ALLES OVER SCHERPTE · 5,99 euro. BP. GETEST . PANASONIC GX9 • ROTOLIGHT NEO2 • SONY 18-135MM....

Afgi

fteka

ntoo

r 209

9 An

twer

pen

X -

Erke

nnin

gsnu

mm

er P

9080

37

BP jaargang 10 I nummer 62 I verschijnt 8 keer per jaar I april 2018 I 5,99 euro

GETEST PANASONIC GX9 • ROTOLIGHT NEO2 • SONY 18-135MM

ALLES OVER SCHERPTEHoe scherp zijn jouw lenzen?Tips voor scherpere LANDSCHAPSFOTO’S

Cursus OPSCHERPEN MET SOFTWARE

GETESTFUJIFILM X-H1

VERLEGT GRENZEN

BELGEN IN AFGHANISTAN

Pieter-Jan De Pue & Jim Huylebroek

INTRODUCING EOS M50

Deze compacte en veelzijdige connected systeemcamera beschikt over 4K-video, een variangle touchscreen, een 24,1 Megapixel CMOS-sensor en DIGIC 8 voor het maken van onvergetelijke verhalen met prachtige kleuren en details.

Ontdek hem op canon.be of bij de fotoretailer!

Canon ad Shoot Mag 297x230mm.indd 1 06/03/2018 13:07

3

EDITO

SHOOT • n°62

SCHERPEen vraag die we bij Shoot vaak krijgen is: mijn foto’s zijn niet scherp genoeg, wat doe ik ver-keerd? Het is moeilijk om op die vraag één enkel antwoord te geven, want de scherpte van een foto hangt van heel wat zaken af. In dit nummer zetten we die netjes op een rijtje. Met onze tips maak je foto’s die zo scherp zijn als jij wil.Voor een keer presenteren we geen twee maar drie portfolio’s van fotografen. Om de retrospectieve van Harry Gruyaert, de éminence grise van de Belgische fotografie, kunnen we niet heen. En door een gelukkig toeval brengen twee jonge Belgische fotografen allebei een fotoboek uit met foto’s over Afghanistan – het ene poëtisch en vol dromen, het andere rauw en vol menselijke drama’s.

Veel leesplezier,

Erik DeryckeHoofdredacteur

Schrijf nu in via www.shootlive.be!Datum: 9 juni 2018 • Tijd: 10.00 – 17.00 • Plaats: Dierentuin Planckendael

Shoot Live is een dag vol fotogra� e, waarbij de nadruk ligt op het opdoen van praktijkkennis door middel van workshops, tests en lezingen. Het event vindt plaats in de dierentuin Planckendael (Mechelen). Dit geeft je de kans prachtige foto’s te maken. Je gaat hands-on met toestellen en krijgt gedetailleerde informatie over het maken van foto’s.

Maak betere dierenfoto’sEen dag vol met tests, workshops en lezingen

Exposanten

shoot live marketing 2018.indd 1 14/03/18 15:13

SHOOT • n°6

BEELD8 HARRY GRUYAERT Het Fotomuseum Antwerpen blikt terug op de carrière van deze pionier.

14 COLUMN Onze columniste ziet foto's liefst op papier.

16 PIETER-JAN DE PUE Deze jonge Belgische fotograaf werkte jarenlang in Aghanistan.

24 JIM HUYLEBROEK Deze jonge Belgische fotograaf werkt al jarenlang in Aghanistan.

32 BELGIUMDIGITAL CHALLENGE EN SHOOTING DAYS

PRAKTIJK38 DE IJZERVALLEIKoen De Langhe verkent de vallei van de IJzer.

46 SCHERPTEIedereen wil scherpe foto's. Maar wat is dat, scherpte? 16

38

8

24

INHOUD

6 SHOOT • n°6

46 52

66

52 SCHERP LANDSCHAPBart Heirweg geeft tips voor scherpere landschapsfoto's.

58 OPSCHERPENHoe kun je foto's best opscherpen in Lightroom of Photoshop?

66 MACROMarianne Brouwer fotografeert insecten en spinnen.

72 HET OORDEEL VANDe Shoot-redactie beoordeelt lezerfoto's.

APPARATUUR78 NIEUWS

84 SONY 18-135MM

86 ROTOLIGHT NEO2

88 PANASONIC TZ200

90 PANASONIC GX9

94 FUJIFILM X-H1

90

FUJIFILM Belgium NV | WWW.FUJIFILMXSERIES.BE

SHOOTINGMOMENTS,

MAKINGSTORIES.

PORTFOLIO HARRY GRUYAERT

SHOOT • n°62

De kleur van een tijdvakHarry Gruyaert

9 SHOOT • n°62

HARRY GRUYAERT PORTFOLIO

De kleur van een tijdvak

De Belgische fotograaf Harry Gruyaert is één van de pioniers van de kleurenfotografie. Een retrospectieve in het Antwerpse Fotomuseum blikt terug op zijn rijke carrière en toont ook minder bekende kanten van zijn werk. • E.D.


10 SHOOT • n°62

We ontmoeten Harry Gruyaert (bouwjaar 1941) op de tweede verdieping van het Fotomuseum, drie dagen voor zijn tentoon-

stelling opent. De geur van verf hangt nog in de zalen; medewerkers zijn volop bezig de afdrukken aan de muren te hangen, anderen timmeren aan een hokje waar een video-presentatie te zien zal zijn. “Eigenlijk had je moeten komen als alles klaar was”, moppert de fotograaf. Maar drukkerdeadlines zijn helaas onvermurwbaar, en dus zoeken we een rustig plekje temidden de bedrijvigheid.Na zijn studies fotografie en film aan het INRACI in Brussel fotografeert Gruyaert het land waar hij opgroeide. “Ik vond dat ik België moest fotograferen. Ik heb heel het land afge-reisd – ik ken het waarschijnlijk beter dan de meeste Belgen.” Eerst gebruikt de fotograaf nog niet de kleurfilm die hem later beroemd maakte. “Ik vond dat alles grijs was. Daarom heb ik de eerste twee jaar uitsluitend in zwart-wit gewerkt. Pas dan begon ik kleur te zien.”

VerschillenAl gauw verlaat Gruyaert zijn geboorteland. Hij vestigt zich in Parijs en reist de wereld rond. “Op Expo ’58 was ik geboeid door de paviljoenen van andere landen. Ik wou die allemaal bezoeken. Je mag ook niet vergeten dat er in België in die tijd niet veel te beleven op cultureel gebied.”Wanneer hij terugblikt op die periode, valt hem op dat elk land nog een eigen karakter had, dat sindsdien uitgevlakt is door de globalisering. “In de jaren 70 was er veel meer verschil tussen België en Nederland dan nu. Vandaag vind je overal dezelfde winkels,

en gaat iedereen hetzelfde gekleed. Europa wordt steeds meer zoals de VS – lokale ver-schillen verdwijnen. ”Net daarom is goede documentaire fotografie meer dan een kwestie van esthetiek”, zegt Gruyaert. “Dat is het genie van Henri Cartier-Bresson: niet alleen de com-positie is perfect, maar elke foto zegt iets over de plaats en de tijd waar hij gemaakt is.”

VisieIn Parijs probeerde Gruyaert aansluiting te vinden bij fotografen die hij bewonderde. “Op een dag zag ik in een magazine modefoto’s van William Klein – zijn stijl herkende ik meteen. Ik zocht zijn naam op in het telefoonboek en vroeg of ik hem mijn werk mocht tonen.

Daar had hij niet veel zin in, maar als ik film kon laden in een Hasselblad mocht ik diezelfde dag nog wel invallen voor zijn vaste assistent. Klein is een grote man, heel agressief, en ruw in de omgang met zijn model. Ik vond dat fascinerend, hoe een fotograaf zo op zijn foto’s lijkt. Wat later zocht ik Jean-Loup Sieff op – een totaal ander type, veel Europeser, die werkte met Leica. Maar ook hij lijkt op zijn foto’s. Op twee dagen had ik mijn les geleerd: ik zou mijn tijd niet verdoen met assistent spelen. Het gaat om je eigen persoonlijkheid, je eigen visie, en die moet je zelf ontwikkelen.”Vandaag vinden veel jonge fotografen inspi-ratie op Instagram en allerlei fotowebsites. Gruyaert vreest voor een nefast effect op de creativiteit. “Toen ik in kleur begon te werken, had ik het grote voordeel dat er op dat gebied heel weinig interessante dingen gebeurden. Ik moest dus wel mijn eigen weg zoeken. Van-daag is het voor jonge mensen bijna onmoge-lijk om niet beïnvloed te worden – er zijn zoveel prikkels. Ik zie tegenwoordig veel kopieën van kopieën.”De fotograaf haalt zijn telefoon uit zijn tas: een ouderwets, elementair model waarmee je ternauwernood kan bellen en berichten sturen – en dan nòg moest zijn entourage lang aandringen voor hij er een wou. Hij legt uit waarom: “Als ik in de Sahara sta en telefoon krijg van thuis, ben ik plots niet meer in de Sa-hara. Neem vandaag eens de trein of de tram: mensen zijn de hele tijd met hun schermpjes bezig, ze kijken niet meer rond. Terwijl wat je zelf ziet en zelf meemaakt net zo belangrijk is.”

OpdrachtDe retrospectieve in het Fotomuseum belicht ook minder bekend werk van Gruyaert, zoals

Het gaat om je eigen persoonlijkheid, je eigen visie, en die moet je zelf

ontwikkelen.

11 SHOOT • n°62


RECHTS - Zweden, Malmö, cafetaria, 1982, © Harry Gruyaert / Magnum Photos

ONDER - Frankrijk, Duin-kerken, Sollac staalindu-strie, 1987, © Harry Gruyaert Magnum Photos


12 SHOOT • n°62

industriële fotografie en modefotografie. Sommige fotografen zouden dergelijk ‘com-mercieel’ werk liever wegmoffelen, opper ik. Gruyaert ziet niet in waarom hij dat zou doen. “Ik ben een professioneel fotograaf. Fotografie is een métier waar ik veel van houd en het enige waar ik ooit geld mee verdiend heb. Dankzij de industriële fotografie ben ik op plaatsen geweest waar ik anders nooit binnen zou geraken, zoals kerncentrales en diamantmijnen. Werken voor een instituut als Hermès betekent dan weer dat je met dertig man werkt – het is zoals op een filmset, en de art director is bij modefotografie erg belangrijk. Ik doe dat allemaal graag. Ik beschouw mezelf niet als een kunstenaar. Als mensen wat ik doe kunst noemen, dan ik blij. Maar het is niet aan mij om dat te zeggen. Dat zou pretentieus zijn. Ik werk voor mezelf, voor mijn eigen voldoening.”

ZeeEen ruimte in de expo is voorbe-houden voor foto’s uit de reeks ‘Rivages’ – zeezichten, vaak met dreigende luchten. Sommige foto’s lijken wel een schilderij van een zeventiende-eeuwse Hollandse of Vlaamse meester. De reeks was niet vooraf gepland, vertelt Gruyaert. “Ik ben geen conceptueel fotograaf die aan een bepaalde serie begint te werken. Ik merkte gewoon dat ik heel veel foto’s van deze zee gemaakt had. Waar dat vandaan komt? Geen idee, ik word aangetrokken door licht en situ-aties. En ik heb altijd gehouden van schilders zoals Ruysdael, zonder het te beseffen. Ergens

is er toch een band met kunstenaars van hier. Gisteren was ik in het Museum voor Schone Kunsten in Gent, en daar kijk ik naar Tytgat en Brusselmans. Als ik in het Prado ben, trekken de Vlaamse Primitieven me meer aan dan de Italianen. Er is een vreemde chemie.”

MagnumIn 1982 werd Gruyaert lid van het agentschap Magnum. Een pragmatische beslissing. “Ik had niets met de mythe Magnum. Ik bekeek het praktisch: mijn negatieven bewaarde ik in een bestelwagentje of deponeerde ik her en

der bij vrienden. Het leek me handig om die in een kantoor bij Magnum te laten bewaren, en er misschien iets mee te verdienen door de verkoop van archiefbeelden.”Gruyaerts kandidatuur werd niet zonder boe of ba aanvaard. Niet alleen werkte hij niet als fotojournalist; hij fotografeerde ook nog eens in kleur, wat volgens sommige puristen alleen goed genoeg was voor commercieel werk. Dat was echt een ideologische kwestie voor som-migen: fotografie moest in zwart-wit zijn. En

ja, Gruyaert beschouwt zich niet als fotojour-nalist. “De waarheid bestaat niet. De wereld is veel te complex, er zijn duizend manieren om naar de dingen te lijken. Het enige wat interes-sant is, is jouw visie te tonen – maar dat is niet de objectieve waarheid.”“Ik werd uiteindelijk aanvaard en ben bij Magnum gebleven – dat was een van de beste beslissingen uit mijn leven, want ik heb er mijn echtgenote leren kennen. Ik ben nog voorzitter van Magnum geweest, en ik heb er goede vrienden. Maar niet allemaal. Met som-mige leden wil ik niet samen tentoongesteld

worden, zo slecht vind ik hun werk.”

VrijheidGruyaert is 76, maar fotografeert naar eigen zeggen nog steeds met dezelfde energie en hetzelfde plezier als vroeger. “Een leven zonder foto-grafie kan ik me niet voorstellen. Ik begrijp dingen beter als ik fotogra-feer. En het belangrijkste voor mij is vrij zijn, de vrijheid hebben om je leven te organiseren zoals je wil. Het ergste is toch op je sterfbed rea-liseren dat je zaken niet gedaan hebt

die je eigenlijk wou doen? Er is altijd wel een excuus te bedenken om iets niet te doen, maar dat leidt alleen maar tot frustratie.”

Harry Gruyaert – Retrospectieve is tot 10 juni te zien in het Fotomuseum Antwerpen.

www.fomu.be

Als mensen wat ik doe kunst noemen, dan ik blij. Maar het is niet aan mij om dat te zeggen.

13 SHOOT • n°62


RECHTS - België, Willebroek, 1988, © Harry Gruyaert / Magnum Photos

ONDER - België, Oostende, 1988, © Harry Gruyaert / Magnum Photos

COLUMN

14 SHOOT • n°62

Beelden in de kastWe worden overspoeld met beelden zodra we onze televisie of computer aanzetten. Onze columniste ziet foto’s echter het liefst in een boek.

Monica Monté is freelance fotografe en beeldenvreter.In deze column staat ze stil bij een markant beeld.

Naast mij op de zetel ligt een stapel boeken. Een fotoboek met surffoto’s, een Scandina-vische thriller die ik cadeau kreeg, een kookboek, een

biografie die een Pulitzerprijs won, nog een fotoboek maar dan een overzichtswerk, een non-fictieboek over marketing, een foto-boek met skateboarders, twee kookboeken die ik kocht voor de mooie fotografie en de catalogus van een fototentoonstelling. Een deel van de oogst van afgelopen jaar.Ik heb het afgelopen jaar duidelijk weinig letters verzameld, maar vooral veel beeld. Ik ben minder geneigd om boeken met veel tekst te kopen. Ik haal literatuur in de bibliotheek, want een verhaal lees ik uitzon-derlijk een tweede keer. Non-fictie komt wel al eens op het boekenrek als naslagwerk. Tegelijk staat in de gang een doos vol boe-ken die binnenkort een andere eigenaar zullen vinden. Maar fotoboeken… daar heb ik rekken van vol en er blijven er bij komen. Ik geef ze plaats in het dressoir van de woonkamer. En op het nachtkastje in de slaapkamer. Die gaan nooit weg.Ik vind het heerlijk om met mijn nagel langs de rand van het plastic te gaan en een fotoboek uit zijn verpakking te halen. Zelfs al heb je het zelf gekocht, toch voelt het elke

keer als een cadeautje. Je hebt jezelf een an-dere kijk op de wereld gegeven. De cover en een paar pagina’s optillen om willekeurig ergens het eerste beeld te bekijken. Pagina’s doorbladeren die nog een klein beetje aan elkaar kleven. De inkt nog ruiken en af en toe een dun laagje papierstof wegvegen. En ontdekken. Kijken naar wat de fotograaf wilde vertellen. Nadenken over een beeld. Details ontdekken. Een week aan een stuk het boek elke dag vastnemen en bladeren.

Nieuwe dingen ontdekken. Het boek ein-delijk in het boekenrek schuiven tussen de andere. En het vergeten. Maandenlang niet denken aan de beelden die je gezien hebt en vergeten welk gevoel je kreeg toen je ze de eerste keer zag. En dan op zoek gaan naar het perfecte beeld om iets te illustreren, een voorbeeld zoeken om iets uit te leggen in een fotoworkshop. Eigen werk voorberei-den en speuren naar inspiratie. Denken aan een beeld dat je je meent te herinneren en zoeken om het weer te kunnen zien zoals het is.Met je vinger langs je boekenrek lopen. De titels op de ruggen laten voorbijglijden en beelden voor je geestesoog zien passeren. In je hoofd bladeren door die visuele biblio-theek die je daar ooit hebt opgeslagen als je een rug aantikt. Op goed geluk een boek van tussen de anderen kantelen en blade-ren. En opnieuw ontdekken. Details zien die je nooit eerder meent gezien te hebben. Tel-kens weer. Al is het fotoboek jaren oud, toch herontdek je beelden. Goed, fictie verandert misschien ook als je het na een aantal jaren opnieuw leest, omdat je zelf ook verandert en elementen anders interpreteert. Maar bij fotografie is het toch anders. Ik hou van foto’s in boeken. De fotograaf koos samen met de uitgever het juiste pa-pier om de foto’s af te drukken. Er zit een bepaald ritme in de beelden zoals de foto-graaf ze rangschikte. De witruimte vertelt mee een stuk van het verhaal. Het zijn alle-maal emoties die je niet meekrijgt als je een beeld online opzoekt. Papier doet je meer stilstaan bij wat al die inktpuntjes uitdruk-ken. De foto krijgt een extra laag omdat hij afgedrukt is op het medium waar hij voor bedoeld was toen hij gemaakt werd. Het abstracte wordt meer tastbaar.Mijn boekenrek begint langzaamaan vol te geraken. Ik verhuis kampeerspullen naar de kelder om fotoboeken een plaatsje te geven. Ik schuif ze even uit mijn gezichtsveld, maar ik doe ze niet weg. Als ik op zoek zal zijn naar inspiratie, haal ik ze weer boven en kan het bladeren weer beginnen. En voor nu maken ze plaats in het rek voor de aanko-pen van 2018.

Al is het fotoboek jaren oud, toch herontdek je beelden.

© Agefotostock

15 SHOOT • n°62

COLUMN

Tilburg, thuisbibliotheek met fotoboeken.

PORTFOLIO PIETER JAN DE PUE

SHOOT • n°62

Koningen Afghanistan

Pieter-Jan De Pue

van

17 SHOOT • n°62

PIETER JAN DE PUE PORTFOLIO

Acht jaar lang werkte cineast en fotograaf Pieter-Jan De Pue in Afghanistan aan zijn film ‘The Land of the Enlightened’. Het fotoboek ‘Kings of Afghanistan’ bundelt de sterkste beelden die hij tijdens zijn vele reizen maakte. • Erik Derycke

Pieter-Jan De Pue


18 SHOOT • n°62

Een gaatje vinden voor een inter-view in de goedgevulde agenda van Pieter-Jan De Pue is niet makkelijk. Wanneer we hem strikken, is hij nog bezig met de definitieve selec-

tie voor zijn fotoboek, en met een nieuw film-project in Oekraïne. Zelf beschouwt Pieter-Jan zich in de eerste plaats als regisseur. Nochtans was het bijna heel anders uitgedraaid. “In het laatste jaar van het middelbaar moesten we een kortfilm maken. Mijn leraar vond dat ik talent had, en dat ik aan het RITCS regie moest gaan studeren. Ik ben naar hun opendeurdag geweest, maar ik vond dat het er nogal hoog-dravend aan toeging.”Pieter-Jan trok er een jaar van tussen en begon te reizen – met in de rugzak een oude Canon AE-1 spiegelreflexcamera die hij van de vader van een vriend had gekregen. In 2002 logeerde hij in de door Israël bezette gebieden bij een Palestijns gezin. “De tweede intifada was toen aan de gang, en Yasser Arafat en zijn regering waren zowat opgesloten in hun hoofdkwartier in Ramallah. Zo ben ik een paar dagen samen met Arafat kunnen optrekken. Ik kon amper fotograferen, ik moest nog alles leren over

sluitertijd en diafragma,” lacht de fotograaf.

ExperimentenTeruggekeerd in België dient hij de foto’s uit de Palestijnse gebieden in voor het ingangs-examen van het RITCS, en begint de opleiding tot regisseur. “Daar is discussie over geweest, sommigen wilden dat ik naar de afdeling foto-grafie ging. Maar ik heb altijd een ambigue relatie gehad met fotografie. Ik heb wel een voorliefde voor kadrering, voor het visuele, ook mijn eindwerk was heel statisch. Maar tegelijk wil ik wel een verhaal vertellen met acteurs die empathie opwekken. Fotografie is voor mij een eerste stap in de ontdekkingsfase van een filmproject. Veel foto’s die ik maak in die fase, keren later terug als shot in de film.”Tijdens de weekends werkt Pieter-Jan in een fotolabo in Gent waar hij zijn eigen film leert ontwikkelen en scannen. “Mijn eerste experi-ment was een catastrofe: ik had eerst fixeerder gebruikt en dan pas ontwikkelaar – alles om zeep”. Hij verkent er ook de mogelijkheden van cinemafilm. “Ik nam overschotjes van cinemafilm mee naar huis en draaide die op spoelen, zodat ik ze in een fotocamera kon

gebruiken. Op die foto’s kon ik dan zien welke kleuren en tinten ik zou krijgen als ik later met die cinemafilm zou draaien.”

VerkennenIn 2007 studeerde Pieter-Jan af aan het RITCS. “Ik was 24 en wist niet wat ik wou gaan doen. Ik voelde dat ik moest reizen en de wereld met de fotocamera gaan verkennen. Ik was in con-tact gekomen met VRT-journalist en Midden-Oostenkenner Jef Lambrecht, en die had me veel verteld over Afghanistan – niet alleen over de oorlog, ook de cultuur en de geschiedenis, de fierheid van de mensen. Daar wou ik heen. Maar het is geen land waar je zomaar als toe-rist een uitstapje naar boekt.”Pieter-Jan stapte naar ngo’s die in Afghanistan werken. In ruil voor begeleiding en accommo-datie maakte hij fotoreportages over hun acti-viteiten ter plaatse. In zijn vrije tijd verkende hij het land. Op een van zijn eerste excursies liep het meteen goed fout: zonder het te weten waren zijn reisgezel en hijzelf de grens met China overgestoken. Ze werden opgepakt door Chinese militairen, die hen van spionage ver-dachten. “Ik had veel belichte films mee, en die werden in beslag genomen. De kleinbeeldfilms hebben ze ontwikkeld om te zien wat ik gefoto-grafeerd had, de middenformaatfilms hebben ze weggesmeten.” Na een maand werden de twee vrijgelaten en over de grens gezet. “Ter compensatie van de in beslag genomen films kreeg ik zes rolletjes kleinbeeldfilm. Ik heb toen een systeem ineengeknutseld om die in mijn middenformaatcamera te gebruiken. Dat gaf een bijzonder effect: panoramische opna-mes waarbij ook de perforatiestrook belicht is.” Een aantal daarvan staan ook in het boek.

Ik heb altijd een ambigue relatie met fotografie gehad.

19 SHOOT • n°62


RECHTS - Ik moest kleinbeeldfilm in een midden-formaatcamera gebruiken. Daardoor krijg je een panoramisch beeld en wordt ook de perforatiestrook belicht.

ONDER - Amerikaanse basis in Afghanistan.


20 SHOOT • n°62

DromenTijdens die eerste reizen groeide het idee om een film te draaien over Afghanistan. “De be-richtgeving over dat land bulkt van de clichés: de Taliban, opiumsmokkel, onderdrukte vrou-wen in boerka, een eindeloze oorlog. Ik was getroffen door de wereld van de kinderen daar; die overleven door het smokkelen van opium en edelstenen, maar dromen tegelijkertijd van een andere toekomst. Op een dag vraag ik een van die jongens wat hij later wil doen, en hij antwoordt: ik word koning van Afghanistan,, en dan trouw ik met de mooiste prinses en gaan we in het paleis in Kaboel wonen, en mijn beste vrienden gaan mee om mij te bescher-men. Ik vond dat zo naief en tegelijk zo ontzet-tend mooi dat ik zijn droom wou verfilmen. Dat is de basis geweest voor The Land of the Enlightened.”Tussen 2010 en 2014 maakte Pieter-Jan in Afghanistan opnames voor zijn film. Hij mengde het fictieve verhaal van de jongen die koning wil worden met eerder reportage-achtige beelden, ondermeer gefilmd bij een voorpost van het Amerikaanse leger. “Ik wou zoveel mogelijk de kinderen zelf aan het woord laten met hun dromen. Zij hebben hun verhaal kunnen acteren, ook al hadden ze geen idee wat acteren betekent. Je moet je voorstellen dat zij nog nooit een camera hadden gezien. Ze dachten eerst dat het een raketwerper was!”

EsthetiekThe Land of the Enlightened werd gedraaid op 16mm pellicule. Enerzijds om praktische redenen: de crew werkte in afgelegen gebieden waar geen elektriciteit is en digitale camera’s met stroomvretende batterijen bijgevolg geen optie waren. Tegelijk past de ruwheid van 16mm-film ook beter bij het landschap en het onderwerp van de film. “Bij strijklicht of bij wat overbelichting geeft

16mm echt prachtige resultaten. Ook mijn volgende projecten wil ik op 16mm draaien.”Omdat er honderden mijlen in de omtrek geen filmlabo was, kon Pieter-Jan niet, zoals gebruikelijk in de filmwereld, ’s avonds de op-names van de dag bekijken. “De consequentie daarvan is ook dat de kinderen eigenlijk nooit beseft hebben wat een camera juist doet. Ze waren er zich nooit bewust van dat ze ‘voor de camera’ stonden. De eerste keer dat ze zichzelf te zien kregen, was toen we met de afgewerkte film zijn terugggekeerd. We hebben hem daar in open lucht geprojecteerd, in het landschap waar we hem opgenomen hebben. De bergen op het scherm liepen naadloos over in de ber-gen op de achtergrond – dat was een magisch moment.”

LandschapDe indrukwekkende landschappen van Afgha-nistan spelen een belangrijke rol in de film en in het boek. “De bergen zijn bijna personages op zich. Je moet je voorstellen dat het dagelijks leven in die streken volledig beïnvloed wordt door het landschap, door de geologie. We had-den een jeep; maar als er een brug wegspoelt, heb je daar niets aan. Al ons materiaal moest met karavanen vervoerd worden – tien dagen heen, tien dagen terug. In de winter ging dat nog het makkelijkst, want dan zijn alle rivieren bevroren.”Voor het boek maakte Pieter-Jan een eerste selectie van 500 foto’s die hij in Afghanistan maakte. Daarvan haalden er uiteindelijk een

goede 150 het boek. Het moeilijkste voor hem was om de chronologie van de foto’s los te laten. “Voor mij is elke foto verbonden met een bepaalde reis, met een bepaalde locatie. In een boek werkt dat niet, daar moet de volg-orde visueler zijn. Sommige beelden horen in het boek wel samen, ook al liggen ze 800 kilometer van elkaar. Dat was een interessant leerproces.”

EssentieNa de release van The Land of the Enlightened kreeg de regisseur het verwijt dat hij Afgha-nistan te positief voorstelde. “De boodschap die ik wou brengen, is dat het er niet allemaal kommer en kwel is. Ja, kinderen groeien er op in een oorlog, maar het blijven kinderen. En het is een ontzettend mooi land – ik hoop dat de lezer van het boek onder de indruk zal zijn van de landschappen en de natuur.”Vorig jaar won Frederik Buyckx de Sony World Photography Awards met een fotoreeks uit Kirgizië. Is het toeval dat twee fotografen uit een van de dichtst bevolkte landen ter wereld gefascineerd zijn door de immense, lege land-schappen van Centraal-Azië? “Ik ken het werk van Frederik, en ik begrijp perfect wat hem in de regio aantrekt. De mensen daar zijn bezig met essentiële dingen waar wij niet meer bij stilstaan. Je moet daar wel samenwerken, je moet daar leven op het ritme van de natuur. Als je in de bergen van Afghanistan de natuur negeert, dan overleef je niet, zo simpel is het. Wij kunnen daar nog veel van leren.”

Negeer de natuur en je overleeft het niet, zo simpel

is het.

21 SHOOT • n°62


RECHTS - Een jongen recupereert landmijnen die ge-bruikt zullen worden bij de ontginning van edelstenen.

ONDER - De kinderen uit de film hadden nog nooit een camera gezien, en wisten niet wat acteren is.


22 SHOOT • n°62

23 SHOOT • n°62


Het fotoboek Kings of Afghanistan

verschijnt in mei bij Lannoo.

208 pp., ISBN 9789401449281,

45 euro

www.lannoo.be

Website van de film:

www.thelandoftheenlightened.com

LINKS - De bergen zijn bijna personages op zich.

ONDER - In Afghanistan moet je leven op het ritme van de natuur. Negeer de natuur en je overleeft het niet.

PORTFOLIO JIM HUYLEBROEK

SHOOT • n°62

Afghanistan in conflict

25 SHOOT • n°62

JIM HUYLEBROEK PORTFOLIO

Afghanistan in conflictAl drie jaar fotografeert de Belgische fotograaf Jim Huylebroek de aanslepende oorlog in Afghanistan. Aan Shoot vertelt hij hoe hij daar terechtkwam en wat hij met zijn foto’s wil bereiken. • Monica Monté

Jim Huylebroek


26 SHOOT • n°62

Dat hij het afgesproken uur om te bellen misschien niet zal halen, stuurt freelance fotograaf Jim Huylebroek in een berichtje. Een aanval van de Taliban op een

hotel in Kabul is immers nog altijd bezig. Een krachtiger excuus dan vastzitten in een file op één of andere ringweg, zoveel is zeker. Een uur na afgesproken tijd belt Huylebroek dan toch.“De aanval begon om negen uur gisteravond. Gisteren konden we niks doen, maar van-morgen ben ik gegaan en ik heb er zeven uur gezeten,” vertelt hij. Nieuwssites koppen over een zware aanval op een hotel in de Afghaanse hoofdstad waarbij zowel Afghanen als buiten-landers het leven lieten. Een luchtvaartmaat-schappij verloor elf personeelsleden. “Er waren ontploffingen, geweerschoten en dan zijn ze ook een tijdje beginnen vuren richting journa-listen die allemaal op straat stonden. Het was hectisch. Maar het is nu afgelopen,” vertelt hij bijna nonchalant. Het relaas van een doodge-wone werkdag voor de fotograaf.

AandachtHuylebroek is Belg maar woont en werkt in Afghanistan. “Ik ben hier nu net drie jaar. Ik heb mijn eindwerk gemaakt over het conflict in Mali. Dat was interessant, maar de media hadden geen aandacht voor Mali. Als begin-nend fotojournalist wou ik ergens anders heen. De interessante opties waren toen Syrië, Irak of Afghanistan. Maar Irak en Syrië werden toen platgelopen door startende fotojourna-listen omwille van de aanwezigheid van ISIS. En er waren ook een paar ongevallen, mensen raakten gewond en werden zelfs gedood.” De nu achtentwintigjarige fotograaf vond dat hij beter naar Afghanistan kon gaan omdat het aanslepende conflict in dat land minder aanwezig was in de media. “Het Westen had net de verantwoordelijkheid overgedragen aan het Afghaanse leger en de politie. Met de terugtrekking van de Amerikanen en de hele NATO-coalitie zijn ook een hele hoop journa-listen vertrokken.”

Geluk‘Thuis’ is voor de Belg ondertussen Kabul geworden. Hij kreeg er bijna als vanzelf voet aan de grond. “Ik ben heel ongeorganiseerd naar Afghanistan vertrokken. De eerste twee weken logeerde ik bij iemand via couchsurfing. Ik ontmoette een Afghaanse journalist die voor BBC werkte. Die stelde voor om bij hem te komen wonen en wou mij aan mensen voor-stellen. Dat heeft mij heel hard een duw in de

rug gegeven. Ondertussen woon ik nog altijd samen met die kerel. Ik heb dus heel veel geluk gehad,” verklaart hij zijn start in zijn nieuwe land.Huylebroek woont in een huis met een tuin in het veiligste gedeelte van Kabul. “We leven zo veel mogelijk onder de radar, in een wijk waar veel expats, journalisten en humanitair wer-kers woonden. Binnen is het veilig, maar over straat lopen is moeilijk: “Ik ben één van de weinige buitenlanders die nog op straat komt,” legt hij uit. “Al de VN- en ngo-medewerkers gaan van punt A naar punt B in een gepant-serde auto. Voor de rest komen ze niet meer buiten. En zeker al niet buiten de Green Zone.”Dat doet de jonge fotograaf nog wèl. “Ik kan toch moeilijk vanachter gepantserd glas of vanuit een gebouw fotograferen,” lacht hij. “Maar ik voel me echt wel op mijn gemak op straat. Ik ken de taal redelijk goed en ik ken hun cultuur ondertussen. Ik weet wat er zich rond mij afspeelt en dat is echt wel een groot voordeel,” zegt hij geruststellend. “Als iemand mij iets vraagt, kan ik antwoorden. Dan hoef ik niet te stotteren en vragen of ze Engels kun-

nen. Want dat kunnen ze niet.” Dat Huylebroek de taal spreekt, maakt ook dat hij snel het vertrouwen kan winnen van de lokale bevolking. Hij legt verder uit: “Ik weet hoe ik me moet kleden, ik weet hoe ik men-sen moet begroeten en ik weet hoe het hele systeem in elkaar zit.” Dat hij die kennis heeft, maakt dat hij ook dikwijls alleen kan werken zonder vertaler.

VertrouwenHuylebroek vult zijn dagen niet uitsluitend met conflicten fotograferen. “Elke dag is anders. Als ik in opdracht ben, dan maak ik heel de dag foto’s. Ik bewerk die ‘s avonds en ik stuur ze door naar mijn klanten.” De foto-graaf schat dat hij maandelijks 10 à 15 dagen werkt aan dagelijkse opdrachten. De overige tijd gaat naar een langetermijnproject, een boek voor de Norwegian Refugee Council. Hij vindt de afwisseling fijn, want het geeft hem de mogelijkheid trager te werken en zich meer

in onderwerpen te verdiepen dan bij breaking news verhalen.De lijst van internationale media is lang en bevat enkele klinkende namen. Huylebroek klinkt bescheiden: “Dat ik internationale klan-ten heb zoals The New York Times en The Guar-dian, komt omdat het sociaal netwerk hier heel klein is. Als je hier wat mensen ontmoet en je gebruikt social media, dan weten de vaste jour-nalisten hier dat je er bent. De volgende stap is vertrouwen winnen en op een dag krijg je dan wel een opdracht. Dan moet je zorgen dat ze tevreden zijn. Dat geeft toch wel wat druk.”Het belang van die goeie contacten blijkt als hij vertelt hoe hij bij The New York Times belandde: “De broer van één van mijn beste vrienden is hun senior correspondent. Exact een jaar gele-den regelde die vriend mijn eerste opdracht voor hen. Ze waren zo tevreden dat die foto rechtstreeks naar de voorpagina gegaan is”, vertelt hij met trots. Sindsdien werkt Huy-lebroek regelmatig voor de krant. “Vroeger stuurden ze af en toe een fotograaf die heel het Midden-Oosten covert. Maar nu gebruiken ze mij het vaakst”, lacht hij.

GroeienHuylebroek volgde een opleiding fotografie aan de Karel De Grote Hogeschool in Ant-werpen. Hij maakte de opdrachten die zijn docenten hem oplegden, maar wist toen al dat fotografie voor hem slechts een middel zou zijn om zijn verhaal te vertellen. “Het gaat me niet zozeer om de fotografie. Ik ben veel meer geïnteresseerd in het conflict, in het politieke, in de internationale dynamiek dan louter in fotografie. Fotografie is enkel mijn taal om me uit te drukken.” In de drie jaar dat Huylebroek in Afghanistan woont, groeide hij van beginneling naar een gerespecteerd fotograaf met kennis en erva-ring. Toch beseft hij dat er nog veel rek op zit. “Ik sta nog steeds in mijn kinderschoenen, denk ik. Goeie fotografie kan je niet op drie jaar leren. En zeker al niet als je pas van de schoolbanken komt. Het is een langetermijn-proces. Je verandert constant, je innoveert, je leert bij.”

Ik ben hier één van de weinige buitenlanders die nog op straat komt.

27 SHOOT • n°62


LINKS - Een stofstorm bereikt de Shaedayee IDP nederzetting in Herat, Afghanistan. In deze regio valt soms maanden aan een stuk geen spatje regen.

ONDER - Patiënten uit het Chigini rehabilitatie-centrum in Nimroz wandelen op het binnen-plein.


28 SHOOT • n°62

Ook inhoudelijk wil hij nog groeien. Hij verge-lijkt zijn eerste jaar met wat hij nu doet: “In het begin deed ik veel werk met het leger. Maar na een tijdje vraag je je af of het wel nodig is om aan de frontlinie te staan.” Hij beslist om de verhalen vanop de tweede lijn te zoeken: “Verhalen over burgers in conflictzones zijn belangrijker en schokkender. Ik ben gestopt met militairen te fotograferen. Voor mezelf en mijn portfolio hoef ik dat niet meer te doen.”Huylebroek beseft ook dat drie jaar op dezelfde plaats maakt dat hij dingen anders bekijkt. “Ik heb meer achtergrondinformatie, maar ik zie nu dingen die me perfect normaal lijken. Kleine dingen zoals een broertje en zusje van 3 en 5 jaar oud die op straat liggen te bedelen. Je merkt dat nog wel op maar je staat er niet bij stil dat die kinderen geen jeugd hebben. Nu loop ik voorbij, drie jaar geleden zou dat mijn aandacht getrokken hebben.”

VerhalenDe fotograaf vertelt over werk waar hij trots op is: “Ik heb in 2015 met een Belgische jour-naliste de heroin trail gedaan. Dat is de smok-kelroute van Afghanistan naar Europa.” Hij legt uit waarom het verhaal interessant is: “Je passeert verschillende landen en ontmoet ver-schillende mensen. Je ziet wat die heroïne uit Afghanistan doet met mensen langs die route. Dat is wat we wilden vertellen.”Huylebroek gaat ook zelf op zoek naar boeien-de verhalen. Hij deed dezelfde route nog eens opnieuw maar focuste zich op de Afghaanse vluchtelingen. “Dat was een ervaring die ik nooit zal vergeten! Ik heb overnacht in appar-tementen, gerund door mensensmokkelaars. Daar een week verblijven, dat vergeet je nooit van je leven. Voor mij gaat het heel erg om die ervaringen.”Het welslagen van dat vluchtelingenverhaal noemt hij trouwens ook weer puur geluk. “Ik heb mijn contacten aangesproken en gepraat met researchers die rond de problematiek wer-ken. Zij brachten mij in contact met mensen langs die route.” De bal ging aan het rollen en uiteindelijk kreeg hij rechtstreeks contact met de mensensmokkelaars. “Ik heb hen uitgelegd wat ik wou doen. Ik wou tonen wat vluchtelin-gen doormaken voordat ze in Europa komen.” Omdat Huylebroek geïntroduceerd was door iemand die zij kenden, was het vertrouwen er. Dat de smokkelaars Afghanen waren en hij hun taal sprak, hielp ook. “Ik was alleen en zo is er heel snel een vertrouwensband gekomen.

Al het werk van de afgelopen jaren wierp toen wel zijn vruchten af.”

UitdagingDat werken in Afghanistan een uitdaging is, hoeft geen betoog. Het is een erg conservatieve cultuur. Vrouwen en families zijn heel moeilijk te fotograferen en dat was aanvankelijk hard wennen. Een goed netwerk, waardoor je in elke provincie wel mensen kent, is essentieel. “Als iemand je kan rondleiden die wat invloed heeft, gaan heel wat deuren open. Het is een gemeenschap die heel hard op stammen ge-richt is. Hoe hoger je aanzien, hoe meer je het voor het zeggen hebt.”Huylebroek snapt het land goed. Hij weet dat hij op de details moet letten. “Als ik naar de provincies ga, ben ik meestal op zijn Afghaans gekleed. Niet om te blenden, maar gewoon uit respect. In Kabul kan ik gewoon een jeans en T-shirt dragen, maar daarbuiten loop je als wes-terling in westerse kledij gewoon te veel in de kijker. Behalve als je met het leger mee bent”, lacht hij, “dan maakt het toch niet uit.” Vanzelfsprekend blijft het een land waar je op je tellen moet passen. “Soms slaat de situatie waarin je zit plots volledig om. Ik maakte foto’s bij een protestactie en opeens bliezen twee zelfmoordterroristen zich op. Dat was de eerste zware aanslag van ISIS. Er waren meer dan honderd doden en nog eens het driedubbele aan gewonden. Dat was heel grafisch en zowat de ergste ervaring die ik hier heb meegemaakt. Dan besef je wel dat je geluk hebt gehad.”. De aanval op het hotel maakt minder indruk op hem. “We stonden op 400 meter foto’s te maken en werden ook even onder vuur genomen. Dan is dat eerder even een kick en opwinding.”Toch is van een terugkeer uit Afghanistan nog niet meteen sprake. “Ik blijf nog wel even hangen, maar ik werk nu ook meer in andere landen. Afgelopen november in Somalië voor de verkiezingen, Nigeria en Kameroen staan

dit jaar ook op de agenda. Dat geeft mij meer diversiteit, maar in Afghanistan heb ik mijn klanten en mijn netwerk.” Hij droomt wel van een betere connectie met andere landen. “Zo hoef ik niet altijd eerst naar Istanbul, Dubai of Delhi te vliegen. Dat vraagt veel tijd en dat is duur.”

Boek2018 wordt een interessant jaar voor de foto-graaf. Hij vertelt trots: “Ik breng in samenwer-king met de Norwegian Refugee Council een boek uit. We gaan het boek eerst hier lanceren en dan komen er ook tentoonstellingen in Brussel, Genève, Berlijn, Londen en Parijs. Het is voor mij een uitdaging, want het is de eerste keer een fotoboek, de eerste keer exposities, dus dat is ook weer een leerproces.”Huylebroek vertelt met zijn boek over de migratie binnen Afghanistan, conflictgerela-teerde migratie, de Afghaanse migratieroute naar Europa en alle problemen die daarmee gepaard gaan. “Dat is boeiend want de vluch-telingencrisis is een hot topic in Europa. Er is al veel rond gewerkt, maar ik giet nu al die ver-schillende migratiethema’s in één project.”Over de tweede jaarhelft kan hij nog niet veel kwijt. “Ik plan niet te ver vooruit. Plannen is niet één van mijn kwaliteiten”, lacht hij. “Eerst dit tot een goed einde brengen, dan zie ik wel.”

Goeie fotografie kan je niet op drie

jaar leren.

Het boek ‘Afghanistan: Unsettled - Three

years documenting Afghans on the move’

komt uit in de lente van 2018.

http://www.jimhuylebroek.com

http://www.jimhuylebroek.com

29 SHOOT • n°62


BOVEN - Een ap-partement van men-sensmokkelaars in de wijk Zeytinburno in Istanboel. Het is ge-schikt voor een kleine familie maar nu slapen er elke nacht 30 jonge Afghanen.

RECHTS - Abdul Khaliq, 14 jaar oud, uit Kaboel, tijdens zijn reis waarin hij Europa wil bereiken.


30 SHOOT • n°62

LINKS - Helder zonlicht werpt de schaduw van een vrouw en haar baby op de afsluiting rond hun tent in het vluchtelingenkamp Laghman, Afghanistan. In de Afghaanse cultuur wordt privacy hoog gewaardeerd, maar in kampen en geïmproviseerde neder-zettingen is het een zeldzaam goed.

ONDER - Een Afghaanse familie, die pas gedeporteerd werd uit Pakistan, in hun huurhuisje in Jalalabad, Afghanistan.

31 SHOOT • n°62


RECHTS - Nazar Gul en zijn fa-milie konden vluchten net voor de Taliban de controle overnamen in Sangin. Ze leven nu in een gehuur-de kelderverdieping in Kandahar, Afghanistan.

ONDER - Ayoub, Abdul Hassan en Loqman staan op een heuvel die uitkijkt over hun nieuwe thuis: het bergachtig gebied op de grens tussen de provincies Nangarhar en Kunar. Ze zijn Afghanen die geboren zijn in Pakistan, maar werden samen met hun familie teruggestuurd naar Afghanistan. “Niemand heeft hier werk, er is geen hospitaal, de stad is ver weg. Onze oudere broers zijn allemaal bij het leger gegaan. Er is geen andere optie”, zegt Ayoub.

32 SHOOT • n°62

BELGIUMDIGITAL CHALLENGE

Kei-lekkerHeb je zin in een fotografische uitdaging? Blader naar de Challenge-pagina van Belgiumdigital en neem de handschoen op! • R.D.

De website www.belgium-digital.com is al achttien jaar lang het trefpunt van mensen die actief bezig zijn met en willen bijleren

over digitale fotografie. Het forum van de website informeert je over de meeste

activiteiten; je krijgt er ook antwoord op je vragen over foto’s, apparatuur en aanverwante zaken. Belgiumdigital or-ganiseert elke maand ook een creatieve Challenge rond een origineel thema. De ingezonden beelden worden anoniem beoordeeld door de forumbezoekers.

Katrien Deblauwe (nickname: Katrien1957) koos voor een gezonde invulling van ‘Food’, het thema van de Challenge in januari. Drie halve schijfjes fruit – haar ‘Vitamientjes’ – stonden op een witte hoogglanzende plaat. Een softbox achteraan en een reflectiescherm vooraan zorgden voor de belichting.

Nikon D7000, f/11, 1/125, ISO 100, 85 mm

33 SHOOT • n°62

CHALLENGE BELGIUMDIGITAL

Kei-lekker

Canon EOS-1Ds MkIII, f/9, 1/80, ISO 100, 105 mm

Het februari-thema ‘Kei(en)’ inspi-reerde meestal tot zelf opgezette composities. Wim Hendrickx (nick-name: astriks65) ontdekte evenwel een door de stroming afgeronde lavakei op het strand van Lago Verde (Lanzarote). Hij koos bewust voor het contrast met de onscherp afgebeelde omliggende rotsformaties.

34 SHOOT • n°62

BELGIUMDIGITAL FORUM

34

Om dit leegstaand kasteel ongezien te verkennen moet

je 4 à 5 uur lang Frankrijk inrijden.

Van jongs af aan was ik al geboeid door de wondere wereld van de fotografie. Iets wat je ziet, kunnen vastleggen en op die manier voor later bewaren… dat

fascineerde me enorm. Dat wou ik ook kun-nen! Ik ben gestart met een analoge Canon F-1 reflexcamera, gevolgd door een wat compacter Pentax model. In die tijd maakte ik voorname-lijk dia’s.Later is dat aanvankelijke animo wat geluwd, helaas. Het wakkerde pas weer aan met de opkomst van de digitale fotografie. Mijn eerste

Respect voor het

verledenDe fotografen actief bij Belgiumdigital vormen een bonte allegaar. Met het totale palet van hun geliefkoosde genres of typische stijlen bestrijk je dan ook nagenoeg het gehele spectrum. Soms valt iemand op niet alleen door de uitzonderlijke onderwerpen, maar ook door de passie die uit de foto’s spreekt. Eddy Moens (nickname: eddy_uit_heist) uit Knokke-Heist gaat regelmatig op zoektocht naar pareltjes uit vervlogen tijden. • J.J. & R.D.

digitale camera werd een Nikon D60, om-streeks 2010. Na een aantal APS-C camera’s ben ik uiteindelijk beland bij een full-frame D810 en een arsenaal lichtsterke lenzen en teleobjectieven. Kortom: voldoende materiaal voor elke uitdaging!

Een duik in het verledenDe wereld van de urbexfotografie vind ik fan-tastisch en zeer fascinerend. Bij die discipline leg je een tijdsbeeld, een stuk authentieke geschiedenis vast: je kan je zo makkelijk in-beelden hoe het leven er vroeger aan toe ging.

Het meubilair van vorige tijdperken bekijken, de architecturale kenmerken en inzichten van destijds bestuderen, in gedachten het leven van alledag reconstrueren... Men zegt vaak dat de tijden veranderen, maar is dat wel zo? Een minuut blijft tenslotte een minuut: het zijn onze mentaliteit en onze kijk op de wereld die evolueren. Mijn motto voor deze tak van fotografie is dan ook essentieel: “Take nothing but photo-graphs, leave nothing but footprints”. Duide-lijker kan het niet: vernieling en verstoring zijn uit den boze! Zo kunnen mooie en interes-sante locaties ook beter beschermd en behou-den blijven.Naast de urbex werk ik als freelance fotograaf ook aan opdrachten interieurfotografie. Beide disciplines zijn op een aantal gebieden sterk verwant, maar kennen daarnaast grote ver-schillen. En ook dat is dan weer boeiend…

De regels van de kunstAls urbexfotograaf werk ik uitsluitend met raw-bestanden. Daarmee kan je achteraf nog alle kanten op, en waar nodig makkelijk cor-recties aanbrengen. Je kan er als het ware dingen mee ‘afstoffen’. Je werkt heel veel met lange sluitertijden, want in de meeste urbex-panden is het vrij donker. Mijn statief is dan ook mijn allerbeste vriend. Ook al is het in de eerste plaats de fotograaf die de foto ‘ziet’ en maakt, materiaalkeuze is

35 SHOOT • n°62

FORUM BELGIUMDIGITAL

Respect voor het

verledenbelangrijk als je dit soort fotografie ernstig wil beoefenen. Voor urbexfotografie is een goede, vertekeningsvrije groothoeklens een must. Zelf gebruik ik hiervoor een Sigma 12-24mm f/4, en daar ben ik enorm tevreden over. Maar vóór alles gaat het er bij urbex om of de foto-graaf ‘het’ gezien heeft of niet…

Planning maakt het verschilEen goede voorbereiding is onontbeerlijk voor een optimaal resultaat. Google is daarbij een fantastische bron; ook door rond te neuzen op gerelateerde facebookpagina’s kom je aan heel wat informatie. Eén ding is evenwel absoluut ‘not done’ in urbexmiddens: vragen naar lo-caties. Als ik bij bepaalde informatie terecht-kom, neem ik die nooit zomaar klakkeloos aan maar vertrek zelf op ontdekkingstocht. Google Maps en Bing Birdview zijn goede hulpmid-delen om locaties te ontdekken, ze nader te inspecteren en het urbexgehalte ervan vast te stellen. Eenmaal op stap moet je altijd iemand laten weten waar je precies naartoe gaat, voor je eigen veiligheid. Ga bij voorkeur nooit alleen op stap! Vaak kom je op gevaarlijke plaatsen, die zijn niet voor niets erg goed omheind en beveiligd. Gewapend met een zaklamp, meestal gewoon je GSM die op stil staat, on-opvallende kledij en wat mondvoorraad kan je dan op pad.

Beter leren schrijvenBelgiumdigital is voor mij een platform waar je als gevorderde altijd kan bijleren. Voor een beginnend fotograaf geldt dat dus dubbel en dwars. Fotografie blijft immers voor iedereen nog steeds schrijven met licht, en daar komen zoveel aspecten en benaderingen bij kijken. Ik heb bewondering voor de knappe platen die elke week op het Belgiumdigital forum opnieuw gepost worden, en kan daarvan zelf ook nog veel opsteken. Van de opbouwende kritieken – zowel negatief als positief – leer ik steeds bij. Kortom, Belgiumdigital bevalt me uitstekend!

RECHTS - Een

oud schoolgebouw

in Duitsland, dat

enkel mits toestem-

ming bezocht kan

worden.

ONDER - Deze

vervallen (en onder-

tussen afgebroken)

kerk kon enkel

‘clandestien’ betre-

den worden.

36 SHOOT • n°62

BELGIUMDIGITAL WORKSHOP

Belgiumdigital organiseerde al va-ker workshops rond het gebruik van kunstlichtbronnen – flitsers of continulampen. Laatst, in novem-ber, was alle aandacht gericht op

betaalbare mobiele flitssystemen, die je makkelijk zowel binnen als buiten kan inzet-ten. Dat type toestellen is in volle ontwikkeling

en wint steeds meer aan populariteit. Drie instructeurs – allen BD-medewerkers – gaven eerst een korte theoretische en prak-tische inleiding, telkens in aangepaste vorm voor resp. beginners, gevorderden en experts. Vervolgens bespraken en demonstreerden ze het materiaal dat ze voor eigen werk gebrui-ken, aangevuld met apparatuur en toebehoren

ter beschikking gesteld door distributeurs Servix (Elinchrom, Phottix) en Disnet (Godox, SMDV). Daarna konden een dertigtal deelnemers gedurende een aantal uren onder deskun-dige begeleiding zes modellen fotograferen in evenveel typische opstellingen. Daarvoor werden liefst 12 reportageflitsers, 7 krachtigere studioflitsers, ruim 25 lichtvormers, bijna 40 radiotriggers, 5 achtergrondsystemen en een lange sliert kleinere accessoires ingezet.Het enthousiasme was groot en de beschikbare tijd te kort, dus er komen in de toekomst zeker nog meer van dergelijke workshops!Dank aan Erik Derycke en Frans Verwerft voor de behind-the-scenes foto’s. Op het Belgiumdi-gital forum (forum.belgiumdigital.com/f129/) vind je nog enkele resultaten van deelnemers terug.

Draadloos (bij)verlichtenVoor heel wat fotografen blijft werken met flitslicht een intrigerende en, nu ja, ietwat duistere vaardigheid. Nochtans kan je al met heel eenvoudige middelen en technieken de belichting van je onderwerp naar eigen zin aanpassen. Op het einde van vorig jaar organiseerde Belgiumdigital opnieuw een workshop rond dit thema. Wij zorgden voor een beeldverslag. • R.D.

LINKS - Onze zes modellen (v.l.n.r. Marie-Charlotte,

Lynn, Raven Black, Brit, Denna Le Fay en Robine) en drie

instructeurs poseren, moe maar tevreden, aan het einde

van de workshop.

RECHTERPAGINA - Boven: BD-voorzitter Jacques

Janssens bracht de beginnersgroep de basisbeginselen

bij van off-camera flitsen, en liet een aantal eenvoudige

configuraties in de praktijk uitproberen.

Midden: Ietsje verder gevorderden konden terecht bij

BD-bestuurslid René Delbar, die onder meer het gebruik

van meerdere lichtbronnen en van bijzondere lichtvor-

mers behandelde.

Onder: Voor wie al flink wat ervaring heeft was BD-

forumverantwoordelijke en flitsexpert Leon Van Haecht

de onuitputtelijke bron voor de fijnere kneepjes en de

moeilijkste vragen.

37 SHOOT • n°62

WORKSHOP BELGIUMDIGITAL

38 SHOOT • n°62

IJzervalleiLandschap met geschiedenis

De

39 SHOOT • n°62

DE IJZERVALLEI OP LOCATIE

In de IJzervallei houden tientallen begraafplaatsen en monumenten de herinnering aan de Grote Oorlog levendig. Ze brengen ook een verhalende factor in je fotoreportage. En langs de rivierboorden is het voor de pure landschapsfotograaf heerlijk toeven. • Koen De Langhe

IJzervallei

OP LOCATIE DE IJZERVALLEI

40 SHOOT • n°62

f/8, 1/500, ISO 100, 110 mm op full-frame

De geografie van de IJzervallei wordt bepaald door de gelijkna-mige rivier die 78 kilometer lang is, waarvan 45 op Belgisch grond-gebied. In dit artikel volgen we

de IJzer vanaf de grens tot aan de monding en zoeken we de locaties op waar de landschaps-fotograaf interessante opportuniteiten kan rapen. Tussen Fintele en de Franse grens en vooral het gedeelte tussen Stavele en Roes-brugge kan je een prachtige wandeling maken langs de linkeroever van de IJzer. Door het bochtige traject verandert de invalshoek op de rivier voortdurend en dat geldt natuurlijk evengoed wanneer je op je stappen terugkeert en de zon onder een andere hoek staat. Onder-weg kom je langs een klein natuurgebied en de witte Brouckmolen vormt een interessant motief op de achtergrond. Maar bovenal wordt de IJzer hier geflankeerd door een weelde aan kleine landschapselementen die het voor een landschapsfotograaf heel boeiend maken, zeker wanneer er op een windstille ochtend nevel hangt boven het traag stromende water. Ook tussen Stavele en Fintele ligt er een mooi pad langs de rivier.Het minst interessante stuk is dat tussen Fin-tele en Diksmuide: het traject verloopt er min of meer in rechte lijn, de mogelijkheden zijn

er dus iets beperkter. Wanneer je voortdurend in rechte lijn moet wandelen, verandert de invalshoek van het zonlicht immers veel te traag.

FinteleFintele is een klein gehucht op het kruispunt van de IJzer en het Lokanaal. Het heeft zich ontwikkeld tot een aantrekkelijk knooppunt voor fiets- en wandelliefhebbers. Wie denkt dat Vlaanderen volgebouwd is, moet hier maar eens langslopen. Typisch zo’n plekje waar je spontaan de camera bovenhaalt en onderwerpen begint te fotograferen waar je elders doodgemoedereerd aan voorbijloopt. Er is in dit gehucht, dat als dorpsgezicht een beschermde status geniet, zelfs aan de foto-grafen gedacht! Of beter: aan iederèèn die zich stoort aan obstakels die een mooi uitzicht vergallen. Recent werd een parking aangelegd

op een lager gelegen gebied (tegenover her-berg De Hooipiete), dit om te verhinderen dat de vele geparkeerde auto’s op de Vaartdijk het uitzicht op het IJzerbroekenlandschap zouden belemmeren. Die parking is meteen een ideale uitvalsbasis voor een verkenning langs de IJzer.

WinterbedjeIn Fintele moet je zijn wanneer bij langdurige regenval de rivier overstroomt en zijn winter-bed, de IJzerbroeken, inneemt. De rechteroe-ver van de IJzer is tussen de Frans-Belgische grens en Diksmuide immers niet bedijkt. Dit geeft de rivier de gelegenheid om bij he-vige neerslag, buiten haar oevers te treden. De dorpen en steden langs de IJzer worden hierdoor gevrijwaard van waterellende. Het gebied is hoofdzakelijk ingericht als hooiland of graasweide. Duizenden ganzen, eenden en

Door het bochtige traject verandert de invalshoek op de rivier voortdurend.

41 SHOOT • n°62


steltlopers komen hier overwinteren: ook vo-gelspotters hebben dus reden genoeg om van deze streek te houden.Het winterseizoen is achter de rug wanneer je dit leest, maar noteer voor volgend seizoen zeker deze website: www.waterinfo.be Je kan er dagelijks de situatie opvolgen. Een van die gebieden die het eerst overstro-men, ligt ten zuiden van het Fintele. Stap van-op de parking naar de oevers van de Ijzer en wandel stroomafwaarts. Aan de overkant van de rivier ligt het natuurgebied Westbroek, één van de ecologisch meest waardevolle gebieden van de IJzerbroeken. Na een kilometer komt het pad terug op de openbare weg en kan je op je stappen terugkerenVanuit Fintele kan je dan verder rijden naar het gehucht De Knokke. Let wel, op deze weg kan je vrijwel nergens parkeren. Tikje frustre-rend als je dan net langs dit traject duizenden overwinterende vogels te zien krijgt.

f/ 9, 1/160, ISO 125, 35 mm op full-frame

f/11, 1/100, ISO 160, 29mm op full-frame

RECHTSBOVEN -De samenvloeiing van IJzer en Ie-perlee bij de Knokkebrug.

RECHTSONDER - Overstroomde IJzerbroeken in natuurgebied Westbroek.

ONDER - De polders rond Diksmuide.

historische site van fort Knokke. De contouren van de voormalige wallen en grachten zijn nog grotendeels zichtbaar en vormen dank-bare landschapselementen die in dit vlakke land noodzakelijk zijn om een interessante compositie te kunnen opbouwen. Vanuit de Knokkebrug heb je een mooi uitzicht op de samenvloeiing van de Ieperlee en de IJzer. Vlakbij is er een gezellige taverne (alleen in het weekend open).Op een boogscheut hiervandaan ligt een na-tuurreservaat met een naam als een klok: De Blankaart. Dit gebied strekt zich uit rondom de centraal gelegen Blankaartvijver. Je wan-delt er tussen uitgestrekte rietlanden, broek-bossen, kleinere plassen en poldergraslanden.

Tip: neem zeker ook eens een kijkje in Lo, één van de kleinste steden in België. In 1985 kreeg Lo haar stadrechten terug na fusies met Reninge, Pollinkhove en Noordschote. Vanuit het desolate IJzerlandschap dit kleine stadje binnenrijden werkt enorm inspirerend. Op dergelijke locaties hoop ik steeds op dramati-sche weersomstandigheden: de zon die even doorbreekt en de gebouwen schitterend laat contrasteren met de donkere wolkenluchten in de achtergrond.

De BlankaartOok De Knokke is een bijzondere locatie. Even kijken op Google Earth en je snapt meteen waarom. Je bevindt je hier namelijk op de

OP LOCATIE DE IJZERVALLEI

42 SHOOT • n°62



Ideale uitvalsbasis is het bezoekerscentrum in het kasteel de Blankaart in Woumen. Er is vol-doende parkeergelegenheid en je vindt er alle info over de natuur in de IJzervallei. Maar uiteraard beland je hier omwille van het magische ochtendlicht best ruim voor de ope-ningsuren en zal de informatie vooral van pas komen bij je tweede bezoek. De Blankaart is in elk seizoen anders en verdient dus meer dan één bezoek.Absolute aanrader: een tochtje met de fluis-terboot (van 15 april tot 15 september, als het water hoog genoeg staat). Met deze geruisloze boot verken je alle hoeken van het Blankaart-moeras zonder de dieren op de oevers te storen en fotografeer je de vogels vanuit een bijzon-der standpunt. Sinds enkele jaren broeden hier ook heel wat lepelaars. In de wintermaan-den kan je bij strenge vorst bijzondere beelden maken vanuit een van de schuilhutten . De Blankaart is immers een populair overwinte-

43 SHOOT • n°62


ringsgebied voor tal van vogels zoals de kol-gans, maar ook de prachtige kleine zwaan.Beperk je wandeling zeker niet tot de vogel-kijkhutten. Ik heb dit natuurgebied pas echt leren waarderen toen ik het hele Blankaartpad afwandelde. Het traject tussen de Pollaert-straat en het bruggetje over de Kerkevaart aan de westkant van de Blankaart loont beslist de moeite. Je kan onderweg ook even van het officiële wandelpad afwijken en vanuit het spaarbekken – dat niet zichtbaar is omdat het door een hoge muur wordt afgeschermd – wandelen tot aan de Knokkebrug.

DiksmuideDe Vlaamse polders strekken uit zich vanaf de duinen tot zo’n 15 kilometer landinwaarts. Het is een vlak, open en bovendien zeer laaggele-gen gebied, waardoor het regenwater niet op natuurlijke wijze kan afvloeien. Het zeer dich-te drainagenet van grachten en afvoerkanalen


LINKSBOVEN - De IJzer wordt geflankeerd door een grote variëteit aan kleine landschapselementen.

LINKSONDER - De IJzer tussen Stavele en Roesbrugge.

ONDER -De IJzer tussen Stavele en Roesbrugge.

geeft de streek een geheel eigen en bijzonder fotogeniek karakter. Vooral de polders van Diksmuide reiken diep tot in het binnenland. Binnen de driehoek Veurne-Nieuwpoort-Diks-muide genieten fotografen van weidse, onbelemmerde uitzichten op landschappen vol kaarsrechte of kronkelende grachten. In de Westhoek is de Eerste Wereldoorlog nooit ver weg. De meest iconische getuige, die zeer nadrukkelijk een stempel in het land-schap drukt, is de IJzertoren. Je kan het ge-bouw vanuit talloze standpunten meenemen in je compositie. De toren fungeert daardoor als een plaatsbepalende factor in je beelden. Iedereen weet meteen over welke regio het gaat.Diksmuide is op zichzelf ook een interessante stad. De Grote Markt wordt momenteel volle-dig heraangelegd. Er komen fonteinen, zitban-ken en bomen. Tot nu toe was een rustig beeld opbouwen hier nagenoeg onmogelijk door de

overvolle parking op de voorgrond. Wanneer de klus geklaard is, vermoedelijk halverwege dit jaar, verrijst hier beslist één van de mooiste pleinen in Vlaanderen.Nog een leuke tip:je kan vanuit Diksmuide via de oude spoorwegbedding een fietstocht ma-ken naar Nieuwpoort en langs de loop van de IJzer terugkeren naar Diksmuide. Onderweg passeer je langs Stuivekenskerke, één van de kleinste dorpjes van Vlaanderen.

NieuwpoortZo voert de trip ten slotte naar de tweede stad aan de IJzer, Nieuwpoort. Niet te verwar-ren met het twee kilometer verder gelegen Nieuwpoort-Bad. De stad, met name de Grote Markt, is mooi zonder meer, maar de jachtha-ven – met 2.000 ligplaatsen de grootste van Noord-Europa – biedt ook interessante moge-lijkheden. De jongste jaren kan je hier zelfs geregeld zeehonden spotten en fotograferen.

Binnen de driehoek Veurne-Nieuwpoort-Diksmuide genieten fotografen van weidse,

onbelemmerde uitzichten.

44 SHOOT • n°62

f/7/1, 1/640, ISO 800, 260 mm op full-frame

f/9, 1/1.250, ISO 400, 220 mm op full-frame

Ze vertoeven bij laagwater dikwijls op de slip-ways, de betonnen hellingen waarlangs de jachten te water worden gelaten. Niet dat de omgeving van de jachthaven nu het ideale decor is voor pure wildlifefotogra-fie, maar het zijn wel degelijk wilde dieren die zich hier blijkbaar comfortabel voelen en er nu al enkele jaren op rij opduiken. Een dosis geluk heb je wel nodig: zelf kreeg ik ze pas bij mijn derde bezoekje aan Nieuwpoort te zien. En ik had wellicht een beter beeld kunnen nemen, indien ik mijn telelens niet uit puur medelijden had uitgeleend aan een groepje Waalse toeristen dat met zijn enthousiasme geen blijf wist bij de plotse aanblik van een koppel zeehonden, maar enkel over stan-daardzoom beschikte. Wat doe je dan als gelijkgestemde, als er begerige blikken neer-dalen op je telelens? Even uitlenen, dus.

LINKS - De grote zilver-reiger is vaak in de Blankaart te zien.

ONDER - In de IJzer-monding vertoeven regelmatig zeehonden. Met een telelens kan je ze makkelijk fotograferen.

45 SHOOT • n°62


© Cartografie Steven Theunis & Openstreetmap.org

En vervolgens tandenknarsen als de zeehon-den zich uitgerekend op dat moment van hun beste zijde laten bewonderen. Ach, er komen nog wel kansen.Wat verderop, langs de noordkant van de jachthaven op het einde van de Halve-maanstraat, kan je parkeren en het natuurge-bied IJzermonding bezoeken. Hier staat een infobord over de zeehonden. Met wat meeval kan je ze hier in een meer natuurlijke omge-ving fotograferen: vanaf de parking zie je ze soms op het strandhoofd liggen. Lukt het daar niet, kan je het nog wagen vanuit de schuilhut, een paar honderd meter verder langs het wan-delpad. Nadien kan je verder langs de rechter-

oever naar het strand en de duinen wandelen. Daar wachten weer nieuwe opportuniteiten...Zo’n kwarteeuw geleden werden in Nieuw-poort aardig wat inspanningen geleverd om de natuur in ere te herstellen. Zo werd onder meer de verlaten zeemachtbasis tussen de monding en de jachthaven tegen de vlakte gegooid en werden duizenden kubieke meter opgespoten grond weggegraven. De natuur palmde het gebied weer helemaal in en zo ontstond het 130 hectare grote natuurreser-vaat De IJzermonding. In de zomer kleuren de schorren prachtig paars dankzij de bloeiende lamsoor.

VeurneDe Westhoek telt nog enkele interessante steden. Neem de oorlogsstad Ieper of, heel wat kleiner, het mooie Veurne. Vermelding met stip voor de Grote Markt. Beklim bij een bezoek aan deze stad zeker de toren van de Sint-Walburgakerk, voor een uitgelezen zicht op het centrum en de omringende polders. Ook het dorpje Beauvoorde, met het gelijk-namige kasteel, ligt in de nabijheid. In Shoot 56 werd dit nog besproken in het artikel ‘de mooiste dorpen van Vlaanderen’.

Veurne vanuit de toren van de Sint-Walburgakerk.

De omgeving van de jachthaven is geen

ideale locatie voor wildlifefotografie.

TECHNIEK SCHERPTE

Scherper schieten

Met een moderne digitale camera is het meestal geen ramp als een foto iets onder-belicht is: je trekt de belich-ting wat op in nabewerking

en klaar. Een onscherpe foto is echter meestal niet te redden. Je kan je eruit kletsen en be-weren dat de onscherpte een gewild artistiek effect is, maar daarmee maak je alleen jezelf wat wijs. De beste manier om steeds scherpe beelden te schieten, is aandacht te besteden aan zo veel mogelijk factoren die de scherpte kunnen beïnvloeden.

Sta stabielHeel vaak is een slordige opnametechniek de grote schuldige. Als je de camera tijdens de opname niet stil genoeg houdt, kan de foto gewoonweg niet scherp zijn. Op het schermpje op je camera ziet het er misschien nog wel goed uit, maar bekijk de opname op groot scherm en je merkt dat het beeld wazig is.Let bij het fotograferen daarom op je houding. Ga staan in een stabiele pose, met beide voe-ten op de grond en je gewicht gelijk verdeeld. Je kan tegen een muur of paal leunen om nog stabieler te staan. Hou de camera met beide handen vast en druk je ellebogen tegen je romp. Hou de zoeker tegen je oog, zodat je een derde steunpunt voor de camera hebt. Heeft je camera geen zoeker, zodat je je onderwerp op het cameraschermpje in beeld moet nemen,

strek je armen dan niet te ver. Druk de ont-spanknop zachtjes in, anders druk je de came-ra naar beneden.Bij een reflexcamera kan het opklappen van de spiegel trillingen veroorzaken. Als je traag kan werken, kan je die vermijden met de functie ‘Spiegel opklappen’. Meer hierover lees je in het volgende artikel in dit nummer.

Hou het kortDe sluitertijd bepaalt hoe lang de opname belicht wordt. Hoe langer de sluitertijd, hoe groter het risico op ‘bewogen’ opnames. Een veelgebruikte vuistregel is dat de sluitertijd minstens omgekeerd evenredig met de brand-puntsafstand moet zijn. Met een 50 mm objec-tief hou je dus een sluitertijd van 1/50 seconde

Wil je scherpe foto’s van snel bewegende onderwerpen, dan moet je sluitertijd kort genoeg zijn. © Hollandse Hoogte

Bij de universele criteria voor een geslaagde foto, staat ‘scherpte’ vaak vooraan. Een foto die niet scherp is waar hij scherp moet zijn, verdient niet om bewaard te worden. In dit artikel gaan we in op mogelijke oorzaken van onscherpte, zodat je die kan vermijden, en we gaan ook na wat scherpte eigenlijk is en bepaalt . • E.D.

47 SHOOT • n°62

SCHERPTE TECHNIEK

er door de lens valt maar ook hoe groot het deel van de foto is dat scherp afgebeeld wordt – de ‘scherptediepte’. Met een groot diafragma (laag diafragmagetal, bijvoorbeeld f/2.8) heb je een kleine scherptediepte. Als je bij een portretshoot dan scherpstelt op de ogen van je model, zullen de oren al niet meer scherp zijn. Met een groter diafragma is de scherptediepte groter. Wil je dat alles scherp is van voorgrond tot achtergrond, dan kies je dus een klein diafragma (hoog diafragmagetal).Maar opgepast: bij kleine diafragma’s riskeer je net dat de globale scherpte van je foto ver-mindert. Dat komt door een fenomeen uit de fysica dat diffractie heet. Licht gedraagt zich als een golf, en een golf die door een heel kleine opening passeert, wordt afgebogen. De afbuiging van het licht dat door een heel klein gaatje (het diafragma) gaat, vermindert de scherpte. Hoe kleiner de beeldsensor, hoe sneller de gevolgen van diffractie zichtbaar worden. Bij een full-frame camera kan je tot f/16 of zelfs f/22 gaan, terwijl je met een aps-c camera best de diafragma’s boven f/11 ver-mijdt voor optimale scherpte.

Ken je lensOverweeg bij de keuze van een diafragma

een F1-bolide. Ook de afstand tot de camera speelt een rol; hoe dichter bij de camera je on-derwerp voorbijkomt, hoe groter de relatieve impact van de beweging op de scherpte.

Kies je diafragmaHet diafragma – een verstelbare opening in het objectief – bepaalt niet alleen hoeveel licht

of korter aan.Die vuistregel is opgesteld voor camera’s met een full-framesensor. Op camera’s met een kleinere sensor moet je rekening houden met de ‘cropfactor’ en kortere sluitertijd hanteren. Op een camera met sensor in aps-c formaat (cropfactor 1,5) is de aanbevolen sluitertijd met 50mm 1/75 seconde of korter, op een camera met Micro Four Thirds sensor (cropfactor 2) ga je naar 1/100 seconde of korter.De vuistregel geldt voor de doorsnee foto-graaf. Heb je een ‘vaste hand’, dan kom je weg met langere sluitertijden. Indien niet, hou je de sluitertijd best korter dan wat de vuistregel voorschrijft. Heeft de camera of het objectief dat je gebruikt een vorm van beeldstabilisatie (zie verder), dan kan je uit de hand werken met langere sluitertijden.

Let op je onderwerpDe beste opnametechniek en de vuistregel voor de sluitertijd volstaan niet als je onder-werp te snel beweegt. Het bewegende onder-werp staat dan onscherp op de foto, terwijl de omgeving en achtergrond er wel scherp opstaan. Om bewegende onderwerpen scherp te vatten, moet de sluitertijd kort genoeg zijn om beweging te ‘bevriezen’.Hoe kort precies, dat hangt vooral af van de snelheid waarmee het onderwerp beweegt. Voor iemand die op gezapig tempo wandelt kan een langere sluitertijd volstaan dan voor Bij de kleinste diafragma’s kan de scherpte afnemen door diffractie.

TECHNIEK SCHERPTE

48 SHOOT • n°62

Met de afstands-schaal op de Spyder

LensCal ga je na of een objectief last

heeft van front- of backfocus.

ook dat niet elke lens bij de grootste diafrag-ma-opening de scherpste resultaten geeft. Het is goed mogelijk dat een f/1.4 lens een scherper beeld oplevert (los van de invloed van scherptediepte) wanneer je het diafragma verkleint naar f/2 of f/2.8. Elke lens heeft een ‘sweet spot’ waar de scherpte het hoogst is. Heb je zo’n lens die je vaak gebruikt, ga dan op zoek naar dat plekje. Uiteraard kan je de grootste diafragma’s blijven gebruiken als je de heel beperkte scherptediepte wenst die daarmee gepaard gaat.Verder zijn niet alle lenzen even scherp. Sommige (duurdere) lenzen zijn haarscherp, terwijl een goedkope kitlens op dezelfde af-stand met hetzelfde diafragma een minder scherp resultaat zal opleveren. Lenstests en MTF-diagrammen (zie verder) kunnen je al veel leren over wat je van een bepaalde lens mag verwachten.

Stel scherpOm het gewenste onderwerp scherp op de foto te krijgen, moet je erop scherpstellen. Dat moet zorgvuldig gebeuren, want als je bij een portretshoot met een groot diafragma per ongeluk scherpstelt op de achtergrond, zullen de ogen van je model niet ‘in focus’ op de foto staan.Leer daarom hoeveel autofocuspunten of

-zones je camera heeft en hoe je die selecteert. Voor bewegende onderwerpen gebruik je de continu autofocus, zodat de autofocus het onderwerp blijft volgen.Een handig hulpmiddel voor portretfotogra-fen is de automatische gezichtsherkenning in systeemcamera’s, en in de Live View modus van spiegelreflexcamera’s. Met deze functie ingeschakeld zoekt de camera naar een of meer gezichten in de scène en stelt daarop scherp – in de niet geheel foute veronderstel-ling dat de meeste fotografen graag personen scherp in beeld hebben, eerder dan bijvoor-beeld de achtergrond. Een verdere evolutie daarvan is Eye Autofocus, waarbij de camera scherpstelt op een oog in het gedetecteerde gezicht. Via het menu van de nieuwste sys-teemcamera’s kan je zelfs kiezen of dat het linker- of rechteroog moet zijn.

Voor en achterBen je zeker dat je met je spiegelreflexcame-ra correct hebt scherpgesteld, maar ligt de scherpte in je foto toch niet waar je wil? Als je met dezelfde lens steeds dezelfde afwijking krijgt, heb je mogelijk te maken met backfocus of frontfocus. Het autofocussysteem stelt dan niet scherp waar jij wil, maar iets erachter (back focus) of ervoor (front focus). Je kan dat makkelijk nagaan door op hetzelfde onder-werp scherp te stellen in Live View modus en een foto te maken. Als het onderwerp dan wel scherp is, gaat er iets mis bij de normale scherpstelling. Is de opname in Live View ook onscherp, dan is er een ander probleem.Vroeger moest je jouw camera en/of objectief laten kalibreren om front- en backfocus te corrigeren. Op veel spiegelreflexcamera’s kan je dat tegenwoordig zelf. Je hebt een kalibra-tiekaart nodig, zoals de Spyder LensCal. Daar-mee maak je een testopname, en je controleert op de foto of de scherpstelling correct gebeurt. Is dat niet het geval, dan kan je via de functie ‘autofocus-fijnafstelling’ een correctie instel-len. Maak nog een testopname, en verfijn de

correctie tot de autofocus ligt waar hij moet. Bewaar de correctie, en voortaan zal je voor die combinatie van body en objectief geen last

meer hebben van back- of frontfocus. Op som-mige camera’s zoals de Nikon D850 gaat het correctieproces automatisch.De zonet beschreven methode heeft wel een beperking: per objectief kan je slechts één correctiewaarde opslaan. Bij zoomobjectieven is de afwijking evenwel soms verschillend wanneer je in- of uitzoomt: je doet dan meer-dere tests en stelt een gemiddelde correctie in. Met het Sigma USB Dock en de Tamron Tap-in Console kan je voor de nieuwe objectieven van deze merken de autofocus voor verschillende brandpuntsafstanden fijnstellen, mocht dat nodig zijn.Gebruikers van systeemcamera’s mogen voor-gaande paragraaf vergeten: omdat de scherp-stelling in een systeemcamera gebeurt aan de hand van het beeld dat op de sensor valt, kan er bij hen geen back- of frontfocus optreden.

OnscherpWil je echt onscherpe beelden? Negeer dan vooral de suggesties en tips uit dit artikel. Onscherpte kan immers òòk mooi zijn.

De automatische gezichtsherkenning is een handig hulpmiddel voor portretfotografen.

49 SHOOT • n°62

SCHERPTE TECHNIEK

Hoe werkt beeldstabilisatie?We schreven het al: een belangrijke oor-zaak van onscherpe foto’s is beweging van de camera tijdens de opname. Hoe langer de brandpuntsafstand, hoe sneller dat probleem optreedt, want volgens de vuist-regel moet de sluitertijd omgekeerd even-redig zijn met de brandpuntsafstand.

CompensatieOm langere sluitertijden mogelijk te maken, bedachten lenzenbouwers een ingenieuze oplossing: beeldstabilisatie. In het objectief werd een beweegbaar lenselement inge-bouwd. Een microchip registreert minuscule bewegingen van de camera en laat het lens-element zo bewegen dat de beweging van de camera gecompenseerd wordt. De eerste lens met ingebouwde beeldstabilisatie was de Ca-non EF 75-300mm IS uit 1995. Andere fabri-kanten volgden met hun eigen systemen.Hoe efficiënt beeldstabilisatie werkt, wordt uitgedrukt in stops, waarbij elke stop voor een verdubbeling van de sluitertijd staat. Met een 400 mm objectief zou je volgens de vuistregel op 1/400 seconde of korter moeten werken. Indien de beeldstabilisatie in dat objectief vier stops winst oplevert, dan kom je weg met 1/25 seconde (een stop: 1/200, twee stops: 1/100, drie stops: 1/50). Opgelet: beeldstabi-lisatie compenseert alleen beweging van de camera, niet van het onderwerp. Voor bewe-gende onderwerpen blijf je korte sluitertijden nodig hebben. Toch heeft beeldstabilisatie ook bij sport- en actiefotografie een voordeel: het zorgt ervoor dat het beeld in de zoeker

stabieler is. En dat maakt het makkelijker om bewegende onderwerpen te volgen.

SensordansSysteemcamera’s gebruiken een ander sys-teem voor beeldstabilisatie. In plaats van een element in het objectief te laten bewegen, kan de beeldsensor in de camera bewegen om camerabeweging te compenseren. Het grote voordeel is dat dit werkt met elk objectief. Deze ‘in body’ beeldstabilisatie slaagt er ook in meer soorten camerabeweging te compen-seren dan de klassieke beeldstabilisatie in het objectief. Beeldstabilisatie over vijf assen (zie afbeelding) wordt stilaan de norm.Een beperking van ‘in body’ beeldstabilisatie is dat ze het bij lange brandpuntsafstanden laat afweten, omdat de sensor slechts een paar millimeter in elke richting kan bewe-gen. Daarom hebben teleobjectieven voor systeem camera’s vaak toch beeldstabilisatie

ingebouwd. In het begin waren beide syste-men (in body en in lens) niet tegelijk bruik-baar: het was het ene of het andere. De nieuw-ste camera’s van Fujifilm, Sony, Panasonic en Olympus kunnen beide wel tegelijk gebruiken (Dual IS). Voor oudere objectieven is daarvoor soms een firmware-update nodig.

Wat op statief?Beeldstabilisatie probeert de beweging van de camera te compenseren. Als je camera op een statief staat, zou je geen camerabeweging mogen hebben. Bij de oudere systemen raakte de beeldstabilisatie daardoor soms in de war en probeerde beweging te compenseren die er niet was. Daarom werd aangeraden de beeld-stabilisatie uit te schakelen als je de camera op statief gebruikt. In veel nieuwere objectieven kan de beeld-stabilisatie detecteren of de camera op statief staat en hoef je ze niet uit te schakelen. Kijk in de handleiding van je objectief wat de fabrikant aanraadt. Als je statief stabiel staat en je de juiste techniek gebruikt om trillingen te voorkomen, kan je beeldstabilisatie zonder probleem uitschakelen.

Leer de standenNu je de handleiding toch vasthebt: lees meteen eens na of je objectief verschillende instellingen voor beeldstabilisatie heeft, en wanneer je die best gebruikt. Er bestaan nogal wat verschillen tussen merken en modellen onderling. Soms is er een instelling voor alge-meen gebruik, en een voor wanneer je de ca-mera gebruikt op een platform dat niet stabiel is, zoals een dobberende boot. In het eerste geval sta jij stil en beweegt de camera; in het tweede geval bewegen jij én de camera.Bij andere objectieven is er een aparte instel-ling om met het objectief te ‘pannen’, dat wil zeggen: meetrekken met een bewegend onderwerp. Sommige objectieven detecteren panning dan weer vanzelf.

De beeldstabilisatie in de OM-D E-M5 Mark II werkt langs vijf assen: beweging van de camera in horizontale (1) en verticale richting (2); rotatie om de horizontale (3) en de verticale (4) as; en schommelen, bijvoorbeeld als er een zware lens aan de camera hangt (5). Volgens Olympus laat het nieuwe systeem toe om te fotograferen met sluitertijden die tot vijf stops langer zijn dan zonder beeldstabilisatie.

Heeft je objectief meerdere instellingen voor de beeld-stabilisatie, leer dan waar deze voor dienen.

Staat je camera op statief, dan kan je de beeldstabilisa-

tie uitschakelen.

TECHNIEK SCHERPTE

50 SHOOT • n°62

Wat is scherpte?We hebben het in dit artikel al de hele tijd over scherpte. Maar wat is dat eigenlijk, scherpte? In de fotografie wordt het woord niet altijd even nauwkeurig gebruikt. De indruk van scherpte die een foto heeft, wordt eigenlijk bepaald door twee ver-schillende zaken. Die staan evenwel niet helemaal los van elkaar.

DetailScherpte heeft enerzijds te maken met de resolutie, ook wel het ‘oplossend vermogen’. Dat is het vermogen om fijne details nog te onderscheiden. Je kan het oplossend vermo-gen van een camerasysteem (objectief plus sensor) testen door een testbeeld te fotogra-feren. Dat bevat afwisselend zwarte en witte lijnen die steeds dunner worden en steeds dichter bij elkaar komen te liggen. Op een bepaald moment zal je de afzonderlijke lijnen niet meer kunnen onderscheiden. Dat punt is de maximale resolutie van het camerasys-teem, uitgedrukt in lijnen per millimeter.In het dagelijks taalgebruik wordt de term resolutie vaak gebruikt om te verwijzen naar het aantal beeldpunten (pixels) dat een sensor vastlegt; men heeft het dan over een camera met resolutie van 24 megapixel. Er is een verband – hoe meer beeldpunten, hoe meer detail een camera zal kunnen onderscheiden. Maar strikt genomen is resolutie dus iets anders.

ContrastDe visuele indruk van scherpte wordt mee bepaald door een tweede factor, namelijk contrast. Een harde overgang tussen een witte en een zwarte lijn (hoog contrast) oogt scherper dan wanneer er in de randzone grijs-waarden te zien zijn. Deze factor wordt ook contourscherpte genoemd.Anders dan resolutie kan contourscherpte in nabewerking verhoogd worden. Op randen tussen lichte en donkere gebieden wordt het contrast dan verhoogd. Fotografeer je in jpeg-formaat, dan gebeurt dat automatisch in de camera. De sterkte van dit opscherpings-effect kan je aanpassen via beeldstijlen. Werk je in raw-formaat, dan is het aan jou om de contourscherpte te verhogen. Verder in dit nummer lees je meer over opscherpen in na-bewerking.

MTF?Sommige objectieven worden aangeprezen als ‘scherper’ dan andere. De verschillen heb-ben te maken met het optisch ontwerp en met

de kwaliteit van het gebruikte glas. De scherpte van een lens kan objectief gemeten wor-den. De resultaten van die metingen worden meestal voorgesteld in een MTF-diagram. Op de website van de lensmaker is er vaak een te vinden, en ook websites die lenzen in een testlab testen, zoals www.mtflenses.com, gebruiken deze diagrammen. Zo’n MTF-diagram ziet er ingewikkeld uit, maar zodra je weet hoe je het moet lezen, kan je er veel uit leren.

MTF in de praktijkTer illustratie gebruiken we het MTF-diagram van de Sigma 135mm F1.8 Art (getest in Shoot 56). De verticale as toont het contrast tussen witte en zwarte lijnen, gaande van 0 (wit en zwart zijn niet te onderscheiden) tot 1 (maxi-maal contrast). Hoe hoger, hoe beter dus.De horizontale toont de afstand tot het mid-den van het beeld, uitgedrukt in millimeter.

Vaak worden de waarden 0, 5, 10, 15 en 20 aangeduid, waarbij 0 dus het midden van het beeld is. De sensor in een full-framecamera meet 24 x 36 mm, en dan leert de stelling van Pythagoras ons dat de diagonaal van zo’n sensor dan 43,27mm meet. Waarde 20 op de horizontale as komt dus overeen met de me-tingen in de uiterste hoeken van die sensor. Een aps-c sensor heeft een diagonaal van 28,8 mm; de grootste afstand tot het beeldmidden op zo’n sensor bedraagt dus slechts 14,4 mm.

Voor een aps-c sensor is het deel voorbij 15 mm van een MTF-diagram niet relevant.Een standaard MTF-diagram toont de resul-taten van vier aparte tests: twee verschillende testpatronen in twee verschillende richtin-gen. De twee bovenste lijnen tonen de meet-resultaten met een testpatroon van 10 lijnen per millimeter (lpm). Deze zijn relevant voor de contourscherpte. De twee onderste lijnen tonen de meetresultaten met een testpatroon van 30 lpm. Deze zijn van belang voor de re-solutie, het oplossend vermogen van de lens.De testpatronen worden in twee richtingen

gemeten. De volle lijnen in het diagram tonen de ‘sagittale’ metingen, waarbij de lijnen van het testpatroon parallel lopen aan de diagonaal. De stippellijnen tonen de ‘meridionale’ metingen, waarbij de lijnen van het testpatroon loodrecht op de diagonaal staan.De waarden voor dit Sigma-objectief

(dicht bij de 1 voor contrast, dicht bij 0,9 voor resolutie) zijn uitstekend. Een MTF-curve verloopt idealiter zo horizontaal mogelijk, en dat is bij dit objectief het geval. Pas op meer dan 15 mm van het beeldmidden zakken de lijnen van de 30 lpm metingen. Dat wijst erop dat het objectief in de hoeken net iets minder scherp is dan in het midden. De lijnen van de sagittale en meridionale in dit diagram verlopen zo goed als parallel. Dat is een indicatie dat dit objectief een zeer mooie achtergrondonscherpte heeft. Als deze lijnen op een MTF-diagram sterk afwijken, kan dat erop wijzen dat een onscherpe achter-grond erg ‘druk’ afgebeeld zal worden.Goed om weten is nog dat de MTF-diagram-men van fabrikanten meestal de resultaten met het diafragma vol open tonen – voor het objectief uit ons voorbeeld dus op f/1.8 (Ca-non publiceert steeds twee diagrammen: een met maximaal diafragma, een met diafragma f/8). Zoals gezegd zijn de meeste objectieven scherper als je het diafragma een of twee stops kleiner maakt. Op websites die labotests van lenzen uitvoeren, vind je doorgaans ook metingen bij kleinere diafragma’s.

De scherpte van een lens kan objectief gemeten

worden.

Het MTF-diagram leert veel over de eigenschappen van een objectief.

http://www.mtflenses.com

http://www.mtflenses.com

EOS M50 Doe je verhalen eer aan.Maak direct superieure 4k video’s en foto’s met deze systeemcamera met verwisselbare lenzen.fotokonijnenberg.be/canon

PRAKTIJK LANDSCHAP

Alles scherp10 tips voor scherpere

landschapsfoto’s

53 SHOOT • n°62

LANDSCHAP PRAKTIJK

Alles scherp10 tips voor scherpere

landschapsfoto’s

Bij landschapsfotografie is het vaak een uitdaging om de foto scherp te krijgen vanaf de voorgrond tot de horizon. Maar een scherpe foto is het begin van elk sterk beeld. De sfeer en de compositie mogen nog perfect zijn; als de scherpte niet goed zit, verdwijnt de foto onherroepelijk in de prullenmand. In dit artikel geven we je tien tips om ultieme scherpte en detail in je foto’s vast te leggen. • Bart Heirweg

PRAKTIJK LANDSCHAP

54 SHOOT • n°62

BOVEN - Een diafragma tussen f/11 en f/13 is ideaal om alle detail in het beeld vast te leggen.

LINKS - Gebruik bij weinig licht steeds de functie spiegel opklappen of de belichtingsvertragingsstand om elke vorm van trillingen te vermijden.

Tip 1: Vermijd beweging en trillingenBij landschapsfotografie is het cruciaal om tijdens de opname elke vorm van trilling of beweging te vermijden. Een degelijk statief is dus onontbeerlijk. Maar niet alleen het type statief is belangrijk, je moet het ook goed leren gebruiken. Zorg dat het statief stevig en stabiel geplaatst is. Bij winderig weer doe je er vaak goed aan om het statief wat lager bij de grond te plaatsen door de poten wijd open te klappen. Zo vangt het toestel minder wind en wordt het draagvlak groter. Ook de statiefkop moet stevig vastgedraaid zijn en mag niet kunnen wegzakken. Maak je gebruik van een statief, schakel dan de eventuele beeldstabilisatie in je lens uit. Beeldstabilisatie werkt met ‘zwevende’ lenselementen die proberen om de beweging van de camera te compenseren. Wanneer je echter fotografeert met lange sluitertijden kan de beweging van deze lenselementen onscherpte veroorzaken. Maar er zijn nog andere aandachtspunten.Ik zie op workshops vaak mensen knoeien met de draagriem van hun camera. Die zit soms gekneld tussen het statief, of hij hangt te wapperen in de wind en veroorzaakt daardoor trillingen. De riem haal je er best af wanneer je vanaf een statief werkt. Er bestaan draagriemen die je gemakkelijk kan verwijderen en terug bevestigen.

Tip 2: Afstandsbediening en spiegel opklappenNaast een degelijk en goed gepositioneerd statief is ook het gebruik van een afstands

Je moet dan tweemaal afdrukken om een foto te maken. De eerste keer klapt de spiegel op. Je wacht enkele seconden tot de trillingen daarvan zijn weggeëbd en drukt dan een tweede keer af om de sluiter te openen en de foto te maken. Tegenwoordig laten een aantal toestellen ook toe een ‘belichtingsvertragingsstand’ te gebruiken. Deze functie combineert een timer met mirrorlockup en maakt het gebruik van een afstandsbediening dus in vele gevallen overbodig. Wie in live view fotografeert, hoeft de spiegel niet meer op te klappen. Om het ‘live’ beeld te kunnen zien, wordt de spiegel van een reflexcamera sowieso opgeklapt. Als je dan eventjes wacht om de foto te maken tot wanneer alle trillingen verdwenen zijn, hoef je ‘spiegel opklappen’ dus niet meer te gebruiken.

Tip 3: Kies de juiste scherptediepteEen landschapsfoto moet scherp zijn vanaf de voorgrond tot de horizon. Je hebt dus veel scherptediepte (en dus een klein diafragma) nodig om alles scherp af te beelden. Veel fotografen gaan echter verkeerdelijk instellen op het kleinst mogelijke diafragma. Omdat het diafragma een breuk is, wil dat zeggen: het hoogst mogelijke diafragmagetal, bijvoorbeeld f/22. Maar bij een heel klein diafragma neemt de scherpte van de lens af. Bij te hoge diafragma’s krijg je last van diffractie: lichtstralen die

bediening aangewezen. Zo vermijd je trillingen die kunnen ontstaan bij het indrukken van de ontspanknop. Er bestaan fysieke afstandsbedieningen (afhankelijk van merk en model), en op steeds meer camera’s kan je de ontspanknop vanop afstand bedienen via een app. Heb je geen afstandsbediening? Gebruik dan de zelfontspanner (timer) van je fototoestel, zodat er een paar seconden verstrijken tussen het afdrukken en het moment waarop de foto gemaakt wordt. Om te vermijden dat bij het op en neer bewegen van de spiegel in een spiegelreflexcamera trillingen ontstaan, maak je best gebruik van de functie ‘spiegel opklappen’ (mirrorlockup).

f/11, 25 sec, ISO 200, 42mm op full-frame

f/11, 1/15 sec, ISO 64, 28mm op full-frame, polarisatiefilter

55 SHOOT • n°62

LANDSCHAP PRAKTIJK

door een klein gaatje gaan, worden afgebogen. Daardoor gaan de scherpte en de kwaliteit van het beeld achteruit. De meeste lenzen presteren het best tussen f/8 en f/16. Kies dus bij landschapsfotografie voor een diafragma rond f/11 – f/13 om de scherpste foto’s te garanderen. Om het beste bereik van jouw lens te achterhalen kan je zelf enkele tests doen. Maak in gecontroleerde omstandigheden foto’s van hetzelfde onderwerp en wijzig telkens het diafragma. Je kan hiervoor gebruik maken van een kalibratiediagram (gratis te downloaden op http://bit.ly/2D7BJ3v) om de scherpteverschillen goed in te schatten. Vergelijk nadien op de computer de beelden door in te zoomen naar 100% en te bepalen bij welk diafragma jouw lens de beste resultaten geeft.

Tip 4: Hou de gevoeligheid laagIk hoef je wellicht niet meer te vertellen dat foto’s die je maakt bij hogere gevoeligheden (ISOwaarden) automatisch meer ruis bevatten. Die ruis ontstaat doordat de camera het sensorsignaal gaat versterken, waardoor afwijkingen ook uitvergroot worden. De invloed op de scherpte is navenant: een beeld

LINKS - Gebruik een lage gevoeligheid voor de scherpste beelden.

ONDER - Zet de gevoeligheid wat hoger als je landschappen fotografeert met een telelens. Door de grote brandpuntsafstand is de lens immers gevoeliger voor bewegingsonscherpte.

met veel ruis zal minder scherp lijken. Om dat te vermijden, fotografeer je dus best bij de laagst mogelijke ISOwaarde. Daarbij moet je uiteraard steeds rekening houden met de omstandigheden. Bij veel wind, of wanneer je met de telelens fotografeert, kan de minste trilling reeds onscherpte veroorzaken. Zet in deze gevallen de gevoeligheid wat hoger, zodat de foto toch scherp is.

f/11, 0.5 sec, ISO 64, 58mm op full-frame, polarisatiefilter

f/8, 0.8 sec, ISO 800, 175mm op full-frame

f/11, 1/5 sec, ISO 200, 17mm op full-frame, polarisatiefilter

Tip 5: Gebruik kwalitatieve lenzenLogisch: de ene lens levert scherpere beelden dan de andere en de prijs van het materiaal is daar doorgaans niet vreemd aan. Dat een kitlens van 100 euro qua beeldscherpte zou kunnen wedijveren met een lens van 1.000 euro of meer, is helaas een illusie. Goed glas is dus belangrijk als je de ultieme scherpte wil vastleggen. Tegenwoordig tellen sommige camera’s 40 megapixels of meer. Bij dergelijke resolutie worden ook lensfouten duidelijker zichtbaar. Om het maximale detail uit de sensor te halen, is een lens van degelijke kwaliteit bij zo’n toestellen broodnodig. Als je een lens kiest, vermijd dan lenzen met een groot zoombereik zoals een 18300mm. Een lens die goed presteert zowel in groothoek als in het telebereik is zeldzaam. Je kan dat bereik dus beter opsplitsen in verschillende lenzen: een groothoeklens (bv. 1635mm), een standaardlens (bv. 2470mm) en een telelens (bv. 70200mm).

Tip 6: Verwijder onnodige filtersVeel fotografen maken gebruik van een UVfilter om de lens te beschermen. Jammer genoeg zijn deze filters niet altijd even kwalitatief en doen ze vaak meer kwaad dan goed. Elke filter die je voor de lens schroeft, zal de kwaliteit van je beeld beïnvloeden. Als je duizenden euro’s investeert in een goeie lens, maar je schroeft er een UVfiltertje voor van 50 euro, dan is de keten maar zo sterk als de zwakste schakel. De kwaliteit van je lens gaat grotendeels verloren door het gebruik van een minderwaardige filter. Gebruik daarom enkel kwalitatieve (en dus duurdere) filters die een meerwaarde bieden zoals een polarisatie, ND of grijsverloopfilter. Wil je de lens toch wat beschermen? Monteer dan je zonnekap.

Verwijder alle filters die je niet nodig hebt of die geen meerwaarde bieden aan de foto.

PRAKTIJK LANDSCHAP

56 SHOOT • n°62

Tip 7: Stel manueel scherpJe hebt niet alleen een goede lens nodig, je moet ze ook goed focussen. Autofocus werkt bij landschapsfotografie doorgaans minder goed om allerlei redenen. Om te beginnen fotografeer je landschappen vaak ’s morgensvroeg en ’s avonds laat bij weinig licht. Bovendien gebruik je vaak filters om bepaalde effecten te bereiken of het contrast onder controle te houden. Het beeld wordt bijgevolg donkerder en de autofocus krijgt het lastig. Daarnaast bestaat de kans dat de autofocus scherpstelt op een punt vooraan of achteraan in het beeld, waardoor de scherpte niet goed verdeeld wordt en voor of achtergrond niet helemaal scherp zijn. Om die problemen te vermijden, stel je dus best manueel scherp. Dat kan op verschillende manieren. Je kan gebruik maken van de hyperfocale afstand. Dit is de scherpstelafstand waarbij je de grootst mogelijke scherptediepte bereikt bij een gegeven brandpuntsafstand en diafragma. Alles vanaf de helft van deze scherpstelafstand tot oneindig wordt dan scherp afgebeeld. Hoe verloopt dit in de praktijk? Je maakt eerst de compositie en zorgt voor een correcte belichting. Vervolgens lees je de brandpuntsafstand af (bijvoorbeeld 24 mm) en noteer je het gebruikte diafragma (bijvoorbeeld f/11). Daarna kan je via apps zoals Hyperfocal (iOS) of Hyperfocal Pro (Android)

Focus stacking in Helicon FocusHet resultaat in Photoshop is niet altijd

bevredigend en soms verlies je cruciale infor-

matie aan de randen van het beeld. In zo’n

geval komt de redding van Helicon Focus: dit

kan je gebruiken als zelfstandige applicatie

of als plug-in in Lightroom.

1. Bewerk opnieuw alle foto’s in Lightroom

op dezelfde manier en selecteer ze.

2. Kies vervolgens via de rechtermuistoets

voor ‘Exporteren > Helicon Focus’ of bo-

venaan in het menu ‘Bestand > Exporte-

ren met voorinstelling > Helicon Focus’.

3. Er opent een pop-upvenster waarin je

rechts de geselecteerde beelden ziet en

onderaan de ‘rendering methode’. Door-

gaans produceren de standaardinstellin-

gen (Method B, Radius 8 en Smoothing 4)

goede resultaten, maar mocht dat niet het

geval zijn, dan kan je nog steeds experi-

menteren met andere instellingen.

4. Druk op ‘render’ zodat de beelden wor-

den samengevoegd.

5. Kies tenslotte in het menu voor ‘File >

Save’. De foto wordt opgeslagen en ver-

schijnt terug in Lightroom.

de correcte scherpstelafstand aflezen voor die brandpuntsafstand en dat diafragma voor het sensorformaat van jouw camera (fullframe, APSC of Micro Four Thirds). Schat vervolgens in op welke afstand dat punt zich bevindt en stel daarop scherp.Naast het behoorlijk complexe hyperfocaal scherpstellen, bestaan er gelukkig ook eenvoudigere methodes. Zo kan je gebruik maken van de 1/3 regel en scherpstellen op een punt dat zich op 1/3 diep in het beeld bevindt. Maak gebruik van het raster in je zoeker of in live view om dat punt te bepalen.Ten slotte bestaat er nog een derde manier en deze gebruik ik zelf meestal. De ervaring leert immers dat je vaak tot goeie resultaten komt

wanneer je gebruik maakt van de aanduidingen op de lens. Bij weidse landschappen waarbij de voorgrond niet al te dicht bij de lens zit (dus normale statiefhoogte), kan je de scherpstelling instellen op oneindig. Zet hiervoor het streepje, dat zich onderaan het venstertje met de scherpstelafstanden bevindt, in het midden van het oneindigheidsteken (de liggende 8). Bij sommige lenzen wordt dat teken voorafgegaan door een ‘liggende L’. Zorg er in die gevallen voor dat de ‘L’ gelijk staat met het streepje.

Tip 8: Gebruik focus stackingDe voorgaande tip is vooral van toepassing als je vanaf normale statiefhoogte fotografeert. Maar hoe stel je nu scherp als je een

Scherpstelling op oneindig bij Nikon en Canon.

Gebruik focus stacking wanneer je laag bij de grond fotografeert.

Een combinatie van focus stacking en een manuele blend bij nachtfotografie.

f/11, 0.6 sec, ISO 64, 24mm op full-frame f/3.2, 30 sec, ISO 1.600, 24mm op full-frame

57 SHOOT • n°62

LANDSCHAP PRAKTIJK

laag standpunt ingenomen hebt? Maak in die situaties gebruik van ‘focus stacking’, waarbij je de scherpte van meerdere beelden combineert. Zo kom je tot een foto met ultieme scherpte en detail, zowel voor als achteraan in het beeld. Hoe ga je te werk? Gebruik live view om in te zoomen op de voorgrond en bepaal het dichte scherpstelpunt. Hou de witbalans en instellingen zoals sluitertijd en diafragma constant. Maak verschillende beelden waarbij je telkens een beetje aan de scherpstelring draait tot je bij oneindig komt. Achteraf combineer je de scherpste zones uit deze beelden door gebruik te maken van de focus stacking functie in Photoshop of Helicon Focus.Bovendien helpt focus stacking ook om de randscherpte te verbeteren. Doorgaans is een lens minder scherp langs de randen. Wanneer je echter meerdere beelden met verschillend scherpstelpunt combineert, zal je ook daar merkelijke vooruitgang zien. Ten slotte is focus stacking ook handig bij nachtopnames. De melkweg, sterrensporen of het noorderlicht fotografeer je meestal met een groot diafragma (laag getal, bijvoorbeeld f/2.8) om zoveel mogelijk licht te vangen. Bij derge

Focus stacking in Photoshop1. Bewerk in Lightroom alle beelden op dezelfde

manier en selecteer ze.

2. Kies vervolgens via de rechtermuistoets voor

‘Bewerken in > Openen als lagen in Photo-

shop’ of bovenaan in het menu ‘Foto > Be-

werken in > Openen als lagen in Photoshop’.

3. Lightroom stuurt nu alles foto’s naar Photo-

shop en opent ze als lagen.

4. Selecteer in Photoshop al deze lagen en kies

in het menu voor ‘Bewerken > Lagen uitlijnen

en verdelen’. In dit pop-upvenster hoef je geen

andere opties te activeren.

5. Photoshop zorgt er nu voor dat alle foto’s per-

fect uitgelijnd worden.

6. Daarna kies je in hetzelfde menu voor ‘Be-

werken > Lagen automatisch overvloeien‘. Je

kiest in het pop-upscherm voor de optie ‘Af-

beeldingen stapelen’ en vinkt ‘Naadloze tinten

en kleuren’ aan.

7. De beelden worden nu door Photoshop samen-

gevoegd met behulp van lagen en maskers.

8. Ten slotte voeg je alle beelden samen tot 1 foto

door in het menu te kiezen voor ‘Laag > Eén

laag maken’.

lijke instellingen is de scherptediepte echter beperkt, zodat het landschap niet scherp oogt. Ook in deze gevallen kan je gebruik maken van verschillende opnames en de scherpte van deze beelden achteraf combineren. Als laatste ‘blend’ je dan manueel een opname van het noorderlicht of de sterrenhemel in de foto door gebruik te maken van lagen en maskers.

Tip 9: Controle in live viewJe mag nog alles perfect instellen en de juiste technieken gebruiken, een grondige controle kan nooit kwaad. Controleer op een reflexcamera in live view de scherpte door in te zoomen en rond te scrollen in de foto. Nadat je de foto gemaakt hebt, controleer je nogmaals het eindresultaat. Maak altijd meerdere beelden zodat je van elke foto verschillende opnames hebt. Zit er dan een foto tussen waarbij de scherpte niet optimaal is, dan zijn er hopelijk nog andere beelden waar alles wel goed zit.

Tip 10: Verscherp in nabewerkingWie in rawformaat fotografeert, moet achteraf het beeld nog wat optimaliseren. De foto is

immers laag in contrast en de kleur moet wat opgesmukt worden. Maar ook verscherpen is noodzakelijk. Op een rawbeeld wordt immers door de camera geen verscherping toegepast. Je moet dus zelf de scherpte finetunen. Dat kan bijvoorbeeld door een ontwikkelvoorinstelling in Lightroom die je al bij het importeren laat toepassen op al je landschapsfoto’s. De instelling die ik gebruik, zet het cameraprofiel op neutraal, past lenscorrecties toe en verscherpt de foto met de volgende waarden:

• Hoeveel: 5060• Straal: 0.8• Detail: 30• Masker: 30

Deze waarden resulteren in een mooi verscherpte landschapsfoto waarbij alle details goed zichtbaar zijn en er geen ongewenste neveneffecten ontstaan.

f/5.6, 1/80 sec, ISO 800, 17mm op full-frame

f/11, 0.6 sec, ISO 64, 27mm op full-frame, polarisatiefilter

Controleer steeds de scherpte in live view.

Een rawfoto heeft steeds wat verscherping nodig om alle details goed zichtbaar te maken.

WORKSHOP OPSCHERPEN

58 SHOOT • n°62

Al heb je een camera met superhoge resolutie en de scherpste lens uit het arsenaal, toch kan elke digitale foto wat opscherping gebruiken. In dit artikel leren we je de optimale workflow om je beelden op te scherpen in software. • Piet Van den Eynde

Scherper met softwareVerscherpen in Lightroom, Camera Raw en Photoshop

Om onze jeugdvrienden van Het Goede Doel te parafraseren: “Eén keer trek je de conclusie: verscherpen is een illusie”. Verscherpen is inderdaad in es-

sentie optisch bedrog: door het contrast aan grensgebieden tussen lichte en donkerder pixels op te drijven, lijken die randen scherper te worden. Een digitale foto opscherpen is altijd nodig: zodra je op de ontspanknop drukt, wordt on-scherpte gecreëerd – zelfs in die delen van je beeld waarop je focuste. Die onscherpte kan

het gevolg zijn van beperkingen van je camera of van je lens; sommige lenzen zijn nu een-maal scherper dan andere. Vaak zijn er zelfs – alle kwaliteitscontroles ten spijt – variaties binnen verschillende exemplaren van dezelfde lens. In elke lens kan er dan nog een verschil in scherpte zijn tussen het centrum en de rand van de lens (en dus van de foto). Uiteraard kan ook een verkeerd gebruik aan de bron liggen: misschien koos je wel een te trage sluitertijd en/of bewoog je de camera lichtjes wanneer je afdrukte. Of misschien stelde je verkeerd scherp.

Daarnaast wil je mogelijk dat bepaalde delen van je foto ‘er meer uit springen’ dan andere: je wil kortom lokaal de scherpte beïnvloeden om het oog van de kijker te leiden. Ten slotte gaat er op het moment dat je op de print-knop drukt ook weer scherpte verloren: papier absorbeert immers inkt. Zelfs wanneer je een foto verkleint, bijvoorbeeld om hem op sociale media te delen, kan die aan scherpte inboeten. Er moeten immers pixels weg-gegooid worden en nieuwe, tussenliggende pixels uitgerekend worden, wat de scherpte nadelig beïnvloedt. Ook bij het bewaren als

Verscherpen is een proces in drie stappen: inputverscherp-ing, creatieve verscherping en uitvoerverscherp-ing. De eerste stap regel je in het Details paneel van Lightroom of Adobe Camera Raw.

59 SHOOT • n°62

OPSCHERPEN WORKSHOP

waarde Hoeveel (Amount) schuifregelaar op 25 staat. Er wordt dus al bij het importeren van je raw-bestand een zekere opscherping toe-gepast. Bij een jpeg-bestand staat de waarde op 0, omdat jpeg-bestanden meestal door de camera-software al een snuif verscherping meekrijgen. De waarde van 25 is overigens onder de mo-torkap verschillend voor elke camera: de 25 voor een Nikon D800 kan anders zijn dan die voor een Canon 5D. De bedoeling is dat foto’s van verschillende camera’s er vergelijkbaar scherp uitzien. Pas wanneer je voor een raw-bestand de waarde doelbewust op nul zet, zie je eigenlijk hoe ‘zacht’ die standaard uit je camera komt gerold. Bekijk de foto dan wel in 1:1 weergave, want anders kan je de mate van verscherping niet accuraat beoordelen.De Hoeveel-regelaar fungeert als een soort vo-lumeknop en de waarde van 25 is aan de voor-zichtige kant. Je kan dus gerust eens experi-menteren door hem naar rechts te schuiven.

Je vindt ook nog drie andere regelaars: Straal, Detail en Masker. Die zullen je helpen om – in-dien nodig – nog hogere Hoeveel-waarden te gebruiken. Eerder zag je al dat verscherpen ei-genlijk een contrastverhoging is aan een rand tussen lichte en donkere pixels. Met de Straal-regelaar regel je hoe breed de zone is rond die rand waar het contrast verhoogd wordt. De Details-regelaar (standaardwaarde 25) laat je dan weer toe om in te stellen hoe fijn detail weergegeven wordt. Hoe hoger de ISO-waarde waarmee je fotografeerde, hoe voorzichtiger je met de Detail-regelaar te werk moet gaan. Je riskeert immers dat je de ruis anders te veel gaat verscherpen.Ik krijg vaak de vraag naar de ideale waarden voor Hoeveel, Straal en Detail. Helaas bestaat er geen universele instelling die voor alle fo-to’s geschikt is. Wees daarom op je hoede voor Lightroom-presets of Photoshophandelingen die beloven de ultieme verscherping van je beeld automatisch voor je te regelen. Alles hangt immers af van de originele scherpte, en ook van de beeldinhoud.Er zijn wel een paar algemene vuistregels. Voor foto’s met veel zogenaamd hoogfrequent detail (denk aan landschappen met fijne gras-sprietjes, takken, stenen en andere kleine

jpeg kan de kwaliteitskeuze die je maakt, lei-den tot extra onscherpte. En zelfs al kies je zelf voor weinig compressie, dan passen Facebook, Twitter, Flickr of 500px hun eigen algoritmes toe om de bestandsgrootte van jouw foto te verkleinen – met ook weer een impact op de scherpte.Tegen de algoritmes van die internetreuzen sta je als gebruiker machteloos. Op alle andere stappen heb je gelukkig wél invloed. En daar gaan we het in dit artikel over hebben.

De drie stadia van verscherpingIn de vorige paragraaf gaven we voorbeelden uit de drie verschillende fases in het verscher-pingsproces: input sharpening, creative sharpe-ning en output sharpening, of in het Nederlands inputverscherping, creatieve verscherping en uitvoerverscherping (ik gebruik verder de En-gelse termen omdat die beter ingeburgerd zijn). In dit artikel overlopen we ze alle drie. Als Lightroomgebruiker kan je de drie stadia desgewenst volledig in Lightroom afhandelen, al kan je uiteraard ook Photoshop gebruiken. Gebruik je Adobe Camera Raw, dan zal je op zijn minst voor je Output Sharpening van Pho-toshop moeten gebruik maken.

Input Sharpening in Lightroom en ACRWanneer je een willekeurige foto in raw-for-maat opent in Lightroom of Camera Raw, zal je merken dat in het onderdeel Verscherpen de

Bij verscherping gaat de software op zoek naar randen met een groot contrast, zoals hier de overgangszones in deze 21 trappen tellende grijswaarden-balk. Lokaal wordt dan de lichtste kant van de rand over een bepaalde breedte (de ‘Radius’ van je verscherping) opgehelderd, terwijl de donkere kant net verdonkerd wordt. Dit ver-hoogde contrast wordt door onze ogen en hersenen als extra scherpte geïnterpreteerd.

Het paneel Details in Lightroom (en Adobe Camera Raw) regelt niet alleen de Verscherping maar ook de Ruis-reductie. Beide zijn overigens water en vuur: verscher-ping zal de ruis accentueren en ruisonderdrukking zal dan weer de scherpte verloren doen gaan. Zaak is, zoals zo vaak, het juiste compromis te vinden.

WORKSHOP OPSCHERPEN

60 SHOOT • n°62

onderdelen met veel detail) zal je de stan-daardinstellingen vaak kunnen verbeteren door de Straal-waarde lichtjes te verlagen en de Details-waarde te verhogen. Voor onder-werpen met ‘laagfrequente details’ (denk aan een close-up portret waarbij veel huid in beeld is) zal je eerder de Straal-waarde verhogen en de Details-waarde verlagen.

Experimenteer met verschillende instellingen. Het kan de moeite lonen om voor beide types een standaard-voorinstelling te maken die je alvast iets meer in de juiste richting zet. Meer nog, wanneer je door de voorinstellingenmap ‘Lightroom-voorinstellingen – algemeen’ gras-

duint, zal je merken dat er al twee voorinstel-lingen in die zin in zitten: Verscherpen - gezich-ten en Verscherpen - landschappen. Zoals gezegd bekijk je het effect van verscher-ping best in 1:1 weergave. Zelfs dan is goed oordelen niet steeds evident, omdat de kleu-ren en de inhoud van je beeld de aandacht van de verscherping afleiden. Dan kan het handig zijn om de Option (Mac) / Alt (Win) - toets in te drukken terwijl je de schuifregelaars bedient. Je krijgt dan een grijswaarden-weergave die veel beter het effect van de desbetreffende regelaar illustreert. Idem overigens voor de laatste van de reeks, de Masker-regelaar. Wan-neer je deze schuifregelaar naar rechts sleept, maakt Lightroom automatisch een masker dat de verscherping enkel toepast op die delen van je foto met fijn detail. Delen die geen fijn detail hebben (zoals een onscherpe lucht in de ach-tergrond of huid) worden bij hogere waarden van de Masker-regelaar automatisch ontzien, omdat het verscherpen hier enkel tot accentu-eren van de in dat deel van de foto aanwezige ruis zou leiden. Zeker bij de Masker-regelaar helpt het om de Option/Alt toets ingedrukt te houden tijdens het fijn afstemmen. Enkel de ‘witte’ delen van de foto zullen verscherpt worden, de ‘zwarte’ niet. Je sleept de schuiver dan net zo ver dat de zwarte delen in de voorvertoning overeen-stemmen met de ‘gladde’ delen van je foto. Je kan zo een foto weliswaar wat meer opscher-pen dan normaal. Let toch op dat je niet te ver gaat: als je de detailrijke delen van de foto sterk gaat verscherpen en de effen delen niet, valt dat op den duur ook op.

Creative sharpening in LightroomInput sharpening is bedoeld om je hele foto er mooi scherp te laten uitzien. Als je dat bereikt hebt met de schuifregelaars van het Details paneel in Lightroom of Camera Raw, kan je overgaan naar de tweede stap in het verscher-pingsproces: creative sharpening of creatief opscherpen. Het gaat hier om verscherping die technisch gezien niet nodig is, maar die ac-centen legt in je foto. Een belangrijke schuifre-gelaar hier is de Clarity (Helderheid) regelaar, in Adobe Camera Raw vreemd genoeg vertaald als Lokaal Contrast. Zelf noem ik deze regelaar graag de textuur-regelaar, omdat positieve waardes ervan de texturen in je foto meer tot uiting laten komen. Probeer het snufje maar eens uit op een foto met veel fijn detail, zoals kiezels, grassprietjes of kledij zoals jeans. Dit 3D-effect

Wanneer je de Option (Mac) / Alt (Win) toets ingedrukt houdt, terwijl je de verschillende schuifregelaars in het Details-paneel versleept, zie je een grijswaardenweergave die focust op het effect van die specifieke schuifregelaar. Zeker in combinatie met de Masker-schuifregelaar werkt deze sneltoets zeer goed om hogere verscherpingswaardes te gebruiken zonder ongewenste neveneffecten op te roepen.

Wanneer je met ingedrukte Option (Mac) / Alt (Win)-toets de Details- en de Straal-schuifregelaar (hier getoond)bedient, krijg je een grijswaarden-weergave die je beter laat focussen op wat je aan het doen bent.

Helaas bestaat er geen universele instelling die voor alle foto’s geschikt is.

61 SHOOT • n°62

OPSCHERPEN WORKSHOP

wordt onder de motorkap verkregen door het contrast vooral in de middentonen te verho-gen. Het probleem met de Clarity-regelaar is dat hij alle texturen verscherpt. Daarmee kan hij het effect van de zorgvuldig aangebrachte make-up van je model (meer dan) teniet doen. Eigenlijk wil je met je Creative Sharpening vooral bepaalde delen in een foto wat extra verscherpen (of net onscherper gaan maken). Studies hebben aangetoond dat de ogen van de kijker eerst naar de meest contrastrijke en meest scherpe delen van een foto gaan. Het heeft dus geen zin om een onscherpe lucht op de achtergrond extra te gaan opscherpen, maar misschien wel de ogen van je model, of de rotsen op de voorgrond in een landschaps-foto. Gelukkig kan je in Lightroom en Camera Raw ook lokaal Clarity toepassen via het Aanpassingspenseel, het Radiaal filter of het Verloopfilter. De daar ingestelde waarde komt bovenop de Clarity die je reeds in het Stan-daard paneel had ingesteld voor je hele foto.Verder kan je in Lightroom en Adobe Camera Raw lokaal ook nog met de gewone verscher-ping (uit het Details paneel) werken: dat doe je met de Scherpte-regelaar. Schilderen met een penseel, met deze regelaar ingesteld op een positieve waarde, versterkt het effect van de instellingen in het Details paneel. Schil-der je met een waarde tussen de -1 en de -49, dan neem je lokaal wat weg van de globaal ingestelde verscherping. Negatieve waardes vanaf -50 zullen de pixels waarover je schil-

dert echt doen vervagen. Desgewenst kan je een tweede lokale aanpassing boven de eerste schilderen, indien je het effect nog sterker wilt. Zo kan je in Lightroom en Adobe Camera Raw zelfs digitaal het effect van een wijd open diafragma gaan simuleren. Omdat Lightroom en ACR’s selectiemogelijkheden maar beperkt zijn, zal je voor echt geloofwaardige digitale onscherpte toch een beroep op Photoshop moeten doen.

Correctieve lokale verscherpingSommige lenzen hebben aan de randen last van dalende scherpte. De DxO PhotoLab soft-ware (het vroegere DxO Optics Pro), die ook kan werken als een Lightroom plug-in, kan die automatisch corrigeren via lens-specifieke profielen. Maar je kan ook doe-het-zelven: door een Radiaal filter te gebruiken waarvan je aan de buitenkant van het filter een positieve

Een voorbeeld van Creative Sharpe-ning in Lightroom: ik verscherpte de ogen met twee Radiale filters met positieve Helderheid en Scherpte. Ik gaf de baard dezelfde behandeling, maar gebruikte hiervoor het Aanpas-singspenseel. Tenslotte gebruikte ik een extra Radiaal filter, ingesteld op Scherpte -100, in combinatie met een Kleurbereikmasker (een van de nieuwe functies van Lightroom Classic CC), ingesteld op de rode tinten, om de achtergrond licht te vervagen. Dit lukt behoorlijk goed omdat de man een tulband draagt. Bij een onderwerp met los haar zou je Photoshop moeten gebruiken om dit tot een goed einde te brengen.

Door te Cmd/Ctrl dubbelklikken met het Radiaal filter maak je een filter aan dat de foto maximaal vult. Zorg ervoor dat ‘Omkeren’ uitgevinkt is en regel de Scherpteregelaar zo bij dat de hoekscherpte gelijk wordt aan de centrum-scherpte. Desgewenst kan je door met ingedrukte Option (Alt) en Shift toetsen te slepen aan de rand van het Radiaal filter, dat filter nog wat verkleinen of vergroten.

WORKSHOP OPSCHERPEN

62 SHOOT • n°62

waarde van de Scherpte-regelaar toevoegt, kan je lokaal die onscherpte opheffen. Door de doezelwaarde van het Radiaal filter hoog genoeg in te stellen, zorg je voor een mooie overgang tussen de verscherping van de on-scherpe hoeken en het scherpe centrum, waar die extra verscherping niet nodig is. Een han-dige sneltoets hierbij is Cmd-dubbelklikken (Mac) of Control-dubbelklikken (Windows) in de foto: dat maakt een Radiaal filter aan dat je beeld helemaal vult.

Output sharpening in LightroomDe mogelijkheden die we tot nu toe besproken hebben, gelden zowel voor Lightroom als voor Camera Raw. Waar Lightroom echter een voet-je voor heeft, is op het gebied van uitvoerver-scherping: zowel in het Export-dialoogvenster, in de module Afdrukken als in sommige Lay-outstijlen in de module Web kan je uitvoerver-scherping inschakelen. Zoals in de inleiding al aangegeven, is dit nodig omdat afdrukken of aanpassen van de afmetingen van een foto onscherpte met zich meebrengt. Vind je de standaard mogelijkheden die het exportdia-loogvenster je biedt onvoldoende, dan kan je via zogenaamde Druppels (Droplets) (dat zijn Photoshop handelingen die je opslaat als een op zichzelf staand programmaatje) op het ein-de van je Lightroom exportsessie je bestanden automatisch nog naar Photoshop sturen om ze daar te laten verscherpen.

Output sharpening in Adobe Camera RawWanneer je met Camera Raw werkt, heb je twee grote mogelijkheden: ofwel voer je je uit-voerverscherping in Photoshop uit, ofwel ga je je foto iets extra opscherpen in het Details paneel van Camera Raw zelf. Eventueel kan je zelfs de normaal verscherpte en de van extra output-sharpening voorziene versie opslaan als twee Momentopnames. Specifiek voor foto’s die je wil verkleinen voor web-gebruik, zijn er ook een aantal opties: ten eerste kan je in Bridge gebruik maken van de Afbeeldingsprocessor (Image Processor). Die laat je toe een aantal beelden tegelijk te ver-kleinen en op te slaan in een map naar keuze. Je kan dan een (zelfgemaakte of aangekochte) Photoshophandeling oproepen, zodat de ver-kleinde bestanden nog even door die verscher-pingshandeling gehaald worden.

Verscherpen in PhotoshopVroeger was Unsharp Mask (Onscherp mas-ker) hét filter om in Photoshop je verscherping te doen. De opkomst van de gereedschappen in het Details paneel in Lightroom en Adobe Camera Raw hebben ervoor gezorgd dat je dat filter eigenlijk niet meer nodig hebt. Toch heeft Photoshop nog een aantal nuttige ver-scherpingstools.De kennis die je ondertussen opgedaan hebt over het Details paneel in Lightroom en Ca-

Uitvoerverscherping in de module Afdrukken vind je in het paneel Afdruktaak. Je moet kiezen tussen Glanzend en Mat papier, omdat dat laatste meer inkt absorbeert en dus meer onscherpte introduceert dan het eerste.

Uitvoerverscherping is ook aanwezig in de Webmodule. Net zoals in de module Afdrukken zie je het effect niet op je scherm in Lightroom zelf, maar wordt het toege-past op het uitgevoerde bestand.

In het Exportdialoogvenster kan je kiezen uit drie sterktes voor uitvoerverscherping voor drie verschil-lende output-types: glanzend (of semi-glossy) papier, mat papier en scherm. De waarde ‘Laag’ doet heel weinig, zodat je voor jezelf best een testje maakt met ‘Standaard’ en ‘Hoog’

63 SHOOT • n°62

OPSCHERPEN WORKSHOP

mera Raw kan je recupereren in Photoshop zelf: alle Camera Raw tools zijn immers ook beschikbaar als een filter via Filter > Camera Raw. Stel dus dat je een foto open hebt in Photoshop die niet via Camera Raw gegaan is (omdat het een jpeg-bestand is, bijvoorbeeld), dan kan je dezelfde intussen vertrouwde ver-scherpingsgereedschappen blijven gebruiken via het Camera Raw filter. Wanneer je eerst je foto omzet in een slim object, via Filter > Omzetten voor Slimme filters, dan kan je het Camera Raw filter zelfs als een zogenaamd Slim filter gebruiken. Dat betekent dat je achteraf nog niet-destructief je instellingen kan aanpassen.

Creatief opscherpen in PhotoshopOm lokaal stukken van je foto te verscherpen kan je gebruik maken van het Radiaal Filter, Verloopfilter of Aanpassingspenseel via het hierboven besproken Camera Raw filter. Een andere optie is om het Verscherpingsgereed-schap te gebruiken. Dat was vroeger een heel ruw gereedschap waar elke serieuze

Photoshopper in een wijde boog omheen liep, maar sedert enkele versies is het nu goed bruikbaar. Omdat het echter een destructief gereedschap is (je kan het later niet ongedaan maken), verdient het wel aanbeveling om het op een laagkopie uit te voeren in plaats van op de originele laag.Wil je nog wat harde schijfruimte sparen, dan kan je het gereedschap gebruiken op een blan-co nieuwe laag. Je moet dan wel bovenaan in de Taakbalk de optie ‘Monster van alle lagen’ (Sample All Layers’) aanvinken.

Slim verscherpenHet Slim verscherpen filter in Photoshop laat je kiezen uit drie algoritmes om onscherpte te lijf te gaan. Gaussiaans vervagen (Gaussian Blur) is eigenlijk gelijk aan het beter bekende Unsharp Mask, maar dan met een automati-sche berekening voor de drempelwaarde. De optie Bewegingsonscherpte (Motion Blur) kan handig zijn wanneer er - je raadt het al - (be-perkte) bewegingsonscherpte in het spel is, al moet je in zo’n geval zeker ook eens het recen-tere Schokreductie (Shake Reduction) filter (zie verder) op je foto los laten. ‘Vage lens’ (een nogal ongelukkige vertaling van Lens Blur) is in vele gevallen de beste optie, omdat het je toelaat om optische lensonscherpte tegen te gaan. De ‘Hoeveelheid vervaging’ (Fade Amount) regelaars die je aantreft wanneer je de Schaduwen/hooglichten afdeling open-klapt, laten je toe om de verscherping van de hooglichten en schaduwgebieden te vermin-deren. Persoonlijk vind ik hun effect vaak ech-ter zo subtiel, dat ik in dat geval de voorkeur geef aan één van de manieren uit de volgende paragraaf.

Het Camera Raw-filter laat je toe om alle globale en lokale gereedschappen die je kent uit Camera Raw en Lightroom (dus ook de verscherpingregelaars uit het Details paneel), toe te passen in Photoshop zelf.

Het Slim verscherpen dialoogvenster biedt keuze uit drie verschillende algoritmes.

Wanneer je het verscherpingsgereedschap (1) gebruikt, zorg er dan voor dat je de optie ‘Details beschermen’ (2) aan-gevinkt hebt. Hier gebruikte ik het gereedschap om de ogen en de mond van model Yentl extra te accentueren. Je kan desgewenst de overvloeimodus (4) aanpassen om heel specifiek te bepalen welke helderheidswaarden wel en niet verscherpt worden. Door op een laagkopie te werken (3), kan ik niet alleen het effect ongedaan maken, maar ook de laagdekking aanpassen wanneer achteraf zou blijken dat het wat te sterk was.

WORKSHOP OPSCHERPEN

64 SHOOT • n°62

Middentonen verscherpenEen nadeel van het verscherpen van foto’s is dat je ruis in de schaduwen kan accentueren of de schaduwen kan doen toelopen en dat hooglichten soms overdreven licht worden. Daarom kan het een goed idee zijn om de ver-scherping enkel toe te passen op de midden-tonen. Sommige filters, zoals Smart Sharpen,

laten je dit al instellen in het filterdialoogven-ster zelf. Maar er zijn nog andere manieren om dat te doen. Een van de eenvoudigste (waar je eventueel ook een handeling kan van maken), is om eerst de laag te dupliceren. Dan selecteer je de middentonen via Selecteren > Kleurbereik en je kiest de optie Middentonen uit de vervolg-

keuzelijst. Met deze selectie actief, klik je op het nieuwe laagmasker-icoon in het lagenpa-let. Photoshop maakt nu een nieuw laagmas-ker gebaseerd op je selectie. Kies Venster > Eigenschappen en stel de Doezelaar in op een waarde tussen de 2 en de 5 pixels, afhankelijk van de resolutie van je besstand. Dit zorgt voor minder harde overgangen tussen de wel en niet verscherpte delen van je foto. Tenslotte selecteer je de laag zelf (niet het laagmasker) en pas je daar de verscherping toe volgens je favoriete methode. Het net aangemaakte laag-masker zal de verscherping enkel etaleren in de middentonen.

Luminantie verscherpenOmdat verscherping in essentie een contrast-aanpassing is, kan je door te verscherpen soms ongewenste effecten op kleuren krijgen. De oplossing is in dat geval om de verscherping enkel op de luminantie-informatie van de foto toe te passen. Je kan bijvoorbeeld, net na het toepassen van het verscherpingsfilter, Bewer-ken > Vervagen (naam van het filter dat je net gebruikte) kiezen en in het daaropvolgende dia loogvenster de overvloeimodus op Licht-sterkte zetten. De Dekking-regelaar laat je dan ook nog toe om het effect te milderen. Wan-neer je je verscherping op een duplicaat-laag uitvoert, kan je ook eenvoudigweg de over-vloeimodus van die laag op Luminantie zetten.

LINKS - De Afbeeldingsproces-sor laat je toe (eigen of aange-kochte) verscherpingshande-lingen toe te passen op je foto’s terwijl je ze verkleint. In dit voor-beeld deed ik een aantal verschil-lende verscherpingshandelingen in functie van de uiteindelijke grootte van de foto. Aangezien de foto’s hier verkleind worden tot 2500 pixels, koos ik de correspon-derende handeling.

ONDER - Het Afbeeldingsgrootte dialoogvenster biedt ook de mo-gelijkheid om foto’s bij het ver-kleinen (en het vergroten!) auto-matisch op te scherpen. Wanneer je de optie ‘Automatisch’ gebruikt, past Photoshop bij het verkleinen automatisch de optie ‘Bicubisch scherper - (reductie)’ toe.

65 SHOOT • n°62

OPSCHERPEN WORKSHOP

Output-verscherping in PhotoshopWanneer je meerdere foto’s te verkleinen hebt, kan je best gebruik maken van de Image Pro-cessor in Bridge. Maar soms heb je één foto die je wil verkleinen. Zoals je weet uit het begin van dit artikel, kan zelfs het verkleinen van foto’s tot een verlies van scherpte leiden, om-dat er nieuwe pixels moeten geïnterpoleerd worden. In het Photoshopmenu Afbeelding > Afbeeldingsgrootte (Image > Image Size) kan je kiezen voor Bicubisch Scherper (Reductie). Dit zal je foto na het verkleinen opscherpen om het verlies aan scherpte te compenseren. Net daarboven vind je trouwens drie opties die je kan gebruiken om bestanden te verscherpen die je moet vergroten (bijvoorbeeld om ze vol-doende groot en met voldoende hoge resolutie te kunnen afdrukken). Wanneer je in Photoshop uitvoerverscher-ping voor het afdrukken van een foto wil uitvoeren, zorg je best dat de foto (of een kopie ervan indien je het origineel wilt bewaren) al in de gewenste pixelafmetingen staat. Dan kan je om het even welke van de hierboven besproken verscherpingsmethodes (Camera Raw als filter, Slim verscherpen, Onscherp masker) gebruiken om de foto op te scherpen. Hou hierbij ook rekening met de kijkafstand:

grotere prints worden van verder af bekeken (tenzij misschien door fotografen) zodat je meer verscherping nodig hebt. Dat in dit geval de foto er (veel) te scherp uitziet op je scherm, is normaal. Een stuk daarvan gaat immers weer verloren door het afdrukprocédé en de kijkafstand. Vergelijk het met een toneelspeler die aan overacting moet doen opdat het pu-bliek achteraan in de zaal ook nog zou kunnen volgen.

Nik Sharpener ProHet - voorlopig nog - gratis verkrijgbare Nik Collection (https://www.google.com/nikcol-lection) biedt ook twee verscherpingsplug-ins aan: eentje voor input sharpening, die ik minder interessant vind omdat je dat beter in Lightroom en/of Camera Raw houdt, en eentje voor output sharpening. Die laatste stelt auto-matisch de verscherping in volgens een aantal parameters zoals printertype, kijkafstand en dergelijke. Via controlepunten kan je dan lo-kaal nog ongewenste neveneffecten gaan on-derdrukken of net extra scherpte toevoegen. De Nik plug-ins worden op dit moment door Google niet meer ondersteund. Bij sommige mensen werken ze niet meer in hun versie van Photoshop - bij anderen wel. Het goede nieuws is dat het reeds vermelde DxO de tech-

nologie overgekocht heeft van Google en be-looft de plug-ins nieuw leven in te blazen. Te vrezen valt wel dat ze niet langer gratis zijn.

SchokreductieEen bepaalde vorm van onscherpte kan ont-staan door ‘camera shake’: dat fenomeen treedt meestal op wanneer je een iets te trage sluitertijd gebruikt hebt en tijdens de opname de camera niet stabiel genoeg hield. Het resul-taat is een onscherpe foto maar in tegenstel-ling tot andere vormen van onscherpte kan er een bepaald patroon, een bepaalde richting in de onscherpte zitten. Speciaal voor deze situ-aties heeft Adobe het Shake Reduction filter ontwikkeld. Dit intelligent filter is een beetje hit or miss: soms werkt het totaal niet, maar voor hetzelfde geld kan het kleine mirakels verrichten.Het filter werkt als volgt: Photoshop scant het beeld af, op zoek naar een geschikt gebied (op de schermafbeelding hierbij aangeduid door een rechthoek) waarin het kan proberen het traject van de beweging te reconstruereren. Desgewenst kan je zelf een of meerdere van die gebieden aanduiden om de resultaten te vergelijken. Op basis van die analyse probeert Photoshop dan het beeld terug op te scher-pen, zonder al te veel storende neveneffecten. Soms verschijnen die toch. Het kan daarom een goed idee zijn om het filter toe te passen op een aparte laag, en met een laagmasker de artefacten terug weg te poetsen.Houd er rekening mee dat dit filter bijzonder processor- en dus tijdsintensief is. Volgende keer toch maar wat beter die sluitertijd in de gaten houden!

Een 90 mm lens op een APS-C camera gebruiken bij 1/30e seconde zonder stabilisatie is om pro-blemen vragen maar het levert ook goede testfoto’s op voor Photoshop’s Shake Reduction (Scho-kreductie) filter.

Grote prints worden van verder af bekeken, zodat je meer verscherping

nodig hebt.

WORKSHOP MACRO

66 SHOOT • n°62

De één krijgt spontaan nachtmerries en de ander slaakt een ijselijke gil. Kleine kruipbeestjes zijn niet ieders beste vriend. Fotograaf Marianne Brouwer heeft niets liever voor haar lens. Spinnen en sprinkhanen transformeren tot ware topmodellen. Hoe krijgt zij het voor elkaar? • Caroline Piek

Monsterlijke pracht Macrofotografie volgens

Marianne Brouwer

67 SHOOT • n°62

MACRO WORKSHOP

WORKSHOP MACRO

68 SHOOT • n°62

Een lichaam vol stekeltjes en grote bolle ogen. Het kleine bidsprink-haantje lijkt zo weggelopen uit een Alien-film. Niets is echter minder waar. Dit opvallende schepseltje zit

gewoon op de vingertop van Marianne. Haar voorliefde voor deze onalledaagse huisdieren werd geboren tijdens een reddingsactie in dierentuin Artis. “In de Vlinderkas was per ongeluk een ei-pakketje met bidsprinkhanen terecht gekomen. Zij deden zich te goed aan de vlinders, dus nam het personeel hen weg. Ik mocht toen een exemplaar mee naar huis nemen.” Een hobby was geboren. De combinatie met fotografie was een logische stap. Marianne heeft al behoorlijk wat vlieguren in het vak. Aan haar huiskamermuur prijken beelden van kleurrijk onderwaterleven, in de jaren ’80 ge-schoten tijdens een van haar vele duiken. Na-

f/9, 1/1.000, ISO 200, 60 mm

f/6.3, 1/1.600, ISO 200, 60 mm

69 SHOOT • n°62

MACRO WORKSHOP

dat haar man thuiskwam met een macrolens kreeg Marianne interesse in kleine beestjes. En niet zomaar de alledaagse insecten uit haar tuin. In haar huis staan terraria vol insecten, kikkers en spinnen. Met deze bijzondere modellen heeft zij zich tot een ware specialist ontpopt.

Een eigen karaktertjeBidsprinkhanen zijn Mariannes favorieten. Ze steekt haar passie voor deze bijzondere dieren niet weg. “Ik vind hen zo aandoenlijk. Het zijn jagertjes die afwachtend op hun prooi loeren, dus zij kijken je echt aan. Hun kopje volgt elke beweging. Geen twee insecten zijn hetzelfde; zij hebben allemaal een eigen karaktertje. De één laat zich makkelijk fotograferen en de ander blijft vervelend en springt steeds weg. Dat was voor mij wel een ontdekking. Ik dacht altijd dat insecten een soort machientjes of klonen waren.”Marianne fotografeert vooral graag nimfen. Deze jonge bidsprinkhaantjes spelen de hoofdrol in haar kleurrijke portretten. “Hoe kleiner, hoe beter. Dat is het leuke van bid-sprinkhanen; zij variëren van minuscuul tot enorm. De grootste rover zit in mijn collectie. In het wild eet hij zelfs vogeltjes. Bij mij thuis eten de insecten gewoon vliegjes.” Volgens Marianne brengt haar hobby een grote verant-woordelijkheid met zich mee. “De nimfen zijn voor mij na een paar maanden al te groot. Je moet dan natuurlijk nog wel voor hen zorgen. Het kan dus zijn dat ik veel dieren in huis heb, maar uiteindelijk weinig om te fotograferen. Dat hoort erbij. Je stuurt ook geen hond naar het asiel omdat je alleen puppy’s wil fotogra-feren.”

Het ultieme momentOm de jonge dieren voor de lens te krijgen, heeft Marianne een flinke portie geduld en

een paar vaste handen nodig. Zij fotografeert zonder statief, omdat de bidsprinkhaantjes heel erg beweeglijk en springerig zijn. Het blijkt vooral een kwestie van veel wachten en hopen, tot het model op de juiste plek stil gaat zitten. “In het nimfstadium verstoppen de dieren zich vaak of nemen zij een soort dreig-houding aan. De volwassen dieren brengen weer andere uitdagingen met zich mee. Die hebben namelijk een stel vleugels en kunnen zomaar wegvliegen. Om die reden fotografeer ik hen in een klein tentje.”De ideale foto is dus niet zomaar gemaakt. Marianne drukt soms wel honderden keren op de ontspanknop voordat zij tevreden is. “Als fotograaf weet je zelf wanneer een foto gelukt is. Dan weet je meteen: dat is hem! Het gaat dan zo lekker dat je eigenlijk meer wil. Maar dan weet je dat het ultieme moment eigenlijk al voorbij is. Het kan ook zijn dat ik weken met een bepaald idee in mijn hoofd loop en het steeds niet lukt. Het is een echte ontdekkings-reis.”

Natuurlijk lichtMariannes stijl herken je meteen. Gemene delers in haar beelden zijn spectaculaire kleuren en een uitgekiend spel van licht en donker. Je zou verwachten dat achter deze technische hoogstandjes een heel arsenaal aan flitsapparatuur schuilt. Het tegendeel is waar. Naar eigen zeggen is Marianne volko-men a-technisch. Zij is ‘slechts’ gewapend met een Nikon D5, een 60mm 2.8 lens, een Raynox DCR-250 Super Macro voorzetlens en enkele reflectieschermen. Sinds twee jaar is Marianne gezegend met een grote uitbouw aan haar huis. Die biedt haar de kans om het jaar rond in natuurlijk licht te werken. “Deze uitbouw op het zuiden is echt een voordeel. Je hebt zoveel mogelijk-heden. Als het regent, maak ik gebruik van de regendruppels voor sfeervolle bokeh in de achtergrond. Of ik help de natuur een handje en kom zelf met een plantenspuit. Ook op zonnige dagen kan ik gewoon buiten werken. Met een zonnescherm creëer ik de benodigde

LINKSBOVEN - Een pasgeboren bidsprinkhaantje gefotografeerd in strijklicht zodat de bokeh in de achter-grond extra mooi uitkomt.

LINKSONDER - De orchidee-bidsprinkhaan dankt zijn naam aan de roze schutkleuren waarmee hij een orchi-dee imiteert. Bijzonder is dat dit exemplaar volledig wit kleurde na de vervelling.

RECHTS - Om deze foto te maken moest ik snel werken. Deze bloembidsprinkhaan stond slechts enkele seconden in dreighouding. De vleugels zijn voorzien van grote ‘ogen’ om nog indrukwekkender over te komen.

Geen twee insecten zijn hetzelfde; zij hebben allemaal

een eigen karaktertje.

f/16, 1/100, ISO 200, 60mm

WORKSHOP MACRO

70 SHOOT • n°62

schaduw. Zo zorg ik voor enigszins verzadigd licht. Soms gebruik ik enkele kleine lampjes om de achtergrond uit te lichten.”

Props uit het bosIn de hoek van de uitbouw staat een grote tafel vol kunstbloemen, takken, blaadjes en andere vondsten uit de natuur. Marianne maakt regelmatig boswandelingen om nieu-we props te zoeken. Bloemen, struiken en grijze tegels in haar eigen tuin dienen vaak als achtergrond. Diezelfde tuin vormt soms een bron van frustratie: “Een plant kan er nu prachtig bij staan en volgende week geheel verdord zijn.” Nepbloemen bieden in dat geval uitkomst. “Ik werk op een oppervlakte van een paar centimeter. Eén roos is dus voldoende om een achtergrond op te vullen. Je ziet dan geen verschil tussen een echte bloem of een kunstexemplaar.”In het spel van kleur en licht krijgt elk insect een eigen persoonlijkheid. Van een woest uitziende duivelsprinkhaan in onheilspellend

tegenlicht tot een aandoenlijke nimf op een zuurstokroze orchidee. Marianne houdt ervan het gevoel te beïnvloeden dat zij bij mensen oproept. “Ik kan een dier eng doen overkomen of juist heel schattig. Zo bepaal ik zelf hoe een ander tegen de dieren aankijkt. Dat werkt vooral leuk als ik spinnen in een heel lieflijke setting fotografeer.”

Angst overwinnenMarianne moest zelf ook een drempel over om deze harige ‘griezels’ op de kiek te zetten. “Een vriendin had thuis springspinnetjes en toen heb ik zo gegild. Uiteindelijk heb ik er toch één mee naar huis genomen. Het was echt een ramp. Mijn man moest altijd bij de fotoshoots

zijn. Ik werk met een voorzetlens, dus ik kan heel dicht op de dieren kruipen. Als een spin-netje dan springt, kan je niet zien waarheen. Ze belandden soms op de lens of camera. Het was echt verschrikkelijk, maar ik lag wel in een deuk. Het heeft me gelukkig nog nooit een camera gekost, maar het heeft weinig gescheeld. In een eerste reflex wil je toch alles van je af gooien.”Inmiddels kan Marianne alleen maar lachen om haar vroegere fobie. Ze heeft zelfs een fa-voriet model. “Een Deinopis-spin kan ontzet-tend kwaad kijken. Hij heeft heel grote ogen om de afstand mee in te schatten. Hij vangt zijn prooi namelijk met een werpnetje.” Spin-nen zijn zelfs zo populair bij Marianne dat ze

f/8, 1/250, ISO 200, 60mm

Als fotograaf weet je meteen wanneer een foto gelukt is.

71 SHOOT • n°62

MACRO WORKSHOP

langzaamaan de bidsprinkhanen verdrijven. “Als je springspinnetjes van dichtbij ziet, zijn ze ontzettend schattig. Als je zoiets moois ziet, ga je daar toch niet je duim op zetten of het met een krant plat staan? Ik ben geen idealist. Toch vind ik het leuk als mensen zeggen: “Het is helemaal niet zo eng of vies.”www.mariannebrouwer.com

RECHTS - Voor het portret van deze Deinopis subrufa spin heb ik bewust voor zachte kleuren gekozen, zodat de bijzondere ogen optimaal uitkomen.

LINKERPAGINA - Met hun grote ogen zijn spring-spinnetjes prachtige fotomodellen. Zoals de naam al doet vermoeden, blijven zij zelden rustig zitten voor de foto.

ONDER - Ik hou ervan om het gevoel te beïnvloeden dat ik bij mensen oproep. Ik kan een dier heel schattig of juist eng doen overkomen, zoals bij deze Deinopis subrufa. Zo bepaal ik zelf hoe een ander tegen de dieren aankijkt.

f/8, 1/400, ISO 200, 60mm

f/6.3, 1/200, ISO 200, 60mm

HET OORDEEL VAN...

72 SHOOT • n°62

Het oordeel van...In deze rubriek van Shoot leggen lezers een foto voor aan het geoefende oog van een professioneel fotograaf. In dit nummer doet de redactie van Shoot de beoordeling.

Roltrap in het Atomium – Ingezonden door Winny BietsExif-informatie onbekend

Het perspectief van deze trap is helaas niet ideaal, de fotograaf staat iets te ver naar rechts. De kijker voelt dat meteen. Ook dringt uiterst links een bord het beeld binnen. Het mannetje boven aan de trap is vrij karakterloos, terwijl alle ‘spaken’ van de buis op hem gericht zijn. Wacht op (of creëer) een wat expressievere voorbijganger. Ten slotte mogen ook de kleuren wat meer verzadiging hebben, het vele rood(bruin) is erg vaal.

Geen titel – Ingezonden door Frieda de Bouver Exif-informatie onbekend

Als spel van licht en schaduw kan deze foto wat meer contrast gebruiken; de grijstonen overheersen. Voor de kijker blijft het zoeken. Waar moet hij naar kijken? Wat er zich achter de deur bevindt, lijkt niet heel interessant. Dan kun je de doorkijk misschien beter vermijden.

73 SHOOT • n°62

HET OORDEEL VAN...

The Great Ocean Road – Ingezonden door Michel Van HerrewegeExif-informatie onbekend

Waarschijnlijk zijn het de op-stijgende waterdampen aan deze Australische kustlijn die de aandacht van de fotograaf trekken. De heiigheid die hier-door ontstaat, brengt echter met zich mee dat de centrale rots – het middelpunt van de foto – erg vaag is en geen detail toont, net als de andere rots-wanden. De focus ligt op de wel gedetailleerde voorgrond.

Busstop – Ingezonden door Ivo Belmans Exif-informatie onbekend

Deze foto heeft een mooi evenwicht en een interessante verdeling. Het is net alsof je in een boek met ongelijke bladzijden kijkt. De ruit achter de dame in het bushokje lijkt verbrijzeld, de rechterruit is dat niet. Dit verschil is een erg rake observatie van de fotograaf. Het levert allerlei interpretatie-mogelijkheden op en maakt de dame anoniem, mysterieus en universeel tegelijk.

HET OORDEEL VAN...

74 SHOOT • n°62

Time Flies – Ingezonden door Leo VerdoodtExif-informatie onbekend

Deze foto zegt ons dat de fotograaf lekker aan het experimenteren is ge-slagen, maar ook te vroeg is gestopt. Als de boodschap is dat de tijd vliegt, dan zou het leuk zijn als de horloges telkens een nieuw tijdstip aangeven. Geen idee of dit haalbaar is met je kennis van Photoshop, maar het is de moeite waard. Doe idealiter ook nog wat aan de reflectie van het glas (bij de 1 en 2) en maak een strakkere uitsnede. Probeer een van de horloges loodrecht te krijgen.

Daimler-Benz – Ingezonden door Frank VaneyndeCamera onbekend, f/9, 1/60, 35 mm

Deze foto werd gemaakt in het Daimler-Benz-museum in Stuttgart. Het natuurlijk licht van buiten is hier mooi egaal gebruikt voor het volledige beeld. De compositie is misschien net niet ideaal. Het mannetje zou cen-traler gepositioneerd mogen zijn. Temeer daar hij helemaal naar rechts gedraaid zit, dan wil je meer ruimte tussen de figuur en beeldrand. De trap zou dan ook mooi van linksonder uit naar hem toe leiden.

75 SHOOT • n°62

HET OORDEEL VAN...

Fietsbrug – Ingezonden door Mark MertensOlympus OM-D E-M1 Mk I, f/8, 1/500, 40 mm

Dit is een ongetwijfeld veel gefotografeerde plek in Antwerpen. Interessant aan deze opname is dat de twee

mannen elkaar niet zullen ontmoeten. De afstand tussen mensen zou hier een boeiend thema kunnen zijn. Maar de

discoshow van druppelvormen walst daar overheen.

Stilleven – Ingezonden door Rony LaroyExif-informatie onbekend

Leuk gevonden, het vliegende deksel maakt een extra feestje van deze goed gevulde snoeppot. Het glas van de pot zelf is wat dof, maar het glimmende deksel trekt de aandacht daarvan weg. Ook zou je nog kunnen schaven aan de weergave van de witte bollen, die zijn nu overbelicht.

HET OORDEEL VAN...

76 SHOOT • n°62

Olaf, saxofoon – Ingezonden door Henk HermansExif-informatie onbekend

Gelukkig speelt Olaf saxofoon en geen triangel bij de muziekvereni-ging waarvoor deze fotograaf een naaktkalender maakte. De ruwe locatie voor het shot is passend en de belichting is erg fraai. De vele planken, stenen en texturen leiden echter ook wat af van het model. Die lijkt hier overigens prima op zijn gemak. Dat is in dit genre een belangrijk talent van de fotograaf.

Koolzaad – Ingezonden door Bert VounckxCanon EOS 5D MkII, f/2, 1/500, 50 mm

Een erg dromerige macrofoto, mede doordat de knoppen niet veel scherper zijn afgebeeld dan de rest. Over de kleurkeuze hebben we twijfels, het lijkt op deze manier op een onderwaterfoto. Wat ons betreft, zijn de natuurlijke kleuren van deze plant mooi genoeg.

78 SHOOT • n°62

Nieuws

De Alpha A7 III is versie drie van Sony’s all-round systeemcamera met full-framesensor. Hij bevat een nieuw ontworpen 24 megapixel sensor in full-frameformaat. Door het ‘back side illuminated’ ontwerp vangt de sensor meer licht op dan de sensor in de A7 II. Daardoor wordt het mogelijk gevoeligheden te gebruiken tot 51.200 ISO (uit te breiden tot 204.800). Een even belangrijke verbetering is het auto-focussysteem, dat veel gelijkenissen

vertoont met dat in de supersnelle Alpha A9. Het bevat 693 fasedetec-tiepunten die 93% van de sensor afdekken. De Alpha A7 III haalt een reekssnelheid van 10 opnames per seconde, en heeft een buffer waarin 177 beelden passen. De Sony Alpha 7 III wordt leverbaar in april voor 2.300 euro; een kit met de FE 28-70mm f/3.5-5.6 gaat 2.500 euro kosten.www.sony.be

Sony Alpha A7 III

Pentax K-1 Mark II

De Pentax K-1 Mark II is een verbeterde versie van deze

full-framecamera uit 2016. De autofocusmodule bevat nu

gevoelige kruissensoren en werkt beter bij het volgen van

bewegende onderwerpen. Het Pixel Shift Resolution System,

waarbij verschillende opnames gecombineerd worden tot

één foto met hoge resolutie, kan ook zonder statief gebruikt

worden. De PRIME IV beeldprocessor zorgt voor een betere

beeldkwaliteit en ruisonderdrukking, waardoor de maximale

ISO-waarde op 819.200 komt. De K-1 Mark II wordt eind

maart leverbaar met een adviesprijs van 1.999 euro.

www.pentax.be

http://www.sony.be

79 SHOOT • n°62

NIEUWS

Sony Alpha A7 III

Fujifilm X-A5De X-A5 is de kleinste en lichtste systeemcamera in de X-Serie. Hij bevat een nieuw ontwikkelde 24,2 mega-pixel sensor in APS-C formaat, en is de eerste camera uit de X-A reeks die beschikt over autofocus met fase-detectie. De X-A5 biedt 11 filmsimulaties die de kleuren en het contrast van klassieke fotofilms reproduceren. Daarnaast zijn er 17 creatieve filters waaronder het nieuwe “Mist verwijderen” en “HDR Art”. De X-A5 in een bundel met het nieuwe XC15-45mmF3.4-5.6 OIS PZ objectief gaat 599 euro kosten.www.fujifilm.be

400 megapixels met HasselbladDe Hasselblad H6D-400c MS middenformaatcamera maakt opnames met een resolutie van maar liefst 400 megapixel (23.200 x 17.400 pixels). Het toestel bevat een CMOS-beeldsensor met 100 megapixel. Dankzij een ‘pixel shift’ systeem worden meerdere opnames gecombineerd tot één bestand met een resolutie van 400 megapixel (23.200 x 17.400 pixels). Dat wil zeggen dat een afdruk op fotoresolutie (300 pixels per inch) 1,5 bij 2 meter groot kan zijn. Hasselblad verwacht vooral toepassingen bij het fotograferen van kunstwerken, schilderijen en standbeelden. De H6D-400c MS heeft een adviesverkoopprijs van 39.999 euro exclusief BTW, en zal ook in verhuur aangeboden worden.www.hasselblad.comOlympus PEN E-PL9

De nieuwste Olympus Pen is bedoeld voor de beginnende

gebruiker die zijn of haar fotografische vaardigheden wil

ontwikkelen. Een nieuwe geavanceerde fotomodus kiest

automatisch de beste instellingen. Twee nieuwe Art Fil-

ters, Bleach Bypass en Instant Film, vullen de bestaande

aan. Het autofocussysteem telt nu 121 focuspunten. De

Olympus PEN E-PL9 is verkrijgbaar in een witte, zwarte

of bruine uitvoering, als body (549 euro) of in een kit met

de M.Zuiko Digital 14-42 mm F3.5-5.6 II R (699 euro)..

www.olympus.be

http://www.fujifilm.be

http://www.hasselblad.com

http://www.olympus.be

NIEUWS

80 SHOOT • n°62Levering in België binnen één dag voor € 6,-. Ondernemersprĳzen zien? Registreer op [email protected] - +31(0)528 234828 - Prĳzen incl. 21% BTW - Zet- en drukfouten voorbehouden.

Uw groothandel voor foto- en studio apparatuur, verrekĳkers,monokĳkers, spotting scopes en overige optics.

ART. 350272 € 199,00

Boya Lavalier Microfoon BY-WM6Microfoonset met zender en

ontvanger. Voor (DSLR) camera’s.

ART. 42082510 € 69,95

Vortex Solo 10x25 MonoculairCompacte en duurzame kijker. Wa-terdicht, met levenslange garantie.

ART. 670600 € 1.149,00

DNP Foto Printer DS620Print meerdere papierformaten en afwerkingen (mat/glans) uit één rol.

DNP Pasfoto Studio StarterkitComplete startersset voor het

maken van pasfoto’s. Excl. laptop.

ART. 572583 € 169,00

StudioKing Daglicht Set SB03Complete set met drie 135W

lampen. Incl. softboxen en statieven.

Pixel Pawn triggersetVoor Canon, Nikon, Sony,Panasonic en Olympus.

‘Pawn’ Complete set € 49,95Zoekwoord:‘Achtergrondpapier’ vanaf € 35,95Zoekwoord:

Achtergrondpapier op rolIn 1,35m, 2,75m en 3,56m.Diverse lengtes en kleuren.

ART. 291610 € 3.800,00

Mode360 Composer FA40 Volautomatisch 360 graden systeem

met draaiplateau en verlichting.

Zeiss Loxia 2.4/25Dit nieuwe groothoekobjectief voor full-framecamera’s met een Sony E-mount vult de vier reeds bestaande Loxia-objectieven aan, namelijk de Loxia 2.8/21, Loxia 2/35, Loxia 2/50 en de Loxia 2.4/85.

De compacte Loxia objectieven zijn de ideale keuze voor fotografen die lichte en compacte lenzen willen meenemen. De Loxia 2.4/25 gaat 1.320 euro kosten.www.zeiss.nl/camera-lenses/home.html

Samyang XP 50mm F/1.2Dit objectief voor full-frame reflexcamera’s met Canon EF-lensvatting geeft dankzij het grote diafragma (f/1.2) een heel kleine scherptediepte. De negen diafragma bladen zorgen voor een fraaie achtergrondonscherpte. Dit objec-tief met handmatige scherpstelling is geschikt voor reflex-camera’s met een zeer hoge resolutie en voor 8K videopro-ducties. Het gaat 999 euro kosten.www.samyangbenelux.com

Lensbaby Burnside 35De Lensbaby Burnside 35 f/2.8 creëert foto’s met een hel-der en scherp middengedeelte, terwijl de beeldranden een unieke achtergrondonscherpte en vignettering vertonen. Je kan daarbij zelf de grootte van het scherptegebied en de mate van “werveling” in de achtergrond bepalen. De Lens-baby Burnside 35 gaat 549 euro kosten.www.lensbaby.com

Tamron 70-210mm F4 Di VC USDTamron introduceert een 70-210 mm F4 telezoomlens voor full-framecamera’s

met Canon EF of Nikon F lensvatting. De lens heeft een intern zoommecha-

nisme, zodat de totale lengte niet verandert tijdens het zoomen, en een snelle

scherpstelmotor. De ingebouwde beeldstabilisatie laat toe om met tot 5 stops

langere sluitertijden te werken. De 70-210 mm F4 is compatibel met Tamrons

1.4x en 2.0x teleconverters, en met de Tap-in-console voor firmware-updates.

Het objectief gaat 899 euro kosten.

www.tamron.be

Een voorbeeld van de ‘werve-ling’ op de achtergrond © Ryad Guelmaoui

Voorbeeldopname met de Zeiss Loxia 2.4/25

81 SHOOT • n°62

NIEUWS

Sigma breidt Art-reeks uitSigma introduceert drie nieuwe objectieven in zijn Art-reeks. De 14-24mm F2.8 DG HSM Art is een lichtsterk ultra-groothoek zoomobjectief voor full-framecamera’s. De vervorming die typisch is voor groothoek-lenzen wordt door het optisch ontwerp zo beperkt mogelijk gehouden. De 105mm F1.4 DG HSM Art wordt het vlaggenschip binnen de Art-lijn van Sigma. Dit objectief is met grote precisie ontwikkeld om de hoogst haalbare optische prestaties te kunnen combineren met een mooie onscherpte in de achtergrond.De 70mm F2.8 DG Macro Art is een macro-objectief dat voldoet aan de hoge kwaliteitseisen die de Art-lijn definiëren. Door de grote rotatieslag van de focusring kan er zeer precies worden scherpgesteld, toch een essentiële vereiste voor effectieve macro-fotografie.Sigma kondigt ook aan dat alle Art-objectieven uitgebracht zullen worden met Sony E-lensvatting.www.sigmabenelux.com

Levering in België binnen één dag voor € 6,-. Ondernemersprĳzen zien? Registreer op [email protected] - +31(0)528 234828 - Prĳzen incl. 21% BTW - Zet- en drukfouten voorbehouden.


ART. 350272 € 199,00



ART. 42082510 € 69,95


ART. 670600 € 1.149,00




ART. 572583 € 169,00






ART. 291610 € 3.800,00



Levering in België binnen één dag voor € 6,-. Ondernemersprĳzen zien? Registreer op [email protected] - +31(0)528 234828 - Prĳzen incl. 21% BTW - Zet- en drukfouten voorbehouden.


ART. 350272 € 199,00



ART. 42082510 € 69,95


ART. 670600 € 1.149,00




ART. 572583 € 169,00






ART. 291610 € 3.800,00



NIEUWS

82 SHOOT • n°62

Dit was Photo Days 2018Van 9 tot 11 maart vond op Brussels Expo de Photo Days beurs plaats. De editie 2018 was een overweldigend succes. Photo Days samen met de Drone Days op dezelfde locatie trok dit jaar 12.398 bezoekers. Alle belangrijke fotomerken en importeurs waren er aanwezig en verzorg-den workshops en lezingen. Op de stand van Belgiumdigital konden bezoekers zelf fotograferen in twee complete studio’s. Shoot was er ook, en we mochten er een groot aantal nieuwe abonnees verwelko-men. De volgende editie vindt plaats van 8 tot 10 maart 2019.www.photodays.be

Ook Shoot was er met een mooi aanbod voor nieuwe abonnees (foto René Delbar)

Ook de jonge fotografen van Clickit.be bezochten de beurs (foto René Delbar)

Drie dagen lang was het gezellig druk op de beurs-vloer (foto René Delbar)

Bezoekers konden kiezen uit een programma vol lezingen en workshops (foto René Delbar)

Belgiumdigital had twee complete fotostudio’s (foto René Delbar)

Een Clickit-foto-grafe en xmodel in de studio van Belgiumdigital (foto Leon Van Haecht)

Canon EF 16-35mmF/2.8L III USM

€1979€2669

Samen beter in beeld.

Amsterdam | Arnhem | Breda | Den Bosch | Den Haag | Eindhoven | HaarlemLeeuwarden | Groningen | Rotterdam | Utrecht | Zwolle | Antwerpen

GA FULL FRAME MET CANON!NU TOT €300 VOORDEEL OM

JOUW KIT COMPLEET TE MAKEN!

€1790 €3574

• Full frame spiegelrefl excamera met een 26,2 megapixel sensor en een groot dynamisch bereik• Nauwkeurige scherpstelling dankzij 45 autofocuspunten en DUAL Pixel AF• Kantelbaar LCD touchscreen en ingebouwde WiFi

• Full frame spiegelrefl excamera met een 30,4 megapixel sensor• 61 autofocuspunten waarvan 41 cross-type en 5 dual cross-type • ISO uitbreidbaar tot 102.400 • Film in 4K of Full HD • Fotograaf snelle onderwerpen tot wel 7 beelden per seconde

Canon EOS 6D Mark II

Canon Speedlite600EX II-RT

Canon EF 35mmF/1.4 L II USM

Canon EF 70-300mmF/4.0-5.6 L iS USM

Canon EOS 5D Mark IV

* *

€1679€2099

€1343€1579

***

€52295€719

*

€200 Canon-tegoedof €150 cashback!






NU TIJDELIJK TOT €300 EXTRA VOORDEEL OP CANON!

* Prijs na cashback. Actie is geldig t/m 30-04-2018 en onder voorbehoud van prijswijzigingen. Kijk voor alle deelnemende producten op kamera-express.nl/acties

body vanaf body vanaf

84

TEST OBJECTIEF

SHOOT • n°62

Sony 18-135mm f/3.5-5.6 OSSReisgezel met beperkingen

Mensen zijn soms rare wezens. Ze kopen een camera met verwisselba-re lenzen, omdat je dan voor elke situatie de bes-

te lens kan gebruiken. En dan vinden ze dat wisselen van lens toch te veel gedoe, en gaan op zoek naar één lens die zo veel mogelijk situaties aankan. Dan kom je uit bij een objectief als deze Sony 18-135mm f/3.5-5.6 OSS. Deze is gemaakt voor sys-teemcamera’s met een sensor in aps-c formaat, zoals de Alpha 6000-reeks en de Nex-familie. Op die camera’s biedt ze een bereik dat gaat van groothoek (27mm in full-frame equivalent) tot telefoto (200mm in full-frame equivalent). Tijdens een citytrip kan je dus zowel gebouwen en overzichtsbeelden maken als inzoomen op details en personen. Je hoeft maar één lens mee te nemen, en samen met een compacte systeemcamera past die in een bescheiden tas.

Bouw en bedieningDe 18-135mm f/3.5-5.6 OSS is slechts 88 millimeter lang en weegt 325 gram. De lensdiameter is bijna even groot als de A6500 die we voor deze test gebruiken, en op dit toestel ligt ze prima in balans. Bij het inzoomen wordt ze een paar cen-timeter langer. De zoomring biedt net voldoende weerstand zodat je niet snel per ongeluk de brandpunstafstand wijzigt.

Aan de voorzijde zit een scherpstelring die je kan gebruiken om manueel scherp te stellen: op de lens zit een knopje om te wisselen tussen auto-focus en manuele scherpstelling. Ik ver-moed echter dat de doelgroep voor deze lens uitsluitend met autofocus zal werken.De letters OSS in de productnaam wijzen erop dat de lens optische SteadyShot beeldstabilisatie aan boord heeft. Dat wil zeggen dat je langere sluitertijden kan gebruiken wanneer je uit de hand fotografeert of filmt; het OSS-systeem compenseert bewe-gingen van de camera tijdens de opname. OSS werkt samen met de in-body beeldstabilisatie in de Sony-camera’s.Onthou ook dat de lens niet stof- of spatwa-terdicht is. Als je ze gebruikt op een body die wel tegen een regendruppeltje kan, zoals de A6500, moet je het weerbericht dus goed in de gaten houden.

PrestatiesIn combinatie met de A6500 focust de 18-135mm f/3.5-5.6 OSS snel en accuraat. Mijn testfoto’s zijn redelijk scherp, maar niet van het niveau dat je met een duurder objectief zou halen. Door niet de grootste diafragma’s te

gebruiken (f/3.5 in groothoek, f/5.6 als je inzoomt) maar het diafragma een of twee stops kleiner te maken, gaat de scherpte omhoog. Maar je zit in tele-stand dan wel meteen aan diafragma f/8 of f/11, wat bij weinig licht wil zeggen dat je gevoeligheid hoog of je slui-tertijd lang zal moeten worden. Dat is een eerste compromis dat je met een handige ‘reis-lens’ moet accepteren.

Van het tweede compromis dat deze lens op-legt, zal je niets merken als je uitsluitend in jpeg-formaat fotografeert. De beeldcirkel van het objectief dekt op 18mm niet de volledige sensor af, waardoor in de hoeken zwarte vlek-ken zijn. Werk je in jpeg-formaat, dan wordt dat probleem meteen in de camera opgelost. De foto wordt wat opgerokken zodat de zwarte hoeken opgevuld worden. Als de beeldhoeken weinig fijne details bevatten – pakweg blauwe lucht of een groen gazon – is die correctie onop-vallend. Maar als je in de beeldhoeken duidelij-ke structuren hebt zoals straatstenen, dan valt het wel op als je erop gaat letten. Bewaar je de foto in raw-formaat, dan zijn de zwarte hoeken duidelijk te zien, en moet je ze zelf corrigeren. Op het moment van onze test was er nog geen lensprofiel voor Adobe Lightroom. Wanneer dit artikel verschijnt, moet dat er wèl zijn, zodat je raw-bestanden automatisch kan corrigeren.Matige lichtsterkte, geen denderende optische prestaties, en een groothoekstand die zwarte randen produceert: dit is een lens met beper-kingen. Gelukkig heeft elk nadeel ook zijn voordeel. Wie met deze compromissen kan leven, vindt in de 18-135mm f/3.5-5.6 OSS een licht reislensje dat de hele dag op je camera mag blijven zitten.

Prijs: 649 eurowww.sony.be

Dit nieuwe objectief voor Sony-camera’s met aps-c sensor biedt een groot zoombereik voor weinig geld. Verdient het een plaats in je cameratas? • E.D.

f/5.6, 1/160, ISO 640, 70mmDe scherpte bij maximaal dia-fragma is goed.

f/4.5, 1/320, ISO 100, 18mm

In raw-formaat (links) zie je dat de beeldcirkel de sensor niet volledig afdekt. In jpeg-formaat (rechts) heeft de camera dat al gecorrigeerd. Maar wat is er met dat put-deksel rechtsonder gebeurd?

http://www.sony.be

www.sigmabenelux.com

14-24mm F2.8 DG HSM

Klaar voor het ultra megapixel tijdperk van vandaag en morgen. Stof-en spatwaterdicht. Optische prestaties die u van de Art-lijn mag verwachten.

Ultieme groothoekzoom.

Beschermhoes en zonnekap (LC964-01) inbegrepen.

86

TEST ACCESSOIRE

SHOOT • n°62

Rotolight NEO2

Het beste van twee werelden?

Het idee van een led-lamp die stroom haalt uit gewone AA-batterijen en een in-stelbare kleurtemperatuur biedt, is niet nieuw. Eentje

met een CRI 96 (kleurweergave-index, een maat van hoe volledig het kleurenspec-trum van het licht is) die ook als flitser kan dienen, is dat wèl. De eerste reviews die ik over de Rotolight NEO2 las, stemden me echter weinig hoopvol – er werd gegromd

over de beperkte lichtopbrengst van de flitser, die minder krachtig is dan zelfs het zwakste opzetflitsertje. Maar toch was ik geïntrigeerd, ook al omdat Rotolight een authentiek Brits product is van een merk dat kwaliteitsvolle led-verlichting maakt voor de filmen foto-industrie. Bovendien werkt Rotolight samen met Elinchrom, zodat de NEO2 bediend en ingesteld kan worden met een EL-Skyport Plus HS transmitter. Daardoor zou ik de NEO2 kunnen gebruiken in combinatie met een

Elinchrom-flitser. Ik waagde de sprong en bestelde een NEO2 met een D-TAP naar 2,1mm kabel – meer daarover later.

Bouw en bedieningDe NEO2 zit in een robuuste plastic behui-zing, bevat drie 1/4 inch schroefbevestigingen en wordt geleverd met een metalen adapter om hem op een flitsschoen te plaatsen. Ook meegeleverd zijn een setje kleurgels en een netstroomadapter.

De aankondiging van de Rotolight NEO2 prikkelde meteen mijn nieuwsgierigheid. Een led-lamp met 6 compacte AA-batterijtjes, die ook kan dienen als flitser? Dat lijkt de heilige graal voor fotografie: de combinatie van continulicht en flitslicht in één toestel. Maar is die graal binnen handbereik? • Rob Mitchell

Voor dit lifestyleshot combineerde ik een ELB400 in een softbox als hoofdlicht met de NEO2 als invulflits.

87 SHOOT • n°62

ACCESSOIRE TEST

Het menusysteem is geen toonbeeld van overzichtelijkheid; lees de handleiding voor je eraan begint. Het toestel wordt bediend via twee grote rode knoppen aan de achterzijde. Hiermee kies je de helderheid en kleurtempe-ratuur van het continulicht. Om hem als flitser te gebruiken moet je de Skyport-bediening activeren in het menu. De EL-Skyport Plus HS transmitter schakel je dan op HSS controle en je kiest de NEO2 als flitser. Dan ben je klaar om te flitsen met een sluitertijd tot 1/8000 seconde. Er is geen herlaadtijd tussen twee flitsen – de NE02 flitst even snel als je camera kan schieten. Wie geen Elinchrom gebruikt, kan de NEO1 ook aansturen met een ander triggersysteem door een ontvanger op de sync-poort aan te sluiten.

PrestatiesDe hamvraag is natuurlijk hoe krachtig de flits wel is. Spoiler: als je hoopte met de NEO2 voldoende vermogen te hebben om de volle zon te overtreffen, stop dan met lezen. De NEO2 is niet wat je zoekt. Wat kan hij dan wel? Daarvoor haalde ik mijn vertrouwde pop Jane van stal. Ik plaatste de NEO2 op 50 centimeter van haar hoofd – vlakbij dus, in flitstermen. De NEO2 verspreidt zijn licht in een hoek van 50 graden – niet genoeg om een hele scène te verlichten maar ideaal voor close-ups zoals in mijn test. Ik heb de NEO2 ook voor commer-cieel werk gebruikt. Ik maak regelmatig life-styleshots waar ik verschillende lichtbronnen combineer. Dat ik de Elinchrom ELB400 als de NEO2 tegelijk kon aansturen, was een groot voordeel.Om een variabele kleurtemperatuur van 3150 tot 6300 Kelvin te bereiken, gebruikt de NEO2 twee soorten led-lampjes met een verschillende kleur. Aan de uiteinden van de kleurtemperatuurschaal wordt slechts één type gebruikt. Dat wil zeggen dat de maximale lichtopbrengst in het midden ligt, rond 3930 Kelvin, want dan worden beide types volledig gebruikt. Je kan de output van de NEO2 verhogen door de netstroomadapter te gebruiken in plaats van de AA-batterijen, of een standaard V-Lock

Getest op Jane met de Nikon D850 op f/1.6, 1/400, ISO 64, 85mm

De EL-Skyport Plus HS staat in HS mode, met flitsver-

mogen op 9,9 (maxi-maal) en de kleur-

temperatuur op 6.3 (6300 Kelvin)

batterij via de vermelde kabel aan te sluiten. Dan verdubbelt de flits zowat in kracht. De NEO2 is natuurlijk in de eerste plaats een continulicht. Met de hoge gevoeligheden van moderne camera’s en de trend voor een kleine scherptediepte (en dus een groot diafragma) is hij krachtig genoeg voor een productstudio of een statisch shot vanop statief. Bij video-werk is hij prima inzetbaar voor interviews op locatie. Videomakers zullen bovendien de ingebouwde effecten kunnen appreciëren, zoals het geflikker van een oud tv-scherm of bliksem.

ConclusieDe Rotolight is geen vervanger voor een krach-

tige flitser – je kan hem beter beschouwen als een continulicht (zoals het instellicht van een studioflitser) dat ook als HSS-flitser kan dienen. Het grote voordeel voor mij is dat het perfect binnen het Elinchromsysteem werkt – dat is ook de reden waarom ik hem aange-schaft heb. Een van mijn andere actieterreinen is het fotograferen van vliegtuiginterieurs. Die zijn te klein om met grote flitsers te werken, en hier zal de NEO2 mij ook van pas komen. En met alle respect voor mijn trouwe pop Jane: ik kijk ernaar uit om de NEO2 ook voor echte portretten te gebruiken.

Prijs: 417 eurowww.rotolight.com

88

TEST COMPACTCAMERA

SHOOT • n°62

Panasonic Lumix TZ200Vakantieganger

Het is geen geheim dat de verkoop van compact-camera’s de voorbije jaren sterk is achteruitgegaan. De huis,- tuin en keukenfoto-

graaf maakt kiekjes met een smartphone en heeft dus geen echt fototoestel meer nodig. Modellen die wel nog verkopen, zijn de ‘premium’ compactcamera’s, met een grote beeldsensor en dus betere beeld-kwaliteit, en superzoomcamera’s, met een groot zoombereik. De TZ200 is beide: hij bevat een 20 megapixel sensor in 1 inch formaat, en een 15 x optische zoomlens, met een bereik dat vergelijkbaar is met 24 tot 360 mm op een full-framecamera. De lens is meteen het belangrijkste verschil met de voorganger, de TZ100: die heeft een 10x optische zoom (equivalent aan 25 tot 250 mm op full-frame).

Bouw en bedieningDe TZ200 verschilt uiterlijk niet veel van zijn voorganger. Het voornaamste

verschil is de aangepaste handgreep aan de voorzijde, waardoor het toestel beter in de hand ligt. Aan de bovenzijde zitten een keuze-wiel voor de opnamemodus met daarnaast de aan/uit-knop, een zoomknop met daarin de ontspanknop, een record-knop en een instel-wiel. Boven de lens zit een uitklapbaar flitsje verborgen, en daarnaast een elektronische

zoeker. Die is kleiner en minder scherp dan de prima zoekers die Panasonic voor zijn nieuw-ste systeemcamera’s gebruikt (zoals de GX9, zie verder in dit nummer). Het aanraakscherm toont wel een scherp en helder beeld. Het kan niet uitklappen – dat zou ten koste gaan van de compactheid van dit toestel.Je kan de TZ200 volautomatisch gebruiken, met een van de scènepresets, of zelf controle nemen over sluitertijd en/of diafragma. Ook alle 4K Photo opties zijn aanwezig, zoals de mogelijkheid om een still uit een 4K-serie te isoleren of om nadien het focuspunt te kiezen. Naast WiFI heeft de TZ200 nu ook Bluetooth aan boord, wat het makkelijker maakt om de camera te verbinden met een smartphone.

PrestatiesVoor een compactcamera stelt de TZ200 zeer snel scherp. Er is nauwelijks vertraging tussen het moment waarop je afdrukt en het moment waarop de foto effectief gemaakt wordt. De testfoto’s zijn scherp, met realistische kleuren. Als we helemaal inzoomen gaat de scherpte licht achteruit. Tot aan ISO 800 is er geen storende ruis; bij hogere gevoeligheden wordt de ruisonder-drukking erg actief, met een verlies aan detail tot gevolg – maar tot ISO 3.200 blijft het zeker bruikbaar voor gebruik op het web en sociale media, en daar zal het bij deze vakantiecamera vooral om gaan.

Prijs: 799 eurowww.panasonic.be

De Lumix TZ200 combineert een grote beeldsensor, een lens met een groot zoombereik en manuele instelmogelijkheden in een compacte camera die in een jaszak past. Hoe presteert deze opvolger van de TZ100? • E.D.

De Lumix TZ200 biedt 25x optische zoom - deze foto’s illustreren dat indrukwekkende bereik.

Het spectaculairste foto-evenementvan de Benelux!

WWW.FOTOFAIR.BE

Event Center, Beekse Bergen 1, Hilvarenbeek (Nederland)

Workshops & masterclasses Educatieve lezingen

Verkooppartner

Op het Fotofair terrein worden diverse workshops en mas-terclasses gegeven. Onderwerpen zijn onder andere: land-schap, macro, wildlife, studio, sport en glamour. Ook is het mogelijk een fotosafari door de Beekse Bergen te doen!

De Fotofair staat garant voor spannende lezingen van profes-sionele fotografen! Op vertoon van uw Fotofair ticket krijgt u

gratis toegang tot diverse educatieve lezingen! Onderwerpen variëren van reizen en wildlife tot portret en urbex.

DE KAARTVERKOOP IS

GESTART - WEES ER SNEL BIJ!

MIS HETNIET!

ONLINE VOORVERKOOP

€1250

Fotomomenten Meer dan 75 standhoudersVergeet niet uw eigen camera mee te nemen! Tijdens de Fotofair zullen er vele fotomomenten zijn waar u zelf kunt

fotograferen. Volg ook diverse educatieve workshops met pro-fessioneel fotografen en ambassadeurs van diverse merken.

Op de Fotofair 2018 zijn álle grote merken aanwezig met de nieuwste producten. U kunt terecht voor informatie over de producten of probeer de nieuwste apparatuur zelf uit!

Kamera Express is aanwezig met exclusieve aanbiedingen.

De Fotofair 2018, op 26 en 27mei, is hét foto-, media- en drone evenement voor alle foto- en videoliefhebbers. De Fotofair wordt zowel binnen als buiten gehouden over 15ha en is toegankelijk voor alle fotografen. Het educatieve karakter van het evenement zorgt ervoor dat bezoekers aan het einde van de dag vol inspiratie naar huis keren!

TEST SYSTEEMCAMERA

90 SHOOT • n°62

Discrete kracht

Panasonic GX9

De Lumix GX9 is een compacte systeemcamera met het design van een Leica-achtige meetzoekercamera. Het is een aardige upgrade van de GX8. • E.D.

91 SHOOT • n°62

SYSTEEMCAMERA TEST

Met Sequence Composition

kan je snel een samen-

gestelde opname maken,

maar het resultaat is niet

altijd foutloos.

Het gaat snel bij Panasonic: na de G9 en de GH5S (beiden getest in Shoot 61) staat er alweer een nieuwe systeemcamera klaar. Waar de G9 en GH5S een elek-

tronische zoeker hebben die centraal staat, in de as van de lens, zit bij de GH9 de zoeker aan de linkerkant van de camera – waar bij een oude meetzoekercamera de optische zoeker zit. Waar de G9 gebouwd is voor snelheid en de GH5S voor de beste videokwaliteit, mikt de GX9 veeleer op de fotograaf die een compact en discreet toestel wenst om in de beste Leica- traditie aan straatfotografie te gaan doen. De GX9 lijkt erg op de GX8 uit 2015, maar er zijn belangrijke verschillen. De resolutie van de sensor blijft op 20 megapixel, maar er zit nu geen laagdoorlaatfilter (low pass filter) meer voor de sensor. Zo’n filter verlaagt de kans op moiré (een storend interferentiepatroon in fijne details), maar gaat ten koste van de scherpte. De ingebouwde beeldstabilisatie, het autofocussysteem en de algemene beeldkwa-liteit werden verbeterd. Aan de binnenkant kreeg de GX9 een nieuw sluitermechansime dat stiller is dan zijn voorganger – handig als je discreet te werk wil gaan – en ook minder trillingen veroorzaakt. De kortste sluitertijd met de mechanische sluiter is 1/4.000 secon-de, tegen 1/8.000 op de G9. Met de elektroni-sche sluiter haalt de GX9 een sluitertijd van 1/16.000 seconde. De sensor biedt nu ook beeldstabilisatie op vijf assen, tegenover vier assen voor de GX8.

bleef behouden: de elektronische zoeker (EVF) linksboven. De EVF kan draaien in een hoek van 90 graden, zodat je er ook door kan kijken als de camera op de grond staat. Het beeld in de zoeker is scherp, maar dat van de G9 wordt sneller ververst, wat het volgen van actie makkelijker maakt.Ook het 3 inch aanraakscherm aan de ach-terkant kan uitklappen – tot 80 graden naar boven en tot 45 graden naar beneden. Zo kan

Bouw en bedieningDe GX9 is compacter en lichter dan zijn voor-ganger. Voor straat- en reisfotografie is dat een voordeel. De handgreep had voor mij iets dieper mogen zijn om beter houvast te bieden. Met een forse lens als de 12-60 heb je voldoende houvast aan de lens zelf. Maar als je dunnere lenzen wil plaatsen, lijkt de apart aan te schaffen DMW-HGR2 grip ook een nuttig accessoire.De GX9 kreeg een klein en weinig krachtig flitsje mee, naast de flitsschoen waarop je krachtigere flitsers of triggers voor externe flitsers kan plaatsen. Het beste van de GX8

f/5.6, 1/80, ISO 200, 35mm

De GX9 produceert foto’s met veel detail en een natuur-

lijke kleurweergave.

TEST SYSTEEMCAMERA

92 SHOOT • n°62

SPECIFICATIES

Panasonic GX9Prijs 799 euro (body)Resolutie 5.184 x 3.888 pixelSensor CMOS, 13 x 17,3 mmLensvatting Micro Four ThirdsCropfactor 2xGevoeligheid Auto; ISO 200-25.600Opnamestand Auto/P/S/A/MLichtmeting Multi, centraal, spotScherpstelling 49-punts AF of manueelBurstmodus 9 fpsGeheugen UHS-I SD-kaartAfmetingen 124 x 72 x 47 mmGewicht 410 gramWebsite www.panasonic.be

je de camera makkelijk in een hoge of lage positie houden en het scherm gebruiken om je onderwerp in beeld te nemen. Anders dan op de G9 kan het scherm niet uitklappen. De GH5S en de G9 hebben een joystickje om snel het focuspunt te verplaatsen. De GX9 krijgt dit handige hulpmiddel niet, wat het kiezen van focuspunt moeilijker maakt. Je kan wel het aanraakscherm gebruiken voor ‘touch pad AF’ waarbij je met je vinger het focuspunt kiest, maar er is een nadeel: als je met je wang het scherm aanraakt, kan je onverhoeds het focuspunt wijzigen. En dergelijk ongelukje is best snel gebeurd. Hopelijk hoort Panasonic ons warme pleidooi om iedere camera zo’n joystickje mee te geven.

4K foto en videoHoeft het gezegd dat de GX9 alle slimme snuf-jes bevat die Panasonic onder de noemer ‘4K Photo’ mee verpakt? Je kan uit een sequentie die je in 4K-videoresolutie vastlegt achteraf een still selecteren en opslaan als foto van 8 megapixel, of via ‘Post Focus’ achteraf een scherpstelpunt kiezen of een foto met grote scherptediepte samenstellen (Focus Stacking). Nieuw is de ‘Sequence Composition’. Hierbij leg je een actiescène vast waaruit je achteraf een aantal frames selecteert. Die worden au-tomatisch gecombineerd tot één foto waarop je het verloop van de actie ziet – denk aan een bmx-er die over een obstakel springt. Je moet wel de camera op statief zetten. De functie werkt vlot en snel, maar niet feilloos. In diver-se sequenties die ik zo maakte, werden delen

uit een frame niet mee overgenomen. Resul-taat: een skater die plots geen skateboard of benen blijkt te hebben (zie foto). Het beste lukt het als de achtergrond egaal is, zoals bij een blauwe lucht.De GX9 kan filmen in 4K-resolutie aan 24, 25 of 30 frames per seconde. Er zijn geen slow-mo-tion opties, zoals op de GH5S en de G9, en de GX9 bevat geen input voor een microfoon of hoofdtelefoon – indicaties dat het toestel niet echt bedoeld is voor de videomaker.

PrestatiesMaar wie een compacte camera zoekt die zich in heel wat omstandigheden goed uit de slag trekt, zal over de GX9 niet ontevreden zijn. De beeldkwaliteit is zeer goed. De sensor levert foto’s met veel detail, en in mijn testfoto’s is slechts heel uitzonderlijk moiré te zien, bij-voorbeeld in de fijne structuren van de stoffen die een marktkramer aanprijst. De kleurweer-gave is natuurlijk. In zeer contrastrijke om-standigheden (ik deed de test eind februari, met bijna elke dag een zeer felle winterzon) probeert de lichtmeting te voorkomen dat de lichtste delen overbelicht worden. Dat bleek ook een ideale setting om de nieuwe beeldstijl L. Monochrome D uit te proberen. Deze geeft dieper zwart en een hoger contrast dan de normale monochrome beeldstijl. De autofocus werkt snel; bij bewegende onderwerpen blijft de AF-Tracking het onderwerp nog redelijk goed volgen, al gaat dat bij de G9 toch veel beter en vlotter. Wie vaak actiefotografie doet, kijkt dan ook beter naar dat toestel.

Het aanraakscherm klapt op en neer maar kan niet roteren.

De GX9 heeft een kantelbare elektronische zoeker.

Opname met de nieuwe beeldstijl L. Monochrome D.

f.4.9, 1/4.000, ISO 200, 28mm

It charges. It backs up. You relax.

Telkens als je jouw iPhone oplaadt, maakt de iXpand™ Base automatisch een backup van al jouw foto’s, video’s en contacten.

iXpand™ Base

TEST SYSTEEMCAMERA

94 SHOOT • n°38

Fujifilm X-H1

Stabiele krachtpatser

95 SHOOT • n°38

SYSTEEMCAMERA TEST

Fujfilm brengt een nieuwe systeemcamera uit. De X-H1 gebruikt dezelfde 24 megapixelsensor als de X-Pro2 en de X-T2, maar is veel meer op video gericht. Bovendien heeft hij als eerste Fujfilm-systeemcamera interne beeldstabilisatie. Waarom zou je deze camera willen gebruiken? • E.D.

Wie dacht dat spiegel-loze systeemcamera’s per definitie compacter en lichter zijn dan spiegel-reflexcamera’s, zal aardig

schrikken van de X-H1. Deze nieuwkomer is groter en zwaarder dan de andere camera’s uit Fujifilms X-familie. Hij lijkt wel een kruising van de X-T2 en de kloeke GFX middenformaat-camera. Zeker als je hem combineert met de VPB-XH1 batterijgrip (wat net als bij de X-T2 nodig is om de hoogst mogelijke prestaties uit de camera te halen) en er een forse lens zoals een 100-400mm op plaatst, zijn gewicht en afmetingen vergelijkbaar met een reflex.Een deel van de gewichtstoename komt op het conto van een robuuste constructie: een aluminium frame verstevigd met metalen ribben, en voorzien van een grote koelplaat om de warmte van de sensor af te voeren. De toevoeging van het interne beeldstabilisatie-systeem (in body image stabilisation, afgekort IBIS) zorgt ook voor extra grammen op de weegschaal. Want inderdaad, de X-H1 is de eerste systeemcamera van Fujifilm waarbij de sensor zelf kan bewegen om bewegingen van de camera tijdens de opname te compenseren. Net als bij de concullega’s gebeurt dat over vijf assen. Volgens Fujifilm zijn daardoor sluiter-tijden mogelijk die tot vijf stops langer zijn dan zonder beeldstabilisatie.

Bouw en bedieningDe X-H1 sluit qua design aan bij de SLR-achtige vormgeving van de X-T2. Boven de lens zit een elektronische zoeker die scherper en helderder is dan die op X-T2, en een mini-male black-out tussen twee opnames geeft. Aan de rugzijde zit een aanraakscherm dat zowel verticaal als horizontaal kan uitklappen. f/1.2, 1/250, ISO 200, 56mm

De autofocus stelde scherp op het oog.

Dankzij de beeldstabilisatie kon ik een sluitertijd van 1/5 seconde gebruiken.

f/2.8, 1/5, ISO 800, 18mm

TEST SYSTEEMCAMERA

96 SHOOT • n°38

SPECIFICATIES

Fujifilm X-H1

Prijs 1.899 euro (body)Resolutie 6.000 x 4.000 pixelSensor CMOS, 15,6 x 23,5 mmLensvatting Fujifilm XCropfactor 1,5xGevoeligheid Auto; ISO 200-51.200Opnamestand P/S/A/MLichtmeting Integraal, centraal, spotScherpstelling 91-punts AF of manueelBurstmodus 14 fpsGeheugen 2x UHS-II SD-kaartAfmetingen 140 x 97 x 85 mmGewicht 675 gramWebsite www.fujifilm.be

Aan de bovenzijde vinden we een mono-chroom statusscherm, net als op de GFX - en net als op vergelijkbare reflexcamera’s. We beginnen ons af te vragen of de X-H1 echt bedoeld is om verstokte spiegelreflexfotogra-fen tot een overstap te bewegen. Eveneens bovenaan: de vertrouwde fysieke bedienings-elementen om de camera in te stellen zoals wieltjes voor sluitertijd en gevoeligheid en ook schakelaars voor lichtmeetmethode en trans-portmodus. De ontspanknop kreeg een nieuw mechanisme, waardoor hij gevoelig reageert. Dat maakt het wat moeilijker om hem slechts half in te drukken om scherp te stellen. De X-H1 werkt eigenlijk beter met het ‘back but-ton focus’ systeem, waarbij je de scherpstelling activeert met de AF-ON knop op de achterzijde en de ontspanknop alleen gebruikt om af te drukken. De draaiknop voor belichtingscom-pensatie van andere X-modellen is verdwenen; je moet hiervoor een toets in combinatie met een instelwieltje gebruiken.

Video We vermeldden al dat de X-H1 meer dan andere X-camera’s voor videogebruik bedoeld is. Hij kan filmen in 4K-resolutie met een zeer hoge bitrate (200 Mbps) voor een optimale kwaliteit. In Full HD resolutie is een 5x slow-motioneffect mogelijk (120 fps). Voor video is

De X-H1 kreeg net als de GFX een sta-tusscherm.

Het scherm kan uitklappen en is aanraakgevoelig.

er een nieuwe filmsimulatie, Eterna, een ‘cine-astische film’ met ingetogen kleuren en rijke schaduwtonen. Wil je liever een contrastarme opname met groot dynamisch bereik voor nabewerking, dan is er het F-Log profiel.

PrestatiesDe X-H1 gebruikt de 24 megapixel X-Trans III sensor en de X-Processor Pro beeldprocessor die we al kennen uit de X-Pro2 en X-T2, en inzake beeldkwaliteit, ruis en kleurweergave zijn er dan ook geen verrassingen. Het auto-focussysteem is merkbaar sneller geworden en kan bewegende onderwerpen beter volgen. De beeldstabilisatie bewees in mijn test zijn waarde: ik kon uit de hand fotograferen op 1/5 seconde (zie openingsbeeld).De X-H1 is de krachtigste X-camera tot nu toe, en biedt meer videomogelijkheden dan zijn familiegenoten. Dat hij meer op een reflex-camera lijkt qua bouw, formaat en gewicht, moet je er dan bijnemen.

De X-H1 is de krach-tigste X-camera tot

nu toe.

f/2.8, 1/1.000, ISO 400, 16mm

Opname met de zwart-witfilmsimulatie Acros.

http://www.fujifilm.be

EISA PHOTOGRAPHY MAESTRO 2018

Thema: NATUUR

HOE DEELNEMEN?Mail 5 tot 8 foto’s in digitaal formaat met als thema ‘Natuur’ naar [email protected] en vermeld je naam en adres. Gebruik geen Wetransfer of andere downloadservices!

NATIONALE DEADLINE: 1 MEI 2018Alle inzendingen moeten voor deze datum binnen zijn. De 1ste, 2de en 3de prijs worden gekozen door de redactie van Shoot en beloond met een geldprijs van respectievelijk €250, €150 en €100. De resultaten worden gepubliceerd in het juninummer van Shoot.

INTERNATIONALE JURY: JUNI 2018De winnaars van de nationale selecties in de 15 EISA-landen gaan door naar de internationale finale, die beoordeeld wordt tijdens de General Meeting van EISA in juni. De drie internationale winnaars worden bekendgemaakt op het EISA Awards Gala op 31 augustus 2018.

Alle informatie en deelnamevoorwaarden zijn te vinden op www.eisa.eu/maestro en www.shoot.be

1STE PRIJS€1500 & EISA Maestro Trofee2DE PRIJS€1000 & EISA Maestro Trofee3DE PRIJS€750 & EISA Maestro Trofee

De resultaten verschijnen in de vijftien EISA fotomagazines. De drie internationale winnaars worden uitgenodigd voor het EISA Awards Gala op 31 augustus in Berlijn.

De winnaars van de nationale selecties

worden ook gepubliceerd op Facebook en

nemen deel aan de EISA Public’s Choice

wedstrijd. Prijs voor de winnaar: €1000.

SHU

TTER

STO

CK.C

OM

/CR

EATI

VE T

RAV

EL P

ROJ

ECTS

EISA_AD_2018_Maestro_NL_230x300.indd 1 22/01/18 15:32

Hoofdredacteur: Erik Derycke ([email protected]) • Eindredactie: Koen Vervremd • Medewerkers: Koen De Langhe, Bart Heirweg, Ton Hermans, Rob Mitchell, Monica Monté, Caroline Piek, Piet Van den Eynde • Redactieraad: René Delbar, Jacques Janssens, Leon Van Haecht, Patric Wijns • Vormgeving: Dian Geerts • Redactieadres: Shoot - Minoc Media Services, Steenweg op Antwerpen 26, 2300 Turnhout (B) - De redactie is telefonisch niet bereikbaar • Abonnementen: [email protected], telefoon: 014 46 23 01, http://shop.minoc.

com/ • Abonnementen Nederland: [email protected], telefoon: +32 14 46 23 01, http://shop.minoc.com/ • Marketing: Leander Vogels ([email protected]) • Sales & Business Development: Iacine Legoui ([email protected]) – Jan Boerboom ([email protected]) – telefoon: 014 46 23 00 • Distributie: Betapress, Turnhout (B); Betapress, Gilze (NL) • Verantwoordelijk uitgever: Leo Vogels, Steenweg op Antwerpen 26, 2300 Turnhout (B) • De prijs van dit nummer is 5,99 euro • Een jaarabonnement op Shoot (8 nummers) kost 39 euro.

Voor onze Nederlandse abonnees geldt dat een standaardabonnement (tenzij anders aangegeven bij het afsluiten) een looptijd van bepaalde duur voor 1 jaar heeft. Het abonnement wordt na dit eerste jaar stilzwijgend omgezet naar een abonnement van onbepaalde duur, tenzij u uiterlijk één maand voor afloop van het initiële abonnement per brief, mail of fax opzegt. Na de omzetting naar onbepaalde duur kan het abonnement op ieder moment schriftelijk worden opgezegd met een wettelijk voorgeschreven termijn van 3 maanden.

i.s.m. Belgiumdigital.com

© Copyright Minoc Media Services 2018

• Copyright Zonder schriftelijke toestemming van de verantwoordelijke uitgever mag geen enkele tekst noch illustratie van Shoot, geheel of gedeeltelijk, gereproduceerd worden. Dit magazine is auteursrechtelijk beschermd. Wens je artikels te scannen, digitaal op te slaan, meermaals te kopiëren of commercieel te gebruiken? Meer info op www.presscopyrights.be. Shoot is een uitgave van Minoc Media Services bvba. Andere uitgaven van Minoc Media Services zijn Clickx, PC Magazine, Smart Business Strategies, Twinkle, IT Professional, TechPulse en ZDNet. • Disclaimer Shoot bevat links naar websites die de redactie interessant acht. Zulke links zijn evenwel puur informatief en de uitgever is niet verantwoordelijk voor de inhoud van deze sites of het gebruik dat ervan zou kunnen worden gemaakt. De uitgever is niet verantwoordelijk voor de inhoud van de advertenties. Meegedeelde persoonsgegevens worden gebruikt om je aanvraag te beantwoorden en worden opgenomen in het adressenbestand van Minoc Media Services bvba om je op de hoogte te houden van onze activiteiten. Tenzij je schriftelijk verzet aantekent, mogen je persoonsgegevens doorgegeven worden aan derden. Je hebt steeds het recht op toegang, verbetering en schrapping van deze gegevens.

M I N O C M E D I A S E R V I C E S

VOLGEND NUMMER

SHOOT • n°62

Neem nu een abonnement op Shoot. Je krijgt Shoot acht keer thuisbezorgd voor de prijs van 39 euro. Alle informatie over dit aanbod lees je op www.shoot.be (klik bovenaan op ‘Abonneer’). Aanbod geldig in België en Nederland.

Shoot altijd in je brievenbus?

Ik wilmeer Shoot

Abon-neren is besparen

nummer 63ligt op 15 mei 2018 in de winkel

98

KOOPGIDS: STATIEVEN

GROEN IN DE STAD

PRESENTEREN MET LIGHTROOM

© Bart Heirweg

WORKSHOPSLUMIX PHOTO ACADEMY Vogelfotografie in de kijkhutten in

Kalmthout met Glenn Vermeersch

Onder professionele begeleiding van Francis TilborghsInschrijving en info via mail: [email protected]

THE ONE THAT LOVES NATURE

13 APRIL

Macro- en natuurfotografie in de Botanische kruidentuin van Leuven

19 MEI

DC-G9

GA OP ONTDEKKINGSTOCHT. Maak de foto van uw leven. De zoektocht naar de perfectefoto kan je overal naartoe leiden. Maak die tocht met de krachtige, handzame en altijd verbondenD7500. Leg de schoonheid vast met dezelfde hoge beeldkwaliteit zoals Nikon‘s DX-paradepaardje,de D500. Nikon.be

* De Bluetooth®-functies van de camera zijn alleen beschikbaar op compatibele smartapparaten. De Nikon SnapBridge-app moet op het smartapparaatgeïnstalleerd zijn voordat het apparaat met de camera kan worden gebruikt. Kijk voor informatie over compatibiliteit en om de SnapBridge-app tedownloaden op Google Play® of in de App Store. Het woordmerk en de logo’s van Bluetooth® zijn gedeponeerde handelsmerken, eigendom vanBluetooth SIG, Inc. en Google Play® is een handelsmerk van Google Inc.

MEGAPIXEL AF POINT

51

TOUCH & TILT MONITOR

UHD VIDEOISO RANGE 8 FPS

GA OP ONTDEKKINGSTOCHT. Maak de foto van uw leven. De zoektocht naar de perfectefoto kan je overal naartoe leiden. Maak die tocht met de krachtige, handzame en altijd verbondenD7500. Leg de schoonheid vast met dezelfde hoge beeldkwaliteit zoals Nikon‘s DX-paradepaardje,de D500. Nikon.be

I AM THE NEW NIKON D7500

Nikon D7500_adv_230x297HR_BENL+eisa.indd 1 09-08-17 07:24

ALLES OVER SCHERPTE · 5,99 euro. BP. GETEST . PANASONIC GX9 • ROTOLIGHT NEO2 • SONY 18-135MM....

Documents

Transcript of ALLES OVER SCHERPTE · 5,99 euro. BP. GETEST . PANASONIC GX9 • ROTOLIGHT NEO2 • SONY 18-135MM....