Activiteitenverslag Sig 2013 · 2015-01-20 · Activiteitenverslag Sig 2013 3 Woord vooraf Wat...

Activiteitenverslag

Sig vzw

Activiteitenverslag

2013

Sig vzw • Destelbergen • www.sig-net.be • info@sig

Activiteitenverslag

[email protected]

Activiteitenverslag Sig 2013

2

Inhoud

Woord vooraf ...................................................................................... 3

Voorstelling Sig

1. Naam en missie ......................................................................... 5

2. Werking .................................................................................... 6

3. Organogram ............................................................................. 7

Algemene Vergadering en Raad van Bestuur ............................... 8

Dagelijks Bestuur ...................................................................... 8

Personeel ................................................................................. 8

Adviesraden en redactie ............................................................. 13

4. Participanten ............................................................................. 15

5. Erkenning en subsidiëring .......................................................... 16

6. Samenwerkingsverbanden ......................................................... 17

7. Lidmaatschappen ...................................................................... 17

Werking 2013

1. Vorming professionele hulpverleners ........................................... 18

2. Breedmaatschappelijke vorming ................................................. 34

3. Vorming op maat ...................................................................... 44

4. Sensibilisering ........................................................................... 46

5. Publicaties en producties ............................................................ 51

6. Tijdschrift Signaal ...................................................................... 56

7. Docudienst ............................................................................... 58

8. Wetenschappelijk onderzoek ...................................................... 62

9. Website, nieuwsbrief en ICT ........................................................ 71

10. Sig in de pers en op verplaatsing ................................................ 72


3

Woord vooraf

Wat graag hadden wij u bij het begin van dit jaarverslag gemeld dat Sig

eindelijk een stek heeft gevonden waar toekomst kan worden gemaakt. En

toch is dat tot nu toe niet gebeurd omdat een niet-gesubsidieerde vzw op de

dag van vandaag onmogelijk de vigerende huurprijzen kan betalen, zeker niet

in de stad en al helemaal niet als de gezochte ruimtes voldoende potentie

moeten hebben om boeiende en verrijkende vorming te geven en met velen

van gedachten te wisselen over boeiende thema’s op een flexibele manier.

Sig zal dus nog een tijdje op zoek moeten gaan naar een mecenas of naar de

laatste sporen van hulpvaardigheid of bereidheid tot investeren in de zorg voor

anderen via vorming … Inderdaad een uitstervend kruid.

De werking van 2013. Moeten wij gewagen van een zekere krimp, van

vermoeidheid? Want de aantallen in dit jaarverslag liggen op een aantal

aspecten lager dan de vorige jaren en doorbreken daarmee een opwaartse

trend. Of speelt dan toch het effect van het aanzwellende vakantierecht bij

professionelen door generatiepact, tijdskredieten en andere loopbaan-

onderbrekingen? Of is het botweg de crisis die hen en anderen minder voor

vorming doet kiezen en komt er daarna wel weer een opleving? We weten het

niet. We hopen op een spoedig herstel en zetten ons ondertussen onversaagd

verder in om gesmaakte en eigentijdse, boeiende studiedagen aan te bieden

aan vele publieken, op vele manieren, op uiteenlopende locaties.

Is er dan helemaal niets te melden? Natuurlijk wel!

2013 was het jaar van ICF. Onder impuls van enkele voortrekkers is de sector

van de ambulant werkende revalidatiecentra stilaan maar versnellend in de

ban geraakt van het biopsychosociale denken over (de hulp aan) hen die op

hen een beroep doen of hen worden toevertrouwd.

Het jaar van de MIX-reeks. Onvermoeibaar werkt een groepje therapeuten

verder aan sterk geapprecieerd, onderbouwd en concreet oefenmateriaal voor

volwassenen met NAH. Het werkboek DYSAMIX 2 verscheen in het begin van

het jaar en bevat oefeningen voor personen met een matig tot ernstig

gestoorde spraakverstaanbaarheid en voor oraal-motorische training.


4

Het jaar van Willy! U niet bekend? Willy woont in home De Regenboog. Hij

beleeft de wereld op zijn eigen manier en maakt hierover boeken met foto’s,

tekeningen en schrijfsels. Soms heeft hij het moeilijk. Hij vindt dan wijsheid en

troost in de muziek en teksten van zijn grootste idool Will Tura. Maar af en toe

wordt het hem allemaal te veel. En dan kan hij vertrouwen op Wannes, zijn

persoonlijke begeleider. Als dank noemt Willy hem plagend en voor de grap

Zwans... Willy vertelt over zijn levenservaring in een leefgroep met negen

andere bewoners en vooral over Emma, een medebewoonster…

Dit jaar verscheen het derde deel van de reeks ‘Volgens Willy’ en Sig mag er

fier op zijn, want sensibiliseren kan Sig als de beste, en dit wordt naar waarde

geschat! Willy mocht er dit jaar de ambassadeur van zijn.

2013 was het jaar waarin de laatste hand werd gelegd aan de nieuwe

software, uit noodzaak, omdat inschrijven en bestellen nog te primitief

gebeurde en het beheren van bestanden van deelnemers en sprekers nog te

arbeidsintensief en duur. Een werkgroep bereidde met de steun van een

externe begeleider de pakketkeuze voor. Uit de shortlist werd WEBS

weerhouden, de ICT-firma die ook instond voor het ontwerp van de bestaande

website. Eind 2013 werd de nieuwe webgestuurde applicatie operationeel en

werd ook de website in een nieuw kleedje gestoken, met veel aandacht voor

zoekmogelijkheden en filters. Het inschrijven of bestellen gebeurt volledig

geautomatiseerd.

Dit en nog veel meer is er te rapporteren uit 2013. Dit jaarverslag is er

gedetailleerd over.

Aan de medewerkers en de bestuurders en aan iedereen die van nevenbij of

van verder bij de werking betrokken is en ze helpt maken tot wat ze is,

wensen we gemeend proficiat.

Herman Van Hove

Voorzitter


5

Voorstelling Sig

1. Naam en missie

De missie van Sig luidt als volgt:

Sig bevordert de levenskwaliteit van personen met beperkingen en hun omgeving via inclusie en integratie.

Levenskwaliteit duidt op gevoelens van voldoening en welzijn die iemand

in zijn leven ervaart en op de mate waarin hij ambities en wensen kan

waarmaken.

Beperkingen kunnen zich voordoen in de verstandelijke, zintuiglijke,

motorische, emotionele of psychosociale ontwikkeling en/of op het gebied

van communicatie, leren en gezondheid. Sig focust op de mogelijkheden,

ondanks de handicap of stoornis.

Inclusie en integratie zijn elkaar aanvullende begrippen. Inclusie duidt op

de inspanningen waarvoor de samenleving in al haar geledingen

verantwoordelijk is. Integratie duidt op de inspanningen die een persoon

en zijn directe omgeving zelf leveren.

De dagelijkse realiteit stelt echter grenzen aan de realisatie van dit ideaal. Sig

maakt zich sterk in het verleggen van deze grenzen en zet gespecialiseerde

krachten en werkvormen in om de maatschappij te sensibiliseren, om

participatie te stimuleren, om ontmoeting te creëren en om de expertise en

competentie te verhogen. Het doelpubliek bestaat uit individuele burgers,

organisaties uit het maatschappelijke middenveld en deskundigen werkzaam in

de gezondheids-, welzijns- en onderwijssector.

Sig gelooft in een veranderbare samenleving en in de mogelijkheden van elke

persoon, vertrekkend vanuit wederzijds respect, betrokkenheid en gelijk-

waardigheid.


6

2. Werking

Werking voor professionele hulpverleners

Sig vindt het belangrijk de expertise en competentie te verhogen van

hulpverleners die beroepsmatig werken aan de inclusie, integratie en

revalidatie van mensen met beperkingen.

Professionele hulpverleners vormen een onmiskenbare schakel in het

bevorderen van de levenskwaliteit van personen met beperkingen. De

constant evoluerende wetenschappelijke inzichten in de diagnostiek en

behandeling zorgen ervoor dat iedereen in het werkveld - pas of lang

afgestudeerd - overtuigd is van de noodzaak van permanente vorming en

bijscholing.

Om hieraan tegemoet te komen organiseert Sig o.a. studiedagen, workshops,

bijscholingscyclussen, intervisiewerkgroepen en symposia voor professionele

hulpverleners uit de gezondheids-, welzijns- en onderwijssector. Verder

verspreidt Sig het vaktijdschrift Signaal, geeft Sig educatief materiaal uit

(publicaties en producties) en stelt Sig gespecialiseerde informatie en

documentatie ter beschikking. Tot slot stimuleert en coördineert Sig

praktijkgericht wetenschappelijk onderzoek.

Breedmaatschappelijke werking

Minstens tien procent van de westerse bevolking gaat door het leven met een

handicap of stoornis. Iedereen moet met beperkingen kunnen leven en

omgaan. Sig streeft naar een maatschappij die een correct beeld heeft over

kinderen, jongeren, volwassenen en ouderen die kampen met problemen in

hun functioneren. Sig wil ertoe bijdragen dat ze volwaardig aan de

samenleving kunnen deelnemen.

Een positieve houding tegenover mensen met beperkingen speelt een

belangrijke rol. Onwetendheid is echter voor velen een grote struikelblok.

Onbekend is nog altijd vaak onbemind. Sig wil de maatschappij dan ook

informeren hoe ze kan omgaan met personen met beperkingen en zo veel

mogelijk mensen sensibiliseren voor de inclusie- en integratiegedachten.

Activiteitenverslag Sig 2013 Om dat doel te bereiken, organiseert Sig onder andere infomiddagen en

avonden, cursussen, debatten en ontmoetingsmomenten. Sig ontwikkelt ook

zelf projecten, publi

en verspreidt een nieuwsbrief. Deze werking is bedoeld voor alle

geïnteresseerden en betrokkenen.

Ten slotte begeleidt en adviseert Sig allerlei organisaties (verenigingen,

openbare diensten, bibliotheken, provinciebesturen, enz.) met vragen

inclusie en integratie.

3. Organogram

3

Om dat doel te bereiken, organiseert Sig onder andere infomiddagen en


zelf projecten, publiceert boeken, brochures en dvd’s, beheert een d


geïnteresseerden en betrokkenen.


openbare diensten, bibliotheken, provinciebesturen, enz.) met vragen

inclusie en integratie.

Organogram

7

Om dat doel te bereiken, organiseert Sig onder andere infomiddagen en -


’s, beheert een docudienst



openbare diensten, bibliotheken, provinciebesturen, enz.) met vragen over


8

Algemene Vergadering en Raad van Bestuur

De Raad van Bestuur van Sig vzw is samengesteld uit de volgende personen:

Marc Claeys Roland Ingels Stefaan Singelée

Marc Colson Jo Rigole Herman Van Hove

Trees De Wael Jan Rodts

Lieve Haverbeke Jan Scheiris

Roland Ingels nam ontslag.

De Algemene Vergadering is samengesteld uit de leden van de Raad van Bestuur

en de volgende personen:

Jacques Adriaens Dirk Florin Herman Theeten

Chantal Betrains Erwin Franceus Hugo Van de Veire

Leen Cautereels Luc Ghyselinck Marleen Verbeke

Jan De Smet Marc Lambrecht Evelyn Verstraete

Walter D’Haenens Heidi Pollier Ben Wuyts

Dagelijks Bestuur

Het Dagelijks Bestuur wordt gevormd door Marc Colson, Lieve Haverbeke, Jo

Rigole, Jan Scheiris en Herman Van Hove. Het Dagelijks Bestuur komt

maandelijks samen, in aanwezigheid van coördinator Viviane Vermeiren.

Personeel (d.d. 31/12/2013)

Coördinator

Viviane Vermeiren (30,5/38)

- algemene coördinatie, personeelsbeleid en kwaliteitszorg

- vorming professionele hulpverleners

Stafmedewerkers

Geert Andries (38/38)

- publicaties en tijdschrift, website en externe communicatie

- wetenschappelijke projecten

- preventieadviseur en netwerkbeheerder


9

Lieve De Bruyne (30.5/38)


Johan Engels (8/38)

- externe communicatie breed publiek

- sensibiliseringsprojecten

Sarah Persyn (23/38)

- documentatie en informatie

Faye Van Autreve (30,5/38)


Sabine Willaert (19/38)

- breedmaatschappelijke vorming (open aanbod en op maat)

Administratieve en logistieke medewerkers

Isabel De Gain (30,5/38)

- coördinatie secretariaat en inschrijvingsadministratie

Katia Casier (30,5/38)

- onthaal en administratie

Vanessa De Grauwe (30,5/38)

- onthaal, administratie en facturatie

Edward De Sweemer (38/38) (wep+)

- logistieke diensten

Gingen uit dienst in de loop van 2013: Petra Warreyn en Eveline Meulewaeter.

Hun takenpakket wordt overgenomen door de hierboven vermelde (nieuwe)

teamleden. Petra Warreyn blijft als medewerker UGent zetelen in de AVO, AWO

en komt de redactie van Signaal versterken.

De medewerkers van Job & Co staan in voor het onderhoud van de

infrastructuur (29,5 uur/week). We krijgen regelmatig administratieve en

logistieke steun van het PWA Destelbergen en stagiairs van de VDAB-opleiding

Polyvalent Bediende. Verder kunnen we rekenen op de vrijwillige medewerkers

Paul Calmeyn, Els Serras, Alain Temmerman, Laurette Van Sterthem en Lut

Verheyde voor de uitbouw van de documentatiedienst.


10

Vorming, training en opleiding

Extern gevolgde vorming

Onderwerp Organisatie + datum Gevolgd door

Commerciële activiteiten Sociare

22 januari 2013 Lieve Haverbeke

Sociale media in de social profit

CERA

24 januari 2013

Viviane Vermeiren

Geert Andries

Cognitieve vaardigheden Sig

11 februari 2013 Sarah Persyn

Psycho-educatie bij dysfasie

Sig

19 februari 2013 Sarah Persyn

Heb ik een probleem dan? Ziekte-inzicht bij NAH

Prov. Overleg NAH

1 maart 2013 Sabine Willaert

Ontwikkelingsdysfasie: theoretisch kader, diagnostiek en behandeling

Sig

10 maart 2013 Lieve De Bruyne

Voorstelling Roma in het Gentse onderwijs

UGent

11 maart 2013 Faye Van Autreve

“Luister eens naar mij” - Ondergesneeuwde gevoelens bij kinderen

Sig

11 maart 2013 Sarah Persyn

Zorgen na en voor NAH, basisinformatie

Sig

21 maart 2013

Lieve De Bruyne en Faye Van Autreve

Diagnostiek bij dyscalculie: recente inzichten en instrumenten

Sig

8 april 2013 Lieve De Bruyne

Gezin, ouderschap en opvoeding in een migratiecontext

Sig

9 april 2013 Faye Van Autreve

Insigt vroegtijdige diagnostiek en behandeling

Sig

11 mei 2013

Sabine Willaert, Faye Van Autreve en Lieve De Bruyne

Soepele tewerkstellingsvormen

Sociare

16 mei 2013 Viviane Vermeiren

Begrotingsbeleid Sociare

21 mei 2013 Viviane Vermeiren


11

Onderwerp Organisatie + datum Gevolgd door

Freelancebeleid en kwaliteitszorg, een voorzet

Socius

3 juni 2013 Sabine Willaert

Dubbel boekhouden Procura

4, 13, 20 en 27 juni 2013 Viviane Vermeiren

De vroege sociale relatie in een neurowetenschappelijk kader

Charles Njiokiktjien

13 september 2013 Viviane Vermeiren

Geïnspireerd door beweging

De Kanteling

11 oktober 2013 Viviane Vermeiren

Diagnostiek en behandeling van visuele perceptiestoornissen

Sig

28 oktober 2013

Lieve De Bruyne en Faye Van Autreve

CVI Sig

30 oktober 2013 Lieve De Bruyne

Update EHBO Sig-Provikmo

14 november 2013 Katia Casier

179.000 slachtoffers later, rondpunt bestaat 5 jaar, Congres

Rondpunt

21 november 2013 Sabine Willaert

Studiedag Autisme Centraal

Autisme Centraal

29 november 2013 Lieve De Bruyne

Gedragstherapie anno 2013

VVGT

6 december 2013 Viviane Vermeiren

Eenheidsstatuut Sociare

11 december 2013 Viviane Vermeiren

Klachten zijn krachten! Via tevreden klanten naar een betere dienstverlening

EROV

19 december 2013 Vanessa De Grauwe

De nieuwe medewerkers volgden een aantal Sig-activiteiten met het oog op

inhoudelijke inwerking. Diverse Sig-medewerkers volgden een extern

programma i.f.v. netwerking en/of prospectie voor vormingsactiviteiten Sig.


12

Diversiteitsproject

In 2013 liep het tweejarige diversiteitsproject verder (ingediend en goedgekeurd

bij de SERR). Het project heeft als doelstelling de diversiteit op de werkvloer te

verhogen en de medewerkers vaardigheden bij te brengen om (nog)

deskundig(er) om te gaan met diversiteit. Medewerkers van Sig krijgen sowieso

vaak te maken met diversiteit, zowel in het team van medewerkers en

vrijwilligers als via de deelnemers aan onze activiteiten. Het project (2012-2013)

omvatte zeven actiegebieden:

1. Analyseren en optimaliseren onthaalbeleid nieuwe medewerkers

2. Analyseren en optimaliseren wervings- en selectiebeleid

3. Trainingen omgaan met diversiteit

4. Actieve communicatie rond diversiteit verbeteren

5. Analyseren en optimaliseren competentie-, opleidings- en loopbaanbeleid

6. Opleidings- en loopbaanbeleid met aandacht voor kansengroepen

7. Acties ter verhoging van de werkbaarheid (bv. stressreductie, ergonomie)

Voor de meeste acties werden instrumenten ontwikkeld of bijgestuurd. Voor de

acties 3 en 4 werd een vormingstraject opgezet voor alle medewerkers.

Onderwerp Begeleiding + datum Gevolgd door

Introductie NAH Wouter Lambrecht

26 september 2011

Alle medewerkers en vrijwilligers

Interculturele competenties

Joan Leeflang (Odice)

6 september 2012


Autismebelevingsparcours Kobe Van Roy (AC)

9 oktober 2012 Alle medewerkers

Omgaan met doofheid en slechthorendheid

Bianca Van Daele

4 december 2012


Omgaan met slechtziende en blinde mensen

Vivor

25 juni 2013


Omgaan met verstandelijke beperking

Johan Engels (Den Dries)

27 september 2013


Wat betekent diversiteit in Sig? (voor mij als medewerker, voor het team, voor de klanten)

Mips Meijntjens (Impuls)

3 december 2013 Alle medewerkers

In 2014 besteden we de nodige aandacht aan het verankeren van de resultaten

van dit project. Mogelijk wordt een slotproject ingediend om dit te ondersteunen.


13

Adviesraden en redactie

Adviesraad Breedmaatschappelijke vorming

Deze adviesraad kwam al geruime tijd niet meer bijeen en is in 2013 ontbonden.

Ter vervanging werken we waar nodig voor breed publiek met werkgroepen ad

hoc ter die de stafmedewerkers bijstaan in de ontwikkeling van projecten. De

voormalige leden van de adviesraad vormen een netwerk dat we altijd kunnen

raadplegen of dat ons signalen geeft over wat er leeft en nodig is op het vlak van

activiteiten voor breed publiek.

Adviesraad Vorming en opleiding (AVO)

Voorzitter

Jo Rigole

Leden

Marc Colson, Els De Jaegher, Ann Coppieters, Pieter Vanvolsem, Jean-Pierre De

Maître, Lucia Vaes, Kris Vanden Bempt, Martine Van der Linden, Herman Van Hove en

medewerkers Sig

De Adviesraad Vorming en opleiding geeft advies en sturing op het vlak van

vorming en opleiding voor professionele hulpverleners werkzaam in de

ambulante revalidatie en aanverwante sectoren. De adviesraad vergadert

tweemaandelijks. Op de agenda staan o.m. behoeftedetectie, prospectie en

programmering, en evaluatie van de activiteiten. De adviesraad focust op de

sector ‘ambulante revalidatie’. Van daaruit worden ook de meeste activiteiten

geprogrammeerd, al staan de meeste initiatieven ook open voor andere

geïnteresseerden. Voor de organisatie van specifieke activiteiten voor andere

sectoren werken we samen met een netwerk van belangrijke contactpersonen

uit die sectoren. Zij kunnen feedback geven over opleidingsnoden en -vragen.

Redactie Signaal

Hoofdredacteur

Herman Van Hove

Kernredactie

Geert Andries, Dieter Baeyens, Annemie Desoete, Jo Rigole, Hilde Roeyers, Romain

Van De Voorde, Hilde Van Waelvelde, Petra Warreyn en Inge Zink

Adviesraad

Jean-Pierre Fryns, Pol Ghesquière, Hubert Hermans, Johan Simons, Evert Thiery en

Martine Vanryckeghem

Sinds 1991 geeft Sig het tijdschrift SIGnaal uit. Het is in de loop der jaren

uitgegroeid tot een kwartaaltijdschrift met een ruim aanbod, relevant voor de


14

praktijk van de revalidatie en het netwerk waarin die zich afspeelt. Dit

omstrijkt de diagnose en behandeling van personen met ontwikkelings-

stoornissen, neuropsychologische en neurologische stoornissen vanuit een

biopsychosociale benadering en de daarmee samenhangende belevings-

aspecten. Inclusie en integratie staan centraal. Eind 2004 sloegen de redacties

van SIGnaal en Significant, het elektronisch wetenschappelijk tijdschrift van

Sig, de handen in elkaar. SIGnaal werd Signaal: Significant voor de

professionele hulpverlener. Elk nummer zit boordevol informatie: artikels

klinische praktijk, onderzoeksartikels, verslagen van congressen, een

forumrubriek, recensies, een vormingsagenda, enz.

Adviesraad Wetenschappelijk onderzoek

Voorzitter

Jan Scheiris*

Leden

Caroline Andries (VUBrussel) – Inge Antrop* (UGent) – Dieter Baeyens* – Jean-

Pierre Baeyens (Sint-Jozefkliniek Oostende) – Ivo Bernaerts* (Lessius Hogeschool

Antwerpen) – Erik Broekaert (UGent) –Paul Corthals* (HoGent) – Marina

Danckaerts (KU Leuven) – Peter Paul De Deyn (UAntwerpen) – Frank De Fever

(VUBrussel) – Greetje Desnerck* (Hogeschool West-Vlaanderen) – Annemie

Desoete* (UGent en Arteveldehogeschool) – Jean-Pierre Fryns (KU Leuven) – Pol

Ghesquière (KULeuven) – Hans Hellemans (AKZ Antwerpen) – Christophe Lafosse

(KU Leuven) – Jules Leroy (UGent) – Fred Louckx (VUBrussel) – Bea Maes (KU

Leuven) – Raf Masschelein (KU Leuven) – Hans Vertommen (KU Leuven) – Erwin

Offeciers (UAntwerpen) – Stefaan Peeters (UAntwerpen) – Jo Rigole (Sig) –

Herbert Roeyers (UGent) – Hilde Roeyers* (Vives Brugge) – Wied Ruijssenaars

(RUGroningen) – Mark Schittekatte (UGent) – Johan Simons (KU Leuven) – Stefaan

Singelée (SIG) – Ann Spaepen (KU Leuven) – Evert Thiery (UGent) – John Van

Borsel (UGent) – Herman Van Hove* (Sig) – Hans van Luit (UUtrecht) – Hilde Van

Waelvelde* (UZ Gent) – Dirk van West* (UAntwerpen) – Martine Vanryckeghem

(UCF, USA) – Lieven Verschaffel (KU Leuven) – Guy Vingerhoets (UGent) – Inge

Zink (KU Leuven) + medewerkers Sig

Eén van de doelstellingen van Sig bestaat erin het professionele

(revalidatie)werk wetenschappelijk te onderbouwen. Vanuit die doelstelling

functioneert de Adviesraad Wetenschappelijk onderzoek. De raad is opgericht

om de samenwerking tussen onderzoekers en veldwerkers te stimuleren. In de

praktijk is er namelijk wel nood aan, maar geen tijd voor dergelijk onderzoek

en in researchprogramma's is de praktijkbetrokkenheid soms onderbelicht. Sig

vervult deze rol mede met de steun van de Federatie van Centra voor

Ambulante Revalidatie. De Begeleidingscommissie volgt de projecten op.


15

Participanten

Alle vzw's uit de ruime welzijns- en gehandicaptensector kunnen jaarlijks Sig-

participant worden. In ruil voor een vast bedrag krijgen ze een aantal

voordelen: reductie op de deelnemersprijs voor tal van workshops en

studiedagen, deelname aan intervisiewerkgroepen (CAR) aan gereduceerde prijs,

reductie bij ‘Gebruik infrastructuur Sig’ en een gratis abonnement op het

tijdschrift Signaal. De bijdrage en voordelen van het participantschap gelden

per kalenderjaar.

De volgende vzw's tekenden in januari 2013 in als participant: 37 Centra voor

Ambulante Revalidatie (CAR) en 4 andere vzw’s.

CAR Aalst R. De Hert

CAR Aartrijke-Zedelgem ’t Veld

CAR Beveren ‘t Vlot

CAR Bree

CAR Brugge De Kade

CAR Brussel De Poolster

CAR Brussel Haeckstraat

CAR Brussel Noord

CAR Buggenhout

CAR Deinze Ter Kouter

CAR De Steijger Destelbergen

CAR Bolt Drongen

CAR Eeklo Klimop

CAR Gent Impuls

CAR Gent Sint-Lievenspoort

CAR Geraardsbergen Horizon

CAR Halle Land van Halle, Pajottenland

CAR Ieper De Klinker

CAR Knokke-Heist De Klinker

CAR Kortrijk Overleie

CAR Kortrijk Heule Accent

CAR Kortrijk Rollegem De Kindervriend

CAR Lede De Springplank

CAR Lokeren Waas revalidatiecentrum

CAR Ninove De Locomotief

CAR Oostakker

CAR Oostende Stappie


16

CAR Oudenaarde Ter Eecken

CAR Roeselare

CAR Ronse Werken Glorieux nok

CAR Sint-Niklaas Het Veer

CAR Tienen DAT

CAR Torhout Sint-Rembert

CAR Wetteren De Schakel

CAR Wuustwezel Noorderkempen

CAR Zele Kapelhof

CAR Zottegem Wegwijs

Arteveldehogeschool, Gent

Au Petit Lorrain ‘Leerwijzer’, Oostduinkerke

Centrum voor Ontwikkelingstherapie, Roeselare

Ziekenhuis Inkendaal, Vlezenbeek

Overzicht van het aantal participanten 2008-2013

Centra Ambulante Revalidatie Andere vzw’s (non-profitsector)

2008 40 6

2009 41 6

2010 38* 4

2011 39 4

2012 37 4

2013 37 6

* Drie centra werden in 2010 één vzw i.p.v. twee vzw’s (Buggenhout, Deinze en Sint-Niklaas).

4. Erkenning en subsidiëring

Ministerie van Cultuur

Sig vzw werd in 1993 door het Vlaams Ministerie van Cultuur erkend als

‘organisatie voor vormings- en ontwikkelingswerk voor bijzondere doelgroepen’.

Vanaf 1 januari 1997 werd Sig vzw erkend als ‘dienst voor sociaal-cultureel

werk’ bij hetzelfde ministerie. De erkenning en subsidiëring gebeurde op basis

van de jaarlijkse realisatie van een aantal activiteitenpakketten. In 2003 werden

het decreet sociaal-cultureel volwassenenwerk opnieuw gewijzigd. Twee jaar

bleef Sig functioneren als dienst voor sociaal-cultureel werk. Vanaf 1 januari

2005 wordt Sig erkend als lid van de federatie Vijftact, een federatie van

vormingsdiensten voor personen met een handicap en hun omgeving. Vijftact

Activiteitenverslag Sig 2013 werd officieel opgericht op 21 april 2004. De federatie groepeert vijf voormalige

diensten voor sociaal

Vlaamse Dienst Autisme en Fevlado Diversus. De opdracht van Vijftact is het

ontwikkelen van educatieve programma's en het aanbieden van aanvullende

activiteiten op het vlak van sensibilisatie, begeleiding en maatschappelijke

activering. Dit alles moet gericht zijn naar het brede (hoofdzakelijk niet

professionele) publiek. Onder impuls van dit decreet richt de Sig

expliciet tot twee doelgroepen: (1) professionele hulpverleners en (2) alle

geïnteresseerden. Het nieuwe decr

kwantitatieve naar kwalitatieve regelgeving. Er wordt gewerkt met

beleidsplannen en jaarprogramma's. Kwaliteitszorg wint aan belang.

Provincie Oost

Sig kon ook in 201

erkenning van de provincie Oost

5. Samenwerkingsverbanden

Federatie van Centra voor Ambulante Revalidatie

doelstelling: het opzetten van projectmatig wetenschappelijk onderzoek in

samenwerking met verschillende universiteiten en

Arteveldehogeschool

doelstelling: samenwerken aan projectmatig wetenschappelijk onderzoek,

maatschappelijke dienstverlening, permanente vorming en publicaties

Verder werkt Sig intensief mee in het

Vlaams Forum voor Diagnostiek

België.

6. Lidmaatschappen

Sig is lid van:

- Vijftact, Federatie van vormingsdiensten voor personen met een handicap

- Sociare, Federatie Werkgevers Sociaal

- Federatie voor Organisaties Volksontwikkeling (FOV) (via Vijftact)

- Vlaams Studie

3

werd officieel opgericht op 21 april 2004. De federatie groepeert vijf voormalige

diensten voor sociaal-cultureel werk: Sig, Centrum Zit Stil, Gezin en handicap,




ing. Dit alles moet gericht zijn naar het brede (hoofdzakelijk niet

professionele) publiek. Onder impuls van dit decreet richt de Sig


geïnteresseerden. Het nieuwe decreet houdt ook een ommekeer in van een



Provincie Oost-Vlaanderen

in 2013 rekenen op een nominatum

erkenning van de provincie Oost-Vlaanderen.

Samenwerkingsverbanden

Federatie van Centra voor Ambulante Revalidatie - Sig

: het opzetten van projectmatig wetenschappelijk onderzoek in

samenwerking met verschillende universiteiten en hogescholen

Arteveldehogeschool - Sig

: samenwerken aan projectmatig wetenschappelijk onderzoek,


Verder werkt Sig intensief mee in het Netwerk Leerproblemen Vlaanderen,

Vlaams Forum voor Diagnostiek en het ICF-platform voor Nederlandstalig

Lidmaatschappen

Vijftact, Federatie van vormingsdiensten voor personen met een handicap

Sociare, Federatie Werkgevers Sociaal-culturele sector (via

Federatie voor Organisaties Volksontwikkeling (FOV) (via Vijftact)

Vlaams Studie- en Documentatiecentrum voor vzw's (VSDC)

17

werd officieel opgericht op 21 april 2004. De federatie groepeert vijf voormalige

til, Gezin en handicap,




ing. Dit alles moet gericht zijn naar het brede (hoofdzakelijk niet-

professionele) publiek. Onder impuls van dit decreet richt de Sig-werking zich


eet houdt ook een ommekeer in van een



Samenwerkingsverbanden

Sig

: het opzetten van projectmatig wetenschappelijk onderzoek in

hogescholen

: samenwerken aan projectmatig wetenschappelijk onderzoek,


Netwerk Leerproblemen Vlaanderen, het

platform voor Nederlandstalig

Vijftact, Federatie van vormingsdiensten voor personen met een handicap

culturele sector (via Vijftact)

Federatie voor Organisaties Volksontwikkeling (FOV) (via Vijftact)

en Documentatiecentrum voor vzw's (VSDC)


18

Werking 2013

1. Vorming professionele hulpverleners

Het vormingsaanbod richt zich tot professionele hulpverleners werkzaam in de

Centra voor Ambulante Revalidatie (CAR) en aanverwante sectoren. We

proberen zo nauw mogelijk aan te sluiten bij de vormingsnoden van deze

sectoren. Op die manier willen we het verantwoord handelen (evidence based)

in de praktijk van de professionele hulpverlening ondersteunen.

Bij het opzetten van het programma hanteren we de principes van

verantwoord handelen. Drie factoren zijn hierbij belangrijk: (1) de mate waarin

een onderzoek, een therapeutische methode, een test, … wetenschappelijk

verantwoord is, (2) of en hoe deze in de klinische praktijk kan worden gebruikt

door hulpverleners, rekening houdend met de specifieke kenmerken en

vaardigheden van deze therapeuten, en (3) afgestemd op de kenmerken en

context van de specifieke cliënt.

Elke activiteit wordt door de deelnemers geëvalueerd. Via deze evaluaties

volgen we de kwaliteit van de vorming op en sturen we zo nodig bij.

De gros van de studiedagen wordt in vakantieperiodes georganiseerd (herfst,

krokus- en paasvakantie). Daarnaast plannen we telkens een aantal

studiedagen die plaatsvinden op gewone werkdagen. We noemen dit

‘studiedagen buiten de vakantie’. Ook de workshops vinden meestal plaats op

gewone werkdagen. Het volledige aanbod verschijnt twee maal per jaar in een

programmabrochure (juni en november) die enkel online verschijnt. Een

beknopte flyer wordt rondgestuurd. Inschrijven gebeurt online via de website.

Verder wordt het aanbod bekendgemaakt via de elektronische nieuwsbrief, via

aankondigingen in tijdschriften, enz. In uitzonderlijke gevallen wordt een

aparte promotiefolder gemaakt, bijvoorbeeld voor het symposium Insigt.


19

Verder organiseren we ook studiedagen voor specifieke doelgroepen, de

laatste jaren bijvoorbeeld voor zorgleerkrachten. Dit aanbod wordt via

specifieke kanalen bekendgemaakt. Tot slot zijn er de intervisiewerkgroepen:

deze richten zich nagenoeg exclusief tot personeelsleden van de CAR.

Hieronder volgt een overzicht van de georganiseerde activiteiten en het aantal

deelnemers in 2013. Op p. 24 vindt u een globale overzichtstabel van de

deelnemersaantallen over de laatste vijf jaar.

Studiedagen

Opzet en doelgroep

Organisatorisch vormen de studiedagen tijdens de vakantie telkens een

geheel. De aangeboden onderwerpen staan inhoudelijk echter los van elkaar.

De meeste studiedagen duren een hele dag, sommige maar een halve.

Wanneer een studiedag volzet is, wordt afhankelijk van het aantal mensen op

de wachtlijst onmiddellijk of op termijn een herneming overwogen. Als de

herneming in diezelfde vakantie valt, zijn de cijfergegevens over de

hernemingen vermeld bij de oorspronkelijk geplande studiedagenreeks. Valt

de herneming buiten de vakantie, dan staat ze vermeld bij de studiedagen

buiten de vakantieperiode, samen met studiedagen die per definitie buiten de

vakantie werden georganiseerd.

Studiedagen tijdens de vakantie (Krokus, Pasen en Herfst 2013) (in Destelbergen, tenzij anders vermeld)

Titel van de studiedag Begeleiding Deelnemers

11 februari 2013

Rekenzwakke kinderen leren omgaan met de rekenwereld tot 20

Hilde Heuninck 51

‘Maak mij niet down’ Specifieke kwetsbaarheden van mensen met down

Karel de Corte 53

Het meertalige kind holistisch benaderd: zoektocht naar een betere begeleiding

Nina De Vos, Charlotte Mostaert en Hilde De Smedt

35

Spelbegeleiding voor jonge kinderen met een ernstige ontwikkelingsachterstand: het programma Stimulate-Enjoy-Safety (SES)

Johan Lemmens en Jan Valy

62

Gedragsmoeilijkheden, depressie of faalangst na NAH

Dirk Liessens 42


20


12 februari 2013


Hilde Heuninck 50

Ouderbegeleiding: Opvoeden doe je zo… Hoezo?

Ilse Dewitte 52

Neurofibromatose type 1 vanuit multidisciplinair perspectief

Eric Legius 11

Nederlandstalig revalidatiemateriaal voor mensen met gehoorverlies (i.h.b. met CI)

Leo De Raeve 32

12 februari 2013 (Hasselt)

Dyslexie bij +16-jarigen: de diagnostiek van de anamnese tot en met het handelen

Pieter Depessemier 11

Probleemgedrag bij kinderen met ASS Marc Serruys 23

13 februari 2013

Rekening houden met autisme: Over rekenproblemen bij kinderen met ASS

Anke Van Acker, Jana Gastmans en Anja Uyttenhove

85

Kinderen en jongeren helpen bij verdriet

Manu Keirse 31

MISC. Ontwikkeling stimuleren bij baby's, peuters en kleuters

Albert Janssens 39

DYSAMIX - behandeling van volwassenen met dysartrie Deel 1: licht gestoorde spraakverstaanbaarheid

Frank Paemeleire 41

14 februari 2013

DYSAMIX - behandeling van volwassenen met dysartrie Deel 2: matig tot ernstig gestoorde spraakverstaanbaarheid

Frank Paemeleire, Karen Vermeire en Ruth Schelfhout

46

Toch nog leren lezen (TNL) Wim Verhagen en Niek Scholts

24

Moetivatie of motivatie? De rol van behoefteondersteunend motiveren

Maarten Vansteenkiste 26

Cognitieve vaardigheden (1) Welke vaardig-heden moeten kinderen aangeleerd krijgen?

Albert Janssens 27

8 april 2013

Gehechtheid, psychopathologie en veerkracht: blik vanuit de kinderpsychiatrie

Peter Emmery 41

Diagnostiek bij dyscalculie: recente inzichten en instrumenten

Ruth Vanderswalmen 53

Intelligentieonderzoek bij allochtone kinderen: een aanpak op maat

Liesbet De Kerf en Charlotte Mostaert

12

BrainSTARS: programma voor kinderen/jongeren met NAH en hun opvoeders, leerkrachten en begeleiders

Eric Hermans 35

Initiatie coaching Anne Breda en Hilde Van Lysebettens

17


21


9 april 2013

Een mirakel en een toverstaf: oplossingsgericht werken bij autisme

Joost Devriese en Jo Wieme

60

Revalidatie van lichte en matige stoornissen van het sociale brein

Evert Thiery 22

Remedial teaching, leerbegeleiding, leertherapie, studievaardigheidstraining, … Kinderen en jongeren ondersteunen bij leren, onthouden en denken

Pieter Depessemier 56

Gezin, ouderschap en opvoeding in een migratiecontext

Birsen Taspinar 13

9 april 2013 (Leuven)

Speltechnieken in de gedragstherapie

Eric Heyns 32

Differentiatie van en wisselwerking tussen neurogene taal- en spraakstoornissen

Nele Schuddinck 24

State of the art in de kinderergotherapie: de kunst om de theorie in praktijk te brengen

Margo van Hartingsveldt

30

10 april 2013

Eet- en drinkmoeilijkheden bij kinderen met een motorische beperking: slikken en verslikken, tandverzorging en speekselverlies

Chris Rampelbergh 36

Werken met een multiprobleemgezin Danny Trimbos en Els Van den Berghe

19

Verdwaald in het dementiepaleis? Wegwijs in symptomen, opsporing en behandeling

Sebastiaan Engelborghs 36

Ontwikkelingsdysfasie. Theoretisch kader, diagnostiek en behandeling

Inge Zink 66

Ouderbegeleiding voor taalstimulering bij meertalige kinderen

Eline Liekens 35

11 april 2013


Hilde Heuninck 51

(Neuro)psychologische diagnostiek bij kinderen: een praktisch overzicht

Noortje Hermans en Wouter Lambrecht

28

"Luister nu eens naar mij!" Ondergesneeuwde gevoelens bij kinderen

Lut Celie 55

(Differentiaal)diagnostiek van ASS bij kinderen en adolescenten: knelpunten in de diagnostische praktijk

Wilfried Peeters 49

Psycho-educatie ADHD in de klas Jan Vanthomme en Jannes Baert

9

24 oktober 2013 (verplaatst van Herfst naar deze datum )

DCD en grootmotorische vaardigheden Wouter Carton 42

28 oktober 2013

ADHD: een multimodaal diagnostisch proces Jannes Baert 27


22


Regulatiestoornissen: ontwikkelingsgerichte diagnostiek en behandeling van verstoorde gedragspatronen bij baby's, peuters en kleuters

Magda Van hee 54

Studeren met een autismespectrumstoornis (ASS)

Wim Tops 49

Diagnostiek en behandeling van visuele perceptiestoornissen

Tanja Coeckelbergh 19

Beginnende en gevorderde leesmoeilijkheden remediëren op het niveau van de volledige lagere school

Hilde Heuninck 76

29 oktober 2013

Beginnende en gevorderde spellingsmoeilijkheden remediëren op het niveau van de volledige lagere school

Hilde Heuninck 75

Vroegdiagnostiek bij jonge kinderen met ASS

Annelien Merckaert en Isabel De Groote

46

Therapeutisch werken met kinderen en gezinnen: kennismaking met de oplossingsgerichte systeemtherapie ontwikkeld in het Korzybski-instituut

Myriam Le Fevere de Ten Hove

21

Adolescenten met ADHD: Hoe de problemen in het dagelijkse (school)leven aanpakken?

Saskia van der Oord 30

29 oktober 2013 (Leuven)

Logopedie en autisme Veerle Vantorre 71 DYSAMIX - behandeling van volwassenen met dysartrie

Frank Paemeleire 34

Krachtgericht aan de slag met meervoudig kwetsbare en gekwetste personen en gezinnen

Koen Vansevenant 13

30 oktober 2013

Kinderen uit multiprobleemgezinnen ondersteunen

Albert Janssens 30

Cerebrale visuele inperking (CVI): het verschil tussen kijken en zien

Valerie D’Hoker 61

Ondersteuning van jongvolwassenen met ADHD, ASS, dyscalculie en dyslexie in het onderwijs

Dorien Jansen, Ellen Meersschaert en Dieter Baeyens

31

Gebruik en toepasbaarheid van de Lijsten voor Evaluatie van Pragmatische Vaardigheden (EPVs). Screening voor vroege opsporing van kinderen met een risico op communicatieve problemen (6-30 maanden)

Mie Cocquyt 10

31 oktober 2013

Cognitieve vaardigheden Deel 2: Hoe met materialen omgaan zodat ze toegankelijk worden voor het kind?

Albert Janssens 19


23


Gedragsproblemen en kinderpsychiatrische diagnostiek

Emmanuël Nelis 34

Wat u moet weten over niet-aangeboren hersenletsel (NAH): inleiding op cognitieve, emotionele en gedragsmatige

Wouter Lambrecht 19

Werden geannuleerd (wegens te weinig deelnemers of andere omstandigheden):

- Logopedie en autisme (Veerle Vantorre) (12 februari 2013) - Diagnostiek en behandeling van visuele perceptiestoornissen ( Tanja Coeckelbergh)

(12 februari 2013) - Adolescenten met ADHD: Hoe de problemen in het dagelijkse (school)leven aanpakken?

(Saskia van der Oord) (9 april 2013)

Studiedagen buiten de vakanties 2013 (in Destelbergen, tenzij anders vermeld)

Titel van de studiedag (begeleiding) Data (plaats) Deelnemers

Fonetische en fonologische articulatietherapie creatief en communicatief bekeken (Ingrid Herreman)

22 januari 52

Pesten bij kinderen en jongeren: informatie en advies voor leerlingenbegeleiders en hulpverleners (Gie Deboutte)

26 februari 31

Rekenzwakke kinderen leren omgaan met kommagetallen (Hilde Heuninck)

19 april 31

Rekenzwakke kinderen leren omgaan met metend rekenen en meetkunde (Hilde Heuninck)

17 mei 50

Praten met kinderen (Piet Vandebriel) 4 juni 55

Breuken zetten de rekenwereld op z’n kop (Hilde Heuninck) 7 juni 24

Rekenzwakke kinderen leren omgaan met de rekenwereld tot 1000 (Hilde Heuninck)

2 juli 30

Differentiaaldiagnostiek en comorbiditeit ASS, geactualiseerd volgens DSM-5 (Ilse Aerts)

18 oktober 57

Cijfers liegen wel! Diagnostiek en behandeling van rekenstoornissen: een update (Annemie Desoete)

18 november 108

Fonetische en fonologische articulatietherapie creatief en communicatief bekeken (Ingrid Herreman)

21 november 50

Gentle Teaching: focus op de relatie in plaats van op het gedrag (Karel De Corte)

22 november 16

Mindfulness bij kinderen en jongeren (Filip Raes, Katleen Van der Gucht, Saskia Van der Oord)

17 oktober 48


24

Aantal deelnemers studiedagen

In 2013 zijn er 73 studiedagen georganiseerd voor 2833 deelnemers.

Deelnemersaantallen (2009-2013)

2009 2010 2011 2012 2013

Studiedagen Krokus 815 803 960 807 741

Studiedagen Pasen 883 875 795 863 779

Studiedagen Herfst 1024 958 902 858 761

Subtotaal 2722 2636 2657 2528 2281

Studiedagen buiten vakantie 714 697 638 915 552

Totaal 3436 3333 3295 3443 2833

De participatie van deelnemers uit de diverse sectoren hangt af van de

geprogrammeerde thema’s. De categorie ‘varia individueel’ in de onderstaande

tabel omvat enerzijds zelfstandig werkende therapeuten, anderzijds

personeelsleden uit diverse sectoren die zich individueel inschrijven. ‘Varia

diensten’ omvat een aantal diensten die bij inschrijving niet eenduidig te

categoriseren is.

Procentuele samenstelling van de deelnemers per sector (2009-2013)

2009 2010 2011 2012 2013

Centra Ambulante Revalidatie (CAR) 40,35 % 38,66 % 35,17 % 36,39 % 37,09 %

BO en BuSO 3,83 % 3,11 % 3,09 % 4,76 % 2,37 %

CGGZ 0,29 % 0,30 % 0,23 % 0,61 % 0,44 %

Voorzieningen VAPH 4,34 % 4,44 % 5,46 % 4,30 % 3,64 %

Opleidingen 0,72 % 0,61 % 0,63 % 1,05 % 0,75 %

CLB 5,31 % 3,19 % 4,17 % 5,87 % 4,47 %

Varia diensten 12,36 % 10,99 % 9,16 % 8,74 % 9,07 %

Varia individueel 30,44 % 36,84 % 37,59 % 35,52 % 40,20 %

Ziekenhuizen 2,36 % 1,86 % 1,99 % 2,76 % 1,97 %


25

Workshops

Opzet en doelgroep

De workshops worden op dezelfde manier geprogrammeerd als de

studiedagen. Het verschil met de studiedagen, die eerder gericht zijn op

kennisverwerving, is dat hier er in kleinere groepen wordt gewerkt en dat de

nadruk meer ligt op praktijk en het inoefenen van vaardigheden.

Workshops 2013 (in Destelbergen, tenzij anders vermeld)

Titel van de workshop (begeleiding) Data (plaats) Deelnemers

Relaxatie voor kinderen met ontwikkelingsproblemen (Mark Liefhooghe)

11 januari dag 1 in 2012

15

Slikstoornissen. Van mond tot slokdarm (Mieke Moerman)

29 januari 31

Onderzoek en training van evenwicht bij peuters en kleuters: voorstelling van de Gentse Evenwichttest (Alexandra De Kegel en Wouter Carton)

31 januari 19

Spelenderwijs wijzer worden: spel en speelgoed bij kinderen van 0 tot 6 jaar (Marieke Coussens, Veerle Joos en Karen Joos)

21-22 februari 26

Basiscurcus bewegingspedagogiek volgens Veronica Sherborne (level I/II) (Véronique Goethals)

22-23 februari 11 oktober

9

Basale stimulatie: begeleiden van mensen met een ernstig meervoudige beperking (Mieke Lecompte)

4 maart 12

Tinnitus Retraining Therapie (TRT) (Pawel Jastreboff, Margaret Jastreboff)

6-7-9 maart 33

Spraakdyspraxie (Annelies Van Dijk en Joost Colenbrander)

14 maart en 18 april

12

Een effectieve psychosociale aanpak van ADHD (Hermien De Backer)

16-26 april 19

Adem- en ontspanningstherapie. Methode Van Dixhoorn (AOS) (Els Anthonissen)

18-19 april 16-17 mei

7

Leespraat: leren lezen én leren praten (Heidi van Ginkel)

23 april 13

Organisatieproblemen en autisme (Annemie Mertens)

25 april 21

Schouderproblematiek bij de volwassen CVA-patiënt (Peter Popelier)

2 mei 16

Handproblematiek bij de volwassen CVA-patiënt (Peter Popelier)

3 mei 17

Voetproblematiek bij de volwassen CVA-patiënt (Peter Popelier)

6 mei 15


26

Titel van de workshop (begeleiding) Data (plaats) Deelnemers

Invullen van schoolboeken met een toetsenbord. Voor personen met een schrijfmotorische beperking (Wim De Backer)

30 april 9

Computeraanpassingen voor kinderen met DCD (Wim De Backer)

30 april 15

Hulpmiddelen om tijd, activiteiten en handelingen te visualiseren voor mensen met autisme (Wim De Backer en Ruth Schelfhout)

14 mei 9

Gratis software voor kinderen met leerstoornissen (Marleen Meermans)

14 mei 18

Computeraanpassingen voor kinderen met DCD (Marleen Meermans)

30 mei 7

Gratis software voor kinderen met leerstoornissen (Marleen Meermans)

30 mei 9

Relaxatie voor kinderen met ontwikkelingsproblemen (Mark Liefhooghe)

4-11 oktober 10

CO-OP en NTT: twee manieren van therapie voor kinderen met DCD (Eugene Rameckers en Esther Calame)

14 oktober, 4 november, 16 december

12

Hanencurcus 'Praten doe je met z'n tweeën' (PDMT) Hanen Certificeringsworkshop (Johan Dekelver)

21-22-23 oktober 21

Opfrissingscursus EHBO (Provikmo) 14 november 13

Stevig in je schoenen, lekker in je vel! De psychosociale weerbaarheid van kinderen en jongeren versterken met de methode 'Ho, tot hier en niet verder…!' (Jooske Kool)

14-15 november 16

ABA, een wetenschappelijke en bewezen effectieve manier om kinderen met autisme optimaal te stimuleren in hun ontwikkeling (Laura Schouten)

18-19 november 9-10 december

21

Dyslexie en tablets (Marleen Meermans) 26 november 20

Dyslexie en tablets (Marleen Meermans) 4 december 18

S-Tape: Elastisch therapeutisch tapen voor logopedisten/orofaciale therapeuten (Esther de Ru)

16 december 17

Werden geannuleerd (wegens te weinig deelnemers of andere omstandigheden):

- Werken met de Schlichting Test voor Taalbegrip en de Schlichting Test voor Taalproductie-II (Laura Sijs) (28 januari 2013)

- Een specifieke benadering van normaal begaafde kinderen en jongeren met autisme (Ilse

Aerts en Veerle Vantorre) (15 & 24 januari en 7 februari 2013)

- Generaliseren: van de ene situatie naar de andere (Veerle Vantorre)

(17 januari en 22 februari 2013)

- Eetproblemen met autisme (Thomas Fondelli) (25 & 26 februari 2013)

- Familie… botsen of verbinden? Professionele communicatie met familie (Inge Singulé)

(23 april & 31 mei 2013)

- Basisopleiding EHBO-hulpverlener (Provikmo) (14 & 15 oktober 2013)

- Basiscursus MISC (Albert Janssens) (22 november & 13 december 2013)


27

Workshops voor leidinggevenden in de CAR 2013

Voor de leidinggevenden werkzaam in de CAR wordt elk jaar een afzonderlijk

aanbod georganiseerd. Omdat er in de sector veel nieuwe directies gestart zijn,

werd dit programma geïntensifieerd onder de noemer ‘Capita Selecta voor

(nieuwe) directies’. De onderwerpen zijn gekozen na bevraging bij de doelgroep.

Uiteraard zijn directies die al wat langer in het werkveld staan ook welkom.

Titel van de workshop (begeleiding) Datum Deelnemers

Preventie en hiërarchische lijn (Eddy Coddens)

28 januari 10

Sociale media voor de CAR. Wat krijgt onze like? (Ralf Caers)

25 maart 16

Jaarrekening als financiële beleidstool: financieel solide organisatie (Stefaan Tuytten)

6-13 december 10

De volgende workshop werd geannuleerd wegens te weinig inschrijvingen:

- Basisworkshop inspirerend coachen (Anne Breda & Hilde Van Lysebettens)

Workshops voor revalidatieartsen CAR 2013

Voor de artsen werkzaam in de CAR wordt elk jaar een afzonderlijk aanbod

georganiseerd. Dit jaar stonden twee activiteiten geprogrammeerd i.s.m. de

Vereniging van Revalidatieartsen.


Competenties in moeilijke situaties (Manu Keirse)

25 mei 11

Infant Mental Health & diagnostisch onderzoek van het jonge kind (Celia Van Zandweghe)

30 november 13

Workshops CAReMANAGER

Op vraag van de Federatie van Centra voor Ambulante Revalidatie

organiseerde Sig een aantal workshop ter ondersteuning van de implementatie

van het softwareprogramma CAReMANAGER.


Opleiding CAReMANAGER (Tiny Van Vooren, Martine Vandewalle en Bart Portier)

28 februari 5 maart

32

Opleiding CAReMANAGER (Tiny Van Vooren, Martine Vandewalle en Bart Portier)

22-26 maart 43

Follow-up sessie CAReMANAGER reeks 1 (Martine Vandewalle en Bart Portier)

26-30 september 25

Follow-up sessie CAReMANAGER reeks 2 (Martine Vandewalle en Bart Portier)

3-10 oktober 48


28

Supervisie ICF in de CAR

Vorig jaar organiseerde Sig de eerste opleiding ICF in Vlaanderen. De

deelnemers vanuit de CAR formuleerden de nood aan follow-up. Dit heeft

geleid tot de oprichting van een supervisiewerkgroep ICF in de CAR. De

bedoeling is, onder de deskundige begeleiding van Jan Scheiris en Dirk Florin,

de implementatie van ICF in het eigen centrum te ondersteunen. In eerste

instantie zijn er vier bijeenkomsten gepland (twee in 2013, twee in 2014).

Daarna wordt geëvalueerd of er verdere ondersteuningsnoden zijn.


Supervisiewerkgroep ICF in de CAR (Jan Scheiris en Dirk Florin)

23 oktober – 4 december

16

Aantal deelnemers workshops

In 2013 zijn 41 workshops georganiseerd voor een totaal van 704 deelnemers.

Aantal workshops en totaal aantal deelnemers (2009-2013)

2009 2010 2011 2012 2013

Aantal workshops 26 27 39 37 41

Totaal aantal deelnemers 536 460 695 703 704

Procentuele samenstelling van de deelnemers per sector (2008-2013)

2009 2010 2011 2012 2013

Centra Ambulante Revalidatie (CAR) 35,65 % 50 % 44,94 % 48,03 % 39,56 %

BO en BuSO 10,40 % 5,22 % 5,06 % 5,57 % 6,22 %

CGGZ 0,60 % 0,86 % 0,32 % 0,33 % 0,22 %

Voorzieningen VAPH 6,56 % 5,43 % 5,06 % 4,75 % 5,11 %

Opleidingen 0,66 % 0,65 % 0,95 % 1,15 % 0,67 %

CLB 2,32 % 1,32 % 0,47 % 1,16 % 0,89 %

Varia diensten 14,65 % 11,09 % 10,13 % 12,95 % 15,55 %

Varia individueel 27,77 % 21,08 % 29,43 % 18,85 % 25,55 %

Ziekenhuizen 1.39 % 4,35 % 3,64 % 7,21 % 6,22 %


29

Symposium

Insigt in vroegtijdige diagnostiek en behandeling

Voor de vijfde keer organiseerde Sig het symposium Insigt, een jaarlijks

evenement waarvan de naam verwijst naar de opzet: professionele

hulpverleners (nog) meer inzicht geven in een actuele problematiek. In 2013

was het thema Vroegtijdige diagnostiek en behandeling. Op donderdag 16 mei

kwamen 241 deelnemers naar het Congrescentrum Ter Elst te Antwerpen.

Mensen die werken met jonge kinderen (0 – 6 jaar) moeten vaak zoeken naar

een evenwicht. Ze balanceren tussen ‘vroeg genoeg’ en ‘te vroeg’, tussen

ingrijpen en nog wat tijd geven, tussen ‘meten is weten’ en louter ‘afgaan op

het gevoel’. Het is vaak niet een zaak van of-of, maar van en-en. Kijken naar

het kind én naar zijn context. Het kind tijd geven om te groeien én het

intussen gericht proberen te stimuleren. Aangepaste tests en observatie-

instrumenten gebruiken én je tegelijkertijd bewust zijn van de relativiteit van

wat je meet. Weten en aanvaarden dat niet elk kind overal even goed in kan

zijn en toch streven naar een optimale ontwikkeling voor ieder kind. Onze

kennis over de vroege ontwikkeling is de afgelopen jaren sterk toegenomen.

Tijdens dit symposium laten we een aantal experts aan het woord, mensen

met zowel klinische als wetenschappelijke ervaring. Ze geven u een kritisch en

genuanceerd overzicht van wat belangrijk is in het werken met jonge

kinderen: aandacht voor context en beschermende factoren, aandacht voor

risicogroepen, aandacht voor de variatie die inherent is aan de ontwikkeling

van jonge kinderen, en een goede kennis van klinische beelden, oorzaken en

behandelingsmogelijkheden.

Het programma :

• Inleiding door Emmanuël Nelis (symposiumvoorzitter)

• Een vrolijke chaos: ontwikkelingspatronen bij jonge kinderen

(Paul van Geert, Rijksuniversiteit Groningen)

• Gehechtheid en veerkracht: goed begonnen is meer dan half gewonnen

(Peter Emmery, Kinderpsychiatrisch Centrum Genk)

• Prematuriteit: diversiteit in ontwikkelingspad en -uitkomst

(Isabel De Groote, UCIKAP UZ Gent)

• Als leren omgaan met anderen niet vanzelfsprekend is:

zin en onzin van vroege diagnostiek

(Herbert Roeyers, Universiteit Gent)

• Slotwoord door Emmanuël Nelis


30

Studiedagen voor specifieke groepen

Sommige activiteiten zijn niet bedoeld voor personeel van de CAR, maar voor

andere doelgroepen. Het gaat om een open aanbod, maar met een duidelijk

omschreven doelgroep. De bekendmaking gebeurt dan ook heel gericht.

Zo organiseerden we in 2013 opnieuw studiedagen voor zorgcoördinatoren en

zorgleerkrachten. Dit initiatief werd gestart in september 2009. Aanvankelijk

kenden deze studiedagen grote belangstelling. Wij zien echter nu een daling

van het aantal deelnemers.

Het aanbod loopt per schooljaar en omvat telkens een aantal studiedagen. We

plannen onderwerpen waar elke school - en dus ook elke zorgleerkracht -

vroeg of laat mee te maken heeft. De studiedagen zijn concreet en praktisch

uitgewerkt, zodat de deelnemers meteen aan de slag kunnen. De lesgevers

hebben steeds een ruime praktijkervaring.

Studiedagen voor zorgleerkrachten 2013

Titel van de studiedag (begeleiding) Datum Deelnemers

Autisme in het gewoon onderwijs (Kobe Vanroy) 14 januari 18

Omgaan met ouders (Leen Ryckaert) 21 maart 23

Kinderen uit multiprobleemgezinnen ondersteunen (Albert Janssens) 3 mei 20

Optellen en aftrekken in de lagere school (Hilde Heuninck) 24 mei 25

Schrijfmotoriek bij kinderen met ontwikkelingsstoornissen (Karen Van Dyck) 25 november 32

Aantal deelnemers studiedagen voor specifieke groepen (2009-2013)

2009 2010 2011 2012 2013

Studiedagen BO paramedici 90 - - - -

Studiedagen zorgleerkrachten 31 284 182 177 118


31

Intervisiewerkgroepen

De organisatie van de intervisiewerkgroepen verloopt per werkjaar. In de

werkjaren 2012-2013 en 2013-2014 waren er 16 werkgroepen actief. De

intervisiewerkgroepen zijn voornamelijk samengesteld uit personeel van de

CAR. De algemene coördinatie van de werkgroepen is in handen van Viviane

Vermeiren. Per werkgroep is er een inhoudelijke coördinator.

De werkgroepen komen maandelijks of om de zes weken bijeen. Per werkjaar

is er een programma opgesteld. Naast de vooropgestelde thema’s wordt er

telkens tijd uitgetrokken voor het uitwisselen van informatie over recente

studiedagen, publicaties, nieuwe tests of behandelingsmethodieken en

gevalsbesprekingen. Op het einde van het werkjaar verschijnt er een synthese

van de werkzaamheden in Signaal en op de website. Er wordt ook bekeken of

de werkgroep het volgende werkjaar verder zal bijeenkomen of niet.

De volgende intervisiewerkgroepen waren actief in 2013 (de huidige

inhoudelijke coördinator is telkens vermeld):

• Werkgroep Taaltherapie bij kleuters

(Ingrid Herreman, CAR Beveren & Begga Vandewalle, CAR Overleie Kortrijk)

• Werkgroep Gehoor

(Claire Tollenaere, CAR SLP Gent & Ann Neirinck, CAR Overleie Kortrijk)

• Werkgroep Leesstoornissen

(Véronique Gheysen, CAR Accent Kortrijk)

• Werkgroep Rekenstoornissen

(Karen Verraest, CAR Spermalie Brugge)

• Werkgroep Neuropsychologie

(Jean-Pierre De Maître, CAR Overleie Kortrijk)

• Werkgroep Hanen Oudercursus

(Marleen Van Renterghem, CAR Deinze)

• Werkgroep Autisme

(Daniëlle Schelstraete CAR Zele en Tim Verbeke, CAR Heule)

• Werkgroep Niet-aangeboren hersenletsel Volwassenen

(Jan Van Weyenbergh, CAR Buggenhout & Gunther Van Bost, CAR Deinze)

• Werkgroep Meertalige kinderen in de CAR

(Hilde De Smedt, Regionaal integratiecentrum Foyer Brussel)

• Werkgroep Ontwikkelingsstoornissen tussen 0-3 jaar

(Liesbeth Last, CAR Deinze)

• Werkgroep Visuele Perceptie

(Kathleen Claeys, CAR Overleie Kortrijk)


32

• Werkgroep Psychomotoriek: bewegen in de grote ruimte

(Kathy Goetmaeckers, CAR Zele)

• Werkgroep Behandeling van kinderen met ADHD in de CAR

(Jannes Baert, CAR Deinze)

• Werkgroep Preventieadviseurs in de CAR

(Sabrina Leysen, CAR Antwerpen)

• Werkgroep Sociaal werk in de CAR

(Bart Volders, CAR Oudenaarde) • Werkgroep gehoor en verstandelijke beperking

(Bianca Vandaele, Arteveldehogeschool Gent)

Aantal deelnemers aan de intervisiewerkgroepen (2008-2013)

Intervisiewerkgroep 2009-

2010

2010-

2011

2011-

2012

2012-

2013

2013-

2014

Taaltherapie bij kleuters 20 22 22 22 21

Gehoor 21 20 21 22 22

Leesstoornissen 19 20 17 16 15

Rekenstoornissen 22 21 18 20 21

Neuropsychologie 11 11 9 10 8

Hanen Oudercursus 12 12 12 11 10

Autisme 15 19 22 25 26

NAH Volwassenen 6 6 10 10 8

NAH Kinderen 6 8 5 - -

Meertalige kinderen 7 10 11 12 11

Grafo- en schrijfmotoriek 21 20 20 - -

Ontwikkelingsstoornissen 0-3 jaar 20 20 18 18 17

Visuele Perceptie 13 12 14 13 12

ADHD - 15 17 17 14

Psychomotoriek 23 25 23 24 21

Preventieadviseurs - 13 12 12 11

Sociaal werk in de CAR - - - 17 15

Gehoor en verstandelijke

beperking - - - 11 9

Totaal aantal deelnemers 227 258 251 260 241

• Werkgroep Ad Hoc Tablets en Co

(Griet Dewitte, COS Gent en Nathalie Vanassche, CAR Deinze)


Globaal overzicht aantal deelnemers

Uit de onderstaande tabel en grafiek valt af te leiden

deelnemers aan activiteiten voor professionele hulpverleners

behoorlijk gedaald is (927 deelnemers minder dan in 201

het grootst in studiedagen buiten vakantie en

deelnemers aan workshops bleef gelijk. In 2012 zorgde het symposium Samen

Sterk voor een groter aantal deelne

Globaal overzicht aantal deelnemers (200

Studiedagen vakantie

Studiedagen buiten vakantie

Workshops

Symposium Insigt

Symposia Varia

Studiedagen zorgleerkrachten

Studiedagen paramedici BO

Intervisiewerkgroepen

Globaal totaal

0

1000

2000

3000

4000

5000

6000

2008

3


it de onderstaande tabel en grafiek valt af te leiden dat

deelnemers aan activiteiten voor professionele hulpverleners

gedaald is (927 deelnemers minder dan in 2012

het grootst in studiedagen buiten vakantie en bij zorgleerkrachten. Het aantal


Sterk voor een groter aantal deelnemers aan symposia (380).

Globaal overzicht aantal deelnemers (2009-2013)

2009 2010 2011

Studiedagen vakantie 2722 2636 2657

buiten vakantie 714 697 638

536 460 695

Insigt 256 383 213

Symposia Varia - - 529

Studiedagen zorgleerkrachten 31 284 182

Studiedagen paramedici BO 90 - -

Intervisiewerkgroepen 227 258 251

Globaal totaal 4576 4718 5165

2009 2010 2011 2012 2013

intervisiewerkgroepen

studiedagen paramedici BO

studiedagen zorgco

symposium Insigt

symposia varia

workshops

studiedagen buiten vakantie

studiedagen vakantie

33

dat het globaal aantal

deelnemers aan activiteiten voor professionele hulpverleners in 2013

2, 18 %). De daling is

zorgleerkrachten. Het aantal


mers aan symposia (380).

2012 2013

2528 2281

915 552

703 704

101 241

380 -

177 118

- -

260 241

5165 5064 4137

intervisiewerkgroepen

studiedagen paramedici BO

studiedagen zorgco

symposium Insigt

symposia varia

workshops

studiedagen buiten vakantie

studiedagen vakantie


34

2. Breedmaatschappelijke vorming

Sinds 2005 biedt Sig een open vormingsaanbod aan voor het brede publiek.

Om dit aanbod te realiseren en verder uit te bouwen, werken we vooral samen

met andere organisaties. Deze organisaties hebben een eigen achterban en

promotiekanalen. Op die manier is het voor Sig makkelijker om potentiële

deelnemers te bereiken. De organisatie van de activiteit blijft in handen van

het Sig-secretariaat. We houden de individuele deelnemers op de hoogte van

de activiteiten via de elektronische nieuwsbrief. De deelnemers worden

systematisch bevraagd of ze zich willen abonneren op de maandelijkse

nieuwsbrief. De respons blijft groot: eind 2013 waren 2930 mensen

geabonneerd. Daarnaast wordt per activiteitenpakket een promotieplan

opgemaakt i.s.m. de lokale organisatie.

Qua inhoud en thema’s bleven we in 2013 grotendeels in dezelfde lijn verder

werken. Bij het aanbod voor (groot)ouders stonden vooral thema’s uit de

eigen leefwereld op het programma. Het pakket vorming over niet-aangeboren

hersenletsel (NAH) werd in 2013 verder gezet. Enerzijds organiseerde Sig de

basiscursus NAH en een aantal uitbreidingen hierop. Daarnaast werkte Sig

ondertussen in elke Vlaamse provincie een lotgenotencontact uit i.s.m. met

plaatselijke groepen. In Oost-Vlaanderen, Antwerpen, Vlaams-Brabant en

Limburg is dit met DyNAHmiek, in West-Vlaanderen met een aantal

organisaties, gekoepeld onder de naam Samensp(r)aak.

De programmering van het aanbod wordt grotendeels bepaald door de

deelnemers. Na elke vorming wordt alle deelnemers gevraagd welke thema’s

ze nog willen behandeld zien. Vanuit verschillende voorzieningen die dagelijks

werken met personen met NAH worden ook thema’s aangereikt.

Samenwerking met dienstencentra

Sig organiseerde in 2013 een aantal activiteiten in samenwerking met lokale

dienstencentra: (1) Dienstencentrum De Reinaert in Destelbergen, en (2)

Dienstencentrum Speltincx in Gentbrugge. Op de volgende bladzijden wordt de

samenwerking uitgebreid in kaart gebracht.


35

Bijleren in Destelbergen

In samenwerking met Dienstencentrum De Reinaert en het gemeentebestuur

van Destelbergen werden in 2013 veertien vormingen opgezet, gespreid over

het hele jaar. De gemeente voorziet hierbij logistieke en promotionele steun.

De activiteiten worden voornamelijk bekendgemaakt in de gemeente zelf.

Tijdens de namiddagactiviteiten programmeren we onderwerpen die

aanleunen bij de leefwereld van senioren en hun omgeving. Dit programma

loopt specifiek in samenwerking met Dienstencentrum De Reinaert.

De avondactiviteiten belichten vaak onderwerpen voor ouders van

opgroeiende kinderen. Om de draagwijdte te vergroten organiseren we deze

activiteiten vaak samen met andere organisaties. In 2013 werkten we samen

met Twins vzw, zelfhulpgroep Dysfasie, VBS Destelbergen, Dienst

Opvanggezinnen Destelbergen, Sprankel Oost-Vlaanderen, AHOSA en Vlaamse

Vereniging Autisme. Het valt op dat ze vaak meer deelnemers uit andere

gemeentes aantrekken. Dit is voor ons een indicatie dat het programma niet

alleen via de folders bekend geraakt, maar ook via andere kanalen (eigen en

andere website(s), aankondigingen in tijdschriften, mondelinge reclame).

Titel van de vorming (begeleiding) Datum Deelnemers

De waarde van vriendschappen (Adelin Verslyppe)

19 februari 6

Er loopt iets fout en dan? Hoe omgaan met crisisbeleid? (Greet Vossaert)

19 februari 18

Vroegdetectie van gedragsstoornissen (Caroline Braet)

19 februari 47

Psycho-educatie bij dysfasie (Nadia Brocatus)

19 februari 84

Slaapproblemen bij senioren (Marijke Merckx)

19 maart 9

Mag ik triest zijn? (Claire Wiewauters)

19 maart 21

Hoe kan ik mijn kind positief leren denken? (Wendy De Pree)

19 maart 16

Geheugentraining voor senioren (Michael Portzky)

23 april 24

Een medisch-biologische wandeling door het meerlingenland (Robert Vlietinck)

23 april 12

Opgroeien doen ze vanzelf, luisteren niet altijd (Mich Daix)

23 april 38

Is opvoeden een kinderspel? (Wendy Bosmans)

21 mei 184


36


Slechthorend, maar wel assertief! (Karen Aerden)

21 mei 32

Wat is dementie? (Michael Portzky)

15 oktober 44

Omgaan met veranderingen in het gezin (Manu Keirse)

21 oktober 26

De kunst van het ouder worden (Els Messelis)

19 november 10

Hoe kun je positief blijven denken en vertrouwen hebben in de toekomst? (Caroline Coddens)

10 december 5

Hoe omgaan met grensoverschrijdend gedrag bij peuters en kleuters (Karen Van Huffel)

10 december 21

Totaal 597

Geannuleerd wegens te weinig inschrijvingen:

- Is er iets mis met mijn kleinkind? Info over ADHD, dyslexie, autisme en moeilijke

kinderen (Guido D’Eer) (21 mei)

Bijleren in Gentbrugge

In samenwerking met Dienstencentrum Speltincx organiseerden we in 2013

vier vormingen, in eerste instantie bedoeld voor senioren. Deze samenwerking

verliep vlot. We konden rekenen op voldoende deelnemers.


Wat is dementie? (Michael Portzky)

11 maart 44

Hoe omgaan met apathie/depressie bij senioren ? (Jan Debaene)

25 maart 15

Vitaal ouder worden (Frank Desmet)

7 november 14

Hoe kun je jouw geheugen actief blijven houden? (Michael Portzky)

25 november 30

Totaal 103


37

Omgaan met niet-aangeboren hersenletsel (NAH)

De groep mensen met NAH wordt ieder jaar groter, mede door de groeiende

medisch-technologische kennis. Meer en meer mensen overleven hersen-

beschadiging. Er wacht hen de zware taak om met de blijvende gevolgen te

leren leven. Het gezin en de directe omgeving belanden samen met de

betrokkene in deze veranderde situatie: grote zorgen over de toekomst lopen

doorgaans over in ‘zorgen voor’ een geliefd persoon die in meerdere of

mindere mate op zoek moet naar zichzelf in deze nieuwe realiteit. Vaak zonder

het zelf te beseffen zijn partners, familieleden, vrienden of zelfs buren

‘mantelzorgers’ geworden en zijn zij onmisbare schakels in de hulpvraag én

het sociale vangnet van de betrokkene.

Sig vindt het belangrijk om correcte informatie over NAH en de gevolgen ervan

aan te bieden. In de eerste plaats voor partners en gezinsleden, zodat

verwachtingen realistischer kunnen worden ingeschat en hun inzet niet door

misverstanden of gebrek aan kennis afneemt.

Zorgen voor en na NAH

Onder de titel ‘Zorgen voor en na NAH: basisinformatie’ organiseerden we in

2013 op diverse locaties een aantal vormings- en ontmoetingsmomenten voor

partners, ouders en mantelzorgers. De sessies duren een halve dag. In de

programmatie is plaats voor regelmatige herneming van de basissessie

‘Zorgen na en voor NAH’ én voor verdiepingssessies zoals: ‘Geheugen en

concentratieproblemen na NAH’, ‘Relatie en seksualiteit na NAH’, ‘Emoties en

gedrag na NAH’, ‘Omgaan met verlies van vertrouwde persoon na NAH’ en

‘Denken, redeneren, plannen en leren na NAH’.

Titel van de vorming (begeleiding) Datum/Locatie Deelnemers

Omgaan met emoties en gedrag na NAH (Wouter Lambrecht)

30 januari Melle

10

Zorgen na en voor NAH, basisinformatie (Karla Michiels) vm

1 februari Lubbeek

11

Zorgen na en voor NAH, basisinformatie (Karla Michiels) nm

1 februari Lubbeek

9

Omgaan met cognitieve stoornissen na NAH (Wouter Lambrecht)

18 april Destelbergen

7

Omgaan met emoties en gedrag na NAH (Guy Lorent)

23 mei Bierbeek

4


38


Omgaan met gezin en relatie na NAH (Gunther Van Bost)

27 mei Deinze

7

Omgaan met emoties en gedrag na NAH (Engelien Lannoo)

31 mei Gent

22

Omgaan met gezin en relatie na NAH (Engelien Lannoo)

24 oktober Gent

12


26 september Bierbeek

6


21 november Destelbergen

8

Totaal 96

Geannuleerd wegens te weinig inschrijvingen: logica :

- Zorgen na en voor NAH, basisinformatie (Engelien Lannoo) (18 januari) - Zorgen na en voor NAH, basisinformatie (Sophie Huybrechts) (24 januari) - Zorgen na en voor NAH, basisinformatie (Gunther Van Bost) (28 januari) - Omgaan met emoties en gedrag (Guy Lorent) (14 februari) - Omgaan met cognitieve stoornissen na NAH (Kurt Beeckmans) (29 maart) - NAH: ziekte-inzicht en aanvaarding (Chris Anthonis) (17 september) - Hoe kan ik mijn NAH beter begrijpen? (Tess Van Loon e.a.) (17 september)

Vanaf 2012 organiseerde Sig in elke provincie in samenwerking met plaatselijke

groepen vormings- en gespreksavonden voor personen met NAH, hun partners,

ouders en familieleden.

Er wordt telkens een thema aangeboden waarover een deskundige uitleg komt

geven. Nadien is er ruimte om uit te wisselen. De plaatselijke groepen zorgen

voor de rekrutering van de deelnemers. Sig zorgt voor de deskundige en het

promotiemateriaal. De doelgroepen en de methodiek zijn per provincie

verschillend.

U vindt een overzicht per provincie op de volgende bladzijden.


39

Vorming voor personen met NAH en hun familie i.s.m. dyNAHmiek (Oost-Vlaanderen)

In samenwerking met dyNAHmiek Oost-Vlaanderen organiseerden we in 2013

een aantal vormingen in Destelbergen voor partners en gezinsleden van

personen met NAH en voor de personen met NAH zelf, telkens rond een

bepaald thema. Het betreffende thema werd voor beide groepen

geprogrammeerd op hetzelfde moment in een ander lokaal. Dit bood de kans

om op een open manier over de thema’s te praten. Daarnaast gaf het ook de

mogelijkheid om met lotgenoten ervaringen uit te wisselen. Dit concept is

uniek in Vlaanderen en bleek aan te slaan voor beide doelgroepen. We kregen

zeer veel positieve reacties en hebben besloten om dit concept verder uit te

werken.

Deze vormingen waren voor personen met een NAH zelf:


Kan ik nog werken met mijn NAH? (Lies Tijtgat)

4 februari 7

Ik wil beter onthouden (Anita Van Hoef)

25 maart 7

Ik herken mezelf soms niet meer (An Cornelis)

3 juni 5

Ik ben na mijn NAH afhankelijk, hoe organiseer ik alle hulp? (Katrijn Van Den Driessche)

7 oktober 7

Mijn vrienden, familie, … reageren anders op mijn NAH, hoe ga ik ermee om? (Wouter Lambrecht)

2 december 5

Totaal 31

Tezelfdertijd voor hun partners en/of gezinsleden:


Werken na NAH? (Joëlle Verbeeck)

4 februari 2

Hulpmiddelen bij geheugenproblemen na NAH (Joëlle Verbeeck)

25 maart 6


3 juni 8

Zorgen voor een persoon met NAH, hoe krijg ik het allemaal gedaan? (Joëlle Verbeeck)

7 oktober 2

Een persoon met NAH in huis, veranderen er veel relaties? (An Cornelis)

2 december 3

Totaal 21


40

Vorming voor partners van personen met NAH i.s.m. De Bolster (Ronse) In 2013 organiseerde Sig i.s.m. de Bolster twee vormingssessies.


Hoe kan ik mijn vrije tijd zinvol invullen? (Joëlle Verbeeck)

18 april 12

Omgaan met veranderde relaties na NAH (Sabine Strubbe)

10 oktober 11

Totaal 23

Vorming voor partners van personen met NAH i.s.m. dyNAHmiek (Antwerpen)

Deze vormingen werden georganiseerd door Sig i.s.m. dyNAHmiek Antwerpen.

Ook hier kwamen alle doelgroepen aan bod.


Omgaan met een veranderd leven na NAH (Chris Anthonis)

19 februari Zoersel

6

Omgaan met cognitieve stoornissen na NAH (Kurt Beeckmans)

22 maart Duffel

16

Zorgen na en voor NAH, basisinformatie (Sophie Huybrechts)

16 mei Edegem

18

Cognitieve en gedragmatige veranderingen (Sophie Huybrechts en Jo Verhaegen)

23 mei Edegem

9

Zorgen na en voor NAH, basisinformatie (Sophie Huybrechts)

26 september Edegem

18

Overleven intimiteit en relaties na NAH? (Jo Verhaegen)

24 oktober Edegem

12

Totaal 79

Vorming voor partners van personen met NAH i.s.m. dyNAHmiek (Limburg)

Deze vormingen werden georganiseerd door Sig i.s.m. dyNAHmiek Limburg

bestaande uit drie organisaties: Intesa, vzw Stijn en vzw Mané. Alle

doelgroepen kwamen aan bod: ouders , partners en personen met NAH.


41



21 maart Zonhoven

11

Kan ik nog werken met mijn NAH? (Kathleen Motmans en Eveline Theunissen)

25 april Zonhoven

7

Omgaan met aandachts- en geheugenproblemen na NAH (Guy Lorent)

26 september Zonhoven

9

Hoe omgaan met veranderd gedrag na NAH? (Dirk Liessens)

14 november Zonhoven

19

Totaal 46

Vorming voor partners van personen met NAH i.s.m. Samensp(r)aak (West-Vlaanderen)

Deze thema’s werden aangeboden i.s.m. Samensp(r)aak, een overkoepelende

vereniging bestaande uit vijf bij het doelpubliek betrokken organisaties in

West-Vlaanderen. Dit zijn De nieuwe Notelaar (Brugge), Den Achtkanter,

(Kortrijk), Sint-Amandus, (Beernem), KEI (Oostduinkerke) en Begeleidings-

dienst ’t Spoor (Gits). Er werden sessies georganiseerd specifiek voor ouders

of partners of familieleden.


Mijn partner reageert anders, is het niet willen of niet kunnen? (Mieke Geernaert)

16 april Oostduinkerke

9

101 vragen over hersenletsel (Christophe Lafosse)

25 juni Kortrijk

32

Mijn (volwassen) kind reageert anders, hoe ga ik ermee om? (Wouter Lambrecht)

26 september Gits

15

Meer zicht krijgen op de gevolgen van een hersenletsel of NAH (Mieke Geernaert)

21 november Brugge

15

Totaal 71

Vorming voor partners van personen met NAH i.s.m. dyNAHmiek (Vlaams-Brabant)

Deze vormingen werden georganiseerd door Sig i.s.m. Verder-Leven.


Ik heb NAH, hoe moet het nu verder? (Guy Lorent)

8 juni Lubbeek

11

Totaal 11


42

Bijleren over DCD

In samenwerking met vzw Dyspraxis werden in 2013 verschillende activiteiten

opgezet. Op 16 maart en 16 november was er telkens een DCD-voormiddag

met keuze uit verschillende workshops.


Eerste kennismaking met DCD (Kaat Dewitte en Celine Heyvaert)

16 maart Antwerpen

15

DCD in de thuissituatie, hoe ermee omgaan? (Veerle Algoed en Martine Vorsselmans)

16 maart Antwerpen

12

De overstap van basis naar SO en puberteit (Lieve Anthonissen en Wendy Bierbooms)

16 maart Antwerpen

17

Sticordi maatregelen en GON-begeleiding in het lager onderwijs (Kaat Dewitte)

16 maart Antwerpen

12

Een eerste kennismaking met DCD (Veerle Algoed en Wendy Bierbooms)

16 november Zottegem

33

Wat na het secundair onderwijs? (Charlotte De Lange)

16 november Zottegem

19

Totaal 108

Initiatie Vlaamse Gebarentaal

Sinds een aantal jaren geven we Initiatiecursus Vlaamse Gebarentaal. De cursussen werden gegeven door freelance medewerkers van Fevlado-Diversus. Deze werd vijf keer aangeboden.

Locatie/Begeleiding Data Deelnemers

Arteveldehogeschool (Eva De Durpel)

21 en 28 februari - 7, 21, 28 maart 18, 25 april en 2 mei

25

Arteveldehogeschool (Ayfer Iceloglu)

21 en 28 februari - 7, 21, 28 maart 18, 25 april en 2 mei

22

Arteveldehogeschool (Sandy Van Landuyt)

15, 22, oktober - 5, 12, 19 en 26 november – 10 en 17 december

25

Arteveldehogeschool (Lien Jacquemin)

15, 22, oktober - 5, 12, 19 en 26 november – 10 en 17 december

25

Arteveldehogeschool (Heidi Verhelst)

3, 10, 17, 24 oktober - 7, 14, 21 en 28 november

25

Totaal 122


43


Het totaal aantal deelnemers in 2013 is kleiner omdat er een 20-tal vormingen

minder werden georganiseerd. Het gaat hierbij vooral over vormingen m.b.t.

NAH in een aantal provincies. Daarnaast was er ook een cursus Initiatie

Gebarentaal minder dan in 2012.

2009 2010 2011 2012 2013

Vorming i.s.m. dienstencentra

787 538 480 634 700

Hotel Oma 22 263 - - -

Vorming over NAH 363 346 506 664 378

Bijleren over DCD 248 209 341 316 108

Vlaamse Gebarentaal 99 129 209 160 122

Andere activiteiten 98 43 134 - -

Globaal totaal 1617 1528 1670 1774 1308


44

3. Vorming op maat

Naast het open aanbod blijft er ook vraag naar vorming op maat. Organisaties

uit de welzijns- en gezondheidssector, sociaal-culturele organisaties, scholen,

ouderraden, diensten voor opvanggezinnen, kinderdagverblijven, enz. vragen

Sig op regelmatige basis om vorming ter plaatse te organiseren, aangepast

aan de werking en het doelpubliek van de aanvragende dienst. Een aantal

pakketten worden op initiatief van Sig bekendgemaakt via folders,

tijdschriften, mailings of andere kanalen. Dat geldt voor de thema’s Agressie:

een zachte aanpak, Slechthorendheid, Slechtziendheid, Sherborne bewegings-

pedagogiek, voor de thema’s over de ontwikkeling van het jonge kind en het

pakket ‘Teveel dB is niet ok’ (over lawaaipreventie).

Dikwijls is het ook de aanvragende organisatie die Sig een vraag stelt. Wij

gaan dan op zoek naar een aangepaste inhoud en (freelance)begeleider. Uit

de onderstaande tabel blijkt dat het aantal vragen daalt in vergelijking met de

vorige jaren. Het feit dat Sig sinds januari 2005 meer energie steekt in een

open aanbod voor alle geïnteresseerden (onder druk van de subsidiërende

overheid), heeft hiermee te maken.

Meer info over vorming op maat in 2013 vindt u in de onderstaande

detailoverzichten.

Aantal vormingen op maat (2009-2013)

2009 2010 2011 2012 2013

Vorming op maat 77 59 28 30 12

Over de ontwikkeling van het jonge kind

Thema / Aanvragende dienst Begeleiding Datum

Ontwikkeling van het jonge kind / VVSG West-Vlaanderen

Marieke Coussens 16 maart

Labels geven aan kinderen, vooren nadelen/Landelijke Kinderopvang Halle

Marleen Lauwers 22 april

Labels geven aan kinderen, vooren nadelen/Landelijke Kinderopvang Vilvoorde

Marleen Lauwers 27 mei

Ontwikkeling van het jonge kind / VVSG West-Vlaanderen

Marieke Coussens 19 oktober


45

Over de Sherborne bewegingspedagogiek : cursus

Aanvragende dienst Begeleiding Datum

KH Limburg Hasselt (6 dagdelen)

Bart Jaminé 22 januari

KH Limburg Hasselt (6 dagdelen)

Jo Daems 22 januari

Karel de Grote Hogeschool Antwerpen (4 dagdelen in 2013)

Erika Malschaert 5 november

Over omgaan met agressie


Academie voor schone kunsten (Dendermonde)

Leo Jans 2 maart

Hotel-oma


Gemeente Stabroek, gemeente Kapellen en opvoedingswinkel

Caroline Coddens 5 november

Gemeente Stabroek, gemeente Kapellen en opvoedingswinkel

Paul Calmeyn en Marleen De Winter

2 december

Andere

Onderwerp en aanvragende dienst Begeleiding Datum

Wat is Gentle Teaching? (PC Caritas)

Johan Engels 24 juni

Zorgen na en voor NAH, basisinformatie (Gemeente Bornem)

Wouter Lambrecht 10 december


46

4. Sensibilisering

Toneelvoorstelling NAH

‘Sporen in het onbestemde’

Voor de derde keer op rij gaat Sig in zee met toneelgroep Ter Duinen voor de

bekendmaking en boekingen van hun theaterstuk 'Sporen in het onbestemde'.

De acteurs, allemaal mensen met NAH, werken dit stuk samen met regisseur

Griet Carlier uit tot een aaneenschakeling van verhalen, anekdotes en situaties

die zich voordoen op een metaforische treinreis. Deze voorstelling wordt

ondersteund met geluidseffecten en videoprojecties. We nemen de

toeschouwer graag mee op onze magisch realistische reis door de tijd, door de

wereld, door het leven (met NAH).

Sig organiseerde op 22 oktober 2013 in Theater Scala te Gent een voorstelling

die werd voorafgegaan door een korte, inleidende voordracht over NAH

(gebracht door Wouter Lambrecht). Eerder werd een promofilmpje van de

voorstelling gemaakt en verspreid via de sociale media en de Sig-nieuwsbrief.

De avond was een groot succes. Regisseur, acteurs en organisatoren waren

tevreden. We mochten een kleine 200 toeschouwers verwelkomen. Sindsdien

is de theatervoorstelling te boeken in allerhande verenigingen, scholen of

organisaties. Sig zorgt voor ondersteuning bij promotie en organisatie. Eind

2013 lagen er al een aantal voorstellingen vast die in 2014 zullen plaatsvinden.

Dit theaterproject kan rekenen op financiële steun van de Cera Foundation.

Portaalwebsite www.infoNAH.be

Over leven met NAH in Vlaanderen

We stellen vast dat er tot op vandaag geen enkele website als portaalpagina

voor NAH in Vlaanderen kan doorgaan. Er zijn wel verschillende infokanalen en

actoren in het NAH-veld, maar dit zorgt voor veel versnipperde info. Om dit te

vermijden lanceerden we het idee om een portaalwebsite over ‘NAH in

Vlaanderen’ te maken, met een duidelijke domeinnaam: www.infoNAH.be.

Onder een portaalsite verstaan we een website die toegang geeft (portaal) tot

andere websites en bronnen op internet. In ons geval willen we een portaal

over NAH in Vlaanderen bieden voor verschillende doelgroepen (mensen met

NAH, hulpverleners, artsen, enz.).


47

De website heeft tot doel om zoveel mogelijk initiatieven m.b.t. NAH in

Vlaanderen te verzamelen en een gids te zijn voor mensen die persoonlijk, in

hun directe omgeving of professioneel te maken krijgen met NAH, een niet-

aangeboren hersenletsel. Je vindt onder meer informatie over NAH, waar je

terecht kan voor hulp, waar je lotgenoten kunt ontmoeten, nuttige links naar

andere sites, enz. Deze website moet dynamisch blijven en is per definitie

onvolledig. Het is de bedoeling dat de informatie verder wordt aangevuld, o.a.

op basis van suggesties van bezoekers. In de loop van 2013 werd de site dan

ook regelmatig geüpdatet. De updates werden aangekondigd in de

elektronische nieuwsbrief en op Facebook. Eind 2013 stonden 4105 bezoekers

op de teller, met meer dan 16717 paginaweergaven. Dit sterkt ons in de

overtuiging dat er heel wat mensen op zoek zijn naar degelijke informatie over

NAH.

In februari 2014 organiseert SEN vzw (Steunpunt Expertise Netwerken) een

congres over niet-aangeboren hersenletsel. Sig zal op dit congres de

portaalwebsite voorstellen aan alle deelnemers. Bovendien wordt de website

als centrale website gebruikt in een affiche- en foldercampagne, gestuurd door

SEN en in 2012 voorbereid en uitgewerkt door Sig. Hierdoor zal de informatie

op de portaalwebsite op een flinke verspreiding kunnen rekenen.

Projectwebsite www.volgenswilly.be

Verstandelijke beperking: lectuur op maat

Omdat we er prat op gaan dat de (voorlees)boekjes uit de reeks ‘Volgens

Willy’ (zie elders in dit jaarverslag) in de eerste plaats bestemd zijn voor de

betrokken mensen met een verstandelijke beperking, kozen we ervoor om

geen duiding of theoretisch kader in de boeken zelf op te nemen. Omdat we

deze publicaties echter ook beschouwen als een hulpmiddel of werkinstrument

voor ouders, familie en begeleiders, wordt aanvullend een website gelanceerd

waar de verhalen worden verduidelijkt vanuit de visie Gentle Teaching.

Meer info is dan ook te vinden op www.volgenswilly.be. In de toekomst hopen

we op deze website pagina’s te maken die bedoeld zijn voor personen met een

verstandelijke beperking, met daarop spelletjes, zoekopdrachten en andere

oefeningen die kunnen bijdragen tot het op maat bespreekbaar maken van de

thema’s uit de boekjes.

Sig maakte op 13 november 2013 promotie voor de website en de boekjes

tijdens de SEN-ontmoetingsbeurs ‘Ouder worden met een beperking’, waar


48

hulpverleners uit organisaties, diensten en voorzieningen hun

ondersteuningsaanbod voor ouder wordende mensen met een beperking aan

elkaar kenbaar konden maken. Er werden ter plaatse contacten gelegd om in

2014 toegang te krijgen tot vergaderingen van het Regionaal Welzijnsoverleg

(ROG). Daar zouden zowel de projecten ‘Volgens Willy’ als ‘Rita hoort niet

goed’ (zie verder) worden voorgesteld.

‘Rita hoort niet goed’ Gehoor en verstandelijke beperking

De ad hoc werkgroep ‘Gehoor en verstandelijke beperking’ die eind 2011 het

sensibilisatiepakket over gehoorstoornissen en verstandelijke beperking

afwerkte, is ondertussen een volwaardige intervisiewerkgroep geworden. Men

bekijkt er de (mogelijke) gevolgen van het gehoorverlies op de

leefgroepwerking en de dagelijkse omgang tussen volwassen cliënten en hun

begeleiders, verzorgers, enz. Het infopakket staat integraal op de website

www.ritahoortnietgoed.be.

Bij een aantal syndromen, bv. het syndroom van Down, is het risico op een

verminderd of verstoord gehoor groot. De praktijk toont echter aan dat veel

begeleiders hiervan niet op de hoogte zijn of er te weinig aandacht aan

besteden. Nochtans is het vanzelfsprekend dat een verminderd gehoor van de

cliënt een invloed heeft op zijn sociale omgang, communicatie, oriëntatie,

begripsvorming, enz. Zaken die gekend zijn bij alle personen met een

gehoorstoornis, maar in deze context vaak over het hoofd worden gezien.

Op de website www.ritahoortnietgoed.be kan ook een checklist worden

gedownload die detectie van gehoorverlies mogelijk maakt. De website werd

in de loop van 2013 druk bekeken (8.254 keer): uit statistieken van YouTube

blijkt dat het sensibiliserend filmpje 1302 keer is bekeken. 2420 bezoekers

hebben ondertussen ook (delen van) de publicatie gedownload.

Feel good special t.v.v. NAH-werking Sig

Op 11 december 2013 was er in CC De Borre te Bierbeek een Feel Good

Special evenement met dans en muziek ten voordele van de NAH-werking van

Sig. Niet iedereen heeft het geluk om in eigen vrijheid te kunnen bewegen.

We denken bijvoorbeeld aan mensen die kampen met de gevolgen van een

hersenletsel. Bij aanvang van de avond werd een kort woordje uitleg gegeven

over de werking van Sig, specifiek de vorming en ontmoetingsavonden over


49

NAH (niet-aangeboren hersenletsel). We kondigden deze activiteit aan in de

elektronische nieuwsbrief van november en brachten nadien kort verslag uit

(met foto). Het Nieuwsblad besteedde eveneens de nodige aandacht aan deze

sensibiliserende activiteit ten voordele van Sig.

Tentoonstellingen in de Sig-wandelgangen

Sig stelt een tentoonstellingsruimte (in de wandelgangen en in de lokalen) ter

beschikking voor kunstenaars. Om de twee maanden is er een andere

tentoonstelling. Zowel kunstenaars met als zonder beperking kunnen

gebruikmaken van dit forum. De exposities worden bekendgemaakt via de

elektronische nieuwsbrief, de Sig-website en affiches. Het initiatief voor een

permanente tentoonstelling van een vijftal werken uit de artotheek van

dagcentrum ‘De Sperwer’ (Lokeren) werd verder gezet. Dit dagcentrum stelt

een aantal kunstwerken ter beschikking die gemaakt werden door kunstenaars

met een beperking. De kunstwerken zijn te zien in de verschillende lokalen van

Sig. Het is de bedoeling dat de collectie drie keer per jaar wordt vervangen

door nieuwe werken.

Overzicht van tentoonstellingen in 2013:

Kunstenaar(s) Periode in 2013

Schilderijen van Geert en Gala Verhavert januari-februari Grafiek en tekeningen van Andres De Schepper maart-april Colored Blind van MosaArtBySteph mei-juni Kunstwerken van Omega Art – Dagcentrum Wetteren september-oktober Schilderijen van Hilde Moreel oktober-december

Netwerking gekaderd in

bekendmaking en sensibilisatie

Sig profileert zich als laagdrempelige organisatie voor een ruim publiek.

Professionele hulpverleners hebben de weg gevonden via het vormings-

aanbod. Het brede publiek van ‘niet professionelen’ heeft doorgaans wat meer

stimulans nodig. Daarom namen we ook in 2013 initiatieven om ons aanbod

en onze missie kenbaar te maken:

• Op alle folders en affiches wordt de lezer uitgenodigd om zich in te

schrijven op de elektronische nieuwsbrief. De nieuwsbrief bevat elke


50

maand een citaat om over na te denken of een rechtstreekse link naar

beeldmateriaal op onze website.

• Op de website zijn op de pagina ‘sensibiliseren’ twee afzonderlijke

rubrieken waarnaar wordt verwezen: ‘doordenkertjes’ en ‘in de media’.

Hier vinden bezoekers citaten en gemonteerde filmpjes (fragmenten uit

tv-programma’s of andere) terug.


5. Publicaties en producties

In de loop van DYSAMIX Deel 2

Frank Paemeleire, Liesbet Desmet, An Savonet en Griet Van Beneden

personen met een matig tot ernstig gestoorde spraakverstaanbaarheid en voor

oraal-motorische training.

Bij het ontwikkelen van de methodieken en oefeningen werden

vier basisconcepten gebruikt: (1) het ICF

gebruik van functioneel oefenmateriaal, (3) selectie van de oefeningen is

gebaseerd op reviews en evidence based richtlijnen, en (4) de principes van

motorisch leren werden bij de opbouw van de oefeningen geïmplementeerd.

In deel 2 van DYSAMIX zijn o.a. de

• Spreekadvies inslijpen

• Afbouwen van behandeling en stim

• Behandeling bij degeneratieve ziektebeelden

• Methodiek stemplooiverlamming (70 pagina’s)

• Prosodie

• Spreektempo verlagen met gebruik hulpmiddelen

• Functionele spraakverstaanbaarheidsoef

• Perceptuele training van de luisteraar

• Ondersteund commun

• Oraal-motorische training (inclusief videokanaal)

3

Publicaties en producties

de loop van 2013 kwamen drie nieuwe publicaties tot stand.

Deel 2 - Werkboek dysartrie bij volwassenen

ISBN 978-90-5873-091-6 losbladige map, Frank Paemeleire, Liesbet Desmet, An Savonet en Griet Van Beneden

De MIX-reeks komt tegemoet aan de vraag

vanuit het werkveld naar onderbouwd en

concreet oefenmateriaal voor volwassenen met

NAH. Het werkboek DYSAMIX wordt (gezien

zijn omvang) in twee delen uitgegeven. Het

eerste deel is eind 2011 verschenen

uit een theoretisch kader, een deel met

basistechnieken en concreet uitgewerkte

oefeningen voor personen met normale tot licht

gestoorde spraakverstaanbaarheid.

begin 2013 verscheen, bevat


motorische training.

Bij het ontwikkelen van de methodieken en oefeningen werden

vier basisconcepten gebruikt: (1) het ICF-model als algemene rode draad, (2)


p reviews en evidence based richtlijnen, en (4) de principes van


van DYSAMIX zijn o.a. deze onderwerpen uitgewerkt:

preekadvies inslijpen

fbouwen van behandeling en stimuleren zelfstandig oefenen

ehandeling bij degeneratieve ziektebeelden

ethodiek stemplooiverlamming (70 pagina’s)

rosodie-oefeningen (stem verheffen, nadruk leggen, ...)

preektempo verlagen met gebruik hulpmiddelen

unctionele spraakverstaanbaarheidsoefeningen (op woordniveau)

erceptuele training van de luisteraar

ndersteund communiceren bij dysartrie

motorische training (inclusief videokanaal)

51

publicaties tot stand.

losbladige map, 430 p. Frank Paemeleire, Liesbet Desmet, An Savonet en Griet Van Beneden

reeks komt tegemoet aan de vraag

werkveld naar onderbouwd en

concreet oefenmateriaal voor volwassenen met

NAH. Het werkboek DYSAMIX wordt (gezien

zijn omvang) in twee delen uitgegeven. Het

is eind 2011 verschenen en bestaat

kader, een deel met

en en concreet uitgewerkte

oefeningen voor personen met normale tot licht

gestoorde spraakverstaanbaarheid. Deel 2, dat

bevat oefeningen voor


Bij het ontwikkelen van de methodieken en oefeningen werden de volgende

model als algemene rode draad, (2)


p reviews en evidence based richtlijnen, en (4) de principes van


onderwerpen uitgewerkt:

uleren zelfstandig oefenen

oefeningen (stem verheffen, nadruk leggen, ...)

eningen (op woordniveau)

52

Volgens Willy

Verhalen voor personen met een verstandelijke beperking

Deel 2 ‘Wonen in de Groene Leefgroep’

Deel 3 ‘Emma is mijn lief’

ISBN 978-90-5873-0

Het project ‘Volgens Willy’ belicht in korte verhalen de beleving van een

bewoner, volledig vanuit zijn perspectief

het leven gegrepen. Elk verhaal verschijnt apart in boekvorm en behandelt

telkens een thema dat aansluit bij zeer herkenbare situaties uit de praktijk: een

opvoedster die weggaat, verliefd zijn, een inbreuk op de vertr

door een feestdag midden in de week, enz.

Het idee is gegroeid vanuit een heel concrete vraag van bewoners zelf:

bestaan er boeken die over ONS gaan, over leven in een leefgroep? Dit als

repliek op het wekelijkse voorlees

kinderboekjes. Deze vraag gaf de aanzet voor de uitwerking van dit concept.

De spilfiguren in de reeks ‘Volgens Willy’ zijn Wilfried (een bewoner, alias Willy)

en Wannes (zijn begeleider, alias Zwans). Deze ‘superhelden’ maken va

dagelijkse gebeurtenissen avonturen op maat van personen met een

verstandelijke beperking.

In het eerste deel (uitgegeven eind 2012) konden we kennis maken met de

hoofdpersonages.

In deel 2 vertelt Willy

leven met negen andere

Leefgroep

afspraken en regels!

altijd gemakkelijk om mee samen te werken.

Gelukkig is er zijn vriend Eric,

muziek houdt. En dan is er ook nog Emma, een

bewoonster

Eric geven zich niet snel gewonnen!

niet meer lukt en er komt ruzie van, dan helpt Zwans,

begeleider, om een oplossing te vinden.

Activiteitenverslag Sig

Verhalen voor personen met een verstandelijke beperking

Leefgroep’

092-3 en 093-0, hardcover prentenboeken, 36Johan Engels i.s.m. ad hoc werkgroep

belicht in korte verhalen de beleving van een

bewoner, volledig vanuit zijn perspectief. De verhalen zijn stuk voor stuk uit



opvoedster die weggaat, verliefd zijn, een inbreuk op de vertrouwde structuur

door een feestdag midden in de week, enz.



repliek op het wekelijkse voorlees-uurtje dat vastliep op sprookjes en andere



en Wannes (zijn begeleider, alias Zwans). Deze ‘superhelden’ maken van de


(uitgegeven eind 2012) konden we kennis maken met de

In deel 2 vertelt Willy over hoe het is om samen te

leven met negen andere bewoners in de Groene

Leefgroep. Dat is niet altijd gemakkelijk. Al die

afspraken en regels! En de begeleiders zijn ook niet


Gelukkig is er zijn vriend Eric, die net als Willy van


bewoonster die graag haar zin krijgt. Maar Willy en

Eric geven zich niet snel gewonnen! Als het echt

niet meer lukt en er komt ruzie van, dan helpt Zwans, Willy’s persoonlijke

en oplossing te vinden.


36 p. Johan Engels i.s.m. ad hoc werkgroep

belicht in korte verhalen de beleving van een

. De verhalen zijn stuk voor stuk uit



ouwde structuur



ep op sprookjes en andere



n de


(uitgegeven eind 2012) konden we kennis maken met de

over hoe het is om samen te

in de Groene

Al die

En de begeleiders zijn ook niet


net als Willy van


die graag haar zin krijgt. Maar Willy en

Als het echt

Willy’s persoonlijke


Omdat we de

werkinstrument voor ouders, familie en begeleiders, w

website www.volgenswilly.be

Sensibilisering).

Overzicht van de overige publicaties

en producties in voorraad • ANOMIX. Werkboek woordvindingsproblemen (Frank Paemeleire, Evelien

Marie Olson en An Savonet)

• Allemaal op een rijtje

• Allemaal op een lijntje

• Als spreken niet vanzelfsprekend is …

ontwikkelingsproblemen (Greet Piro en Nele Van Roosbroeck)

• Anamnese Meertalige Kinderen (AMK)

• Anders naar de bib

ontwikkelingsstoornis (Liesbet Vancraeynest en Sabine Willaert)

• Autisme in je vrije tijd

Het kan! (Elise Burny, Jannicke Hurtekant en Petra Warreyn)

• BAB (Behavior Assessment Battery)

J. Brutten en Martine Vanryckeghem)

• Blikvanger

• Blikvanger II

• Dat andere leven

• De stilte verbroken

auditieve handicap (deel 1: theoretische basis) (Evelyn Verstraete)

• De stilte verbroken

auditieve handicap (dee

• Doe wat je leest

kinderen met autisme (Hilde Cornelis en Ilse Van Beversluys)

3

Deel 3 gaat over vlinders in de buik! Willy snapt het

spreekwoord niet zo goed,

kriebelen in zijn buik wel leuk. Vooral als Emma in

de buurt is. Zij is één van de andere bewoners in

zijn leefgroep. Maar Willy weet niet goed

aan Emma kan zeggen dat hij haar graag ziet.

Zwans, zijn persoonlijke begeleider, helpt hem op

weg. In dit deel vertelt Willy

eenvoudig is om verliefd te zijn.

de publicaties in deze reeks ook beschouwen al

werkinstrument voor ouders, familie en begeleiders, w

www.volgenswilly.be gelanceerd (meer informatie hierover bij

Sensibilisering).

Overzicht van de overige publicaties

en producties in voorraad

Werkboek woordvindingsproblemen (Frank Paemeleire, Evelien

Marie Olson en An Savonet)

Allemaal op een rijtje. Rekentests in Vlaanderen (Werkgroep Rekenen)

Allemaal op een lijntje. Spellingstest in Vlaanderen (Werkgroep Lezen)

Als spreken niet vanzelfsprekend is … Taaltips voor kinderen met


Anamnese Meertalige Kinderen (AMK) (Werkgroep Meertalige Kinderen)

Anders naar de bib. Bezoek op maat van personen met een handicap of


Autisme in je vrije tijd Kinderen met autisme in een gewone jeugdvereniging?


(Behavior Assessment Battery) Onderzoeksbatterij voor stotteren (Gene

J. Brutten en Martine Vanryckeghem)

Blikvanger. Werkbundel liplezen (Werkgroep Spraakafzien)

Blikvanger II. Werkbundel audiovisuele spraakperceptie (idem)

Dat andere leven. Thuis met locked-in (Roland Boulengier)

De stilte verbroken. Diagnostiek en revalidatie van personen met een


De stilte verbroken. Diagnostiek en revalidatie van personen met een

auditieve handicap (deel 2: praktische toepassing) (Evelyn Verstraete)

Doe wat je leest. Begrijpen en uitvoeren van geschreven opdrachten voor


53

linders in de buik! Willy snapt het

maar hij vindt het

kriebelen in zijn buik wel leuk. Vooral als Emma in

Zij is één van de andere bewoners in

weet niet goed hoe hij

aan Emma kan zeggen dat hij haar graag ziet.

Zwans, zijn persoonlijke begeleider, helpt hem op

weg. In dit deel vertelt Willy dat het niet zo

eenvoudig is om verliefd te zijn.

eschouwen als een hulpmiddel of

werkinstrument voor ouders, familie en begeleiders, werd aanvullend de

(meer informatie hierover bij

Werkboek woordvindingsproblemen (Frank Paemeleire, Evelien-

ekentests in Vlaanderen (Werkgroep Rekenen)

llingstest in Vlaanderen (Werkgroep Lezen)

Taaltips voor kinderen met


(Werkgroep Meertalige Kinderen)

zoek op maat van personen met een handicap of


Kinderen met autisme in een gewone jeugdvereniging?


Onderzoeksbatterij voor stotteren (Gene

. Werkbundel liplezen (Werkgroep Spraakafzien)

. Werkbundel audiovisuele spraakperceptie (idem)

in (Roland Boulengier)

. Diagnostiek en revalidatie van personen met een


. Diagnostiek en revalidatie van personen met een

l 2: praktische toepassing) (Evelyn Verstraete)

. Begrijpen en uitvoeren van geschreven opdrachten voor



54

• DYSAMIX Deel 1. Werkboek dysartrie bij volwassenen (Frank Paemeleire,

Liesbet Desmet, An Savonet en Griet Van Beneden)

• Een aangeboren aandoening … En dan? Inventaris met kenmerken en

adviezen (Chantal Devos en Helmut Roodhooft)

• Een kijk op de bewegingspedagogiek van Veronica Sherborne (Ilse

Bontinck en Suzy Van Daele) (video)

• Ergotherapeutisch assessment: OCAIRS-nl (Dirk Vandamme)

• FOCUMIX: Werkboek aandachtsproblemen bij volwassenen (Frank

Paemeleire, An Savonet en Griet Van Beneden)

• FRONTOMIX: Werkboek executieve stoornissen bij volwassenen (Frank

Paemeleire, Mieke Heirman, An Savonet en Griet Van Beneden)

• Groen is rijden. Versjes voor kinderen met spraak- en

taalontwikkelingsstoornissen (Carine Van Hoo)

• Het Groene Boekje (Sherborne Vereniging)

• Ik schik de bloemen naar mijn zin (Michèle Van Overstraeten)

• Kiekeboe. Tips en adviezen voor ouders van dove en slechthorende kinderen

(Veerle Devriendt)

• KLAS (Kleuters Auditief Screenen) (inclusief instructievideo) (Jacques

Adriaens, Johan Rijckaert en Evelyn Verstraete)

• Kleuters veilig oversteken. Kleutervolgsysteem (SIG i.s.m. Federatie voor

Centra van Ambulante Revalidatie)

• Met te veel vallen en opstaan. Over ontwikkelingsstoornissen bij kinderen

tot drie jaar (brochure en video)

• Miko gaat vooruit! Een verhaal over een rendier met DCD (Ciel Brackenier,

Diane Van De Steene en Hilde Ureel)

• Milan in de Wereld zonder cijfers. Stripverhaal over dyscalculie (Lien

Couchez, Diane Van De Steene, Hilde Peirlinck en Paty Van Dyck)

• Onleesbaar!!! Schrijfmotorische problemen in de klas (Greet Cami)

• Opbrandend hout geeft vuurrode vlammen van liefde (dichtbundels) (Michèle

Van Overstraeten)

• Over (het) leven. Sociale leerverhalen voor kinderen met autisme (Hilde

Cornelis en Hilde Van Beversluys)

• PAB-geassisteerd leren leven. De wereld van een locked-in (Roland

Boulengier)

• Sherborne bij volwassenen met een handicap (dvd) (Ilse Bontinck e.a.)

• Sherborne in het basisonderwijs (dvd) (Tine Missine e.a.)

• SCQ: Vragenlijst Sociale Communicatie (Petra Warreyn e.a.)

• Sofie: een morgenkind, mijn zorgenkind. De dagelijkse belevenissen van een

moeder en haar dochter met Downsyndroom (Anne Raman)

• Thee drinken in de woestijn (dichtbundel) (Michèle Van Overstraeten)

• TIKA Test voor Informele Kinderaudiometrie (Johan Rijckaert e.a.)


55

• Tingeling. Help je baby beter horen (Werkgroep Gehoor)

• Tinnitus Retraining Therapie (TRT). Leren om tinnitus niet meer te horen

(Anouska De Muynck en Katleen De Waele)

• Training van de perspectiefnemingsvaardigheden bij kinderen met ASS

(Herbert Roeyers e.a.)

• Tussen taal en blokkendoos. Over meertalig opgroeien, spel en speelgoed

(Intervisiewerkgroep Meertalige kinderen)

• Uit één stuk. Oefenpakket samengestelde woorden (KIDS Hasselt)

• Verlengingen. Overleven als locked-in (Roland Boulengier)

• Volgens Willy. Deel 1: Willy en Zwans (verhalen voor personen met een

verstandelijke beperking) (Johan Engels)

• Zet mij even op pauze: Oudertraining ADHD (Marc Willems e.a.) (coproductie

Sig en centrum ZitStil)

Verkoop publicaties en producties In de loop van 2013 gingen in totaal 3675 Sig-publicaties over de toonbank, iets

minder dan het jaar voordien. Van het Groene Boekje (over Sherborne) werden

bijna 400 exemplaren verspreid. Ook de verkoop van de pakketten ANOMIX,

FOCUMIX, FRONTOMIX en DYSAMIX (deel 1 en 2) en de 'SCQ-vragenlijst over

sociale communicatie' bleef het goed doen.

Overzicht aantal verkochte Sig-publicaties en producties

2009 2010 2011 2012 2013

Totaal aantal verkocht 3911 3963 3959 3812 3675


56

6. Tijdschrift Signaal

In de loop van 2013, jaargang 22 van

Signaal, verschenen de nummers 82 tot en

met 85. Daarin verschenen de onderstaande

hoofdartikels. Verder bevat elk nummer een

aantal vaste rubrieken: ‘Redactioneel’, ‘Van

onze verslaggever ter plaatse’, ‘Wetenschap

op de voet gevolgd’, ‘Forum’, ‘Recensies’,

‘Bruikbaar in de praktijk’ en ‘Agenda’.

Nummer 82 (januari-februari-maart 2013)

• Daar had ik niet op gerekend! De relatie tussen motorische en

rekenproblemen bij lagereschoolkinderen (Stefanie Pieters e.a.)

• Selectief mutisme behandelen: dat spreekt voor zich! Over dapper worden

en durven praten (Maretha de Jonge e.a.)

• www.zoalsik.be: Psycho-educatie voor en door kinderen en jongeren met

een beperking of stoornis (Kim Maes en Annemie Schepens)

Nummer 83 (april-mei-juni 2013)

• De Körperkoordinationstest für Kinder: KTK-NL. Volledig herwerkte en

vertaalde versie, met nieuwe normen voor Vlaanderen/Nederland (Matthieu

Lenoir en Barbara Vandorpe)

• Rekenen en taal: (Hoe) zijn ze gerelateerd? (Eleen Dufourmont e.a.)

Nummer 84 (juli-augustus-september 2013)

• Vroegbegeleiding van peuters en kleuters met een autismespectrumstoornis

(Sara Van der Paelt, Petra Warreyn en Herbert Roeyers)

• Is een jaartje zittenblijven zinvol? (Lynn Bourgeois e.a.)

• De waarde van de CELF-4-NL in diagnostiek na gebruik van testmodificaties

bij successief tweetalige kinderen tussen 5;0 en 5;5 jaar uit West-Vlaanderen

(Julie Vansteelandt e.a.)

Nummer 85 (oktober-november-december 2013)

• De comorbiditeit tussen ADHD en dyslexie (Séverine Van De Voorde, Herbert

Roeyers en Annemie Desoete)

• De NAH-fotogroep: Een interactief project gericht op subjectieve

levenskwaliteit (Hilde Aarts, Frank Paemeleire en Griet Van Beneden)


57

Op basis van de cijfers hieronder zien we in 2013 een lichte daling van het

aantal betalende abonnees.

Overzicht van het aantal abonnementen

Abonnees Signaal 2009 2010 2011 2012 2013

Betalende abonnees (Reeks 1)

CAR 16 15 16 15 15

CLB 34 37 36 37 40

Particulieren 281 279 282 287 262

Buitengewoon Onderwijs 30 39 31 30 26

Voorzieningen VAPH 33 38 33 33 33

Ziekenhuissector 2 4 2 2 2

Opleidingen 21 26 23 24 24

Bibliotheken 8 8 8 8 6

Varia 50 26 48 46 42

Subtotaal betalend 475 472 479 482 450

Niet-betalende abonnees (Reeks 2)

Participanten Sig 47 42 43 38 40

Kernredactie & Adviesraad 15 16 16 16 16

Raad Van Beheer 9 14 14 14 14

Adviesraad Wetenschappelijk Onderzoek 36 35 36 36 36

Ruilabonnementen 49 48 46 45 39

Varia 23 25 25 31 30

Subtotaal niet-betalend 179 181 180 180 175

Totaal abonnementen (Reeks 3) 654 653 659 662 625

0

200

400

600

800

2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013

Aantal abonnementen Signaal

Reeks1

Reeks2

Reeks3


58

7. Docudienst

Doel en werking De Sig-docudienst stelt recente informatie ter beschikking over integratie en

inclusie van personen met een beperking, ontwikkelings-, leer- of

gedragsstoornis. Naast de gewone wegen van inforaadpleging of -ontlening

via de catalogus op de plaatselijke computers of via telefoon, e-mail of

website, biedt de docudienst ook hulp bij het zoeken en verzamelen van de

nodige informatie. In 2013 rondden wij het toegankelijker maken van Bidoc,

het online zoeken ontleningssysteem, af. Behalve externe bezoekers kunnen

ook het Sig-personeel, werkgroepleden en de grote groep vrijwilligers rond Sig

een beroep doen op de docudienst voor materiaal en achtergrondinformatie

(o.a. om vormings- en andere activiteiten voor te bereiden). Dit bevordert de

kwaliteit van de dienstverlening en activiteiten op alle vlakken. De docudienst

biedt een zo groot mogelijke toegankelijkheid en is elke voormiddag open.

Collectie De docudienst biedt informatie in verschillende vormen aan: naslagwerken,

boeken, gidsen, tijdschriften, scripties, grijze literatuur, dvd’s, CD-roms uit de

ruime welzijns- en gezondheidssector.

Alle informatie is opgeslagen in het bibliotheekprogramma Bidoc. Onze

collectie bestaat uit 9340 items (d.d. december 2013). Dit is een daling van 9

procent tegenover 2012. Deze daling is een gevolg van het wieden. Dit zorgt

ervoor dat de relevantie van onze collectie stijgt. In 2013 werden 179 nieuwe

boeken ingebracht. Talrijke interessante tv-reportages werden opgenomen.

Het vernieuwde aanbod van tijdschriften sluit nog beter aan bij de

informatievragen van onze gebruikers. Het aantal ontsloten artikels uit

vaktijdschriften bedraagt momenteel 3945.

De bibliotheeksoftware Bidoc maakt het opzoeken van informatie eenvoudiger.

Een korte inhoudsbeschrijving van elk werk en de aanduiding van de

doelgroep maakt het voor de gebruiker gemakkelijker om de juiste informatie

te vinden. Bidoc biedt een ruimere keuze van uitgavenvormen dan het

vroegere systeem. In 2013 heeft elk werk een gepaste uitgavenvorm

gekregen.


59

Overzicht van de collectie (2009-2013)

2009 2010 2011 2012 2013

Boeken 3378 3921 4065 2910 2376

Documentatiemap 138 192

Losbladig werk 31 80

Spelmateriaal 6 7

Eindwerk 412 484

Brochure 152 249

Handboek/Cursus 49 81

Naslagwerk 121 181

Ontsloten artikels 5298 5376 5571 5418 3945

dvd’s 558 569 577 595 615

CD-roms 102 104 104 104 103

Organisaties 446 446 446 - -

Tijdschriften 61 61 61 24 27

E-zines 39 39 39 - -

Websites 266 266 266 266 -

Totaal 10148 10782 11129 10226 8340

Gebruikers en consultaties Het aantal rechtstreekse contacten (consultaties en ontleningen) met de

docudienst in 2013 bedraagt 640, een stijging tegenover 2012. Deze stijging

kan toegeschreven worden aan de nog verbeterende samenwerking met de

werkgroepen door o.a. aanwinstenlijsten te verspreiden onder de leden.

Google Statistics houdt gedetailleerde cijfers bij over online bezoekers aan de

Bidoc-catalogus. Hieruit blijkt dat we 1.786 verschillende bezoekers over de

vloer kregen, die alles samen 2189 bezoekjes brachten of consultaties

verrichtten (22 procent van de bezoekers keerde terug). De aantallen zijn

lichtjes gedaald in vergelijking met vorig jaar.

Het aantal hulpverleners is met 8 procent gestegen, maar wij ontvingen dit

jaar minder studenten en onderwijsmensen, waardoor het totale aantal

klassieke gebruikers (hulpverleners, studenten en onderwijsmensen) gedaald

is met 7 procent in vergelijking met vorig jaar.


60

Wij bereikten meer breed publiek, maar voorzien in 2014 toch een

promotiecampagne, zodat dit aantal in stijgende lijn blijft evolueren.

Overzicht van de gebruikers

2009 2010 2011 2012 2013

Hulpverlening 252 296 217 253 366

Onderwijs en CLB 161 148 102 82 56

Ouders en personen m/e beperking 46 74 26 14 12

Studenten 232 270 228 170 157

Anderen ( o.a. breed publiek) 20 23 65 2 49

Niet opgevolgd gebruik (Sig-stand) 34 18 - - -

Totaal 745 829 638 521 640

Het totaal aantal gebruikers is in 2013 gestegen. In vergelijking met vorig jaar

zien we wel een stijging van het aantal hulpverleners dat een beroep deed op

de docudienst. Zij ontlenen vooral nieuwe aanwinsten, waarover zij via mail op

de hoogte worden gebracht. Het materiaal ligt ook ter inzage in het

vergaderlokaal. Het aantal lesgevers en personen tewerkgesteld in CLB's is

gedaald. Deze mensen willen op de hoogte blijven van de recente inzichten

inzake ontwikkelings- en leerstoornissen en ontlenen graag beeldmateriaal

voor hun cursussen. De studenten zoeken vooral naar documentatie voor hun

scriptie of thesis.

Over welke onderwerpen?

De tabel hieronder geeft een zicht op alle ontleningen en consultaties per

onderwerp. De rubrieken komen overeen met de onderwerpen van de

vormingsactiviteiten. Ze betreffen alle de verbetering van levenskwaliteit van

kinderen en volwassenen met beperkingen. Algemene doelstellingen zoals

beleid, ethiek, theorie, zorgmaatregelen en voorzieningen, enz. horen thuis in

de rubriek ‘algemeen’. Diagnostiek, behandeling, begeleiding, psycho-educatie,

omgang, wetenschappelijk onderzoek ten aanzien van deze personen worden

per doelgroep behandeld.


61

Overzicht aantal ontleningen en vragen per rubriek

Onderwerpen 2011 2012 2013

Autismespectrumstoornissen 90 111 114

ADHD en gedragsstoornissen 81 64 62

(Psycho)motorische stoornissen 91 37 73

Leerstoornissen 255 91 136

Verstandelijke beperking

(algemene ontwikkelingsvertraging) 67 38 35

Spraak- en taalstoornissen 85 52 79

Niet-aangeboren hersenletsel (NAH) 118 50 57

Psychische stoornissen 25 34 26

Sensorische stoornissen 62 17 41

Overige problemen 22 15 25

Algemeen 515 226 252

Totaal 1411 735 900

De werken uit de rubriek ‘leerstoornissen’ waren dit jaar het populairst.

Aangezien het aantal studenten, dat vooral op zoek is naar informatie over

leerstoornissen daalde, kunnen we concluderen dat onze andere gebruikers,

vooral de professionelen, meer werken uit deze rubriek ontleenden.

Proportioneel bekeken werden werken die behoren tot de rubriek ‘overige

problemen’ werden het minst uitgeleend.

Het toekennen van een rubriek aan elk werk is pas dit jaar afgerond, zodat

een vergelijking met vorig jaar (nog) niet mogelijk is.


62

8. Wetenschappelijk onderzoek

In 2013 liepen er vijf projecten en werden vier onderzoeken ondersteund door

de Adviesraad Wetenschappelijk onderzoek (AWO), onderverdeeld in drie

onderzoekslijnen: (1) leerstoornissen, (2) autismespectrumstoornissen en (3)

diagnostiek. Zeven projecten of onderzoeken kaderen in een samenwerking

met de Universiteit Gent, één in samenwerking met de KULeuven, drie in

samenwerking met de Arteveldehogeschool Gent, één in samenwerking met

Thomas More Antwerpen, twee in samenwerking met Vives (West-Vlaanderen)

en één in samenwerking met Hogeschool Gent. De begeleidingscommissie

vergaderde één keer in 2013.

Om praktijkgericht wetenschappelijk onderzoek te stimuleren en om

permanent kwalitatieve vorming op te zetten werken de Adviesraad

Wetenschappelijk onderzoek en de Adviesraad Vorming en opleiding ook

samen. Specifieke aandacht gaat hierbij naar de volgende onderwerpen:

• In het kader van verantwoord handelen, aandacht schenken aan de

mate waarin kenmerken en vaardigheden van de therapeut een effect

hebben op de werkzaamheid van de interventie en hoe zich dit

verhoudt tegenover het effect van de methode zelf

• Empowerment: het versterken van de eigen mogelijkheden en

middelen van de cliënt en zijn omgeving om zoveel mogelijk zelf

problemen op te lossen of ermee te leven

• Het biopsychosociaal model van menselijk functioneren (WHO) en de

daarop gebaseerde classificatiesystemen

Projecten

Projecten zijn wetenschappelijke onderzoeken waarbij de samenwerking

tussen de AWO en de projectleider(s) bestaat uit een actieve medewerking

van de AWO. Tot samenwerking wordt enkel beslist na peer review en akkoord

van de Begeleidingscommissie. De projecten aangeduid met een (*) kaderen

in de samenwerkingsovereenkomst van de AWO met de Federatie van Centra

voor Ambulante Revalidatie vzw.


63

Onderzoekslijn diagnostiek

Aanpassen/normeren Articulatie Onderzoek (AO-R) voor Vlaanderen

(Joris Vanopstal i.s.m. Werkgroep AO-R; ArteveldeHS, Geass. Fac. Toegepaste

Taalkunde Gent, HoGent, KULeuven, UGent, Vives Brugge en Thomas More)

De werkgroep AO-R werd in 2011 opgestart en begeleidt de ontwikkeling van

een nieuwe Vlaamse articulatietest. In navolging van het verouderde

Speechvision AO zal ook het AO-R een computerondersteunde test zijn. Het

moet een genormeerd en gestandaardiseerd articulatieonderzoek worden, die

zowel fonetische als fonologische aspecten onderzoekt. In zijn uiteindelijke

vorm moet het AO-R ook de eventuele aanwezigheid van dysartrische of

dyspraktische kenmerken kunnen aantonen. Bovendien worden bijkomende

testdoelen overwogen zoals het voorstellen van een differentiaaldiagnose en

therapieadvies. Ten slotte worden de mogelijkheden van adaptief testen,

inbedden van een screeningonderdeel, beperking van de testduur en

maximale ondersteuning door de software bij het scoren (o.a. bij transcriptie)

onderzocht. Op basis van vooronderzoek werden ondertussen de doelwoorden

van de benoem- en nazegtaak vastgelegd. Eind 2013 werd gestart met de

onderzoeken die tot normering moeten leiden. Ook het softwaregedeelte werd

voorbereid. In juni 2013 was een eerste versie van de applicatie klaar. Deze

versie wordt nu verder ontwikkeld. In de werkgroep zijn alle Vlaamse

opleidingen Logopedie vertegenwoordigd. Studenten van verschillende

opleidingen leveren een gewaardeerde inbreng in het kader van hun scriptie.

Docenten en studenten van de opleiding Grafische en Digitale Media (AHS)

staan in voor de softwareontwikkeling. Een aanzet tot Vlaamse normering en

de optimalisatie van de software zijn de voornaamste werkdoelen in 2014.

Het profiel van kinderen met leerstoornissen:

Impact van comorbiditeit bij dyslexie en dyscalculie (*)

(Ruth Vanderswalmen & Annemie Desoete, Associatieonderzoeksgroep

Leerstoornissen UGent & Arteveldehogeschool)

In 2013 volgde Ruth Vanderswalmen een aantal kinderen op die eerder

gediagnosticeerd werden met een al dan niet geïsoleerde leerstoornis. Er werd

nagegaan welke factoren positief/negatief inwerkten op de evolutie van deze

kinderen. Verzwaart comorbiditeit de problematiek? Is zittenblijven een goed

idee? Helpt buitenschoolse hulpverlening? Doen kinderen die STICORDI

kregen op school het later minder goed of net beter? Op dergelijke vragen

wordt een antwoord gezocht. Het onderzoek wordt in 2014 verder gezet (bij

meer kinderen).


64

Ontwerp van slikprotocol bij kinderen en adolescenten met dystone cerebral palsy (o.l.v. Ingeborg Simpelaere, Vives & Daisy Decoene, Gidts)

Dit project startte in 2011. Er wordt er gepeild naar de hedendaagse

bestaande slikprotocollen en slik- en voedingsproblemen bij kinderen met

cerebral palsy van pre-, peri- en postnatale etiologie. Vooral het diskinetische

type van cerebral palsy wordt belicht, aangezien voedings- en slikproblemen

het meest voorkomen bij deze vorm. Er vond reeds een voorbereidende

literatuurstudie plaats. In de loop van 2013 werden professionelen uit het

werkveld bevraagd i.v.m. het beroepsmatig gebruik van slikprotocollen aan de

hand van een online enquête. Deze werd zo ruim mogelijk bekendgemaakt. De

respons op de eerste digitale vragenlijst was vrij beperkt. Eind augustus bleek

dat er in totaal slechts 20 vragenlijsten werden teruggestuurd. We kozen

ervoor om de vragenlijst gevoelig in te korten en lanceerden een nieuwe

oproep. Hier kregen we meer respons op. Gezien het kleine aantal instellingen

in Vlaanderen die kinderen met CP behandelen, lijkt de respons voldoende om

relevante informatie te genereren. Op basis van de literatuur en de informatie

uit de bevraging is ondertussen een voorlopige versie van het

onderzoeksinstrument opgesteld. De eerste veldtest wordt voorzien in de

periode februari-april 2014, waarbij vooral inhoudsvaliditeit, inter-

beoordelaarsbetrouwbaarheid en test-hertestbetrouwbaarheid zullen worden

vastgelegd.

Onderzoekslijn autismespectrumstoornissen

Imitatiebekwaamheid en joint-attention gedragingen van jonge

kinderen met een autismespectrumstoornis (o.l.v. Petra Warreyn, Mieke

Dereu, Sara Van der Paelt, Nele Dewaele, Ellen Demurie & Herbert Roeyers, UGent)

Dit project bestaat momenteel uit een drietal deelstudies:

Interventie: onder leiding van Petra Warreyn werd een training van imitatie-

en joint attention-vaardigheden uitgewerkt. Deze training werd in

verschillende CAR op haar effectiviteit onderzocht, met positieve resultaten.

Momenteel worden de handleiding en de materialen verder uitgewerkt, zodat

de training kan worden uitgegeven. Sara Van der Paelt maakte, in het kader

van haar doctoraatsonderzoek, een inventaris van de meest gebruikte

programma’s of technieken in de Vlaamse CAR. Momenteel bestudeert zij de

werkzame aspecten van ABA.


65

Imitatie en de rol van het spiegelneuronensysteem: Op dit moment

onderzoeken Lieselot Ruysschaert, Petra Warreyn en Ellen Demurie de werking

van het spiegelneuronensysteem in relatie tot imitatie bij kinderen met ASS,

hun broertjes en zusjes, en bij zich normaal ontwikkelende kinderen. De

dataverzameling is bijna rond.

Sociaal-communicatieve vaardigheden van broertjes en zusjes van kinderen

met ASS: Een eerste groep kinderen werd intussen gezien op 7, 9, 12, 18, 24

en 36 maanden. Momenteel wordt bij de ouders bevraagd of er op dit moment

zorgen over de ontwikkeling van de kinderen zijn en of er eventueel een

diagnose van een ontwikkelingsstoornis werd gesteld. Op die manier kunnen

we nagaan welke gedragingen op de vroege leeftijden voorspellend waren

voor latere ontwikkelingsproblemen. Een tweede cohorte van kinderen wordt

momenteel opgevolgd op de leeftijden van 5, 10, 14, 24 en 36 maanden. Er

zijn al verschillende kinderen die we hebben onderzocht op 14 maanden. In

het voorjaar van 2014 worden er een aantal kinderen 24 maanden. Nieuwe

kinderen kunnen trouwens nog altijd instappen. Zie

www.ontwikkelingsstoornissen.ugent.be/ babystudie.

Onderzoekslijn leerstoornissen

Vroege voorspellers van rekenproblemen en atypisch rekenen

(o.l.v. Annelies Ceulemans, Daisy Titeca, Annemie Desoete & Herbert Roeyers,

UGent)

Dit project gaat na wat de vroege voorspellers zijn voor een typische versus

atypische rekenontwikkeling. Het bestaat uit twee deelstudies:

Annelies Ceulemans onderzocht in het kader van JOnG! kinderen op 8

maanden (op het vlak van groottevergelijking) en volgde die op toen ze 12 en

24 maanden werden. Een aantal kinderen werd teruggezien in de kleuterklas.

De data worden momenteel geanalyseerd. Het onderzoek loopt verder in

2014.

Daisy Titeca kijkt naar de rekenprofielen bij kinderen met ASS. Ook dit

deelonderzoek wordt verder gezet in 2014.


66

Ondersteunde onderzoeken

Bij ondersteunde wetenschappelijke onderzoeken treedt de AWO faciliterend

op. De samenwerking bestaat hier vooral uit het motiveren van het werkveld

om mee te werken. Tot ondersteuning wordt beslist na bespreking en akkoord

van de Begeleidingscommissie.

Onderzoek naar procesgerichte diagnostiek van spellingsproblemen

(Christel Van Vreckem, leden van de Sig-intervisiewerkgroep Leesstoornissen,

Annemie Desoete, Arteveldehogeschool & aoG Leerstoornissen U Gent)

In deze onderzoekslijn wordt een Vlaamse spellingtest ontwikkeld. Het gaat

om een instrument waarmee - vanuit een grondige foutenanalyse - zowel aan

beschrijvende als aan handelingsgerichte/begeleidingsgerichte diagnostiek kan

worden gedaan. De test wordt opgesteld conform de eindtermen, de

moeilijkheidsgraad van woorden en de klinische kennis van een focusgroep

(inhoudsdeskundigen verbonden aan de Sig-werkgroep leesstoornissen). Bij

het ontwerp van de dictees werd de Woordentrommel, een inventaris van de

frequentie van het spontaan gebruik van woorden per leerjaar, eveneens als

uitgangspunt genomen. Momenteel zijn de dictees opgesteld voor alle

leerjaren (1-6). Heel wat dictees zijn ondertussen afgenomen bij telkens

ongeveer 350 à 400 kinderen. Een eerste versie van de handleiding (met

verantwoording, keuze woorden, instructies, dictees) is klaar. De

scoreformulieren zijn ontwikkeld voor alle leerjaren. Momenteel wordt het

vooronderzoek herleid tot een volwaardige test.

De effecten en werkingsmechanismen van (neuro)feedbacktraining

bij kinderen met ADHD (Inez Buyck en Roeljan Wiersema, UGent)

Neurofeedback is een training waarbij personen via operante conditionering

leren hun arousal-toestand te reguleren, wat verondersteld wordt de

symptomen te reduceren. In dit onderzoek worden de effecten en

werkingsmechanismen van feedback over hersenactiviteit of spierspanning

nagegaan bij gemiddeld begaafde kinderen van 7-12 jaar met ADHD. Er wordt

gewerkt met kinderen die op een wachtlijst staan voor verdere behandeling

van ADHD. Ze worden gedurende 30 sessies van 45 minuten getraind. De

week voorafgaand aan de trainingen worden een aantal vragenlijsten

meegegeven aan de ouders, het kind en de leerkracht. Tevens neemt men een

EEG af. In die periode mag geen medicatie worden gebruikt. Tijdens de

training krijgen kinderen feedback op een computerscherm over wat er in hun


67

hoofd gebeurt, waardoor ze leren om hun gedrag aan te passen in de

gewenste richting. De helft van de kinderen krijgt feedback over

hersenactiviteit (neurofeedback), de andere helft krijgt feedback over

spierspanning (EMG). Tijdens de behandeling kan de gebruikelijke medicatie

verder worden gebruikt. De week na afloop van de trainingscondities voert

men dezelfde metingen, zes maanden later nog eens (nameting). In de loop

van 2013 hebben 15 kinderen deelgenomen aan dit onderzoek. Voor een

aantal moet nog een nameting gebeuren. Het onderzoek loopt verder in 2014.

Kijk in je brein: naar een beter begrip van bewegingsstoornissen

(Tom Taymans, Guy Vanderstraeten en Hilde Vanwaelvelde, UGent)

Dit onderzoek vertrekt vanuit bevindingen uit de wetenschappelijke literatuur

aangaande motorische stoornissen bij kinderen met DCD en ASS. Daaruit blijkt

immers dat beide groepen overeenkomsten vertonen met betrekking tot hun

motorische beperkingen, onder meer wat de coördinatie van bewegingen

betreft, evenwichtsstoornissen en problemen met timing in bewegingen.

Daarnaast werden bij beide groepen problemen vastgesteld met enkele

cognitieve aspecten van bewegingsaansturing, zoals planning, werkgeheugen

en cognitieve flexibiliteit. Aangezien alles wordt aangestuurd door het brein,

leek het ons aannemelijk dat deze gebreken in bewegingscontrole ook zouden

worden weerspiegeld in de hersenen van deze kinderen, meer bepaald in de

organisatie van hersennetwerken. Zijn er enerzijds gemeenschappelijkheden in

termen van structuur en functie van hersennetwerken bij kinderen met ASS en

DCD? Kunnen we deze groepen anderzijds karakteriseren op basis van

specifieke hersenstructuren en -activaties? Kunnen deze afwijkende structuur

en functie worden gelinkt aan de slechtere scores op bepaalde tests die peilen

naar de kwaliteit van bewegingsuitvoering? Kunnen we met behulp van

netwerkanalyses een afwijkend patroon terugvinden in termen van globale en

lokale efficiëntie, dat verder ondersteuning biedt voor enkele van de

theoretische verklaringsmodellen die in het verleden werden geopperd voor de

motorische disfuncties? Kan door het in kaart brengen van verschillende

netwerken een link worden gevonden tussen structuur en functie? Op deze

vragen wil deze studie een antwoord formuleren.

Actualisatie van testgebruik

De intervisiewerkgroepen van Sig zijn vanaf augustus 2012 ingeschakeld om

na te gaan welke tests bruikbaar/beschikbaar of wetenschappelijk onderbouwd

zijn om aan diagnostiek te doen t.a.v. dyslexie, dyscalculie, taalstoornissen en

motorische stoornissen. Dit liep ook in 2013 verder.


68

Implementatie van het biopsychosociale model (BPS) in de CAR

Het BPS-model maakt een synthese tussen het medische en sociale model van

gezondheid door het menselijk functioneren te beschouwen als een samenspel

tussen biologische, individuele en sociale factoren. Het is dit model dat de

Internationale Classificatie van het Menselijk Functioneren (ICF) ondersteunt.

Internationaal en nationaal wordt er steeds meer belang gehecht aan dit

model. Het is belangrijk ook in de sector van de CAR een omslag te maken

van een eerder medisch model naar het biopsychosociale model. Via opleiding

en informatie ondersteunt Sig de sector in deze koerswijziging.

In 2013 ging vooral aandacht naar het evalueren van de eerste Vlaamse

opleiding ICF en het voorbereiden van de tweede versie (die start in februari

2014). Daarnaast werd een supervisiewerkgroep ICF in de CAR opgericht (zie

ook bij info over workshops).

Selectie van publicaties naar aanleiding van AWO-projecten/onderzoeken

De voorgestelde projecten en onderzoeken leidden tot o.a. de volgende

wetenschappelijke bijdragen:

Burny, E., Valcke, M., & Desoete, A. (2012). Clock reading: an underestimated

topic in children with mathematics difficulties. Journal of Learning Disabilities,

45, 352-361.

Burny, E., Zhao, N., Van Steenbrugge, H., Valcke, M., Desoete, A., & Van Luit,

J.E.H. (2012). Curriculum sequencing and the acquisition of clock reading skills

among Chinese and Flemish children. International Journal of Science and

Mathematics education, 11, 761-785.

De Weerdt, F., Desoete, A., & Roeyers, H. (2013). Behavioral inhibition in

children with learning disabilities. Research in Developmental Disabilities, 34,

1998-2007.

De Weerdt, F., Desoete, A., & Roeyers, H. (2013). Working memory in children

with reading and/or mathematical disabilities. Journal of Learning Disabilities,

46, 461-472.

Desoete, A. (2013). Komt er een instrument voor dyscalculie? Logopedie, 3,

61-64.


69

Desoete, A., Praet, M., Titeca, D., & Ceulemans, A. (2013). Cognitive

phenotype of mathematical learning disabilities: What can we learn from

siblings? Research in Developmental Disabilities, 34, 404-412.

Desoete, A., Vanderswalmen, R., De Bondt, A., Van Vreckem, C., Van Vooren,

V., Vanderbeken, I., Van Dycke, S., & Baert, J. (2013). Dyscalculie. Academia

Press: Gent.

Joosten, D., Puts, M., Desoete, A., & Horions, K. (2013). Rekenen binnen de

logopedie. De inzet van de logopedist bij de leerstoornis dyscalculie.

Logopedie, 85, 6-11.

Kramarski, B., Desoete, A., Bannert, M., Narciss, S., & Perry, N. (2013). New

perspectives on integrating self-regulated learning at school. Education

Research International, 498214, 4 p.

Leclercq, J., Desoete, A., & D’Hondt, M. (2013). Wat is het taalprofiel van

kinderen met specifieke en niet-specifieke taalontwikkelingsstoornissen,

gemeten met de CELF-4-NL? Logopedie, 85, 43-60.

Pieters, S., Roeyers, H., Rosseel, Y., Van Waelvelde, H., & Desoete, A. (2013).

Identifying subtypes among children with developmental coordination disorder

and mathematical learning disabilities, using model-based clustering. Journal

of Learning Disabilities, in druk.

Praet, M., & Desoete, A. (2013). Enhancing young children’s mathematical

skills through computerized kindergarten interventions: a randomized

controlled study. Teacher & Theater Education, in druk.

Praet, M., Titeca, D., Ceulemans, A., & Desoete, A. (2013). Language in the

prediction of arithmetics in kindergarten and grade 1. Learning & Individual

Differences, 27, 90-96.

Ruysschaert, L., Warreyn, P., Wiersema, J.R., Metin, B., & Roeyers, H. (2013).

Neural mirroring during the observation of live and video actions in infants.

Clinical Neurophysiology, in druk.

Ruysschaert, L., Warreyn, P., Wiersema, J.R., Oostra, A., & Roeyers, H.

(2013). Exploring the role of neural mirroring in children with autism spectrum

disorder. Autism Research, in druk.

Van Herreweghe, V., Englebert, E., de Smit, M., Bouckaert, L., & Desoete, A.

(2013). Rekenen bij de nieuwe generatie kinderen met gehoorverlies dat

vroegtijdig bilateraal optimaal auditief gecorrigeerd werd, een verkennende

studie. Logopedie, 3, 50-58.


70

Vandendriessche, E. (2013). De effectiviteit van neurofeedbackbehandeling bij

kinderen met ADHD: Een bevraging van ouders en leerkrachten. Masterproef

UGent.

Warreyn, P., & Roeyers, H. (2013). See what I see, do as I do. Promoting joint

attention and imitation in preschoolers with autism spectrum disorder. Autism,

in druk.

Warreyn, P., Ruysschaert, L., Wiersema, J.R., Handl, A., Pattyn, G., & Roeyers,

H. (2013). Infants’ mu suppression during the observation of real and

mimicked goal-directed actions. Developmental Science, 16, 173-185.

Woods, S. (2013). Het effect van neurofeedbackbehandeling op de

aandachtsnetwerken van kinderen met ADHD: een onderzoek met de

Attention Network Task. Masterproef UGent.

Zhao, N., Valcke, M., Desoete, A., Burny, E., & Imbo, I. (2013). Differences

between Flemish and Chinese primary students’ mastery of basic arithmetic

operations. Educational Psychology, in druk.


71

9. Website, nieuwsbrief en ICT

Wat betreft ICT rondden we in de loop van 2013 het voorbereidende werk

voor een nieuw inschrijvings- en bestelsysteem af. Analyse van het probleem

leerde dat er vier grote pijlers moesten worden aangepakt: het

inschrijvingssysteem, het bestelsysteem van publicaties, het sprekersbestand

en de logistieke planning. Een werkgroep ad hoc bereidde met de steun van

een externe begeleider de pakketkeuze voor. Uit de shortlist werd WEBS

weerhouden, de ICT-firma die ook instond voor het ontwerp van onze

bestaande website. Eind 2013 werd de nieuwe webgestuurde applicatie

operationeel. Tegelijk werd de website in een nieuw kleedje gestoken.

De vernieuwde website heeft veel aandacht voor zoekmogelijkheden en filters

(bv. alle vorming over autisme of alle publicaties over niet-aangeboren

hersenletsel). Het inschrijven of bestellen gebeurt volledig geautomatiseerd.

Sinds 17 november 2013 zijn het nieuwe systeem en de vernieuwde website

online.

In de loop van 2013 kwamen in totaal 151.008 bezoekers (gemiddeld 12.584

per maand) naar www.sig-net.be. Als daggemiddelde betekent dit 413 unieke

bezoekers. Het meeste bezoekers op één dag (1085) kregen we in april 2013.

Sig verspreid twee e-zines (doelgroepgericht): één voor het brede publiek en

één voor professionele hulpverleners. De elektronische nieuwsbrieven hebben

als doel mensen telkens opnieuw attent te maken op Sig-nieuws en leiden

geïnteresseerden naar de juiste pagina's op de website. Doordat we

systematisch de elektronisch nieuwsbrief in de schijnwerper plaatsten bij

activiteiten voor breed publiek, konden we dit aantal in de loop van 2013

verder laten stijgen tot 2.930. Ook het aantal professionele abonnees bleef

stijgen (tot 4.337). In totaal telden we op eind december 2013 maar liefst

7.267 elektronische abonnees op de nieuwsbrieven, een stijging van 13

procent t.o.v. eind 2012..


72

10. Sig in de pers en op verplaatsing

Sinds jaren worden aankondigingen van Sig-activiteiten in agendarubrieken

van verschillende bladen en tijdschriften opgenomen. Voor de professionele

vorming gaat het vooral om vaktijdschriften.

In 2013 probeerden we de activiteiten voor breed publiek ook in andere media

aan te kondigen. Zo bracht Sig mensen met een beperking positief in beeld in

de pers. Het project ‘Volgens Willy’ kwam ruim onder de aandacht. In juni, ter

gelegenheid van de lancering van het derde boek in de reeks, organiseerden

we een persconferentie, waar ook de regionale televisie AVS op afkwam. We

slaagden erin om een persoon met een verstandelijke beperking te laten

interviewen. Ook Kerk en Leven, nog altijd één van de meest gelezen bladen

in Vlaanderen, besteedde een artikel aan Willy en auteur Johan Engels. Verder

kwam de publicatie ‘Miko gaat vooruit’ in de belangstelling bij het

onderwijstijdschrift Klasse. Leerkrachten konden via een actie het kinderboek

(met info voor begeleiders) aanschaffen aan een voordeelprijs.

Zoals elk jaar heeft Sig verder het grote publiek warm gemaakt voor de

vormingsactiviteiten en sensibiliseringscampagnes: o.a. de vorming over NAH,

het toneel ‘Sporen in het onbekende’, enz. Dit uitte zich ook in verschillende

(online) aankondigingen (o.a. in Libelle).

Sig is ervan overtuigd dat de pers een belangrijke invloed kan uitoefenen op

de kansen tot integratie en inclusie. Onbekend maakt immers onbemind.

Toegankelijke publicaties maken over het dagelijks leven van mensen met een

beperking draagt hiertoe bij.

Sig op verplaatsing

Sig is ook regelmatig met een informatiestand aanwezig op congressen of

beurzen. Zo waren we in 2013 onder andere te gast op het congres van de

VVL (15 maart), de Materialenbeurs Logopedie van de Arteveldehogeschool

(15 mei), Rock for Specials (27 juni), het congres van De Tol (4 oktober), de

SEN-beurs over ouder worden met een verstandelijke beperking (13

november), het congres van de Vlaamse Vereniging voor Gedragstherapeuten

(6 december) en de CERA-ontmoetingsbeurs (10 december).

Activiteitenverslag Sig 2013 · 2015-01-20 · Activiteitenverslag Sig 2013 3 Woord vooraf Wat...

Documents

Transcript of Activiteitenverslag Sig 2013 · 2015-01-20 · Activiteitenverslag Sig 2013 3 Woord vooraf Wat...