ABN AMRO SectorScope - Metaal Magazine€¦ · De vraag is dan hoe de economie er na de crisis uit...

� Medio 2010 de helft van het Nederlandse bedrijfsleven in herstel

� Transport, Zakelijke Dienstverlening en Autobranche naar herstelfase

� Dal nog niet in zicht voor Bouw en Bouwmaterialen

ABN AMRO SectorScope De positie van sectoren in hun cyclus

December 2009

ABN AMRO SectorScope

� �

Colofon De ABN AMRO SectorScope is een publicatie van ABN AMRO Sector Research in

samenwerking met Sector Advisory. Voor inhoudelijke vragen of opmerkingen kunt u contact

opnemen met Sector Research.

Auteurs

Jacques van de Wal (Hoofd Sector Research)

Casper Burgering

Eric Huliselan

Valentina Iván

Nadia Menkveld

Otto Schell

Thijs Pons

Eindredactie

Nadia Menkveld

Theo de Kort

Grafieken

Jarrod Leeds

Adresgegevens

ABN AMRO Bank NV

Policy & Portfolio Sector Research

Gustav Mahlerlaan 10

1082 PP Amsterdam

Postbus 283

1000 EA Amsterdam

Telefoon: 0900 – 0024 (EUR 0,10 per minuut)

Website: www.abnamro.nl/sectoren

E-mail: [email protected]

Disclaimer

De in deze publicatie neergelegde opvattingen zijn gebaseerd op door ABN AMRO

betrouwbaar geachte gegevens en informatie, die op zorgvuldige wijze in onze analyses en

prognoses zijn verwerkt. Noch ABN AMRO, noch functionarissen van de bank kunnen

aansprakelijk worden gesteld voor in deze publicatie eventueel aanwezige onjuistheden.

Tekst afgesloten per 4 december 2009

© ABN AMRO, december 2009

Deze publicatie is alleen bedoeld voor eigen gebruik. Verveelvoudiging en/of openbaarmaking

van deze publicatie is niet toegestaan, behalve indien hiervoor schriftelijk toestemming is

gekregen van ABN AMRO.

ABN AMRO SectorScope � �

Inhoudsopgave Pag.

Inleiding 1

Agrifood

� Voedingsmiddelenindustrie 3

Industrie

� Intermediaire goederen 4

� Investeringsgoederen 5

Bouw en Vastgoed

� Hout- en Bouwmaterialenindustrie 6

� Bouw 7

Retail

� Retail 8

� Autobranche 9

Horeca 10

Transport en Logistiek 11

Zakelijke dienstverlening 12

Appendix: Methodologie 13


Recessie ten einde … maar dal waaruit sectoren komen is diep

Positief financieel economisch nieuws komt inmiddels niet meer exclusief uit Azië, ook in de

Westerse wereld zijn er inmiddels genoeg positieve cijfers te vinden. In de VS groeit de

industrie al weer voor de vierde maand achtereen. De eurozone als geheel is uit de recessie.

In Duitsland is de werkloosheid (tegen de verwachting in) al voor de vijfde maand achtereen

gedaald. En Nederland? Het positieve nieuws is hier wat minder prominent dan in het

buitenland, maar het is er zeker. Zo stijgt de werkloosheid hier minder snel dan verwacht,

hoewel het “ZZP-effect” – een categorie die in eerdere recessies hoegenaamd niet bestond –

dit cijfer mogelijk vertroebelt. Ook het aantal faillissementen was in november lager dan de

maand er voor, wat ook op dat gebied op een omslag kan duiden.

Ook Nederland uit de recessie

Medio november maakte het CBS bekend dat de economie in Nederland in het derde

kwartaal met 0,4% gegroeid is ten opzichte van het vorige kwartaal. Hoewel de groei

natuurlijk maar miniem is, is het officieel het einde van de recessie. Nederland ging iets later

in recessie en komt er ook wat later weer uit. Bedrijfscijfers van beursgenoteerde bedrijven

liepen er al op vooruit. De winstcijfers over het derde kwartaal verrasten marktanalisten in

positieve zin. Maar een nadere bestudering van die cijfers drukt ons wel met de neus op de

feiten. Soms wordt er winst geboekt door het afstoten van bedrijfsonderdelen. Maar ook als er

wel operationele winst wordt geboekt, komt dat in alle gevallen door het snijden in de kosten

en niet door een toename van de omzet. De omzet ligt vaak op tien, twintig of wel dertig

procent onder het niveau van een jaar geleden. En dat is precies wat er in veel sectoren in

Nederland aan de hand is: een omslag is er of ligt in het verschiet, maar het dal waaruit

geklommen wordt is diep, heel diep.

Een snel herstel?

De vraag is dan hoe de economie er na de crisis uit gaat zien. Naar verwachting zal dat een

sterk gedifferentieerd beeld opleveren. Dat geldt op geografisch gebied, waarbij bijvoorbeeld

Azië een duidelijk hogere versnelling heeft ingezet dan de rest van de wereld, maar ook voor

sectoren. Een aantal sectoren kan aanvankelijk wel behoorlijke groeicijfers laten zien. Gezien

de diepte van het dal is zo’n groeispurt bij sterk verbeterde omstandigheden ook wel logisch.

Maar een echt V-vormig herstel, waarbij de niveaus van voor de crisis weer snel worden

gehaald, lijkt voor geen enkele sector in Nederland weggelegd. Sectoren die de jaren voor de

crisis te veel hebben geleund op ‘goedkoop geld’ zullen verder moeten met het proces van

‘deleveragen’ en het uitvoeren van saneringen. Gebeurt dat niet – dat dreigt bijvoorbeeld in

de internationale auto-industrie – dan blijft er overcapaciteit in de markt met alle gevolgen van

dien.

Internationaal gezien was het opnieuw opbouwen van voorraden naast

stimuleringsmaatregelen een belangrijke driver achter de groei. In Nederland valt daar

momenteel niet veel van te verwachten. Uit cijfers van het CBS blijkt dat ondernemers hun

voorraden flink hebben afgebouwd. Maar uit datzelfde onderzoek blijkt ook dat ondernemers

hun voorraadpositie inmiddels als ‘normaal’ beoordelen. Blijkbaar hebben ondernemers op

het gebied van voorraden hun bedrijfsvoering al aangepast aan de nieuwe omstandigheden

en verwachtingen.

Structurele veranderingen versneld door effecten van de crisis

Sectoren waar structurele veranderingen aan de gang zijn, zullen door de effecten van de

crisis een versneld transformatieproces ondergaan. Hierbij zullen onvermijdelijk slachtoffers

vallen. Een voorbeeld hiervan is de media-industrie. Hier was natuurlijk al lang een proces

richting digitalisering en Internet gaande, maar door het dalen van de advertentie-inkomsten

is er sprake van een acute crisis voor de gedrukte media.

Inleiding

Jacques van de Wal + 31 20 628 0499

1


ABN AMRO SectorScope: medio 2010 helft van sectoren in herstel

In de Sectorscope wordt voor een tiental sectoren de huidige positie in de cyclus en de

verwachtingen voor medio 2010 weergegeven (zie figuur). We komen uit de recessie, maar

niet alle sectoren tegelijk en ook niet in dezelfde mate. Met de Sectorscope wordt in deze

dynamiek op sectorniveau inzicht gegeven.

De huidige Sectorscope laat een flinke verbetering zien voor de meeste sectoren ten opzichte

van het vorige kwartaal. Conform onze eerder uitgesproken verwachting zijn Intermediaire

goederen en Investeringsgoederen al uit de contractiefase. Investeringsgoederen maakt na

een lichte opleving wel weer een pas op de plaats; het herstel is naar onze mening daar (nog)

niet duurzaam. De bezettingsgraden bij de afnemers liggen op een laag niveau, waardoor er

niet snel geïnvesteerd zal worden in nieuwe machines en apparaten. De omzet van de

Horeca neemt niet langer af, maar laat een stabilisatie zien. Medio 2010 komen er naar

verwachting drie sectoren bij die herstel zullen laten zien: de Autobranche, Transport en

Logistiek en Zakelijke dienstverlening. Daarmee is medio 2010 bijna de helft van de sectoren

in herstel, waarbij aangetekend moet worden dat de gederfde omzet in al deze sectoren

vanwege de hevige recessie nog (lang) niet goed zal worden gemaakt. Dat betekent dat veel

sectoren met overcapaciteit kampen. Er is een viertal sectoren dat naar verwachting per

medio 2010 het dal nog niet gepasseerd zal zijn. Dat geldt voor de Bouw en de Hout- en

Bouwmaterialenindustrie, waaraan uiteraard dezelfde oorzaak ten grondslag ligt. De bouw is

laatcyclisch en kreeg pas laat met een teruggang in de bedrijfsactiviteiten te maken. Helaas is

de verwachting dat in 2010 het tempo van achteruitgang nog sterker zal zijn dan in 2009.

ABN AMRO Sectorscope1

Ook de voedings- en genotmiddelenindustrie zal medio 2010 naar verwachting nog niet uit

het dal zijn. Dit komt o.a. door de grote interventievoorraden (productieoverschotten) die een

obstakel vormen voor een snel herstel. Wel is het zo dat deze sector in verhouding tot andere

sectoren niet bijzonder hard is geraakt. Retail is de laatste sector die nog niet uit het dal zal

komen per medio 2010. Hoewel het consumentenvertrouwen wel verbetert, zal dit zich niet

vertalen in betere verkoopcijfers voor de Retail. In 2010 zal de werkloosheid toenemen, wat

negatieve gevolgen heeft voor het vertrouwen en de bestedingen.

Binnen sectoren bestaan soms wel grote verschillen. In het vervolg van dit rapport wordt op

een aantal branches binnen de 10 genoemde sectoren ingezoomd.

1 De ABN AMRO SectorScope is ontwikkeld naar analogie van de Conjunctuurklok van het

Centraal Bureau voor de Statistiek. Voor meer details, zie appendix.

positie sector ultimo 2009 positie sector medio 2010

2


*gecorrigeerd, zie appendix

Omzet nog boven vorig dieptepunt

De voedingsmiddelenindustrie heeft tussen april 2007 en april 2008 gezonde groei-

cijfers laten zien. Gedeeltelijk kan dit worden verklaard door prijsstijgingen van produc-

ten door de crisis op de wereldvoedselmarkt. In mei 2008 is de daling in de cyclus

ingezet, waarbij de omzetontwikkeling in 2009 onder de lange termijn trend is terecht

gekomen. De export is van groot belang voor de omzetontwikkeling in de branche.

Vooral in 2009 is de export teruggelopen, waardoor de groeicijfers van de omzet in dit

jaar negatief zijn. De omzetontwikkeling in de branche ligt nu nog wel boven het

dieptepunt van de vorige cyclus.

Sectorscope – Voedingsmiddelenindustrie

Nog geen verbetering voor de voedingsmiddelenindustrie

De voedingsmiddelenindustrie bevindt zich met de onderliggende branches overige

voedingsmiddelenindustrie, vlees- en zuivelindustrie en drankenindustrie nog steeds in

het Contractiekwadrant van de sectorscope. In de afgelopen 3 maanden is er een

verslechtering van de positie van de vlees- en zuivelindustrie opgetreden. In hoeverre

deze verslechtering gaat omslaan zal mede afhangen van de productie in de komende

maanden in Oceanië en van het herstel van de wereldeconomie. De interventievoor-

raden vormen een obstakel voor een vroegtijdig herstel. De vleesindustrie heeft last van

de afname van de export naar het Verenigd Koninkrijk en naar Rusland. Op korte

termijn zullen deze markten zich nog niet herstellen. De drankenindustrie beweegt zich

onder de lange termijn omzettrend. Deze branche heeft niet voldoende kunnen

profiteren van de gunstige weersomstandigheden voor de drankenomzet. De crisis en

de afname in bezoekersaantallen in de horeca heeft deze branche geraakt. De omzet-

ontwikkeling van de overige voedingsmiddelenindustrie heeft sinds oktober 2008 te

lijden onder de verschuiving naar goedkopere minder voorbewerkte producten en onder

de afname van de export naar een aantal landen buiten de euro-zone. De economische

ontwikkelingen in de EU en de sterke concurrentie in de detailhandel geven in de eerste

helft van 2010 nog geen reden tot herstel.

Agrifood

Voedingsmiddelenindustrie

Thijs Pons + 31 20 628 6437

Omzetcyclus

00 01 02 03 04 05 06 07 08 09

trend

cy c lus *

3



Volume drijft omzetgroei

Sinds het begin van dit jaar herstelt de omzet van de sector intermediaire goederen

zich. Hierbij werd een druk op het prijsniveau meer dan goed gemaakt door volume-

groei. Vooral bij de kunststof-en rubberverwerkende industrie was dit het geval. Een

negatieve uitzondering vormde de basismetaalindustrie die de omzet praktisch niet zag

stijgen vanwege een sterke druk op de afzetprijzen. De prijsdruk in deze branche hangt

nauw samen met de historisch gezien zeer lage bezettingsgraad. Opgemerkt moet

worden dat de omzetgroei in de sector intermediaire goederen primair wordt gedreven

door het heraanvullen van de voorraden door de geledingen onder in de productie-

keten. Marktprikkels vanuit de vraag naar eindproducten ontbreken nog.

Tijdelijke afvlakking van herstel

Het herstel van de omzet in de eerste drie kwartalen van 2009 heeft ertoe geleid dat de

sector intermediaire goederen als eerste van de in dit rapport vermelde sectoren het dal

achter zich heeft gelaten en de beweging richting trendlijn heeft ingezet (zie grafiek

hiernaast). Dit komt ook tot uiting in het figuur hierboven, waar we zien dat de sector

zich in september 2009 in het kwadrant Herstel bevindt.

Opvallend is dat de onderliggende branche metaalindustrie (excl. machine-industrie)

zich nog steeds in het negatieve kwadrant Contractie bevindt, zij het vlak in de buurt

van het dal. Deze sector is meer dan gemiddeld geraakt door de malaise in de bouw,

transportmiddelenindustrie en machine-industrie. Uit de grafiek hierboven blijkt ook dat

de chemische industrie een grotere omzetgroei (gecorrigeerd voor seizoensinvloeden)

laat zien dan de rubber- en kunststofverwerkende industrie, maar zich wel verder van

de trend bevindt. Dit heeft te maken met het feit dat de omzet van deze branche op de

langere termijn een volatieler patroon kent dan dat van de rubber- en kunststof-

verwerkende industrie.

Wij verwachten dat in 2010 het proces van herbevoorraden uitfaseert. De omzet zal

dan meer door de vraag naar eindproducten bepaald worden waarbij - gedragen door

de export - er een versnelling in de tweede helft van 2010 zal plaatsvinden. Het effect

hiervan zal zijn dat de sector intermediaire goederen medio 2010 ten opzichte van

september 2009 dichter bij zijn trend zal zitten, zij het met een lagere omzetgroei.

Sectorscope – Intermediaire goederen

Industrie

Intermediaire goederen

Eric Huliselan + 31 20 628 2138

Bron: op basis CBS-data

Omzetcyclus

70

80

90

100

110

120

130

140

sep-08 dec-08 mrt-09 jun-09 sep-09

Omzetindex (2005=100)

00 01 02 03 04 05 06 07 08 09

trend

cyclus*

4

ABN AMRO Sectorscope � �


Seizoenpatroon maskeert omzetdaling op jaarbasis

Ook het afgelopen jaar laat de omzet van de sector investeringsgoederen traditioneel

een seizoenpatroon zien met de hoogste omzetgroei in de maanden maart, juni en

september. De gemiddelde omzettoename per maand bedroeg in deze periode 0%. Dit

lijkt mee te vallen, maar op jaarbasis ziet de situatie er somberder uit. In de periode

oktober 2008 – september 2009 is de omzet ten opzichte van de vergelijkbare periode

een jaar daarvoor namelijk met 24% afgenomen. Een belangrijke oorzaak zijn de zeer

lage bezettingsgraden bij de afnemers. De bezettingsgraad van de totale industrie

bedroeg het afgelopen jaar 76%, daarmee uitkomend op 8%-punt onder het gemiddelde

niveau van de periode 2005-2008. Afnemers zullen eerst hun capaciteitsbenutting op

peil willen brengen voordat zij weer gaan investeren. Een andere drempel voor de

investeringsbereidheid is de voorzichtigere houding van kredietverleners.

Sectorscope – Investeringsgoederen

Terug naar contractie

Wanneer de seizoensinvloeden uit de omzetontwikkeling worden gefilterd, blijkt de

investeringsgoederenindustrie in de periode juni - september 2009 van contractie naar

herstel te zijn gegaan. In feite is de sector net het dal gepasseerd. De omslag wordt

volledig gedragen door de machine-industrie die in het afgelopen jaar maandelijks een

omzetgroei van gemiddeld 3% realiseerde. De transportmiddelenindustrie noteerde

daarentegen een daling van 2%. Het is dus niet zo vreemd dat deze industrie in

september 2009 nog in het kwadrant Contractie zit.

De overgang van de sector Investeringsgoederen van contractie naar herstel is verras-

send te noemen. Het naar voren halen van orders en de snellere verwerking van orders

hebben voor de omslag gezorgd. Wij zijn echter van mening dat de positie in het

kwadrant Herstel niet bestendig is. Zo zien we de bezettingsgraden bij de afnemers-

groepen zoals de industrie en transport op de korte termijn niet noemenswaardig

toenemen. Daarbij is ook nog het transportmiddelenpark vrij modern te noemen. Verder

zal de voorzichtige houding van kredietverleners aanhouden. Afnemers zullen voorlopig

dan ook pas op de plaats maken. Alleen wanneer investeringsgoederen aan het eind

van hun economische levensduur zijn, zal er weer geïnvesteerd gaan worden. Tot

medio 2010 zien we dit fenomeen nog geen rol van betekenis spelen. Na dit tijdstip kan

voorzichtig worden gedacht aan een meer bestendige positie in het kwadrant Herstel.

Tot medio 2010 zal de investeringsgoederenindustrie nog rond het dal cirkelen waarbij

de kans groter dat de sector medio 2010 nog in het kwadrant Contractie zit.

Industrie

Investeringsgoederen

Eric Huliselan + 31 20 628 2138


Bron: CBS

Omzetcyclus

70

80

90

100

110

120

130

140

150


00 01 02 03 04 05 06 07 08 09

trend

cyclus*

5


Bouw en Vastgoed

Hout- en Bouwmaterialenindustrie


Eén zwaluw…

De omzet nam in september 2009 met maar liefst 72% toe ten opzichte van een

maand eerder. Een spectaculair groeicijfer, maar door het seizoenspatroon in de bouw

is het lastig om verbeteringen te constateren. Dit groeicijfer duidt niet op marktherstel.

Vergeleken met september 2008 kwam de omzet in de hout- en

bouwmaterialenindustrie 13% lager uit. De omzet in de hout- en

bouwmaterialenindustrie is de afgelopen twaalf maanden hard gedaald als gevolg van

de economische crisis, met gemiddeld 10% per maand (j-o-j). De omzet in de

houtindustrie daalde harder (-15%) dan in de bouwmaterialenindustrie (-8%). De

houtindustrie kampt al sinds begin 2008 met dalende omzetten. Deze branche wordt al

anderhalf jaar geplaagd door grote vraaguitval en sterk gedaalde houtprijzen. De

bouwmaterialenindustrie werd pas in het vierde kwartaal van 2008 getroffen door de

gevolgen van de recessie. In de omzetcyclus van de hout- en bouwmaterialenindustrie

is dan ook te zien dat de omzet blijft dalen. Ook is de daling veel groter dan in de

vorige recessie.

Sectorscope – Hout- en Bouwmaterialenindustrie

Hout- en bouwmaterialenindustrie blijft in contractie

In september 2009 bevonden de hout- en bouwmaterialenindustrie en haar twee

onderliggende branches zich in het kwadrant Contractie. De houtindustrie bevindt zich

weliswaar even ver onder trend als de bouwmaterialenindustrie, maar de krimp neemt

langzaam af. Dit komt omdat de dalende vraag deels wordt gecompenseerd door licht

stijgende houtprijzen. Dit moet wel in context geplaatst worden. De houtprijzen zijn

sinds het begin van 2008 zeer hard gedaald door het instorten van de wereldvraag.

Hierdoor werd de productie fors teruggebracht, waardoor nu er een tijdelijke kunst-

matige krapte op de markt is gecreëerd. Er is nog geen sprake van omzetstabilisatie in

de bouwmaterialenindustrie. Hier hebben fabrikanten het afgelopen jaar fors gereorga-

niseerd en is het aantal productielocaties behoorlijk afgenomen. De afzetprijzen van

bouwmaterialen zijn in vergelijking met de houtprijzen het afgelopen jaar veel minder

sterk gedaald. De cyclus van de hout- en bouwmaterialenindustrie loopt ongeveer een

kwartaal voor op die van de bouw, maar is sinds de aanvang van de crisis veel harder

gedaald. Dit komt doordat de tussenhandel versneld en agressief voorraden afbouwde

op basis van de verwachte daling van de bouwproductie. In 2009 neemt het bouw-

volume met 6% af en in 2010 wordt nog eens een daling van 10% verwacht. Op basis

van deze cijfers verwacht ABN AMRO in de periode tot en met juni 2010 een verdere

daling van de omzetten in de hout- en bouwmaterialenindustrie, waardoor zij nog

verder onder haar trend komt te zitten. De omzet zal medio 2010 wel minder hard

krimpen dan in het derde kwartaal van 2009. De hout- en bouwmaterialenindustrie zal

in het kwadrant Contractie blijven.

Otto Schell + 31 20 383 2694


Bron: CBS

Omzetcyclus

70

80

90

100

110

120

130

140

150


00 01 02 03 04 05 06 07 08 09

trend

cyclus*

6



Seizoensinvloeden verhullen omzetdalingen

De omzet in de bouw schoot in september 2009 met 55% omhoog ten opzichte van

augustus, jaar op jaar was er echter sprake van een daling van 10%. Het seizoens-

patroon in de bouw maakt het daarom lastig om verbeteringen dan wel verslechteringen

te constateren. In de periode oktober 2008 – september 2009 is er sprake van een

geringe daling van de omzet in de bouw. Dit komt doordat de omzetdalingen in de

burgerlijke en utiliteitsbouw (B&U) en de installatiebranche, deels werden gecompen-

seerd door een lichte omzetstijging in de grond-, weg- en waterbouw (GWW). Terwijl de

meeste sectoren in hier vierde kwartaal van 2008 al in de Contractiefase belandden,

was dit voor de bouw pas in het eerste kwartaal van 2009 het geval. Dit komt door de

lange doorlooptijden in de bouw.

Sectorscope – Bouw

Dal nog niet in zicht

In de sectorscope van september 2009 bevindt de bouw zich met twee van haar onder-

liggende branches, de B&U en de installatiebranche, in het kwadrant Contractie. De

omzet in de GWW is ongeveer gelijk aan de trend waardoor de branche zich op waar-

door het zich op de grens van de kwadranten Herstel en Expansie bevindt. De

verklaring licht in het feit dat de GWW voor een groot deel van haar omzet afhankelijk is

van overheidsbudgetten. In de B&U daalt de omzet al sinds september 2008. De

woningbouw wordt getroffen door de kopersstaking op de huizenmarkt. Consumenten

zijn onzeker over hun financiële situatie en hebben een kijken, kijken en niet kopen

houding aangenomen. Met de utiliteitsbouw is het eveneens slecht gesteld doordat

bedrijven hun investeringsplannen uit- dan wel afgesteld hebben. De installatiebranche

is voor een groot deel van haar omzet afhankelijk van de ontwikkelingen in de B&U en

volgt deze met enige vertraging. Vergeleken met de vorige recessie in de bouw, in de

periode 2003-2006, is de omzet in de bouw in september 2009 al veel verder onder zijn

trend gedaald.

ABN AMRO verwacht dat de totale bouwproductie in 2009 met circa 6% daalt om in

2010 nog eens met 9% te dalen. Medio 2010 bevindt de bouwsector zich dan ook nog

dieper in het kwadrant Contractie. De burgerlijke en utiliteitsbouw zal relatief sterker

dalen als gevolg sterk afnemende bouwactiviteit. Wel nemen investeringen in onder-

houd van ziekenhuizen en scholen toe door additionele investeringen in dit segment

door de overheid in het kader van de Crisis- en Herstelwet. De installatiebranche zal

iets minder hard dalen dan de B&U omdat zij ook afhankelijk is van de minder volatiele

onderhoudswerkzaamheden. De GWW zal goed blijven presteren door de Crisis- en

Herstelwet waardoor de overheid meer investeert in infrastructuur en reeds geplande

projecten naar voren haalt.

Bouw en Vastgoed

Bouw

Otto Schell + 31 20 383 2694


Bron: CBS

Omzetcyclus

70

80

90

100

110

120

130

140

150


00 01 02 03 04 05 06 07 08 09

trend

cyclus*

7



Sterke omzetdaling derde kwartaal, 2009

In alle maanden van het derde kwartaal heeft de sector retail een omzetdaling geboekt

ten opzichte van het jaar daarvoor. Dit heeft geresulteerd in een derde kwartaalcijfer

van -5,5%. Het eerste kwartaal kende een daling van 4% en het tweede kwartaal een

daling van 5%.

De daling is te wijten aan de lagere omzetten in de non-food branches (woonwinkels,

consumentenelektronica en kleding). De omzet in deze branches is in het derde

kwartaal gedaald met bijna 8%. De omzet van supermarkten heeft een positieve

bijdrage geleverd en is in het derde kwartaal van 2009 met ruim 1% gestegen. Wel is er

bij supermarkten de laatste maanden sprake van een krimp in de omzet ten opzichte

van de maand ervoor.

Sectorscope – Retail

Retail medio 2010 nog niet uit het dal

In de omzetcyclus (links) is te zien dat de omzet van de sector retail zich ver onder zijn

eigen trend bevindt. Verder zelfs dan het dieptepunt tijdens de vorige

laagconjunctuurperiode tussen 2003 en 2006.

In de sectorscope (boven) wordt een aantal branches uitgelicht. Alle branches die hier

zijn uitgelicht kampen met dalende omzetten en bevinden zich, net als de gehele

sector, onder hun eigen trend en vallen daardoor in het kwadrant Contractie.

De branche consumentenelektronica is relatief het zwaarst getroffen. Dit is te verklaren

door het feit dat deze branche zeer conjunctuurgevoelig is.

Maar ook de woon- en kledingwinkels bevinden zich ruim onder hun eigen trend. Voor

alle branches geldt, dat de afgenomen consumentenbestedingen ervoor hebben

gezorgd dat de volumes afnamen. De prijs bleef in alle branches, behalve in de

branche consumentenelektronica, nagenoeg gelijk.

Voor de eerste helft van 2010 is het beeld gemengd. Aan de ene kant laten de

indicatoren zien dat de detaillisten en de consumenten er weer wat meer vertrouwen in

krijgen. Aan de andere kant zijn de verwachtingen voor 2010 met betrekking tot de

werkloosheid en het reëel besteedbaar inkomen niet rooskleurig. Een verwachte

verdere stijging van de werkloosheid en een daling van het reëel besteedbaar inkomen

zal de kooplust drukken. Voor de woonwinkels speelt mee dat de

huizenmarkttransacties in de eerste helft van 2010 weer wat zullen aantrekken. Dit zal

echter minimaal zijn en niet veel invloed hebben op de totale omzet van de sector retail.

Per saldo verwacht ABN AMRO dat de omzet voor de gehele sector in het begin van

2010 nog verder daalt, maar dat de snelheid waarmee dit gebeurt afneemt.

Retail

Nadia Menkveld + 31 20 628 6441


Bron: CBS

Omzetcyclus

70

80

90

100

110

120

130

140


00 01 02 03 04 05 06 07 08 09

trend

cyclus*

8



Derde kwartaal 2009 brengt laagste omzet in twaalf jaar

De omzet in de autobranche was in 2009 fors lager dan een jaar eerder. De branche

heeft rond 20% minder omgezet dan in de eerste negen maanden van 2008. De

autobranche heeft sinds jaren niet meer met zo een sterke omzetdaling te maken

gehad. De omzet is erg gevoelig voor de conjunctuur. Als gevolg hiervan daalde de

omzet van de branche als één van de eersten diep onder de lange termijn trend in het

derde kwartaal van 2008. In de voorafgaande cycli waren de pieken en dalen minder

hevig wat de ernst van de huidige situatie illustreert. De segmenten binnen deze

branche worden in verschillende mate geraakt. Hoe meer afhankelijk hun omzet is van

uitstelbare aankopen, hoe groter de klappen zijn die in een segment vallen.

Sectorscope – Autobranche

De bodem komt dichterbij, en daarmee ook het uitzicht op herstel

Alle segmenten in deze branche hebben te kampen met tegenvallende omzetten. Net

als in voorgaande kwartalen noteerden de auto-importeurs de sterkste omzetdaling

(meer dan 25%) en deze bevinden zich het verst onder hun meerjarige trend. De afzet

van nieuwe auto’s is ingezakt en dit werkt rechtstreeks door in hun omzet. Autoservice-

bedrijven nemen relatief de beste positie in binnen de branche. Hun omzet uit banden,

ruiten, schadereparaties en dergelijke is relatief minder afhankelijk van economische

omstandigheden. Dit segment realiseerde in de eerste negen maanden van 2009 een

omzetverlies van ongeveer 4%. De autohandel en -reparatie boekte voor het zevende

achtereenvolgende kwartaal een omzetverlies. De omzet tot dusver in 2009 viel ca.

15% lager uit dan in dezelfde periode een jaar eerder. De handel en reparatie maakt

zware tijden door. In 2009 valt het aantal nieuw verkochte personenauto’s een kwart

lager uit dan in 2008. Daarnaast drukt de verschuiving naar kleinere zuinige auto’s en

de krimpende occasionmarkt verder op de omzet. Reparatie, onderhoud en onder-

delenverkoop geven nog enige bescherming tegen de omzetdaling, maar de sterke

prijsconcurrentie beperkt de omzet ook hieruit. De verkoop van auto’s blijft naar

verwachting het komende half jaar nog onder druk. De marktvraag, met name uit de

zakelijke markt, blijft beperkt. Door de dalende koopkracht en lastenverzwaring blijft een

noemenswaardige groei in de verkoop aan particulieren ook uit. De opleving in de

economie en de samenhangende verbetering in stemmingsindicatoren kan echter tot

een geringe groei in autoverkopen leiden, met een kleine positieve impuls voor de

omzet als gevolg. De positieve effecten nemen vanaf medio 2010 naar verwachting in

sterkte toe, waardoor een geringe omzetgroei in de branche realiseerbaar wordt. Dit

betekent, gezien het buitengewoon diepe dal waar de Autobranche zich nu in bevindt,

een licht herstel voor de branche.

Retail

Autobranche

Valentina Iván + 31 20 3 434 679


Bron: CBS

Omzetcyclus

70

80

90

100

110

120

2006-3 2007-3 2008-3 2009-3

1995-4 1998-3 2001-2 2004-1 2006-4 2009-3

trend

cyclus*

9



Omzetten nog steeds onder druk door dalend aantal bezoekers

De malaise is groot in de horeca in 2009. Begin dit jaar kreeg de sector te maken met

scherpe dalingen in omzet. Na de recordkrimp in februari 2009 (omzetdaling van 7,2%

j.o.j.), zat de sector weer enigszins in de lift. Maar doordat het gemiddelde aantal

bezoekmomenten van consumenten over de afgelopen periode aanzienlijk daalde,

werden vrijwel alle branches met omzetverlies geconfronteerd. Sectorbreed daalde het

volume scherp in het 3e kwartaal (6% minder bezoekers, j.o.j.), terwijl de prijzen stegen

(met 2,2% j.o.j.). De prijsstijging kon het volumeverlies echter niet compenseren. In

september 2009 daalt de omzet met 6,4% j.o.j. De omzetindex ligt niet alleen lager ten

opzichte van voorgaand jaar, maar ook ten opzichte van de voorgaande 3 kwartalen.

De cyclus van de omzet komt daardoor lager te liggen en bovendien ruim onder het

dieptepunt van de vorige cyclus.

Sectorscope – Horeca

Verwachtingen voor horeca zijn voorzichtig optimistisch

Tot en met september 2009 blijven de horecabranches steken in de contractiefase. De

omzet krimpt en bevindt zich nog steeds onder zijn lange termijn trend. Sectorbreed

heeft herstel zich tot dusver nog niet aangekondigd. Hotellerie heeft in dit verband de

slechtste resultaten en blijft ten opzichte van de overige horecabranches ongunstig

gepositioneerd in de sectorscope. De misère bij hotels wordt vooral veroorzaakt door

de vraaguitval in de zakelijke markt. Bedrijven hebben hun reisbudgetten naar

beneden bijgesteld, waardoor de (internationale) zakenreiziger minder frequent een

hotel bezoekt. Hoteliers zullen de kamerprijs gebruiken als instrument om de bezet-

tingsgraad op peil te houden. Wij verwachten dat in dit segment de omzet zich niet zal

herstellen tot medio 2010. Cafés worden geconfronteerd met dalende gemiddelde

bestedingen per bezoeker en een structureel dalend aantal bezoekers (door o.a. het

rookbeleid). Deze branche heeft begin dit jaar (van februari 2009 tot en met juni 2009)

een zware periode achter de rug met forse omzetdalingen. Toprestaurants zagen de

lucratieve zakelijke bestedingen dalen, terwijl de middelgrote en kleine restaurants

relatief goed presteerden. Over de gehele linie (zowel privé als zakelijk) verwachten wij

dat de gemiddelde bestedingen op de buitenhuisconsumptie niet verder zal dalen,

waardoor er voor de restaurantomzet enige ruimte is om te kunnen herstellen. Belang-

rijk is dat het volume op peil wordt gehouden. Ook fastfoodbedrijven profiteren van de

stabilisering van de buitenhuisconsumptie. De horeca als geheel is al geruim een jaar

aan het kwakkelen. Wij verwachten dat medio 2010 de horeca zich op de grens van de

contractie- en de herstelfase zal bevinden. Concreet betekent dit dat de omzetcyclus

van de sector medio 2010 een meer stabiel verloop zal laten zien.

Horeca

Casper Burgering + 31 20 3 832 693


Bron: CBS

Omzetcyclus

70

80

90

100

110

120

130


00 01 02 03 04 05 06 07 08 09

trend

cyclus*

10



Forse omzetdaling in 2009 door lage volumes en bodemtarieven

De laatste omzetcijfers van de sector Transport en Logistiek illustreren de forse

omzetdaling in de loop van 2009. Deze als vroegcyclisch beschouwde sector is eind

2008 als een van de eersten geraakt door de financiële crisis en de daaropvolgende

recessie. De impact van de economische ontwikkelingen op de transportsector is niet

alleen snel maar ook sterk. Hierdoor is deze sector ook in vergelijking met andere

sectoren relatief hard geraakt. Omdat de investeringscyclus in de sector achterloopt op

de conjunctuur, brak de periode van krimpende volumes tegelijk aan met een

grootschalige uitbreiding van capaciteit in alle branches met een instorting van tarieven

als gevolg. Voorafgegaan door een periode van bovengemiddelde groei van ruim twee

jaar, dook de omzet van de sector hierdoor diep onder zijn lange termijn trend. De

omzetdaling is vanaf het derde kwartaal aan het afvlakken.

Sectorscope – Transport en Logistiek

Voorzichtig herstel vanaf medio 2010

Alle geplotte branches van deze sector zitten in het derde kwartaal van 2009 nog in het

kwadrant Contractie door hun omzetontwikkeling die zich ver onder het lange termijn

gemiddelde bevindt. Zeevaart neemt, een geschatte omzetdaling van 20% ten spijt, de

relatief gunstigste positie binnen de sector in. Dit kan deels verklaard worden door de

looptijd van contracten waardoor de omzetdaling pas later is ingezet vergeleken met de

andere branches. Anderzijds wijkt deze daling door de lagere lange termijn groeitrend

in de zeevaart minder af van de lange termijn trend. De Binnenvaart is na jarenlange

haast onafgebroken groei van grote hoogtes heel diep gevallen in 2009. Door deze

buitensporige daling is deze branche naar de uiterste hoek van het kwadrant Contractie

verdreven. Luchtvervoer, Wegvervoer en Dienstverlening (incl. logistieke

dienstverlening, op- en overslag) bevinden zich dicht bij elkaar. In deze branches

schatten wij de omzetdaling tot dusver in 2009 tussen de 13% en 18%. Alle branches

binnen Transport en Logistiek kampen met overcapaciteit en lage tarieven. Er zijn

echter deelmarkten (e.g. vloeibare bulk, levensmiddelen en landbouwproducten) waar

de omzet minder hard terugloopt. Sinds het derde kwartaal van 2009 nemen de

signalen van de opleving in de economie in sterkte toe. Conform deze verbetering zijn

er tekenen dat de vrachtenmarkten vanaf het laatste kwartaal van 2009 licht

aantrekken, waardoor in 2010 weer enige ruimte komt voor tariefverhoging. Door

seizoensinvloeden verwachten wij echter geen prijsstijgingen tot het tweede kwartaal

van 2010. Dankzij de lichte groei in vervoervolumes en potentiële tariefverhoging zal de

omzet in de sector vanaf medio 2010 mogelijk met enkele procenten toenemen. Na een

vrij lange periode van forse dalingen betekent dit een stap richting voorzichtig herstel.

Transport en Logistiek

Valentina Iván + 31 20 3 434 679


Bron: CBS, ABN AMRO Sector Research

Omzetcyclus

70

80

90

100

110

120

130

2006-3 2007-3 2008-3 2009-3

2003-1 2004-2 2005-3 2006-4 2008-1 2009-2

trend

cyclus*

11



Dienstensector ook het tweede kwartaal in de min

Na een periode van drie jaar met boventrendse groei heeft de dienstensector in het 2e

en 3e kwartaal van 2009 aanzienlijk minder omgezet ten opzichte van het voorgaande

jaar. Ook zijn de cijfers een verslechtering ten opzichte van de voorgaande 3 kwartalen.

En daarmee is een fase van ondertrendse krimp aangebroken, waarbij de omzet nog

dieper onder zijn lange termijn trend is uitgekomen. Sectorbreed heeft herstel zich tot

dusver nog niet aangekondigd. In het 3e kwartaal van 2009 daalde de omzet met 5,5%

ten opzichte van dezelfde periode in het voorgaande jaar, wat correspondeert met een

indexcijfer van 119. Deze daling heeft vooral te maken met afzonderlijke omzet-

ontwikkelingen in onderliggende branches. Veel branches worden geraakt door

bezuinigingen in bedrijfsbudgetten (zoals reclame- en adviesbureaus) en andere

branches door de negatieve ontwikkelingen op de woningmarkt (notarissen). Hier zijn

de marktomstandigheden relatief moeilijk en door vraaguitval daalt de omzet.

Sectorscope – Zakelijke dienstverlening

Toch voorzichtig optimisme over naderend herstel

Voor alle branches in de dienstensector geldt dat zij zich met hun omzetontwikkeling tot

en met september 2009 in de contractiefase blijven steken. De omzet krimpt nog steeds

en bevindt zich onder zijn lange termijn trend, waarbij management adviesbureaus en

uitzendbureaus met een relatief scherpere neergang worden geconfronteerd. De

adviesbureaus hebben te maken gehad met een verdere vermindering van het aantal

adviesopdrachten, zelfs ook in sommige crisisbestendige branches. De concurrentie

nam onderling verder toe, waardoor de prijs onder druk kwam te staan en de omzet

uiteindelijk in het 3e kwartaal van 2009 daalde met 10,3%. Op dit moment lijken zich

positieve vraagontwikkelingen te manifesteren in de telecom sector, de industrie en de

farmaceutische sector. En zodra de fusie & overnamemarkt weer aantrekt, zal de sector

profiteren en kan het herstel vrij snel volgen. De omzet van uitzendbureaus daalde in

het 3e kwartaal met 12,5% j.o.j. De vrije val in omzet van uitzendbureaus sinds mei

2008 is daarmee ten einde gekomen en de branche klimt in een zeer laag tempo uit zijn

(diepe) dal. Het verdere herstel in omzet zal weliswaar langzaam zijn, maar de weg

omhoog lijkt ingezet. Ook de scherpe terugval in het aantal vacatures sinds het 3e

kwartaal van 2008 lijkt te zijn gestabiliseerd. Het reclamewezen wordt in het 3e kwartaal

van 2009 zwaar geraakt (-17% omzetdaling j.o.j.) en gaat door een diep dal. Veel

bedrijven hebben bezuinigd op reclame-uitingen en laten bestaande campagnes langer

doorlopen. Het aantal opdrachten loopt hierdoor terug. Ook hier verwachten wij herstel

in de loop van 2010, al zal dat maar moeizaam op gang komen. Schoonmaakbedrijven

en rechtskundige dienstverleners hebben de meeste tegenslagen naar aanleiding van

de crisis verwerkt en worden steeds optimistischer op het gebied van

omzetverwachtingen op de korte termijn. Per saldo verwachten wij dat de zakelijke

dienstverlening medio 2010 de eerste tekenen van herstel zal laten zien.

Zakelijke dienstverlening

Casper Burgering + 31 20 3 832 693


Bron: CBS

Omzetcyclus

70

80

90

100

110

120

130

140

2006-3 2007-3 2008-3 2009-3

2005-1 2006-3 2008-1 2009-3

cyclus*

trend

12


� �

Appendix:

Methodologie

De sectorscope is gebaseerd op dezelfde “business cycle tracer” methodiek als de

conjunctuurklok van het CBS. ABN AMRO Sector Research gebruikt de methodiek om

voor elke sector of branche de cyclus te bepalen en al deze cycli tegen elkaar af te zetten.

Hieronder zullen kort de stappen worden besproken die worden gevolgd om tot de

sectorscope grafieken te komen.

1. Sectoren en branches worden met elkaar vergeleken op basis van geïndexeerde omzet.

Er wordt gebruik gemaakt van maand- of kwartaalcijfers, maar maandcijfers genieten de

voorkeur. De gehele historie van een datareeks wordt gebruikt bij bepaling van de

conjunctuurcyclus van een sector of een branche.

40

60

80

100

120

140

160

2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009Omzet

2. De geïndexeerde omzetreeksen worden gecorrigeerd voor seizoensinvloeden met behulp

van een door het US Census Bureau ontwikkelde computerprogramma, genaamd X12 Arima.

Dit programma is de standaard voor seizoenscorrectie.

40

60

80

100

120

140

160

2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009

Omzet Omzet SA

3. Van de seizoengecorrigeerde omzetindex reeks wordt een gewogen gemiddelde

berekend, om ruis uit de data te filteren. Hiervoor wordt de Henderson gewogen gemiddelde

gebruikt.

40

60

80

100

120

140

160

2001 20022003 20042005 20062007 20082009

Omzet SA Henderson trend cycle

4. Voor elke datareeks wordt een lange termijn trend berekend met behulp van een Hodrick

Prescott filter. De seizoensgecorrigeerde omzetindex dient hiervoor als input. De Hodrick

Prescott filter heeft een parameter instelling (lambda) die de trend uitvlakt.

40

60

80

100

120

140

160

2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009

Hodrick Prescott trend Henderson trend cycle

13


� �

5. Het verschil tussen de Henderson gewogen gemiddelde en de Hodrick Prescott trend

geeft de cyclus van een sector of branche weer. In 2002 en 2008 bevond de onderstaande

datareeks zich circa 8 indexpunten boven de lange termijn trend, en in 2004 ongeveer 8

punten onder de lange termijn trend.

-10,0

-7,5

-5,0

-2,5

0,0

2,5

5,0

7,5

10,0

2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009

Cycle

6. De positie van elke sector of branche wordt berekend in de sectorscope door het verschil

tussen het gewogen gemiddelde en de trend als y-coördinaat te nemen en de periode op

periode (m-o-m of k-o-k) verandering in de cyclus als de x-coördinaat.

-10

-5

0

5

10

-1,0 -0,5 0,0 0,5 1,0

7. Hieronder is te zien welk kwadrant welke fase van de cyclus vertegenwoordigt. Door voor

een matrix te kiezen zoals gedaan is in de sectorscope kunnen sectoren, maar ook branches

overzichtelijk geplot en met elkaar vergeleken worden.

14

ABN AMRO SectorScope - Metaal Magazine€¦ · De vraag is dan hoe de economie er na de crisis uit...

Documents

Transcript of ABN AMRO SectorScope - Metaal Magazine€¦ · De vraag is dan hoe de economie er na de crisis uit...