde toen hij in de

periode 1791 tot 1824

achtereenvolgens"

maire" (burgemeester)

was van Ophoven zowel

tijdens het Oostenrijks

als het Frans en het Ne-

derlands bewind. In

1907 werd het huis inge-

volge een deling toege-

wezen aan de familie

Casimir Nulens-Gielen. Het is het geboortehuis

van E.H. Lambert Nulens, thans nog pastoor te

Wimmertingen. Als jonge kinderen keken wij

steeds met ontzag op naar dit patriciërshuis met

zijn sierlijke palmen en cypressen in de voortuin,

van de straat gescheiden door een imposante

ijzeren poorten hekken. In zijn boek "Mensen uit

mijn dorp aan de Maas" brengt oud-burgemees-

ter Gaspard Coolen een memorabele terugblik

op het Merrenhof en zijn bewoners.

In 1987 werd het jammer genoeg met de grond

gelijkgemaakt.

"Merrenhof' in Ophoven (Foto: Jos Smeets)

"Werkongeval op Merrenhof: de lastarm breekt... (tekening Tjeu Corstjens)

Zaterdag 8 april

's Morgens naar de mis. Jaarrantsoen wijwater

meegebracht. Moeder, die ziek is, geholpen met

huiselijk werk.

's Middags paasbiecht: kruisheer met rosse baard

(Barbarossa).

Horen hevig bombardement. We vernemen enkele

uren later dat het station van Hasselt gebombardeerd

werd (7 doden en enorme ravage).

Zondag 9 april

Pasen gehouden in de vroegmis. Daarna hoogmis,

prachtig verzorgd door het kerkkoor met orgelist Jan

Wijnen: Victimae paschali laudes, immolent

Christiani. (Wilt aan’t Paaslam uw loflied wijden, o

Christenscharen\ ) ( 1 ) Bibliotheek en namiddaglof.

Ingevolge bombardement van Hasselt zijn er

vandaag geen dagbladen (2 ) .

Maurice Desimpelare wint Parijs-Roubaix.

(1) Deze heerlijke Gregoriaanse sequentia, gezongen vóór het

Evangelie, is een hymne aan de verrezen Heer. Zij werd in de

eerste helft der XI eeuw opgesteld door Wipo van

Bourgondië, hofkapelaan van keizer

96 Dao raostj gèt 15 september 1997

Koenraad II. Sinds mijn jeugd, toen ik ook meezong

in het kerkkoor, was deze hymne voor mij

onafscheidelijk verbonden met het Paasfeest, het

feest van de heropstanding dat samenvalt met de

komst van de nieuwe lente. De veranderingen in de

liturgie die later doorgevoerd werden, bleken

noodzakelijk. Maar toch blijft er de nostalgie voor

degenen die de tijd van de Gregoriaanse gezangen in

de kerkdiensten meemaakten en die een veel diepere

indruk maakten dan veel hedendaagse, berijmde en

gekunstelde kerkliederen. (2) Kranten werden ook

op zon- en hoogdagen uitgedragen.

Maandag 10 april

Kar mest geladen.

Gust Fincken uit Kessenich komt thuis elektri-

citeitspanne repareren.

's Nachts weer vliegtuigen en bombardementen in de

verte.

Dinsdag 11 april

Prachtig lenteweer. Tuinzaden gehaald bij Van

Haelst in Maaseik.

Rond 12 uur ‘s nachts opgeschrikt door

onheilspellend geronk van vliegtuigen.

In nachtkleding de straat op. In de richting van

Maaseik wordt de lucht doorkliefd door honderden

vuurflitsen.

Een brandend vliegtuig met angstig loeiende

motoren komt overgevlogen. We horen het even later

met een doffe dreun neerstorten.

Zoals later bleek was het neergestort op de grens

tussen Molenbeersel en Hunsel.

In 1944 gebeurde het vrijwel nacht na nacht, dat wij

opgeschrikt uit bed opsprongen, gewekt door het

dreunende, ééntonige geronk van de zware

bommenwerpers die in grote formaties uren na

elkaar oostwaarts vlogen en nadien weer terugkeerde

n. Daarbij kwam ook nog het geraas van de

laagvliegende Duitse jagers.

In een grote kring, Ophoven vormde zowat het

middelpunt, stonden Duitse zoeklichten opgesteld

die met hun felle lichtstralen de hemel aftastten.

Wij waren steeds met afgrijzen vervuld, als een

vliegtuig gevangen werd in de bundeling van deze

enorme lichtstralen.

Tientallen keren zagen we dan, hoe het na korte tijd

bestookt werd door jagers of afweergeschut, in brand

werd geschoten, waarna het zig-zaggend,

in lichterlaaie, met een doffe dreun in de verre of

nabije omgeving neerstortte.

Vanaf 1942 maakten de Duitse nachtjagers gebruik

van een radarsysteem waardoor ze als het ware tot

vlak bij de geallieerde bommenwerpers werden

geleid, die dan een gemakkelijk doelwit werden om

neer te schieten.

Woensdag 12 april

Bij Thieu Hornix nieuw pak gaan aanpassen.

Slachtbon gehaald op ravitailleringsdienst en

vergunning voor aankoop van een big bij de

veesecretaris.

's Namiddags weer honderden Amerikaanse

vliegtuigen in de helderblauwe hemel, later gevolgd

door een hevig bombardement.

Via de radio horen we 's avonds dat Aken

gebombardeerd werd.

Donderdag 13 april

Verder gewerkt met aks, hamer en beitel aan gevelde

perenboom.

De ganse dag vliegtuigen en gerommel van verre

bombardementen.

Repetitie voor toneel. Onze studentenbond "Harop

"zal een opvoering geven van het blij spel "Baas Best

en Sint-Antonius ".

Vrijdag 14 april

Stralend weer. 's Morgens mis voor de

krijgsgevangenen, door ons studentenkoor gezongen.

Hubert Van Immissen is voorzanger. Theo, Toine en

ik vallen in.

Verder gespit in de moestuin en hout gehaald met de

hondenkar.

's Namiddags mest uitspreiden op het veld.

Ondertussen weer ver oorlogsgedonder.

Hubert Van Immissen werd na zijn priesteropleiding

directeur van het H. Hartcollege in Bree. Hetzelfde

ambt vervulde hij gedurende 15 jaar aan het Sint-Jan

Berchmanscollege in Genk. Theo Verheyden trok na

de bevrijding als tolk mee met het Amerikaanse leger

en werd nadien beroepsmilitair.

Theo overleed op 2 november 1961 ingevolge een

complicatie van blindedarmontsteking.

Zijn jongere broer Jean Verheyden nam als vrij-

williger-parachutist van het Belgisch legerdetache-

Dao raostj gèt 15 september 1997 97

ment deel aan de oorlog in Korea waar hij te Chatkoll

in 1953 sneuvelde. Beide broers liggen in een

gemeenschappelijk graf op het kerkhof van

Ophoven.

Vriend Toine, zoon uit de familie Toon Van

Esser-Peters verdronk op jammerlijke wijze tijdens

het zwemmen in de Maas op 15 mei 1945.

Zaterdag 15 april

Troosteloze dag met vervelende landarbeid: ploegen,

eggen, haver zaaien.

Vader heeft een oude, af gejakkerde knol vaneen boer

uit het Gremelslo, in gebruik.

Moeizaam maar gelaten doet deze zijn werk.

We vernemen dat onze paasvacantie met een week

wordt verlengd.

Zondag 16 april

Zon, wind, overdrijvende witte wolkenvelden. Het is

heerlijk en rustig buiten. In onze boomgaard staan

kerselaren, perzik- en pruimenbomen in volle bloei.

Gelezen: "Het leven dat wij droomden "van Maurice

Roelants.

Bericht van verlengd vacantieverlof staat vandaag in

de krant.

Dinsdag 18 april

Met hondenkar, die ikzelf voortduw, naar de

watermolen (de trekhond van Tante Liza is gekwetst

en mankt). Zangrepetitie in zaal te Geistingen:

"Heimwee doet ons hart verlangen ".

‘ s Avonds naar toneel in Maaseik: K.N.S.-opvoering

van "Parkstraat 13 " met Piet van den Auwera en

Tuur Bouchez. Spannend. Prachtige vertolking.

Hasselt opnieuw gebombardeerd.

Woensdag 19 april

Studentenkampdag te Geistingen met alle bonden

van het gewest. Mis aan de grot waar de ganse dag

de erewacht wordt opgetrokken. Atletiekoefeningen

op het voetbalplein. Ophoven behaalt de eerste prijs.

In de zaal: zang en declamatie, 's Nachts om twee uur

weer opgeschrikt uit bed naar buiten. Urenlang tot

tegen de morgen daveren de vliegtuigen over.

Vrijdag 21 april

We hebben onverwacht een nieuwe regisseur voor

onze toneelopvoering van "Baas Best en St.-

Antonius", in vervanging van onze proost E.H.

Lambert Nulens die wegens ambtsbezigheden is

weerhouden. Frans Smeets, een Nederlander, die

sinds korte tijd in Ophoven woont, is een

beroepsacteur, die voorheen bij een bekend

Nederlands toneelgezelschap optrad. De geplande

opvoering van zondag 23 april wordt daarom een

week uitgesteld.

Frans Smeets vertrok na de bevrijding terug naar

Nederland. Het bleek toen, dat hij te Ophoven als

onderduiker onder een valse naam had verbleven.

Zijn eigenlijke naam was Frans Somers en hij was

wel degelijk een talentvol acteur van "de Haagse

Comedie". Hij was ondergedoken, omdat hij niet

meer wenste op te treden voor Nederlandse

organisaties die nazi-gezind waren. Thans vermoeden

wij dat hij van Joodse afkomst was.

Zaterdag 22 april

Heerlijke lentedag. De hoogstam appelbomen in onze

boomgaard staan in volle bloei als reusachtige

bloemtuilen. Met volle teugen adem ik de heerlijke

bloesemgeuren in die overal rondzweven. Maar daar

komt spoedig een einde aan. De beerkar verschijnt op

het erf en dan wordt het pompen met de hand boven

de kwalijk riekende aalput naast de koestal. Nadien

nog geholpen met het laden van mest. Rol van toneel

ingestudeerd. ‘s Nachts weer op door de vliegtuigen.

Zondag 23 april

Naar cinema. Tram uit Opitter komt juist Maaseik

binnen met de voetballers en supporters van Ophoven

die er verloren met 3-1.

Film: "De erfgename van het Rozenhof" met Paul

Klinger. Heerlijke lenteavond. De eerste meikevers

zoemen boven de beukenhagen die ons huis

omringen.

Maandag 24 april

Langs Sint-Jansberg te voet naar school.

M. van Dist en M. Bergen die met de treinmoeten

komen zijn niet aanwezig.

98 Dao raostj gèt 15 september 1997

Duits: "Aus dem Leben eines Taugenichts".

Na de toneelrepetitie zijn ze er weer: dreunende

elkaar opvolgende formaties bommenwerpers in de

regennacht.

Woensdag 25 april

Engels: "The pied piper of Hameln"(Browning)

Frans: "La mort du loup"(A. de Vigny)

Donderdag 26 april

Gezellig onderonsje met onze nieuwe

toneelregisseur: over de oorlog, toneel, film, boeken,

dierenbescherming. Vertelt ons over zijn

belevenissen bij het toneel, 's Nachts weer op uit bed.

Zuidoostelijk in de richting van Maaseik zie ik twee

vliegtuigen brandend neerstorten.

De twee Engelse vliegtuigen die terugkeerden van

een bombardementsvlucht op Montzen werden door

Duitse nachtjagers van de basis Venlo

neergeschoten. Ze kwamen terecht op Duits

grondgebied, in vogelvlucht niet ver van Maaseik

verwijderd.

Dao raostj gèt 15 september 1997 99

Vrijdag 28 april

Frans opstel: Santé ou richesse: 9/10. Ik mag het

voorlezen.

's Avonds geen toneelrepetitie. Onze regisseur, M.

Smeets, is naar de opvoering van "De ingebeelde zieke

" van Molière in Maaseik. Gisteravond werden Leuven,

Diest en Tienen zwaar gebombardeerd.

Zondag 30 april

Eerste opvoering van ons toneel "Baas Best en

Sint-Antonius".

Juffrouw Ghislaine Van Immissen en de vrouw van

onze regisseur zijn belast met het grimeren.

Uithangbord van de herberg waar zich het gebeuren

afspeelt:

"In de witte kat Houdt men

de kelen nat".

De zaal is nokvol. Wij oogsten een overdonderend

succes. Mijn leraar Nederlands, N. Vandenbroeck,

is ook aanwezig.

Jaak Hoedemakers

(wordt vervolgd)

De uitvoerders van "Baas Best en St. Antonius", 53 jaar later: v.l.n.r. Pater Jan Gorissen, Lucien Boonen, Mevr.

Gevers-Van Immissen, Arthur Hoedemakers, Jaak Hoedemakers, Thieu Van Engeland, E.H. Hubert Van

Immissen Inzet: Boven: Jean Hoedemakers (overl. 26.10.1950)

Onder: Regisseur Frans Somers alias Frans Smeets, acteur verbonden aan de Haagse Comedie

100 Dao raostj gèt 15 september 1997

SAMENSPELLETJES EN LIEDJES ROND DE JAREN 40

Deze liedjes werden vooral gezongen op de speelplaats van Molenbeersel en genoteerd door wijlen mevr. Majella Celis-Peerlings

Lammeke, lammeke zijt ge ziek, ziek, ziek

Waarom sta je zo te treuren met je bonte

kleuren?

Sta stil, sta stil, en kies maar wie je wil, sta stil.

In het midden van de kring stond een geblinddoekt

kind. Terwijl de anderen zongen moest het kind

ronddraaien ter plaatse en aldoor wijzen met haar

vinger. Dan moest ze voelen welk meisje dat voor

haar stond. Wist ze het dan moest het slachtoffer in ‘t

midden, hetzelfde herhaalde zich dan. Als ze

verkeerd geraden had, moest ze herbeginnen.

Daar kwam een vogel gevlogen Hij vliegt op en

neer met een brief in zijn bekje zie daar legt hij

hem neer.

Lief kindje ik dank u, ik breng de groeten weer

aan om uw vader te geven dat ge mede moogt

gaan.

Achter een kring kinderen mocht één al fladderend

en zingend er rond lopen. Als het lied uit was na 4

eerste regels dan moest het stoppen en met haar

handen op de schouders van een kind op maat

kloppen en de twee laatste regels alleen zingen.

Daarna mocht dit kind het ritueel herhalen !

Anna zat op eenen steen, eenen steen.

Anna zat op eenen steen, eenen steen.

Ze kamt haar gouden haren, haren.

Ze kamt haar gouden haren, haren (dit deed ze

dan)

Zeg Anna waarom weent gij nu, weent gij nu?

Zeg Anna waarom weent gij nu, weent gij nu?

(tranen drogen)

Ik ween omdat ik sterven moet, sterven moet. Ik

ween omdat ik sterven moet, sterven moet.

Dit spelletje werd hetzelfde gespeeld als dat van het

lammetje, behalve dat Anna hurkend moest zitten

(tussen haakjes: zeer zedig, want we werden in de

gaten gehouden!)

Twee emmertjes water halen, twee emmertjes

pompen,

de jongens op hun klompen, de meisjes op een

houten been.

Rij maar door het poortje heen.

Van je ras, ras, ras, rijdt de koning door de plas

Van je erk, erk, erk, rijdt de koning door de kerk

van je één, twee, drie!

Twee tegenover elkaar op een rij, de handen

vastnemen en pompen tot er gezongen werd van je

ras, ras, ras, dan moesten ze beginnen met het laatste

koppel gebukt onder die hele haag door, terwijl ze

gedurig op hun ruggen een klop kregen. Op het einde

van die tunnel stelden zij zich weer op om de

volgende door te laten; tot ze allemaal eens aan de

beurt waren geweest.

Zakdoek leggen, niemand zeggen

Kukelekuu zei onze haan Ik heb maar één

paar schoenen aan Een van stof en één

van leer, daar leg ik mijne zakdoek neer !

Dit spelletje kent zeker iedereen. Allemaal in een

kring en één kind er achter lopen met een zakdoek in

de hand. Bij het einde van het liedje moest ze stiekem

de zakdoek op de grond werpen achter één kind. Als

ze die vlug opraapte en het andere kind kon vangen

vóór dat dit de hele ronde had gelopen, was ze

gewonnen.

Heb je al gehoord van de zeven de zeven

Heb je al gehoord van de zevensprong?

Wie zegt dat ik niet dansen kan, ik dans

gelijk een edelman.

En dat is een. (1 voet vooruit plaatsen)

En dat is twee. (andere voet vooruit plaatsen)

En dat is drie. (op een knie knielen)

En dat is vier. (op twee knieën knielen)

En dat is vijf. (blijven in die houding zitten, één

hand op de grond)

En dat is zes. (blijven in de houding zitten, twee

handen op de grond)

En dat is zeven, (het hele lijf plat ter aarde !)

Dao raostj gèt 15 september 1997 101

Het duurde nogal lang dit spel omdat het hele liedje 7

maal gezongen werd, iedere maal een getal erbij.

Zaaie, zaaie, dich mos male op het

einde van sint male O wie heilig, o

wie schoon Zaaie, zaaie dich mos

wanjele gon.

Wie van eug kon raoje wie dit steinke verloren

heeft?

Spelwijze: een rij meisjes zitten met de handen

dicht in de schoot.

Eén heeft een klein steentje tussen haar handen en

beurtelings raakt ze alle kinderen tussen hun handen

en ongemerkt legt ze bij iemand het steentje. Dan

zingt ze het laatste regeltje terwijl ze één voor één

wijst naar de kinderen, waar ze eindigt die moet

opstaan en raden wie het steentje heeft. Raadt ze

fout, dan mag de bezitter van het steenje opstaan en

opnieuw beginnen.

Raadt ze goed dan mag ze herbeginnen.

Opmerking: in die tijd hoefden we niets te hebben en

toch amuseerden wij ons!

VAN NOLKE DIE NAAR DE MARKT GING

Wanneer leeftijdsgenoten bij toeval of georganiseerd zich samentreffen dan worden vanzelfsprekend heel wat

feiten en dingen van vroeger aan de vergetelheid onttrokken. Herinneringen uit de prille jeugd worden weer tot

nieuw leven gewekt. En de zwart-witfilm van eertijds wordt nu met brio omgezet in alle kleuren van de

regenboog. Men monkelt met een weemoedige blik: "Ja, wat gaat de tijd toch snel, het is precies alsof het pas

geleden is".

Klasfoto uit 1945 bij het "klein begienke". Naast Zuster Octavie, met strikje, zit Alfonsine Hornix (toen 6 jaar). Wie herkent de

anderen?

102 Dao raostj gèt 15 september 1997

Een dankbaar onderwerp dat spontaan wordt

aangesneden gaat vooral over het schoolleven uit de

jaren 1937-’38. Belevenissen die wij persoonlijk

hebben meegemaakt bij het "klein begienke" en haar

beruchte kolenhok, waar menige rakker sneller in

terechtkwam dan hem lief was. Mondje dichtgeplakt

met een reepje papier, kartonnen ezelsoren aangezet,

lang genoeg om een viervoetige steenezel te doen

watertanden. Zelfs de hernieuwing van het doopsel

(ditmaal zonder peter en meter) werd in ere

gehouden met een fikse hoofddompeling in een

emmer schrobwater. Dat waren min of meerde

voornaamste attributen die zuster Octavie voor ons

in petto had. Het ritueel met het schrobwater kon nog

door de beugel, zeker op een zomerse dag. Maar het

kolenhok, daar waren wij allergisch voor. Dat was de

hel, de brandende hel van Heintje Pek, alleen de

kolen waren nog niet aangestookt; met een beetje

fantasie kregen wij al een voorsmaakje hoe het er

ginder moet uitzien.

Meester Berghs van de jongensschool hield zich met

die futiliteiten niet bezig. Hij was al een stuk verder

geavanceerd en moderner van opvatting. De meester

speelde immers "center-voor" in de glorietijd van

Maaseik F.C. Hij was volgens kenners een lepe

voetballer en maakte ongezien zoveel doelpunten

met de hand als met zijn voeten, om zelfs Maradonna

te doen blozen. Maar hij was een goede onderwijzer,

die ons heel veel heeft bijgebracht. Meester Berghs

dweepte met de Vlaamse schrijvers Felix

Timmermans, Stijn Streuvel s, maar zij n voorkeur

ging uit naar Ernest Claes. Vaak las hij voor over de

Witte van Zichem, en hij deed dat met zoveel

enthousiasme dat wij zelf de pretentie kregen ons te

vereenzelvigen met Dabbe-Krol en last but not least

met de Witte. Wannes Raps en de lotgevallen van

Reinaart de Vos mochten eveneens de revue

passeren.

Ook op geschiedkundig vlak kon de meester

boeiende verhalen vertellen over de oorlog 1914-

1918. Dat hij ooit als zesjarige knaap voor een

Klasfoto met meester Berghs, circa 1952

Boven van links naar rechts: Dierx Hein - Silkens Henri - Nies Leon - +Vanmontfort Pierre - Sleven Jac - Peeters Louis - Peeters

Jean - +Aengeveld Mathieu - +Meester Berghs

2e rij: Leenders Jos - Cuypers Bèr- Dekkers Henri - Sleven Ghislain - Van Esser Tony - +Stienen René - Aengeveld Henri 3e rij:

Nies René - Meurs Lom - onbekend - Janssen Jean - onbekend - +Cuypers Willy - -t-Gorissen Pol - +Bauduin Jean 4e rij: Sleven

Jac - Vanthoor Leon - Heussen Jos - Leenders Mathieu

Dao raostj gèt 15 september 1997 103

Duitser het spotliedje zong: "Aan de ijzer krijgen de

Pruisen klop op de kop". Over Herr Kop die in

Maaseik en omstreken tijdens de Eerste

Wereldoorlog het leven van de bevolking onmogelijk

maakte. Maar ook uitte hij kritiek omdat België na de

oorlog werd afgescheept met Eupen-Malmedy. Want

zei hij: "Daar groeien alleen maar wat dennenbomen

en de grond is nog te slecht om er patatten te oogsten.

Maar als de "grote heren" willen voetballen dan is

België het voetbalplein".

Toch blijven de eenvoudige leeslesjes uit "Het lustig

volkje" van weleer nog vers in het geheugen gegrift.

Deze korte maar leuke verhaaltjes waren een goede

methode om de jeugd tot lezen aan te zetten. De

toppers daarin waren: "Ondank is 's wereldsloon",

ook "Triene giet", maar vooral de succesvolle novelle

"Van Nolke die naar de markt

ging".

Helaas hebben wij die leesboekjes nog niet kunnen

recupereren.

Ex-Ophovenaar Willy Meerten uit Rotem, ook

ondertussen de "Siebzig" gepasseerd, kende dit

verhaal van Nolke nog rats uit het hoofd. De mooie

pentekening van Nolke is gecreëerd door Frans

Costens uit Kinrooi, waarvoor onze hartelijke dank.

Hier gaan we dan:

Van Nolke die naar de markt ging

Nolke... zei boer Wannes tot zijn zoontje: "Vandaag

heb ik geen tijd zodat gij in mijn plaats naar de markt

moet gaan". "Goed vader", zei Nolke. "Maar luister

goed, wat gij zo al moet wet en. Het eerste wat ze U

zullen vragen is: wie zijt gij manneke? En dan roept

ge maar: de zoon van boer Wannes. Ook zullen ze

vragen, wat hebt ge te verkopen? Dan zegt gij: een

koppel vette kiekens. En als ze dan geld bieden, dan

antwoordt ge, dat is niet genoeg, daar moet nog eens

zoveel bij".

"Goed vader", zei Nolke. En Nolke nam de korf en

ging naar de markt. Het was in de tijd dat het octrooi

(vergunning) nog bestond. Nolke zag aan de poorten

van de stad twee mannen staan die snuffelden in alle

pakken en korven.

"Hela!", schreeuwden ze Nolke toe, "wat hebt gij in

die korf?"

"De zoon van boer Wannes!", zei Nolke. "Wie komt

ge hiervoor de zot houden ?", vroeg één van de

mannen die een vreselijke snor droeg. "Een koppel

vette kiekens" lachte Nolke. "Moeten wij U seffens

een dozijn oorvijgen geven", dreigde een van de

mannen.

"Dat is niet genoeg", zei Nolke, "daar moet nog eens

zoveel bij."

Dit ventje is niet goed snik, dachten de commiezen.

En de zoon van boer Wannes mocht door.

Jos Smeets

104 Dao raostj gèt 15 september 1997

OVER SAGEN EN GEBRUIKEN VAN WELEER. Deel 2

Een uniek boekwerk van prof. dr. K. C. Peeters met als titel "Eigen aard" geeft een uit gebreid overzicht van het

Vlaamse volksleven.

Dat ons volk een dergelijke schat bezit aan sagen,

legenden, sprookjes, vertellingen, gebruiken, enz. is

waarlijk verheugend. Het is dan ook geen kleinigheid

al die gegevens te verzamelen en te noteren zoals

prof. Peeters en zijn medewerkers gedaan hebben.

Het is zo dat tussen de mythische sagen de spook- en

toversagen een heel aparte plaats bekleden. Ze

verhalen onder meer de tocht van toverheksen die op

een bezem door het luchtruim zweven om de

nachtelijke vergaderingen bij te wonen. Soms rijden

ze op bokken (Bokkenrijders in Limburg) of op

andere dieren.

Het uitspreken van de naam van God doet

toverheksen of de duivel verdwijnen, zoals het

uitspreken van de naam van de duivel wordt gestraft.

Zo liggen er schatten goud bedolven in diepe putten

en moerassen. Twee schaapherders vonden in het

Vijverbroek te Kessenich een kist en toen ze haar met

veel moeite op het droge hadden gebracht zei de ene

:"met God ! We hebben de schat !" - "Met God of niet

met God, we hebben hem toch," zei de ander en

meteen was de kist opnieuw verzonken.

Aldus een toversage uit Kessenich... deel uitmakend

van de volkse vertelschat.

Duistere, angstaanjagende vertelsels... daar ontbreekt

het niet aan, maar toch wordt ook ruime aandacht

besteed aan alle markante gebeurtenissen en

mijlpalen in de levensloop van mensen en waarbij

tradities en plaatselijke gebruiken zo'n grote rol

spelen of speelden.

In het geval van liefde en huwelijk zou Limburg zelfs

de kroon spannen als het gaat om het in ere houden

van tradities, gebruiken en gewoonten. De grote dag

is de dag van het kerkelijk huwelijk. Het burgerlijk

huwelijk, voorheen weinig in aan

zien, werd gezien als de ondertrouw en ging de

kerkelijke plechtigheid soms acht dagen vooraf

(Kinrooi). In Haspengouw gingen de aanstaande

echtgenoten in werkplunje naar het gemeentehuis op

de vooravond van de kerkelijke trouwdag. In families

die naar kerk noch kluis gingen verliep het kerkelijk

feest toch met veel luister. Een greep uit de talrijke

tradities van weleer:

- Het afschieten van kanonnetjes en het maken van

lawaai op de bruiloftsdagen, kan in verband gebracht

worden met het verjagen van boze geesten.

- De schilderachtige bruiloftsstoeten behoren tot het

verleden; schamele overblijfsels zijn het vegen van

de schoenen van de bruid, het handschoen- lopen

(d.i. het bemachtigen van de handschoen of de

neusdoek van de bruid).

- Wegversperring met linten die tegen betaling van

een fooi werden teruggetrokken (Hechtel)

- Het aandoen van een groot aantal herbergen met of

zonder speelman aan het hoofd van de stoet.

- Op andere plaatsen (Berg, Rutten, Lauw,

Vliermaal) werd op de weg van de kerk naar huis een

bussel stro verbrand: bruidegom en bruiloftsgasten

staken een bruiloftspenning in de hand van de

"opbrander" of wierpen geld te grabbel.

En wie sluit de rij... Kessenich. Juist.

Daar werd het pas getrouwd koppel opgesloten in de

kerk en moest een fooi betalen om buiten te komen.

Een geluk voor de Kessenichenaren dat hun

voorouders toch maar betaald hebben... !

Henri Poukens

Dao raostj gèt 15 september 1997 105

SAGEN OVER DE GEESTENWERELD. Deel 8 (Uit: Onderzoek naar de sagenmotieven van Thomas Daniëls, 1965)

Spookdieren (vervolg)

Haan

Spookhaan licht boer in over wat de meiden deden

(Weert).

Mijn moeder werkte vroeger als meid bij een boer in

Nederweert.

De boer en de boerin gingen 's nachts

vaak uit en de meiden kookten dan soms

wat melk, zonder de boer daarvan iets te

vertellen.

Maar toch was de boer steeds op de hoogte. Mijn

moeder wou er het fijne van weten en ging eens

loeren door het sleutelgat en ze zag daar een haan

zitten die steeds maar kraaide. Het was die haan die

door zijn kraaien de boer steeds inlichtte. De boer zei

later eens tegen mijn moeder dat het een spookhaan

was.

SMEETS Anna, huishoudster, 71 jaar, Nieuw- straat

86, Weert.

Konijn

Konijn verandert in een steen (Schoot-Budel)

Neel Tus had vroeger eens een klein wit konijntje

gevangen meteen strik. Hij stopte 't in zijn weitas,

maar toen ie thuiskwam zat er een kasseisteen in en

van 't konijn was er niets meer te zien.

VEREYKEN J., metselaar, 64 jaar, Lemmen- straat

9, Schoot-Budel.

Paard

Spookpaard loopt rond huis en is dan plots

verdwenen (Kinrooi)

Wij verwachtten den voerman en we lagen nog in bed

en toen zegt moeder: "Pier, potverdikke, we zijn te

laat, stang op, want daar is Koob al". We hoorden

duidelijk een paard rond het huis lopen

en we zagen een paard veur de venster lopen. En toen

stond ich op en toen was er geen peerd meer te zien

en toch stonden de sporen in de grond, maar het

peerd zelf was plots verdwenen.

HORNIX P., werkman 89 jaar, Neeroeterse-

steenweg 39, Kinrooi.

Muis

Witte muizen beheksen de beesten (Ophoven)

Ich heb auch einen boer gekend en die had veul

tegenslag met zijn beesten, want ze gongen allemaal

kapot. En dat kwam omdat er op zijn stal wel

honderd witte muizen zaten en die plaagden de

beesten en vraten al het vreten op. En toen zijn ze

naar de pastoor gegangen en die gaf ze de raad de

beesten met wijwater te besprenkelen en ze deden

het en ze hebben nooit nog witte muizen in hun stal

gehad.

HENDRIKS Gertrude, huishoudster, 78 jaar,

Dongstraat 384, Ophoven.

106 Dao raostj gèt 15 september 1997

BEROEPSAANGIFTEN KINROOI ANNO 1866

Na de landwinning die in het vorig nummer aan bod kwam, kijken wij nu naar de "beroepsaangiften" uit 1866.

Wij vermelden de aangevers/aangeefsters alfabetisch. Hun beroep wordt enkel vermeld als ze geen landbouwer

waren. Verder maken we melding van het aantal knechten en meiden, die al of niet inwonend waren. Hun

verdiensten bedroegen voorde mannen in geld 32 centiemen per dag (meiden 25 centiemen) en in waren 60

centiemen. Ze werkten meestal 10 uur per dag volgens de opgave. Bij ieder persoon vermelden we ook het aantal

karren (hiermee worden bedoeld de eigenlijke karren en de rijtuigen met 2 wielen). Ook de veestapel (meestal

beperkt) wordt weergegeven.

Aengeveld Mathijs: 1 vaars - 4 gevogelte. Biesmans

Lambert: 1 knecht - 1 meid - 2 karren

- 3 runderen - 5 gevogelte.

Bosmans Hendrik: 1 knecht - 2 karren - 4 runderen -

5 gevogelte.

Bosmans Hendrik: 2 knechten -1 meid - 2 karren

- 1 paard - 6 runderen - 4 varkens - 1 hond - 7

gevogelte.

Bosmans Louis: 1 knecht - 1 kar - 1 paard - 3

runderen - 1 varken - 9 gevogelte.

Bosmans Peter weduwe: 2 knechten - 1 meid - 2

karren - 1 paard - 6 runderen - 3 varkens - 6

gevogelte.

Breukers Mathijs: 2 knechten - 2 meiden - 2 karren -

2 paarden - 11 runderen - 3 schapen - 1 varken - 1

hond - 7 gevogelte.

Bruynen Maria rentenierster: 1 meid - 1 geit - 1 koe -

6 gevogelte.

Coolen Gerardus: 1 knecht - 3 geiten - 1 hond - 6

gevogelte.

Coolen Hendrik winkelier-herbergier-landbouwer: 2

knechten - 1 meid - 2 karren - 6 runderen

- 1 hond - 10 gevogelte.

Coolen Jan: 3 knechten - 2 meiden - 2 karren - 1

paard - 8 runderen - 1 varken - 5 gevogelte. Creemers

Mechtildis (niets ingevuld). Fiddelaers Jacob: 1

knecht -1 meid - 3 runderen- 1 varken - 2 gevogelte.

Franken Willem linnenwever werkende met 2

getouwen: 1 knecht linnenwever (60 ct/dag) - 1 meid

- 2 koeien - 5 gevogelte.

Geertz Jan: 2 runderen - 3 gevogelte.

Gelissen Nicolaas weduwe: 2 meiden - 1 knecht

- 2 karren -1 paard - 3 koeien - 2 varkens -1 hond

- 4 gevogelte.

Geuen Mathijs weduwe: 1 knecht -1 koe - 1 geit 6

gevogelte.

Geusen Cornelis: 1 knecht - 2 runderen - 1 geit.

Gielen Hendrik herbergier in bieren landbouwer: 1

knecht -1 meid - 2 karren - 1 paard - 6 runderen

- 2 varkens - 1 hond - 8 gevogelte.

Gielen Jan weduwe: 2 knechten - 1 meid - 2 karren -

4 runderen - 1 hond - 5 gevogelte - 9 biekorven.

Goedermans Gerardus weduwe: 1 knecht - 1 meid - 1

kar - 4 runderen - 3 gevogelte.

Graus Jacob: 1 knecht.

Hagmans Leonard hoefsmid werkend met "un veur":

1 meid - 1 hoefsmid (50 ct/dag) - 3 runderen 4

gevogelte.

Hanssen Jan: 2 karren - 2 koeien - 3 gevogelte.

Hanssen Leonard: 1 koe - 2 gevogelte - 23 biekorven.

Hendrikx Peter commissionaire-landbouwer: 1 meid

- 3 runderen - 1 geit - 1 hond - 6 gevogelte.

Indenkleef Jan Renier: 2 knechten - 2 meiden - 4

karren - 2 paarden - 12 runderen - 6 schapen - 2

varkens - 1 hond - 15 gevogelte.

Janssen Willem: 1 knecht.

Knippenberg Theodorus herbergier-landbouwer: 1

koe - 1 geit - 1 varken - 4 gevogelte.

Kuypers Jacob weduwe: 1 knecht - 1 meid - 4

runderen - 2 gevogelte.

Lemmen Hendrik hoefsmid met één vuur werkende:

1 knecht - 1 meid - 2 runderen - 1 varken

- 2 gevogelte.

Lemmen Michiel: 1 knecht -1 meid-2 runderen.

Moubax Hendrik veldwachter (blanco).

Moubax Theodorus: 1 knecht - 2 karren - 4 runderen

- 5 gevogelte.

Dao raostj gèt 15 september 1997 107

Opdenkamp Leonard burgemeester-landbouwer:

1 meid - 2 knechten - 3 karren - 1 paard - 8 runderen -

6 biekorven.

Peeters Jacob timmerman: 1 knecht (verdiende 70

ct/dag) - 2 geiten - 2 gevogelte.

Peeters Leonard: 2 knechten - 1 meid - 2 karren 1

paard - 3 runderen -1 geit -1 hond-7 gevogelte.

Poulssen Peter weduwe: 1 meid - 2 knechten - 2

karren - 6 runderen - 3 gevogelte - 1 biekorf. Prikken

Mathijs: 1 koe - 1 geit - 1 biekorf. Prikken

Theodorus: 2 runderen - 1 geit - 14 biekorven.

Renette Thomas Lambert: 1 meid - 2 karren - 5

runderen - 5 gevogelte.

Reynen Jan weduwe: 1 knecht - 2 geiten.

Reyven Theodorus: 1 knecht - 12 runderen.

Schaekers Theodorus koopman in varkens: 1 knecht -

2 koeien - 5 gevogelte.

Scheymans Jan weduwe bierbrouwster: 2 knechten -1

meid -1 bierbrouwer (80 ct/dag) - 2 karren 1 paard - 7

runderen - 1 varken - 1 hond - 6 gevogelte - 7

biekorven.

Segers Janschepen-landbouwer: 1 meid-1 knecht

- 2 karren - 1 paard - 4 runderen - 1 schaap - 1

varken - 8 gevogelte

Simons Godefridus: 1 knecht - 2 meiden - 2 karren - 1

paard - 10 runderen - 1 hond - 8 gevogelte - 1 biekorf.

Sniekers Jacob: 3 knechten - 2 karren - 5 runderen

- 5 gevogelte.

Snijkers Gerardus kleermaker: 2 knechten

kleermaker (90 ct/dag).

Snijkers Maria: 1 meid - 1 koe - 2 geiten - 7

gevogelte.

Soors Jan Jacob horlogemaker: 1 knecht (60 ct/ dag) -

3 geiten.

Steyvers Renier weduwe: 1 knecht - 1 meid - 2 karren

- 4 runderen - 4 biekorven.

Teuwen Godefridus weduwe: 1 meid - 1 knecht

- 2 karren - 5 runderen - 1 hond.

Teuwen Mathijs weduwe: 2 knechten - 2 meiden

- 1 kar - 3 runderen - 1 hond - 8 gevogelte. Theybers

Jan weduwe: 2 knechten - 1 meid - 2 karren -1 paard -

7 runderen - 2 varkens - 1 hond

- 7 biekorven.

Thissen Peter Mathijs: 2 knechten - 2 meiden - 2

karren - 5 runderen - 3 varkens - 2 konijnen - 6

gevogelte.

Truyen Jan Leonardus: 1 meid-2 karren -1 paard

- 4 runderen - 5 gevogelte.

Vandebosch Theodorus: 1 knecht -1 meid -1 kar

- 2 koeien - 4 gevogelte.

Vandewal Hendrik: 1 knecht - 1 meid - 2 karren

- 1 paard - 7 runderen - 44 schapen - 1 varken - 1

hond - 8 gevogelte.

Vandewal Max: 1 koe - 3 gevogelte.

Vankessel Willem herbergier in bieren hoefsmid

werkende metéén vuur: 1 knecht hoefsmid (60 ct/

dag) - 1 meid - 1 koe - 1 hond.

Vanratingen Gerardus: 3 geiten - 3 gevogelte. Van

toren Peter: 1 knecht.

Verbeek Franciscus graanwindmolen werkende met

2 koppelen stenen en oliemolen werkende met één

koppel stenen: 1 molenaarsknecht (90 ct/ dag) - 1

olieslager (90 ct/dag) - 1 meid - 1 windmolen 5 pk -

voortbrengsels: tarwe - rogge

- boekweit - raap- en lijnzaadoliën - 4 runderen - 3

varkens - 1 hond - 13 gevogelte.

Verheyden Jan: 1 geit - 4 gevogelte. Vleeshouwers

Balthazar: 2 knechten - 2 karren - 5 runderen - 5

gevogelte.

Vleeschouwers Jan weduwe: 2 geiten - 3 gevogelte.

Vleeshouwers Willem: 1 knecht - 1 meid - 2 runderen

- 3 gevogelte.

Als we hiervan een telling maken dan komen we op

86 karren en rijtuigen met 2 wielen - 30 paarden - 304

runderen - 49 varkens - 93 schapen

- 36 geiten - 26 honden - 411 gevogelte (kippen)

- slechts 2 konijnen! - 103 biekorven.

Er was nog veel huispersoneel te oordelen aan de 98

knechten en de 60 meiden of in totaal 158 personen.

In een volgende bijdrage komen we terug op de

eigenlijke volkstelling (telling van de bewoners per

huis).

Bron: Gemeentearchief Kinrooi

Werner Smet

108 Dao raostj gèt 15 september 1997

MAASEIKER PLEIDOOI VOOR EEN BEERSELAAR

In 1580, de twaalfde dag van oktober, was Mathijs van den Bouwen, burger van de stad Maaseik. Die dag

verscheen hij voor de burgemeester, gezworenen en raad van die stad.

Mathijs kwam er klagelijk te kennen geven wat zijn broer overkomen was. Die broer heette Mewis van den

Bouwen en woonde in Beersel onder het land van Luik.

Zonder enige redenen of oorzaak werd Mewis

gevankelijk meegevoerd naar Diest. Dat gebeurde

door soldaten die in Diest gelegerd waren. Die

verlangden van Mewis een grote, maar niet

genoemde som losgeld. De Maaseiker van den

Bouwen smeekte om de tussenkomst van zijn

stadsbestuur om zijn broer vrij te krijgen.

Het stadsbestuur schreef daarop een brief. Daarin

wordt Mewis van den Bouwen een man van goede

naam en faam genoemd, die enkel zijn akkers

bebouwde om zodoende zijn kost te verdienen voor

hem, zijn vrouw en hun kinderen. Die brief vermeldt

verder dat Mewis zijn residentie had in Beersel onder

het land van Luik: land, dat in de aan gang zijnde

oorlog, neutraal gebleven was.

Deze brief is niet enig in zijn soort. Een gelijkaardige

brief werd geschreven op 5 november 1580. Daaruit

blijkt dat soldaten uit de reeds genoemde

garnizoenstad, Dyrck, de zoon van de weduwe Peter

int Rellen, ontvoerd hadden. Deze stadsburger was

met een klein rood paard aan ‘t werk geweest in

Eisden, op de grond van zijn moeder.

Deze twee aangehaalde brieven maken deel uit van

een bundel "uitgaande brieven", geschreven door de

Maaseiker stadssecretaris in 1579 en 1580, en

waarvan de afschriften bewaard worden in het

Rijksarchief Hasselt, afdeling gemeente Maaseik;

zonder nummer.

De hele bundel bevat ruim honderd afschriften van

brieven. Geen enkele daarvan heeft verder nog

betrekking op de vier dorpen van het huidige Kinrooi

of vroegere inwoners uit dat gebied. Uit één kopie

blijkt wel het gemeenschappelijk belang dat

Maaseik, Elen, Rotem en Dilsen hadden in het

maken van de Trichterstraat.

Aan het einde schrijven we een opsomming van de

merkwaardigste brieven. Maar eerst vatten we een

schrijven samen, dat stadssecretaris Dionys Van

Wenthuysen op 8 september 1580, op bevel van

burgemeesters en raad richtte aan Gerard van

Groesbeek, kardinaal-bisschop te Luik, hertog van

Bouillon, graaf van Loon.

Op een ogenblik dat de hoofdtaak van burgemeester

van Ophoven, Kessenich, Kinrooi, Mane- straat,

Beersel en Grootbeersel er in bestond de

grondbelasting te innen, hadden hun stedelijke

collega's uit Maaseik heel andere dingen om handen.

Over de gaffel boven de waag. De stad Maaseik telde zes ambachten. Namelijk:

1 .Ambt van Sint-Elooi of akkerambt;

2. Ambt van Sint-Cunibertus of brouwersambt;

3. Ambt van Sint-Antonius of weversambt of

gewantmakersambt;

4. Ambt van Sint-Niklaas of kremersambt;

5. Ambt van Sint-Crispinus of schoenmakersambt

of leerlooiersambt;

6. Ambt van Sint-Mathijs of vleeshouwersambt.

In die volgorde staan ze opgenoemd in het werkje

over de ambachten van meester Bollen.

Voor de geïnteresseerde lezer weze terloops gezegd

dat het rijksarchief heel wat meer gegevens bewaart

over deze Maaseiker gilden, dan de geschriften van

Mr. Bollen laten blijken.

Uit de geciteerde brief van 8 september 1580 blijkt,

dat het Sint-Mathijsambt, in de tijd dat Gysbricht van

Hommelen substituut scholtis was in de stad,

eigenaar geworden was van de kamer boven de waag

op de Maaseiker markt. Het gebouw, de waag, was

eigendom van de prins- bisschop. In 1580 dienden

drie ambten, nl. die van Sint-Elooi, Sint-Niklaas en

Sint-Mathijs een bouwaanvraag in. "Ze" hadden

graag "hun" kamer, die ze toen nog hun gaffel

noemden, uitgebreid. Ze hadden die graag met

ongeveer een gebont, als een oversteek uitgebouwd

naar de kant van de Bosstraat toe. De genoemde

ambachten zouden de kosten volledig voor hun

rekening

Dao raostj gèt 15 september 1997 109

nemen. Alhoewel de prins-bisschop of diens

rekenkamer ook groot voordeel haalden uit de

mogelijke verbouwing.

De ruimte van de waag, die diende tot opslag van

goederen, vergrootte aanzienlijk.

Als compensatie voor hun investeringen verzochten

de ambachten twee zaken.

Ten eerste, dat hun de uit-te-bouwen oversteek in

eigendom zou vergund worden.

Ten tweede dat op één eind van de waag een "waeck

caemer ter eerden" mocht gemaakt worden. De stad

had wel een waakkamer in de hoogte, maar die was

zeer ongerieflijk. In het slot van de brief benadrukte

de secretaris nogmaals het voordeel dat de eigenaar

van de waag, door de eventuele verbouwing zou

verwerven.

Die waag zou dan een derde groter worden.

Men mag geredelijk aannemen dat de uitbreiding aan

dit centraal gelegen gebouw in Maaseik er gekomen

is. Dat zou men kunnen afleiden uit een brief uit

dezelfde bundel, gedateerd 11 oktober 1580.

Op die dag verklaarden Johan Gobbels en Mewis

Huls, meesters van Sint-Elooi- en Sint-Niklaas-

ambt, van intentie te zijn naar Luik te reizen. Ze

waren "weechverdich" om aldaar een lot leien, nagels

en planken te kopen, ten einde die te gebruiken en te

verbouwen aan de nieuw op te richten gaffelen. De

burgemeesters reikten de twee ambachtslui een

paspoort uit. Dat moest hen overal vrijgeleide geven.

En aan de inhoud te lezen, vooral op hun doortocht

door Maastricht.

Een samenvatting van alle brieven, zoals voor

beloofd, is er niet van gekomen. Niet dat we tegen het

werk opzien. We hebben ze allen gelezen. Maar de

inhoud ervan draagt, in tegenstelling tot het

uitbreidingsverhaal van een openbare waag en

gaffelgebouw, een meer persoonlijk karakter. Voor

een Maaseiker geïnteresseerde toch wel interessant,

omdat documenten van vóór 1600, buiten

schepenbankregisters, toch niet zoveel bewaard

gebleven zijn.

EEN NIEUWE RUBRIEK

'' KWARTIERSTATEN''

De Geschied- en heemkundige kring Kinrooi

probeert via dit tijdschrift een zo breed mogelijk

lezerspubliek te interesseren, te boeien en informatie

te verschaffen. In die zin oordelen we het nuttig om ‘n

nieuwe reeks artikelen op stapel te zetten.

Iets van genealogische draagwijdte, wat de kennis

van onze families aangaat. Het gaat hier om kleine

kwartierstaten waarin enkele generaties voorouders

van Kinrooienaren voorgesteld worden.

Degenen die ‘n goed geheugen hebben weten dat er

al ooit ‘n proef van ‘n kwartierstaat in dit tijdschrift

verschenen is. Het ging nl. over de familie Rosvelds.

(jg 10, 1991, nr 3, blz. 107- 113). Onze bedoeling is

iets dergelijks te doen voor andere families uit de

gemeente. In het begin vooral uit de deelgemeente

Kinrooi.

Voor degenen die niet goed met ‘n kwartierstaat om

kunnen gaan, is een kleine inleiding wel nuttig.

Waar komt die naam kwartierstaat vandaan?

Het lijkt een vreemde naam. Hij komt uit de

wapenkunde of heraldiek.

Adelijke geslachten waren gewend de verschillende

families van hun voorouders af te beelden door een

soort tekening. Dat gebeurde dan bij voorkeur op het

schild dat de adellijke heer bij zich droeg. Daarop

werd in elk vierde deel of kwartier een bepaalde

voorstelling geplaatst die één van de vier families der

grootouders weergaf. Hieruit komt de naam

kwartierstaat voort. Men zou ook van

"vooroudertafel" kunnen spreken. Wellicht deed die

naam teveel aan eten denken, want de naam

kwartierstaat is tegenwoordig algemeen gebruikt.

Wij gaan natuurlijk geen tekeningen gebruiken om

familienamen weer te geven maar we geven de naam

zelf, aangevuld met plaats/datum van geboorte,

huwelijk en overlijden.

Vertrekkend van de stamhouder gaan we ook verder

in het verleden terug dan de grootouders en geven

ook de overgrootouders en betovergrootouders.

110 Dao raostj gèt 15 september 1997

Genealogische gegevens en kwartierstaat

Eén van de manieren om stamboomgegevens weer te

geven is de kwartierstaat.

Andere zijn: de stamreeks, de genealogie, het

parenteel.

Elk van deze vier heeft BEPAALDE

KENMERKEN:

* Men VERTREKT VAN EEN BEPAALD

PERSOON.

* Deze wordt de stamhouder of probant genoemd

wanneer men zijn voorouders aan geeft. Het is dus

normaal de laatste zoon die het geslacht met die

naam voor uitsterven behoedt.

* Hij heet stamvader wanneer zij n nazaten worden

vermeld. Hij is het die zijn naam aan de familie

gegeven heeft.

* De WEERGAVE der gegevens kan op

verschillende manieren gebeuren:

- in een beknopte en schematische vorm: een

grafisch schema,

- of in de meer volledige vorm van tabellen of

lijsten,

- of in een vertellende vorm door teksten.

* Men kiest ‘n RICHTING van werken:

- Ofwel van nu naar het verleden, of, als u wilt, van

onder naar boven.

Hierbij kiest men welke personen men wil

vermelden:

- De stamreeks vermeldt alleen de

voorouders in mannelijke lijn van de stamhouder.

Het is een reeks mensen die de stamhouder verbindt

met zijn stamvader.

de KWARTIERSTAAT geeft alle

voorouders van de stamhouder, zowel in mannelijke

als in vrouwelijke lijn.

-Van het verleden naar het nu, of, als u wil, van

boven naar onder. Ook hier onderscheiden we welke

personen we willen vermelden:

- de genealogie geeft alleen alle

nakomelingen in mannelijke lijn van de

stamvader. Men gebruikt ook de naam stamboom

wanneer dit gebeurt in de vorm van een boom.

- het parenteel geeft van een stamvader alle

nakomelingen, zowel de vrouwelijke als de

mannelijke.

Waarom kiezen we de kwartierstaat?

Het is duidelijk, dat de kwartierstaat 'n volledig en

duidelijk beeld geeft van de opbouw van een

familie. De voorouders van iemand, over een, twee,

drie, of meer generaties, worden vermeld. Vooral in

het grafisch schema, ziet men vlug en duidelijk wie

de voorouders zijn van 'n persoon en welke plaats ze

in de familiale structuur innemen. Een kwartierstaat

geeft dus alle personen aan waarvan de probant

erfelijke eigenschappen meekreeg. De familiegeest

van al die mensen werkt op een of andere manier in

hem verder.

Een stamreeks zou alleen de mannelijke voorouders

en dus de naamdragers in de familie aangeven. De

vrouwelijke helft van de familie wordt vergeten.

Toch is die evenveel familie van iemand als de

mannelijke helft, al dragen ze andere namen.

In omgekeerde richting hebben we hetzelfde

verschijnsel. Een parenteel is volledig en geeft alle

nazaten, mannen en vrouwen. Hierbij komt dus een

hele reeks familienamen voor, ook die van

aangetrouwde mannen en vrouwen uit de familie. De

genealogie van een stamvader geeft alleen de namen

van zijn mannelijke nazaten.

De schematische voorstelling van onze

kwartierstaten

We gebruiken vijf rijen gegevens boven elkaar. In

de bovenste rij plaatsen we de zestien

betovergrootouders van de stamhouder. Om ze op

een blad geschikt te krijgen moeten we die verticaal

afdrukken.

Op de tweede rij van boven komen de acht

overgrootouders van de stamhouder, telkens onder

de namen van hun eigen ouders.

Op de derde rij van boven komen de namen der vier

grootouders van de stamhouder, telkens weer onder

de namen van hun eigen ouders.

Op de vierde rij van boven komen de namen der twee

ouders van de stamhouder. Weer geplaatst onder

hun eigen ouders.

Op de onderste rij staat dan de naam van de

stamhouder, een gekend persoon uit onze tijd.

Dao raostj gèt 15 september 1997 111

In andere gevallen werkt men in horizontale richting

met kolommen.

In de eerste kolom bevindt zich dan centraal de naam

van de persoon die het vertrekpunt is: de stamhouder

of probant.

In de tweede kolom bevinden zich de namen van de

vader en de moeder van de probant. Dat is de kolom

der twee ouders.

In de derde kolom worden de vader en de moeder van

elk der personen uit de tweede kolom vermeld. Dit is

de kolom der vier grootouders van de probant.

In de vierde kolom treft men de namen der ouders van

elke persoon uit de vorige kolom. Het is de kolom der

acht overgrootouders van de probant. In de v i j f d e

kolom vindt men de zestien betovergrootouders van

de probant.

Wie verder wil gaan krijgt een nieuwe reeks van vier

generaties voorouders met het voorvoegsel oud-. Dat

geeft dan: oud-ouder, oud-grootouder,

oud-overgrootouder, oud-betovergrootouder. Wie al

zijn oud-betovergrootouders vermeldt, heeft in die

kolom 256 namen staan. U begrijpt dat het niet

eenvoudig is om die allemaal terug te vinden.

Voor de daarop volgende vier generaties wordt het

voorvoegsel "oud" vervangen door het voorvoegsel

"stam-''. Dat geeft dan: stam-ouders,

stam-grootouders, stam-overgrootouders en

stam-betovergrootouders. In deze laatste generatie

moet men 4096 namen hebben staan om volledig te

zijn.

Wil men perse verder gaan dan worden de vorige

reeksen hernomen maar mét het voorvoegsel "edel".

Deze reeks gaat terug tot de 33ste generatie. Men

komt hiermee tot rond het jaar 1000. Wie er dan nog

niet genoeg van heeft kan de hele reeks nog eens

doornemen met het voorvoegsel "Voor" en geraakt op

die manier tot de 65ste

generatie. Wie hiermee zijn gemoedsrust nog niet

hervonden heeft, kan verdere informatie vinden in de

boeken over genealogie. In ons documentatiecentrum

in Molenbeersel staan er verschillenden.2

De nummering in een kwartierstaat

Elke persoon krijgt een nummer: de probant

ontvangt nummer 1, zijn vader het dubbel, dus 2, zijn

moeder het nummer 3 (het nummer van de vader + 1).

Telkens ontvangt de vader van een vermelde persoon

het dubbel van het nummer van zijn kind uit de

vorige kolom. Op die manier zijn alle nummers van

mannen, behalve die van de stamhouder, een even

getal. De vrouwen dragen een oneven getal als

nummer.

Dit wordt de nummering volgens Kekule genoemd

naar zijn ontwerper Stefan Kekule von Stradonitz. Ze

laat toe vlug voorzaten of nazaten terug te vinden.

Vertrekkend van een bepaalde persoon is zijn

nummer x 2 de vader, x 4 is de grootvader, x 8 is de

overgrootvader en zo verder. Op dezelfde manier

geeft een nummer gedeeld door 2 de zoon en gedeeld

door 4 de kleinzoon, enz.3

Welke beperkingen leggen we ons op?

- We beperken ons tot vijf generaties. We houden

onze kwartierstatenreeks dus vrij eenvoudig. Het

achterhalen van iemands voorouders vergt veel

opzoekingswerk, en dat groeit met het aantal

generaties dat men wil vervolledigen.

- We zagen om praktische redenen ook graag dat een

kwartierstaat past op een volle bladzijde van ons

tijdschrift. Meer dan vijf generaties kan men daar op

een leesbare manier niet op krijgen. In ieder nummer

kunnen we zo telkens hetzelfde grafisch schema

volgen.

- Alleen plaats en datum van geboorte, van huwelijk

en van overlijden worden aangegeven, in zover we

die konden achterhalen.

- De eerste jaren zal het gaan over de voorzaten van

een bepaald persoon uit de deelgemeente Kinrooi.

Het is geen gewilde beperking maar noodzaak omdat

dit soort werk veel tijdopslorpend opzoekingswerk

vergt en we toch ergens moeten beginnen.

112 Dao raostj gèt 15 september 1997

16 bet-overgrootouders

8 overgrootouders

4 grootouders

2 ouders

stamhouder of probant

Wat zouden we graag zien van de kant van de

lezers?

Dat we aanvullingen of verbeteringen ontvangen.

- Onze wens is dat familieleden of kennissen van

personen uit een kwartierstaat ons zouden helpen om

fouten te verbeteren of onbekende elementen aan te

vullen.

Soms sluipen er fouten in de gegevens omdat we

verstrooid waren en de gegevens verkeerd

overnamen. Soms is de leesbaarheid van de originele

documenten of van de kopieën slecht. Soms zitten er

zelfs fouten in de originele registers omdat data of

andere gegevens verkeerd werden genoteerd.

- Nu en dan kan het zelfs gebeuren dat verkeerde

namen gekozen werden, vooral wanneer meerdere

volledig gelijkluidende namen in de familie

voorkomen.

Dat we een begeleidend artikel kunnen

publiceren.

- We zouden graag medewerking krijgen van de

betreffende familie of van andere lezers om in een

bijkomend artikel verdere informatie te verstrekken

over de personen die in de kwartierstaat voorkomen.

Ze kennen wellicht nog verhalen uit de familie,

anecdotes of geschiedkundige gegevens over de

families. Dat is echter een taak die we niet zelf op ons

kunnen nemen en dat verwachten we dan van onze

lezers.

Daarbij laten we het voor deze inleiding op de

kwartierstaten. De eerste die in dit nummer aan de

beurt komt is die van Cecilia Schaekers. Ze is de

schoonmoeder van onze documentaliste die al jaren

met zoveel ijver dienstwerk verricht op het

documentatiecentrum en met vriendelijke

voorkomendheid de heemkundige vorsers te woord

staat en een handje toesteekt.

Jan Bierens o.s.c. 1 2 3

1 In het Frans "tableau d’ascendance". 2 Bijv. de La Haye, Régis, Handleiding voor genealogisch

onderzoek in Limburg, blz. 17 en genealogie Paul Van Baelen 3 Een dergelijke manier van nummeren begint met nul voor de

stamhouder of probant. De vader is dan 1 en de moeder 2. In deze

manier van nummeren, van Czellitzer, is het nummer voor de vaders

oneven en voor de moeders even.

"Amerika's Sjang" bouwt Theybershof

in Kinrooi in 1868

Eén van de weinige zekerheden die een mens heeft, is

het feit dat hij voorouders gehad heeft. Als je dat

erkent, krijg je er bijna automatisch belangstelling

voor. Men zal dan concluderen dat het vaak net zo

boeiend is om over je schouder te kijken naar het

verleden als wel de toekomst te voorspellen.

Theybers, een oud-Kinrooier geslacht, zal als eerste

aan de beurt komen.

Waar kwamen ze vandaan?

Joannes Mathijs THEYBERS , zoon van

Christiaan en Elisabeth Hendriks, werd geboren in

Neeritter-Broekhoek (Manestraat) op 19/10/ 1821 en

is afstammeling van een oud-Kinrooier geslacht.

Eerst wonende op "Deres" (Dirickx), gebouwd rond

1795 en gelegen in de huidige Belestraat, huwde hij

op 12/07/1849 te Kinrooi met Maria Elisabeth Klaps

uit Opitter. Dit gezin telde vijf kinderen: twee meisjes

en drie jongens. Eén van deze zonen, vermoedelijk

Christiaan, was schaapherder en zou zowel te Weert

als op St. Jansberg, Maaseik, hebben gewoond. Een

goed bewaarde herdersstaf getuigt nog over deze

herder. De twee dochters zouden naar verluidt

vertrokken zijn naar Java.(l)

In 1853 (2) trok het gezin richting Bree, Steenberg 1

"huis Coninx", samen met zijn jongste broer

Theodoor als dienstknecht. In een opsomming van de

bewoners van dit hof werd de naam Theybers echter

niet vermeld. (3)

Op 24 maart 1868 vertrok het gezin terug naar de

heimat Kinrooi en bouwde er het nu nog bestaande

"Theybershof", een tweewoonst met alkoof, in de

volksmond beter gekend als "Amerika".

Amerika’s Sjang

Waar komt nu deze bijnaam vandaan?

Wel, het feit dat een gebroken ruit bij koud weer

hersteld moest worden en door gebrek aan "modern"

materiaal bracht een stuk karton de oplossing. Op de

buitenzijde ervan stond een reclame met "Amerika"

en nog wat genoteerd. Dus kreeg het huis de naam

van "Amerika". (4)

Dao raostj gèt 15 september 1997 113

Volgens een ander verhaal woonde "Amerika's

Sjang" afgelegen en alleen. Zo vonden de mensen dat

hij wel in Amerika kon wonen. Dit verhaal is minder

waarschijnlijk vermits we konden terugvinden dat

het oude Theybersgoed (genaamd "Diricks") reeds in

1795 gebouwd werd en daar vlakbij lag.

Willem Andries THEYBERS, zoon van voor-

noemd echtpaar, was landbouwer van beroep.

Geboren op 01/10/1855 te Bree, gehuwd voorde kerk

op 24/10/1882 te Kinrooi met Maria Margaretha

Schroyen (zie volgende pagina). Bij het huwelijk van

zijn dochter Kaatje, echtg. Meerten, ging hij met haar

mee naar Geistingen, waar hij overleed op 86-jarige

leeftijd.

Amerika’s Trui (Gertrude Theybers) was gehuwd

met Jappe Door (Theodoor Schaekers) en woonde

als laatste Theybersgeslacht op "Amerika". Dit gezin

telde 7 kinderen, waarvan er nog zes in leven zijn.

Momenteel woont Dhr. Marcel Celis in deze mooi

gerestaureerde woning sinds 1976 met nog steeds

dezelfde woonvertrekken als voorheen.

De Theybersen blijken een zeer oud Kinrooier

geslacht te zijn, nauw verbonden met de plaatselijke

geschiedenis vooral dan van de Broekhoek. Ook

vandaag nog vindt men in verschillende families hun

trekken, mensaard en voorkomen terug. Misschien

dat deze gegevens een aanzet kunnen zij n voor een

meer gestoffeerd familieboek.

Het moge ze goed gaan!

Marti ne Dry vers

NOTEN:

(1) Verteld door de gezusters Meerten uit Geistingen.

Ze bewaren nog steeds een kistje met beschreven deksel uit

die tijd.

(2) Uit: Bevolkingsregister van Bree 1846-1856 blz.

92-boek II.

(3) Uit: De geschiedenis van Bree van Pater Maes en

J.Dreesen- Deel II, blz. 255-256.

(4) Verteld door Mevr. Mia Caris-Christis.

Als laatste wil ik nog een woordje van dank richten aan de

volgende personen voor hun medewerking aan dit artikel:

Mevr. C. Schaekers, pater Jan Bierens, Dhr. Theo Guffens,

Toke Craeghs, de gezusters Meerten, Mevr. M.Caris- Christis

en Dhr. Marcel Celis.

Huwelijk van Jappe Door (Schaekers Theodoor) met Amerika's Trui (Gertrude Theybers)

op Theybershof op 29/04/1919

114 Dao raostj gèt 15 september 1997

Kinderen uit het huwelijk van

Theybers Willem en Schroyen Maria

Margaretha X Kinrooi 20-04-1882

4. c

7.

KINROOI IN HET TERMIJNGEBIED VAN DE MINDERBROEDERS VAN WEERT

Vanwege haar geografische ligging tussen Maaseik en Weert, onderging de streek van Kinrooi vanzelfsprekend

de sociaal-economische en culturele invloed van beide steden. Kinrooi, tot 1845 een wijk van Kessenich,

behoorde niet alleen tot hun marktgebied, maar ook op het godsdienstige vlak oefenden Maaseik en Weert een

aantrekkingskracht uit op de omliggende dorpen (1). Tijdens het oude regime, waaraan de Franse Revolutie een

einde maakte, ressorteerde de wijkkapel van Kinrooi, behorende tot de parochie Kessenich, onder het

landdecanaat Eyck (2). De dorpsgemeenschap onderhield bovendien nauwe betrekkingen met de aanwezige

kloosters, voornamelijk met de Minderbroeders. Die Franciscaanse bedelorde had namelijk al in de 15 de eeuw

een kloosternederzetting in Weert en sedert de 17de eeuw ook in Maaseik.

Het Minderbroedersklooster van Weert kwam tot

stand dankzij Jacob I (+1488), graaf van Home en

tevens heer van Weert, die in 1461 zijn Aldenborgh

op de Biest te Weert, als laatste wilsbeschikking van

zijn vrouw Johanna van Meurs (+1461), aan de

Minderbroeder Jan Brugman, vice-provinciaal van

de Keulse ordesprovincie, schonk om er een

Minderbroedersklooster te stichten (3).

Ruim anderhalve eeuw later werd ook in Maaseik,

op de hoek van de Greven- of Huysbongaertsstraat

(huidige Boomgaardstraat) een

Minderbroedersklooster opgericht. Het werd

officieel op 1 mei 1626 gesticht. Op het provinciaal

kapittel te Leuven, op 27 augustus 1628, werd het

convent van Maaseik definitief erkend, met Aegidius

Cremers als gardiaan en Franciscus Bisschops als

vicaris. Als één der motieven voor de nieuwe

kloosterstichting werd aangevoerd dat de

Minderbroeders (meestal vanuit Maastricht en

Weert) in Maaseik en omliggende dorpen al

vroegtijdig vijf- tot zesmaal per jaar "op statie"

kwamen (4) om te prediken en aalmoezen in te

zamelen, zelfs voordat in Maaseik andere

kloosterorden gekend waren (5). Dat argument werd

naar voren ge- brachttegen de Kapucijnen, een

andere bedelorde, die eveneens in 1626 een klooster

oprichtte in Maaseik (6).

De Minderbroederskloosters van Weert en Maas

eik oefenden een opmerkelijke pastorale invloed uit

op de streek. Elk klooster had een welomschreven

gebied, waarbinnen de kloosterlingen, als leden van

een bedelorde, het recht hadden aalmoezen en

goederen in natura in te zamelen voor het onderhoud

van de kloostergemeenschap. Zulk begrensd gebied

noemde men een "termijn" (van het Latijnse woord

terminus = grens, einde). De uitdrukking "op termijn

gaan" betekende dan het houden van een inzameling

van giften in geld of in natura (graan, boter, eieren,

laken, stro, enz.) door de kloosterlingen in de

verschillende parochies van hun termijngebied. Men

sprak ook van "op statie komen". De relatie met de

Minderbroeders bleef niet alleen beperkt tot de

omhalingen, die voornamelijk door lekebroeders

gebeurden. De priester-kloosterlingen, die hen

vergezelden, hielden zich bezig met predicatie en

waren een welgekomen steun voor de parochiale

geestelijkheid bij het toedienen van de sacramenten,

vooral bij het biecht horen.

De parochie Kessenich, waartoe Kinrooi dus tot in

de 19deeeuw behoorde (7), lag aanvankelijk in het

termijngebied van het Minderbroedersklooster van

Weert. Ook Stramproy, Beek, Bree, Ger- dingen,

Bocholt, Reppel, Wijshagen, Gruitrode, Meeuwen,

Peer, Eksel, Grote-Brogel, Overpelt, Neerpelt,

Sint-Huibrechts-Lille, Hamont en Budel maakten

oorspronkelijk deel uit van het termijngebied van

Weert (8), dat nagenoeg tachtig sta

Dao raostj gèt 15 september 1997 117

ties omvatte. Na de stichting van het

Minderbroederklooster te Maaseik, in 1626, werd het

termijngebied van Weert verkleind, ten voordele van

de Minderbroeders van Maaseik. In 1644 werden

Bree, Gruitrode en Meeuwen toegewezen aan het

klooster van Maaseik (9). De parochie Kessenich,

met het geannexeerde Kinrooi, behoorde, evenals

Thorn, Hunsel en nog andere dorpen, waarschijnlijk

reeds vanaf 1626 tot het termijngebied van Maaseik.

Zij wordt in ieder geval niet meer als zodanig

vermeld op de lij st van de dorpen, die in 1644 deel

uitmaakten van het termijngebied van Weert. In het

Memoriale perpetuum Guardiani conventus Fratrum

Minorum prope Weerdt, dat sedert 1644 door de

gardiaans van Weert zorgvuldig werd bijgehouden,

komt Kessenich (met Kinrooi) inderdaad niet meer

voor (10). Men mag dus aannemen dat de

Minderbroeders van Maaseik tot het einde van de

18de eeuw, toen hun klooster werd opgeheven, in

Kinrooi "op statie kwamen", met hulp in de zielzorg

(biechthoren, predicatie) en met rondhaling van geld

en levensmiddelen. Tot het termijngebied van

Maaseik behoorde waarschijnlijk ook de omgeving

van Sittard, die door het klooster van Maastricht

werd afgestaan.

Na de afschaffing van het klooster op 6 maart 1797

geraakte ook het "termijn gaan" of "op statie komen"

in onbruik. Het Minderbroeders- klooster van

Maaseik werd na de Franse Revolutie niet

heropgericht. De Minderbroeders van Weert

daarentegen, die op 9 februari 1797 uit hun

kloostergebouwen waren gedreven, konden wel

herbeginnen. Op 17 april 1836 werd hun klooster

hersticht (11).

Om in het onderhoud van de kloostergemeenschap te

voorzien en met het oog op een hernieuwde pastorale

bedrijvigheid in de streek, werd het termijngebied

van het Weerter Minderbroeders- klooster opnieuw

bekeken. Omdat Maaseik niet werd hersticht, was in

Belgisch Noord-Limburg geen klooster van die orde

meer actief. De Minderbroeders van Weert keken

voor hun "termijn-gebied" dus ook over de grens,

hoewel zij na 1847, toen meer zuidelijk het

Minderbroeders- klooster van Rekem werd hersticht

(12), ook met die nieuwe situatie rekening moesten

houden.

Kessenich, met het geannexeerde Kinrooi, werd zeer

waarschijnlijk omstreeks 1836 bij het ter

mijngebied van Weert ingedeeld. Pastoor Jan-

Baptist Weyen (Zutendaal ° 1824-+Kinrooi, 1915),

die van 1866 tot 1905 met de pastorale zielezorg in

de Sint-Martinusparochie te Kinrooi belast was, liet

een nota na met betrekking tot het termijngebied van

de Minderbroeders van Weert, waartoe toen de

zelfstandige parochie Kinrooi behoorde. Zijn

aantekening luidt als volgt (13):

De Eeirwaarde Paters van Weert

De Eerwaarde Paters van Weert hebben in

Kinroy twee termynen. Eenen van boter kort

na Allerheiligen en eenen van koren in den

loop van Januari. Hier voor komen zy my

helpen op de volgende dagen.

1° Dinsdags in de Goede Week komt er eenen

om op Woensdag en Donderdag ‘s morgens te

helpen biechten.

2° Daegs voor Pinkster en komen er twee

paters om te biechten en te prediken op

Pinkstermaandag zynde den feestdag van den

H. Gerlacus (14).

3° Zaterdags voor den 1ste Zondag van 7ber

(= september), zijnde de Kermis van Kinroy,

om te prediken.

4° Den 16 Januari ‘s avonds om den 17 Ja-

nuari te helpen biechten, zynde de Vigilie van

biddag.

5° Daegs voor St. Martinus zynde dan 11 9ber

(= november).

Dit zijn de vaste dagen opde welcke de Paters

komen zonder er aanvraag van te doen. Moe-

ten zy anders komen dan moet ik hen vragen

door eenen brief. Zy komen altyd als ik hen

door het jaar vraag, zooals ik niet goed ben of

moet uit gaan of naar het retraite gaan.

De Minderbroeders uit Maaseik en Weert hebben dus

een opmerkelijke rol gespeeld op het vlak van de

zielzorg in Kinrooi en omgeving. Voor de pastoors

betekenden zij een welgekomen hulp en de

parochianen waren ongetwijfeld ook wel eens

gediend met een "vreemde biechtvader"...

Drs. Jan Gerits

118 Dao raostj gèt 15 september 1997

NOTEN

(1) De zelfstandige gemeente Kinrooi werd bij

wet van 12 april 1845 opgericht. Vgl. E.

H(OUTMAN), Kinrooi, in: Gemeenten van België.

Geschiedkundig en administratief-geografisch

woordenboek, dl. 1: Vlaanderen, Brussel, 1980, blz.

486.

(2) Zie: H. VAN DE WEERD, Het Landdekenaat

Eyck, Maaseik, z.d., blz. 96-98. Het bisdom Luik

bestond eertijds uit verschillende aartsdiaconaten,

met aan het hoofd een aartsdiaken, als onmiddellijke

medewerker van de bisschop. Elk aartsdiaconaat

groepeerde een aantal concilies of landdecanaten.

Het landdecanaat Eyck behoorde tot het

aartsdiaconaat Kempenland.

(3) De stichter van het Minderbroedersklooster te

Weert, Jacob I (+1488), graaf van Home, echtgenoot

van Johanna van Meurs (+1461), deed in 1467

afstand van zijn regering en trok zich terug in het

door hem gestichte klooster, waar hij als

Minderbroeder overleed. Zie over hem: A.

POMPEN, Jacob de Eerste, graaf van Home, in:

Publications de la Société historique et

archéologique dans le Limbourg, XXXV, 1904, blz.

3-216; G.J.H. HOUBEN, Weert en de Horner Heren

tot!500, in: Publications..., XXXV, 1899, blz.

295-309. Over Johanna van Meurs leze men: D.

VAN WELY, De memorietafel ter nagedachtenis

van gravin Johanna van Meurs (+1461), in: De

Maasgouw, LXXX, 1961, blz. 129- 138; ID., Gravin

Johanna van Meurs, de eerste stichteres van het

Minderbroedersklooster te Weert, in: Bijdragen voor

de geschiedenis van de Provincie der

Minderbroeders in de Nederlanden, XIII, 1962, blz.

31-36.

(4) Over de uitdrukking "op statie komen", die

hetzelfde betekent als "op termijn gaan", zie verder

in dit artikel.

(5) L.M. KORTLEVEN, De Minderbroeders te

Maaseik, 1626-1797, in: Franciscana, VII, 1951,

blz. 8-15, 91-100 en VIII, 1952, blz. 33-42, 88-98;

J. BAETENS, Minderbroederskloosters in de

Zuidelijke Nederlanden, blz. 46.

Maaseik, in: Franciscana, XLIII, 1988, blz. 113-

137.

(6) L.M. KORTLEVEN, a.w., in: Franciscana,

VII, 1951, blz. 13. Over het Kapucijnenklooster te

Maaseik kan men raadplegen: P. HILDEBRAND,De

Kapucijnen in de Nederlanden en het Prinsbisdom

Luik, V, Antwerpen, 1950, blz. 412-432.

(7) De parochie Kinrooi werd opgericht op 22

oktober 1842.

(8) B. GROENEN, Minderbroeders tussen adel,

burgers en buitenlui, in: Bijdragen voor de

geschiedenis van de Provincie der Minderbroeders

in de Nederlanden, XIII, 1962, blz. 21-22.

(9) B. GROENEN, a.w., blz. 21.

(10) Het Memoriale perpetuum Guardiani

conventus Fratrum Minorum prope Weerdt wordt

thans bewaard in het Archief van het

Minderbroedersklooster te Utrecht (Ned.).

(11) Dat feit werd herdacht in 1936 met de uitgave

van een album: Gedenkboek uitgegeven bij

gelegenheid van het eeuwfeest van den terugkeer der

Paters Minderbroeders in hun klooster op de Biest te

Weert. 1836 - 17 april - 1936, Heerlen, 1936.

Over het klooster, zie: C. DE LANGE, Het Minder-

broeders-klooster op de Biest in Weert, Weert, 1984.

In 1853 werd Weert hoofdklooster en provincialaat

van de Nederlandse Minderbroedersprovincie,

waaronder alle kloosters en staties vielen in

Nederland.

(12) Zie daarover: T. COENEGRACHT,

Geschiedenis van het klooster en college der

Minderbroeders te Reckheim, in: Publications de la

Société historique et archéologique dans le

Limbourg, XLIV, 1908, blz. 205-386 en XLV, 1909,

blz. 3-105; R. VERBOIS, Geschiedenis der kerken,

kloosters en kapellen van Rekem, Rekem, 1965, blz.

171-181 en 185.

(13) Kinrooi, Parochie-archief St.-Martinus,

"Regis- trum Inventaris", blz. 34.

(14) Over de St.-Gerlachusverering te Kinrooi leze

men: J. GERITS, Sint-Gerlach van Houthem,

beschermheilige tegen veeziekten in Kinrooi, in:

(Dao raostj gètl, XV, 1996, nr. 3-4, blz. 73-80.

Dao raostj gèt 15 september 1997 119

Mededelingen

Mien Moodertaal! De jeeger is doëd... lang leeven het wildj !

Oos dörpke ligtj vlak oppe grens van Hollandj. En

net euver diej grens zeen de wétte op jage get

strenger en zeen de minse (doorein gepaktj) get

deer-vri ntj el ikker aan gel agdj.

Det mèrkse good! Vlak euver de grens blieve de

bosdoeve oppe gröndj zitte tossebiejnaobiej heur

bés. Torteldoeve, mösse, èegerste en kreie könse dao

ouch ech van veul korter biej bekieke!

Gelökkig begintj het hiej in Belzj ouch get te ver-

angere. De broëdjeegers (det zeen minse diej alles

sjeete waat veur de luip kumtj zitte) zeen fél ge-

dundj! Vermits men biej de slechter veur einen appel

en ein eike "wildj" kan koiipe EN ömdet eederein

heet motten aangèeve of 'r ei geweer in hoes heet,

weurdj 'r veul minder gestruiptj en gejaagdj!

Het is nów vreugjaor 1997 en het viltj ech op det 'r

zoeveul patrieze zeen! Eu veral zuuse köppelkes

door de veldjer renne. Hopelik breuje ze op de zjuste

plaats! Het is angers jaore en jaore geleeje det nog

ganse klochte patrieze plots van veur dien veut

opvloge en dich het hart inne kèel deege kloppe van 't

versjrikke! Jaore en jaore is het geleeje desse

smörges vreug de haze langs dien achterdeur zoogs

wanjele! Jaore en jaore is het geleeje det de

fazantenhaan dich langs de wèeg nog vriej en vrank

dors aan te kiëke, öm pas op het allerlèste moment op

te vleege of zich in eine briëmestroëk te versjoele!

Mer het is nog neet zoeveul jaore geleeje of ich kos

dich hiej in mien buurt driej, veer jeegers opnumme

diej mét (en dék sónger) pederm de veldjer

aafstruupdje óm heur kertousje betaaltj te

kriege. En det ze dék eine gansen daag róndj-

zwabberdjeen slóbberdje sóngereine stertgezeen te

höbbe. Door diej broëdjeegers wore de haze en

patrieze biejnao oetgeroëdj! Door heur sjöldj waas

het ein half minuut veur twelf gewore!! Nów zeen de

meiste van diej jeegers en struipers doëd. De pederm

en het jagen in ‘t algemein is ein deur hobbiej gewore

en iër deste ein vergunning kriegs möste ekzames

aaflègge diej neet gemek- kelikzeen!

Gelökkig veur het wildj!!! De moogs neemes de

doëd gunne mer men begintj nów toch duudelik het

groëte versjil te zeen!

En nów zuldj’r ouch waal begriepe woeröm det ich

den tietel "De jeeger is doëd...lang leeve het wildj"

gekozen höb!

Esse ei klein bitje mètte nateur in zits en ein tikkel-

ke respekt köns opbringe veur al waat luiptj, vluugtj

en fladdertj...den könse het allein mer töwjuuche det

het wildj begintj aan te grujje! Nów zég ich neet det

ein van deez’ daag of jaore de veldjer weer vol

veugel, hèes en kniën zulle zitte...want de groëtste

jeeger heerstj nog öngestuërdjü En mét dèe felste

deere-moordeniër bedoel ich de vergifsproejer!!

Net wiej de minse wèere de deere missjien door den

tiëd immuun teegen al det vergif.. .mer veur de

kak-jönge beteikentj det altiëd den önverbidde-

likken doëd! Van zoe-gauw de boor zien veldjer

sproedj zeen de kak-jönge in det veldj ten doëje

opgesjreeve!

Dao zouw ein wét motte komme det ze beveur-

beeldj de majes neet veur 1 juni mochte pote! Veur

15 juni maag het graas langs de wèeg offe-

120 Dao raostj gèt 15 september 1997

sjeel neet gemeidj wèere óm de gröndjbreujers te

besjerme. Det is veur te lache want vlak t'r nèeve

maag de boor het zwaorste vergif spuite óm alle

ónkroëd...mer ouch alle lèevendje weezes den

ónvermeidelikken doëd in tejage!

Esse dageliks in de nateur róndj-rieds en hiël veul

kielomèeters mós oetkieke veur ei veugelke te zeen

of te huëre...pas DEN viltj het dich op det Oze

Leeven Hiër opnów mót beginne te sjape! En es Oze

Leeven Hiër dao neet den tiëd veur kan aafdoon is

allein het sjepsel det nao zien geliekenis is gemaaktj

dao bekwaom veur!

Liewerikke, graasmösse, bokesvinke, kwikster- tjes

en nog hiël veul anger klein veugelkes zeen

muzeejum-stökken aan ‘t wèere.

Men wiltj zoeveul doon veur kwakkerte, water-

jufferkes en vlinders...mer allein óngedeerte, kauwe

en kreie kónne weerstaon aan de vergif- eepedemiej!

Al de res mót traan geluive! Al de res!!! Dao zeen

wèe ouch biej!!!

Door den doëd van ei paar jeegers höbbe wèe

zeenbaar weer get mië wildj gekreege. Koste wèe

nów het vergif-sproeje ane kètting lègge den haaj de

res vanne sjepping ein groëter euverlèevings- kans!

Vergeleeke biej al det vergif waat "wèttelik" maag

gesproedj wèere...heet ein atoombom nog gein sjien

van kans!!!

TeeVee

Ons Heem:

In Jrg.50 nr 4, 1996, neemt Jan Gerits afscheid. Hij

schrijft:" ...Metfierheid neem ik afscheid van een

blad, dat ik vele jaren heb gekoesterd en waaraan

veel studie, tijd en energie werden gespendeerd. Mijn

taak als hoofdredacteur heb ik steeds vol toewijding

en met zin voor verantwoordelijkheid volbracht. Het

moge verder goed gaan met "Ons Heem ".

Dat wensen wij ook en we kijken nu al uit naar de

aangekondigde themanummers:

1997: Herbergen in Vlaanderen

1997-1998: De adel

1998: Suiker

1999: Tabaksteelt en Dood en begrafenis

Herdenking Pater Willem Sangers. 29 juni te Maaseik

Moderator Tony Van Wijck pleitte in een volgelopen

Cultureel Centrum, met Limburgers uit de beide

Maaslanden en daarbuiten, om de Maasbrug om te

dopen in "Sangersbrug". Dan startte de

"herdènkingsmés", volledig in het Maaslands dialect

waarin kruisheer Roger Janssen samen met twee

confraters voorging en die werd opgeluisterd door het

A Capellakoor. Een waardig en uniek gebeuren.

Lei Meisen van Omroep Limburg schetste dan de

totstandkoming van de CD "Mijn leef luj" met de

stem van pater Sangers en liedjes van Sjef Die- teren,

Chel Savelkoul en Herman Veugelers. Na de pauze

veel ludieke toespraken waarin men telkens pater

Sangers typeerde: Wiel Janssen, Jean Knoors, Jaak

Bergers, Freddy Corstjens, Jean Walraven en Pierre

Knoops afgewisseld met zang van de Maaslandse

troubadours. Het werd een leuke namiddag die de

figuur van Willem Sangers deed herleven, al is hij al

tien jaar overleden, daags na het O.L.S. in Kinrooi.

Zijn stem was aanwezig dankzij de CD en een kort

fragment van het verhaal van zij n roeping over de

"peperkoek" in Amsterdam. Tussendoor werden ook

nog beelden geprojecteerd waarbij deze grote

Limburger te zien was bij diverse gelegenheden. Het

decor, prachtig met bloemen versierd door de

woonwagenbewoners van Siemkensheuvel, werd

Dao raostj gèt 15 september 1997 121

WE WAREN AANWEZIG TE...

Erratum

Veldeke Kring uit Echt schreef ons dat in de

vorige uitgave van "Dao Raostj Get" in de

rubriek "Oos modeltaal" met als titel "Het dialek

is in den opgank" p.77, werd vermeld dat Dhr.

Jan G.M..Notten afkomstig is uit Valkens-

waard. Dit moet zijn Valkenburg (Valkeberg)

inZuid-Limburg.

gedomineerd door het prachtige schilderij van de

pater als ere-burger van Maaseik. Proficiat aan de

Pater Sangerskring, Het Heilig Wammes en de

Maasketen Jan Van Eyck voorde prachtige

organisatie. En pater Sangers, wiens zuster aanwezig

was, zag van hierboven dat het goed was en voor wie

toch nog met sommige gedeelten moeite had, zijn

wijze raad: "bök dich, dan geit het!"

Als de Maaslanders iets van hem konden en kunnen

leren is het wel zijn "ruimdenkendheid". Het weze

hier geschreven door een Waaslander, die toch al

bijna twintig jaar in het Maasland woont.

Werner Smet

Sint-Martinus Kinrooi wint O.LS. 1997 te

Kaulille!

Tijdens dit O.L.S. hadden we belangstelling voor de

plechtige hoogmis, de openingsceremonie, de

kleurige optocht, het kinderdorp, de

nevenwedstrijden en de schietwedstrijd. De Bond

Maas en Kempen bleef met vier in de finale en

Kinrooi met twee kanshebbers: Sint-Martinus

Kinrooi en Sint- Servatius Raam-Ophoven. Deze

laatste werd achtste en Sint-Martinus versloeg

Reuver en Heythuysen zodat ze voor de tweede maal

het O.L.S mogen organiseren. Proficiat aan de

zestallen! Onze aandacht ging eveneens uit naar de

inbreng van de heemkundige kring "De Klaveren

Heer" die instond voor de prachtige bevlagging en

het zandtapijt met O.L.S-logo aan de ingang van het

feestterrein.

We melden met droefheid het overlijden van: Mevr.

Jaklien Snijkers, echtgenote van Jean Roussard.

Geboren te Ophoven op 25-09-1948 en overleden te

Maaseik op 17-11-1996.

Naschrift op artikel "Uit een Kesse-

nicher rolregister", Dao raostj gèt Jrg.

16 nr. 2

Deze bijdrage is tot stand gekomen naar aanleiding

van het niet-ondertekende opstel in "Dao raostj gèt"

van 15 juni 1997 (Jrg. 16 nr 2). De onbekende

schrijver, die blijkbaar goed op de hoogte is van de

hygiëne uit het verleden, schrijft: "In een poëtische

bui kan men (sic) wel eens walmen van wierook over

de eeuwenoude dorpjes laten drijven! Maar nu en

dan zal daar wel een mestgeurtje bij geweest zijn."

In een vorige editie van dit tijdschrift lezen we: "Er

waren nogal wat putten, poelen en drenken in

Kessenich. In 't (sic) ene werden knollen en

voederbieten gewassen. In het (sic) andere deed

dezelfde gemeenschap haar vuile was. Het zal wel

nodig zijn regelmatig "de put te vegen”.

Tot daar de prikjes...

Water was vroeger (en nu nog) de bron van alle

leven. Maar bij die putten werden geen voederbieten

gesneden doodeenvoudig "omdat de voederbiet die

thans zulk een belangrijk bestanddeel is van het

winterrantsoen van het vee, bij ons in België amper

een eeuw oud is". (Zie: "Geschiedenis van de

Landbouw" door lr. Paul Lindemans, eerste deel,

blz.444)

Wat is dan de betekenis van het woord "snicule" zoals

de schrijver het citeert. Daar komen we bij de

volgende uitgave van ons heemkundig tijdschrift op

terug. De lezer heeft alleszins geen boodschap aan

fabels over de Sint-Wi11ibrordusput

(St.Maartensput) en ons tijdschrift dient o.i. ook niet

om de "vuile was uit te hangen".

Literatuur: - Piet Henkens, De Geschiedenis van Kessenich,

Gemeentebestuur van Kinrooi, 1979 (blz.13).

- Kessenich, Rolregister 1634-1641, privébezit familie

P.Snijkers-Hawinkel, Kessenich (Met dank voor de

uitlening).

- Anonymus, "Dao raostj gèt", Uit een Kessenicher

rolregister, Jrg. 16 nr 2, blz.50.

- Roger Linskens, Wat een leven in de Middeleeuwen, 7

delen, Uitgeverij De Nederlandsche Boekhandel, Antwer-

pen/Amsterdam.

Oud-Mechelen", Van die Heyde...totter Maese, Dr.

Haubenlaan 117, Maasmechelen.

Piet Henkens

122 Dao raostj gèt 15 september 1997

UIT ONZE LEDENFAMILIE

KRINGWERKING

Moeder Anna is weer thuis!

Zaterdag 26 juli 1997. Geistingen viert de

thuiskomst van Moeder Anna, op haar feestdag. Het

klassieke regenweer van 1997 was niet present.

Mooi weer dus.

Als toemaat kreeg de avondmis een ode aan onze

eerbiedwaardige, bejaarde dame. De mooie zang

werd gebracht door de jonge dame Schepers, waarbij

het orgel met haar wedijverde.

De harmonie van Geistingen was op post en gidste

de belangstellenden feilloos naar het nieuwe

onderkomen van Sint-Anna. Om zeven uur ‘s

avonds, op de seconde af, daalde de zegen van de

pastoor met de wij waterdruppels neer op het

gerestaureerde beeld.

Over de noten van ‘n muzikaal intermezzo der

harmonie, kwam daarna de feestrede van voorzitter

René Raets. U weet wel, die man van de Geschied-

en heemkundige kring. Voorde ingang van de

nieuwe kapel stak hij ze af. Ruim honderd

belangstellenden, zonder de harmonie te rekenen,

kregen een overzicht van het wel en wee van het

beeld van Sint-Anna tijdens de laatste zeven jaar.

Sint-Anna? Misschien, want geleerde maar kwade

tongen beweren dat het haar dochter Maria is. Elke

Geistingenaar verkoopt zijn ziel als het niet Moeder

Anna is. Ze koesteren haar verering die zou stoelen

op een traditionele moeder-groot- moedercultus. De

Geistingenaren en veel anderen zoeken bij haar

oplossingen voor vruchtbaarheids-, huwelijks- en

huishoudperikelen.

Ongeveer vijf eeuwen oud is het houten kunstwerk

dat haar afbeeldt. Het zou van de hand zijn van een

toenmalig man, de "Meester van EIsloo". Door tijd

en weer en misschien een beetje vergetelheid, zat ze

vol kloven, was dof onder de schimmel, spijkers

hechtten haar losgeraakte handen. Ze was er erg aan

toe. Kruisheer Donaat Snijders zat er achter om haar

naar een beeldenkliniek te sturen. Ook de vochtige

en onderkomen

kapel moest deugdelijker worden. Sint-Anna is naar

de restaurateur geweest te Sint-Truiden in het

Provinciaal museum voor Religieuze kunst, onder

leiding van Leon Smets. En aan "Naardes" staat nu

terug haar eigen veilig privé-domein.

Moeder Anna, achter voorzitter Raets, ging

volmondig akkoord toen hij dankwoorden toeschoof

naar de buurt, de families Schepers en Snijders, het

gemeentebestuur, de parochie en zijn

verantwoordelijken en naar alle Geistingenaren.

Elk voor de bijdrage op zijn terrein en volgens zijn

kunnen en hebben.

Toespraak van voorzitter René Raets, terwijl pastoor

Reyskens luistert

Thieu Snijders plaatste daarna z’n woordje namens

het buurtcomité. Het initiatief en de inspanningen tot

restauratie van Donaat Snijders mochten niet

vergeten worden. De bouw van een nieuwe kapel op

privé terrein van de familie

Dao raostj gèt 15 september 1997 123

Schepers loste wettelijke moeilijkheden op. De

conserveringsbehandeling was prijzig. Ruim

honderdduizend frank. De provincie nam de helft

voor haar rekening. De rest kwam van de Geis-

tingenaren en van sponsors. Het gemeentebestuur

zorgde voor het bekostigen der beveiliging van dit

kostbaar erfgoed. En dan zijn er nog Leo Schepers en

zijn vrouw, waarvan iedereen weet dat ze met veel

belangeloos vakwerk de bouw van de nieuwe kapel

verzorgden.

Schepen van cultuur, Theo Henkens, verwees naar de

inspanningen van de gemeente op wegenvlak. Maar

cultuur leeft vooral daar waalmensen wonen en

leven. Naast de weg, in de woongemeenschap. Daar

hoort deze kapel bij. Daarom kreeg ze belangstelling

en steun van de gemeente.

Alle aanwezigen mochten naar de receptie. Voor ik

me daarheen bewoog, glipte ik toch even binnen in

haar kleinood van versterkte kapel. Daar zat Moeder

Anna. Gaaf! Gloednieuw oud. Haar handen over

elkaar gevouwen, een beetje opgeheven, met een

tikje strenge air van: nu moet je eens goed luisteren!

Fier is ze op haar nieuw onderkomen. Ze hoeft zich

geen zorgen meer te maken over ontvoerders. Ze zit

er veilig, in een waardig verblijf. Piekfijn en

millimetrisch verzorgd werk. Ze voelt zich al goed in

haar nieuwe kapelletjeburcht en wacht er voortaan op

haar vereerders!..

Hier is goed werk geleverd. Door een hoop mensen.

Hier werd de toekomst verzekerd van een

godsdienstig en cultureel patrimonium.

Jan Bierens

Verslag Open-Deur-Dag tijdens Velt-Natuur-

beurs op 24 augustus

Voor het eerst aan de Villa Pax, na het Heilig graf,

Woutershof en de school-parochiezaal in Molen-

beersel. Een mooie omgeving om zulk evenement in

te richten.

Standen in tenten of in open lucht rond de vijver en de

natuur deed haar best met temperaturen rond 35° C.

Onze stand was gelukkig buiten opgebouwd, want in

onze lokalen was het te

warm om bezoekers te ontvangen. Louis Verlaak, de

vroegere Velt-voorzitter, trotseerde echter de warmte

van zijn bakoven. De broodjes waren goed gebakken

en in de tent spraken de bezoekers vooral de "koude

schotels" aan.

7de Inter-Limburgse boekenbeurs

Het succes van de vorige zes Inter-Limburgse

boekenbeurzen, met duizenden bezoekers, bewees

dat er op het vlak van promotie en verkoop van eigen

Limburgse publicaties beslist blijvende initiatieven

moeten genomen worden. Opnieuw vereerde de

Maasketen Jan van Eyck de Pater Sangerskring met

de opdracht om de 7de Inter- Limburgse

boekenbeurs te organiseren in Maaseik. Ook ditmaal

zal dit gebeuren in samenwerking met het Maaseiker

stadsbestuur en het Cultureel Centrum Achterolmen.

Deze zevende boekenbeurs zal doorgaan op

zaterdag 20 en zondag 21 december 1997 in de

zalen Achterolmen, Van Eycklaan 72, B-3680

Maaseik, telkens van 10 tot 17 uur.

De beurs heeft als werkterrein de beide Limburgen:

boeken, brochures, tijdschriften, genealogische

studies, kaarten, etsen, gravures e.d. De aangeboden

werken en documenten zullen beslist een unieke

verzameling vormen van Limburgensia die op dit

ogenblik voorhanden zijn. Ook dit jaar worden

heemkundige verenigingen uit de naburige Kreis

Heinsberg uitgenodigd. Er bestaat immers heel wat

verwantschap met deze regio, vooral wat betreft

dialect, heemkunde en genealogie.

Ook onze kring zal deelnemen aan deze beurs. Dus

noteer alvast deze data in uw agenda !

124 Dao raostj gèt 15 september 1997

UIT ONS DOCUMENTATIECENTRUM

Nieuwe publicaties!

Neeritter binnen zijn wallen: een bijdrage tot de

geschiedenis van Neeritter: een toponymisch

onderzoek door A.J.M. Schreuders, Mei 1997 - 40

pag.

Van de hand van A.J.M. Schreuders verscheen

onlangs een boekwerkje (39 pagina's dik op A5-

formaat) met als titel: Neeritter binnen zijn wallen.

In deze bijdrage tot de geschiedenis van Neeritter

verklaart de schrijver de herkomst van een aantal

oude straatnamen.

Vermeldenswaard is de prachtige, in kleurendruk

uitgevoerde kaart uit 1714 die over twee pagina's is

afgedrukt. Het boekje is verkrijgbaar op het

secretariaat van de heemkring, Villa Pax, à raison

van 250,- Bef. of 12.50 Hfl.

Ontmoetingen van Gaspard Coolen:

Na het verschijnen van zijn eerste boek "Mensen van

mijn dorp aan de Maas", schrijft 88-jarige Gaspard

Coolen in zijn nieuwe uitgave "Ontmoetingen" over

de mensen die hij heeft gekend in zijn leven in zijn

geboortedorp Ophoven. (Deze publicatie ligt ter inzage voor onze leden in onze

bibliotheek).

Maaslandgids: Op pad door steden en dorpen

langs de grensmaas.

Deze uitgave van de Maasketen Jan Van Eyck geeft

een alfabetisch overzicht van Beek tot Wessem

waarin elke plaats tussen Maasbracht en Maastricht

aan bod komt met een korte historiek en beschrijving

van bezienswaardigheden. We hebben de teksten

voor onze dorpen nagekeken en vastgesteld dat

sommige zaken achterhaald zijn en niet zijn

aangepast aan de actualiteit. Anders wel een handige

gids, verkrijgbaar bij de V.V.V.-Infodienst aan 275

bef.

Ons Heem - Huldenummer

In een speciaal dubbelnummer 1-2/97 wordt afscheid

genomen van Jan Gerits. We vinden daarin het

voorwoord (Guy Ballet, verbondsvoorzitter), zijn

levensschets door Luc Stockman, zijn eigen

bibliografie (met 2236 vermeldingen nog

onvolledig!) en 16 zeer verscheiden bijdragen van

heem- en geschiedkundige auteurs.

Nieuwe aanwinsten in onze heembibliotheek:

- Koster en molen in Eli, de kerk en de familie

Kooien/ J.F. Coolen - Heel, 1996 - 372 p.: ill.

(schenking auteur)

- Tongerlo: facetten van mens en samenleving in

Tongerlo, Solt en 't Hasselt/Mathieu Daemen -

Maaseik, 1996 - 304 p.: ill.

- Dorpsrivaliteit tussen Ophoven en Geistingen

1850-1914/Mathieu Rutten.- Tongeren, juli 1996

208 p.

- Vrakker: namen en bijnamen/ L.H. Rae-

maekers en Mr. H.J.H. Teunissen.- Weert, 1994 248

p.: ill.

- Vlaamse devotie- en bidprentjes uit de 19e

eeuw/ Heemkundige kring Erf en Heem.- Sint-

Katelijne-Waver, 1996 - 262 p.: ill.

- Het Dilser plat/ Martin Scheepers - Dilsen, najaar

1996 - 352 p. (schenking auteur).

- Toen kattekwaad kinderspel was.../ Harrie

Simons, uitgave van de Stichting Limburgs

Openluchtmuseum Eynderhoof, Nederweert, 1997 -

63 p.

- Als de koekoek roept/ Thieu van Engeland.-

Turnhout, 1996 - 119 p. (schenking auteur).

- Bij Bertha aan brug 11/ Thieu van Engeland.-

Antwerpen, 1990-112 p.: ill. (schenking auteur)

- Gedenkboek van het Koninklijk Atheneum te

Maaseik 1851-1951/ (Et.all).- Maaseik, 1951 92 p.:

ill. (schenking fam. Raets-Maessen).

- Met de stroom mee of tegen de wind in? Molens

in Limburg/ Provinciaal Centrum voor Cultureel

Erfgoed - Borgloon-Rijkel, 1996 - 55 p.

- Jaarboek Roerstreek '97/ Heemkundever-

eniging Roerstreek, 1997 - 192 p.

- Voorouders en nageslacht van Pater Mathijs

Creemers/JacHendrix- Eindhoven, 1991 - 51 p.

- Rotemse geslachten 1-3/ P. Severijns en W.

Segers - Tongeren, 1967 - 3 delen.

- Familiekroniek Pouders/ Jacques Vanummis-

sen 1996 - 87 p. : ill. (schenking auteur).

- Bokkenrijders in de gemeente Kinrooi: scriptie/

Inge Brouns.- Kinrooi 1997 - 70 p.

- Families van Wessem 1639-1900/ Toon Smeets

Wessem, 1997 - 230 p.

- Tafereelen uit de geschiedenis van het

Graafschap Loon 1366-1688/ Geschiedkundige

kring

Dao raostj gèt 15 september 1997 125

"Kanunnik Daris", Borgloon.- Borgloon, 1997 - 236

p.

- Historische stedenatlas van België -

typologische dossiers/ Olivier Debaere

In: Gemeentekrediet, Jrg.50, nr 197 p. 7-50

- Lanklaar, schoonste hoekje van Limburg/

Dreesen Mark en Dreesen Jozef.- Lanklaar, 1978

111 p.

- Welstand door vereniging: de ontwikkeling van

de christelijke arbeiderscoöperaties 1886-

1986/Godfried Kwanten .-Brussel, 1987-271 p.

- Ooters jaarboek/ Kulturele kring Neeroeteren

Neeroeteren, 1997, vijfde uitgave - 160 p.: ill.

Dank aan Dhr. Mathieu Kunnen voor het schenken

van tal van kranten aan ons documentatiecentrum.

Goed nieuws voor genealogen!

Ons vertrouwd archief werd uitgebreid met volgende

nieuwe aanwinsten:

-Par.reg. Ophoven: D-H-O. 1641-1744

-Par.reg. Elen: D-H-O. 1700-1800

D.H. O. 1798-1800

-Par.reg. Molenb. D. 1806-1863

D. 1863-1903

-Burg.stand Ohé en Laak: D.H. O. 1803-1812

1813-1822

1823-1832

1833-1842

1843-1852

1853-1862

1863-1872

1873-1882

1883-1892

1893-1902

-Par.reg. Stramproy: D. 1677-1810 (klap.)

H.O. 1676-1814 (klap.)

Jac Salimans, geboren in 1914,

fokte omstreeks 1935 al de eerste

paarden te Roggel (Ned.) Na meer

dan een halve eeuw fokken wij

nog steeds Amerikaanse paarden

en winnen onze geliefde viervoe-

ters vele prijzen op grote evene-

menten. U ziet!

Er is nog niet veel veranderd bij:

Salimans Paardensport

Fokkerij van American Horses

in Maasbracht en Kinrooi

126 Dao raostj gèt 15 september 1997