Nummer 4 / december 2013

Informatie voor donateurs van de Internationale Stichting Alzheimer OnderzoekAlzheimerActueel

voor een toekomst zonder alzheimer

Prof. Dr. Elly HolDe rol van steuncellen bij plaquevorming Presentatiemiddag 18 novemberTwee studies naar de ziekte van Alzheimer Alzheimer (Postdoc) Prijs ISAO viert 20 jarig bestaan

20jaarisao1993 - 2013

AlzheimerActueel 32 AlzheimerActueel

Geachte donateur,

2013 is voorbij gev logen. Begin dit jaar kondigden wij al aan dat het weer een interessant jaar zou wor-den voor het alzheimeronderzoek. Dankzij uw steun zijn er weer acht nieuwe en kansrijke onderzoeken van de grond gekomen. In deze Alzheimer Actueel zullen wij deze nieuwe projecten nader toelichten.

Deze nieuwsbrief staat grotendeels in het teken van onze presentatiemiddag die half november plaats-vond. Speciaal voor u hebben we de belangrijkste informatie van de drie sprekers nog eens op een rijtje gezet. Lees hoe hun inspanning, gedrevenheid en passie ons met kleine stapjes dichterbij een oplossing voor de ziekte van Alzheimer brengen.

Tot slot informeren wij u in deze nieuwsbrief over een belangrijke wijziging in de Geefwet. Die maakt periodiek schenken voor veel donateurs heel aantrek-kelijk. Benieuwd of dat ook voor u geldt? Blader snel door naar pagina 4.

Ik wens u hele f ijne feestdagen en een gezond 2014 toe!

Met v riendelijke groeten,

Ir. Ans Tummers-HeemelsBestuurslid ISAO

CONTACT

AlzheimerActueel is een uitgave van de Internationale Stichting Alzheimer Onderzoek en verschijnt viermaal per jaar. Voor meer informatie: Internationale Stichting Alzheimer Onderzoek. Business Park Stein 108, 6181 MA Elsloo, Tel 046 - 411 30 20, www.alzheimer.nl, info@alzheimer.nl, KvK nr 41 24 66 42, NL25ABNA0641028490, $1%,�JHUHJLVWUHHUG��7ZLWWHU��#$O]KHLPHU,6$2���)DFHERRN��$O]KHLPHU,6$2

Wordt het gemakkelijker om periodiek te schenken?

Ja, vanaf 2014 hoeft u daarvoor niet meer naar de notaris. Het volstaat dan om een onderhand-se schenkingsovereenkomst in te vullen. Zodra dit formulier beschikbaar is, kunt u het down-loaden via de website van ISAO. Het enige wat u straks hoeft te doen is deze invullen en naar ons op te sturen. Van ons ontvangt u dan zo snel mogelijk een schenkingsovereenkomst per post welke u kunt invullen om uw periodieke schenking in te laten gaan.

Is het voordeliger om mijn machtiging om te zetten in een periodieke schenking?

Ja. Als u de ISAO steunt via een machtiging schenkt u eigenlijk al periodiek. U doneert bijvoorbeeld al elke maand of elk jaar geld aan onze stichting. Als u deze machtiging omzet in een periodieke schenking zegt u toe ons werk voor minimaal vijf jaar te steunen. Uw gift wordt dan volledig aftrekbaar voor de inkomstenbe-lasting. Dat betekent dat u geld bespaart terwijl de hoogte van uw gift hetzelfde blijft.

�� Behandeling

@ Doneren

PresentatiemiddagVrAGen VAn DOnATeurSNIEUWS

Twee studies naar de ziekte van Alzheimer die mede dankzij u mogelijk zijn gemaakt

Wat zijn cytokines? Hoe kan worden voor komen dat schadelijke eiwitten zich ophopen in de hersenen van alzheimerpatiënten? Tijdens onze presentatiemiddag vertelden wetenschappers over hun studies en het belang ervan. Hun werk in een notendop.

De invloed van cytokines Dr. Kerensa Broersen, onderzoeker en universitair docent aan de Universiteit Twente, beet het spits af. Eerder dit jaar werd haar onderzoek al belicht in onze nieuwsbrief. Inmiddels is haar studie in volle gang en zal zij eind 2014 bekendmaken ‘welke in-vloed cytokines hebben op de afzetting van eiwitten in de hersenen van alzheimerpatiënten’.

Bij de ziekte van Alzheimer verzamelen zich, vlakbij de schadelijke eiwitafzettingen in de hersenen, cel-len van het immuunsysteem. Deze immuuncellen reageren op de eiwitafzittingen door groet hoeveel-heden stoffen te produceren, ook wel cytokines ge-noemd. Zijn de cytokines misschien van invloed op de verdere afzetting van eiwitten? Kunnen ze het ziekteproces versnellen? Dr. Broersen: “Als onze studie uitwijst dat cytokines hier inderdaad een rol bij spelen, dan is dit een belangrijk aanknopings-punt voor de ontwikkeling van nieuwe medicijnen. Je moet dan denken aan medicijnen die de invloed van cytokines remmen.”

Heeft u een vraag?U kunt bellen, mailen of schrijven naar:

� 0800-022-8880 @ info@alzheimer.nl

Twitter: @AlzheimerISAO

Facebook: AlzheimerISAO

� Postbus 569, 6180 AB Elsloo

Onderbelicht: amyloïd ß43 Ook in het onderzoek van dr. ir. Marcel Verbeek van het Radboud Universitair Medisch Centrum in Nijmegen, staan afzettingen (‘opstapelingen’) van het beta-amyloïd eiwit centraal. Met collega’s RQGHU]RHNW�KLM�ppQ�VSHFL¿HNH�YRUP�YDQ�KHW�HLZLW�dat zich opstapelt, namelijk amyloïd ß43. Over dit eiwit is nog heel weinig bekend. Wel weten we dat het betrokken is bij diverse pathogene processen in de hersenen van alzheimerpatiënten, waaronder celdood en ontstekingsreacties.

Tot welke schadelijke effecten leidt amyloïd ß43 precies? En is er een manier om het te verwijderen uit de hersenen? Deze vragen wil dr. ir. Marcel Ver-beek beantwoorden. “We willen weten hoe het eiwit zich opstapelt in de hersenen van alzheimerpatiën-ten en vooral hoe we dit kunnen voorkomen”, aldus de onderzoeker. Mogelijk leiden deze inzichten tot nieuwe of verbeterde therapieën en kan de kennis worden gebruikt voor een vroegere en betere di-agnose van de ziekte van Alzheimer. De resultaten van de studie worden eind volgend jaar verwacht.

Beide studies zijn mogelijk geworden dankzij uw steun aan de ISAO.

Dr. ir. M. Verbeek “Is er een manier om het amyloid ß43 eiwit te verwijderen uit de hersenen?”Dr. K. Boersen, Universiteit Twente

4 AlzheimerActueel AlzheimerActueel 5

ONDERZOEK

Op welke manier, hoe vaak en met welk bedrag u de ISAO ook steunt; wij zijn ontzettend blij met uw bijdrage! Toch informeren we u graag over een belangrijke wijziging in de Geefwet. Die maakt periodiek schenken voor donateurs nóg aantrekkelijker.

Belastingvoordeel periodieke gift In de Geefwet worden twee soorten giften onder-scheiden: gewone giften en periodieke giften. On-der gewone giften vallen onder meer donaties via een machtiging en acceptgiro. Deze giften zijn niet of slechts gedeeltelijk aftrekbaar. Een periodieke gift/schenking is een structurele gift met een looptijd van minimaal vijf jaar die wordt vastgelegd in een akte.

Het grote voordeel van een periodieke gift is dat deze volledig aftrekbaar is van uw belastbaar inkomen. U krijgt dus een deel van uw gift terug van de Belastingdienst. Dit voordeel kan oplopen tot wel 52%.

Vanaf 2014 zelf uw schenking regelen Vanaf 1 januari 2014 is het niet meer nodig om een periodieke schenking te laten vastleggen bij de

notaris. Dan volstaat een onderhandse schenkings-overeenkomst tussen u en het goede doel waaraan u schenkt. Dit maakt periodiek schenken nog ‘goed-koper’, doordat de notariskosten wegvallen, sneller en eenvoudiger.

Wat zijn de voordelen? Donateurs die de ISAO op regelmatige basis steu-nen met een vast bedrag, kunnen met deze manier van schenken veel geld overhouden. Ook voor ons is uw structurele steun van grote waarde. Daarmee JHHIW�X�RQV�KHW�YHUWURXZHQ�HQ�GH�¿QDQFLsOH�

NIEUWS

middelen om belangrijk alzheimeronderzoek te kun-nen blijven steunen. Schenkt u uw belastingvoordeel mee? Dan kan de ISAO zelfs een groter bedrag investeren zonder dat het u meer kost.

Uw donatie omzetten? Uw bestaande donatie omzetten is heel eenvoudig. 1 Vul de bijgevoegde antwoordkaart in 2 Stuur deze in de retourenvelop naar ons op 3 Wij nemen zo spoedig mogelijk contact met u op.

Periodiek schenken nu nog aantrekkelijker voor u

RekenVOORBeelD

U en uw partner hebben samen een belast-baar inkomen van €40.000 en vallen onder het 42%-tarief. U legt in een schenkingsovereen-komst vast dat u de ISAO vijf jaar lang, jaar-lijks steunt met een bedrag van €125. elk jaar mag u 42% van uw donatie aftrekken van uw inkomstenbelasting. In werkelijkheid ‘kost’ uw donatie u dus maar €72,50, terwijl de ISAO €125 kan blijven investeren in alzhei-meronderzoek.

Wie René Brouwers

Functie Administratief medewerker

« OOk VOOR OnS IS UW STRUcTURele STeUn

VAn GROTe WAARDe »

Dr. Anna nölle VU Medisch Centrum Amsterdam Project Tau pathologie aanpakken via het stimuleren van eiwit-afbraak Subsidie € 50.000,-

Dr. Mario losen Maastricht Universitair Medisch Centrum Project 3RVLWURQ�HPLVVLH�WRPRJUD¿H��3(7��PHW�DQWL�stoffen voor de diagnose van de ziekte van Alzheimer Subsidie € 50.000,-

Dr. Monique MulderErasmus Universitair Medisch Centrum Rotterdam Project Rol voor plantensterolen bij bescherming tegen de ziekte van Alzheimer? Subsidie € 87.000,-

Prof. dr. Anna AkhmanovaUniversiteit van Utrecht Project Dynamiek van microtubuli bij de ziekte van AlzheimerSubsidie € 100.000,-

Acht nieuwe onderzoeken van start! Prof. dr. Ulrich eiselUniversiteit van Groningen Project Lipocalin-2 vergroot de gevoeligheid van ]HQXZFHOOHQ�YRRU�$ȕ��Subsidie € 149.500,-

Dr. Bart RuttenMaastricht Universitair Medisch CentrumProject DNMT3a: een epigenetische regelaar van cognitieve achteruitgang? Subsidie € 150.000,-

Dr. Helmut kesselsNederlands Instituut voor Neurowetenschappen AmsterdamProject Effecten van Aß op synapses die inhibitie aansturen Subsidie € 150.000,-

Prof. dr. Judith klumpermanUniversiteit van Utrecht Project Regulatie van lysosomale enzym-activiteit bij de ziekte van Alzheimer Subsidie € 150.000,-

Dankzij uw steun heeft de ISAO dit jaar een bedrag van bijna € 900.000,- beschikbaar kunnen stellen aan onderstaande acht nieuwe onderzoeksprojecten. Op dit moment steunt ISAO 26 meerjarige onderzoeks-projecten met een totaalbedrag van € 2.950.500,-

René werkt sinds twee jaar voor de ISAO. Op ons kantoor in Elsloo draagt h! zorg voor de financiële administratie: van de verwerking van inkomende facturen tot het controleren van de c!fers. Ook ondersteunt h! het management b! dagel!kse werkzaamheden. Een afwisselende baan waar René veel voldoening uit haalt.

Betekenisvol René: “M!n oma was dementerend. Ik heb dus van dichtb! meegemaakt hoe slopend de ziekte is. Werken voor de ISAO is daarom betekenisvol voor m!. Ik zet m!n kennis graag in om het mooie doel van onze stichting te steunen.”

Even voorstellen

Periodiek schenkennieuwe projecten

10 januari, bekendmaking winnaars

Alzheimer Prijs€ 150.000,- voor de beste wetenschappelijke prestatie

Alzheimer Postdoc Prijs€ 100.000,- voor een afgerond promotieonderzoeken een vernieuwende onderzoekslijn

Beide prijzen zijn vrij te besteden aan onderzoek ophet gebied van de ziekte van Alzheimer of anderevormen van dementie

6 AlzheimerActueel AlzheimerActueel 7

20 JAAR ISAOONDERZOEK

De rol van steuncellen bij plaquevorming, goed of slecht?Doen steuncellen goed of juist slecht werk bij de ziekte van Alzheimer? Deze vraag speelt al lang binnen het alzheimeronderzoek. De studie van prof. dr. elly Hol van het Hersencentrum, afdeling Translational neuroscience, UMc Utrecht, zal binnenkort uitsluitsel geven. Over de ins and outs hiervan vertelde de professor op onze presentatiemiddag.

In de hersenen van alzheimerpatiënten vinden op-hopingen van het beta-amyloïd eiwit plaats, ook wel plaques genoemd. Deze plaques zijn erg schadelijk en leiden tot allerlei symptomen, waaronder geheu-genverlies. Prof. dr. Hol vertelt: “We zien dat veel zenuwcellen rondom deze plaques zijn beschadigd en ook treffen we daar zogenoemde steuncellen aan. Deze steuncellen, de zogenaamde glia-cellen, reageren sterk op het ontstaan van plaques, onder meer met een lokale ontstekingsreactie.”

Niet eerder is onderzocht of de reactie van de glia-cellen, en daarmee samenhangend de ontste-kingsreactie, functioneel of juist destructief is. “De actieve steuncellen kunnen enerzijds nuttig zijn om schadelijke plaques op te ruimen. Anderzijds kunnen ze met hun ontstekingsreactie ook bescha-

digingen aan zenuwcellen veroorzaken”, aldus de onderzoeker. Met haar studie wil prof. dr. Hol de exacte rol van steuncellen achterhalen.

Isolatie voor verder onderzoek “In ons onderzoek maken we gebruik van een muismodel voor de ziekte van Alzheimer. Deze muizen krijgen naarmate ze ouder worden steeds meer plaques in hun hersenen. Wat we zien is dat die toename gepaard gaat met de activatie van steuncellen”, legt prof. dr. Hol uit. Haar onderzoeks-team heeft recent een techniek om geactiveerde steuncellen uit de muizen te isoleren voor verder onderzoek.

Ontsteking remmenProf. dr. Hol heeft sterke aanwijzingen dat er een soort ‘regulatiemechanisme’ bestaat, dat bepaalt hoeveel ontstekingsfactoren geactiveerde glia-cellen maken. “Wij gaan proberen om dit mechanis-me te remmen, onder andere met farmacologische stoffen. Onze verwachting is dat deze stoffen de ontstekingsreactie kunnen verkleinen en daarmee effect hebben op het aantal schadelijke plaques. In het ideale geval neemt dat aantal natuurlijk af. Hopelijk kunnen we deze mogelijke remmers in de toekomst gebruiken om het verloop van de ziekte van Alzheimer te beïnvloeden.”

De studie ‘De rol van glia en het immunoprotea-soom in plaquevorming’ loopt tot november 2015. De ISAO steunt het onderzoek met een bedrag van €150.000,-

ISAO viert haar 20 jarig bestaan

De ISAO bestond op 3 november jl. precies 20 jaar. In die jaren konden 143 wetenschap-pelijke onderzoeksprojecten naar de ziekte van Alzheimer met een totaal bedrag van meer dan 11 miljoen euro worden gesteund. Zicht op een remedie is er nog niet, daarom blijft ISAO zich inzetten. Want ieder nieuw onderzoeksresultaat draagt bij aan het vinden van een oplossing.

JubileumbijeenkomstOm het jubileum van ISAO te vieren vindt op vrijdag 10 januari 2014 een feestelijke bijeenkomst plaats die voor iedereen toegankelijk is. Het programma zal bestaan uit een combinatie van amusement en presentaties over alzheimer. Tevens vindt tijdens deze bijeenkomst de uitreiking van de twee alzhei-merprijzen plaats.U kunt zich binnenkort aanmelden voor deze jubi-leumbijeenkomst via www.alzheimer.nl/20-jaar-isao

De Alzheimer (Postdoc) PrijsTer gelegenheid van het 20-jarig jubileum kent ISAO twee prijzen toe voor alzheimeronderzoek: één prijs van € 100.000,- voor een veelbelovend projectvoorstel van een onderzoeker die onlangs een promotieonderzoek heeft afgerond en één prijs van € 150.000,- voor een gevestigde onderzoeker jonger dan 45 jaar, die betekenisvolle en innova-tieve projecten op zijn/haar naam heeft staan. De winnaars ontvangen een geldbedrag te besteden aan wetenschappelijk onderzoek naar alzheimer.

Alzheimer prijs3URI��'U��(OO\�+RO���8QLYHUVLWDLU�0HGLVFK�&HQWUXP�8WUHFKW

Alzheimereen ongevraagde, ongewenste, verwenste bezoeker

Auteur Magda BormsUitgeverij DavidsfondsISBN 9058269116 Een hoogbejaarde tante wordt door haar familie in een rustig verzor-gingstehuis geplaatst. Spoedig daarna wordt zij overgebracht naar een ander tehuis met een speciale afdeling voor dementen. De nicht die haar tijdens de laatste levensjaren begeleidt, observeert het onomkeerbare aftakelings-proces. Zij beschrijft het aftake-lingsproces van haar tante, die in haar werkende leven vroedvrouw is geweest, tot en met haar overlijden. ,Q�NOHLQH�DQHNGRWHV�HQ�ÀDVKEDFNV�vertelt ze hoe haar tante steeds meer verstrooid en afwezig wordt tot ze zich nog amper bewust is van wat er om haar heen gebeurt.

Prof. dr. E. Hol : “Doen steuncellen goed of juist slecht werk bij de ziekte van Alzheimer?”

20jaarisao1993 - 2013

8 AlzheimerActueel

Steun voor de ISAO

BIJZONDERE GIFTEN

Kies voor de machtiging!

> wetenschappelijK onderzoeK heeft structurele steun nodig

> optimaal betaalgemaK > u spreidt uw steun over het jaar > u ontvangt viermaal per jaar de nieuwsbrief; alzheimer actueel > u steunt langdurig onderzoeK naar de zieKte van alzheimer > minder administratieKosten, dus meer geld voor onze projecten > u zit er nooit aan vast

MAAk ElkE DAg vErScHIl In OnzE STrIjD TEgEn

DE zIEkTE vAn AlzHEIMEr

Op 31 augustus jl. heeft de Familie Van den Berg haar twee-jaarlijkse familiereünie gehouden te Delfgauw. Deze familiebijeenkomst was helaas zonder Arie van den Berg, die op 16 mei op 78-jarige leeftijd is overleden aan de gevolgen van alzheimer. Tijdens de reünie werd besloten, van het overgebleven geld, een donatie aan de Internationale Stichting Alzheimer Onderzoek te doen.

Familie van den Berg

Biochemische test test om chemische samen-stellingen/reacties in het lichaam mee te onderzoeken

celdoodhet afsterven van cellen

klinische diagnosediagnose die wordt gesteld op basis van de klachten van de patiënt

Pathobiologische processenprocessen die bepalend kunnen zijn voor het ontstaan, beloop of herstel van een ziekte

Pathogeenschadelijk, ziekmakend

Begrippenlijst