inzicht te krijgen in de uitlokkers van het

gewoontegedrag, bijvoorbeeld door middel

van mental contrasting, zodat daadwerkelijk

effectieve plannen kunnen worden geformu-

leerd.

Aandacht voor voedsel en obesitas

Promotiedatum: 12 maart 2010

Naam promovendus: Ilse Nijs

Universiteit: Erasmus Universiteit Rotter-

dam

Titel van het proefschrift: Attentional me-

chanisms in food craving and overeating: A

study of an addiction model of obesity

Sinds een 30-tal jaar neemt het aantal

mensen met overgewicht/obesitas gestaag

toe. Dit kan worden verklaard door de

westerse omgeving die is veranderd: aan-

trekkelijk calorierijk gemaksvoedsel is nu in

overvloed voorhanden. Dat sommige

mensen dit voedsel kunnen weerstaan en

anderen niet, lijkt te maken te hebben met

verschillen in de gevoeligheid van het

hersenbeloningssysteem voor voedsel-

prikkels. In verschillende studies is, met

scantechnieken, aangetoond dat bij obese

proefpersonen beloningsgerelateerde

hersengebieden anders reageren op calorie-

rijk voedsel dan bij slanke proefpersonen.

Het beloningssysteem speelt een belang-

rijke rol in het ontstaan en de instandhou-

ding van verslavingsgedrag. Het zorgt er

onder meer voor dat de aandacht van een

verslaafd persoon automatisch gericht

wordt en blijft rusten op stimuli die gerela-

teerd zijn aan het druggebruik, wat een

intens verlangen naar de drug uitlokt.

Verondersteld wordt dat bij obese personen

een gelijkaardige aandachtsbias een rol

speelt in het onvermogen om van calorierijk

voedsel af te blijven, zelfs na een verzadi-

gende maaltijd.

Het promotieonderzoek werd opgezet om

de veronderstelling van een aandachtsbias

te toetsen. Obese en slanke vrouwen, die

willekeurig in een staat van honger (middels

17 uur vasten) of verzadiging (middels een

calorierijke milkshake) waren gebracht,

voerden een reeks van taken uit die tot doel

hadden de mate van aandacht voor calorie-

rijk voedsel te meten. Uit de visual probe task

(reactietijdtaak) kwam naar voren dat obese

en slanke vrouwen in een automatisme

eerder de aandacht richten op foto’s van

voedsel dan op neutrale controlefoto’s,

maar dat obese vrouwen dit in sterkere

mate doen dan slanke vrouwen. Uit de

registratie van een elektro-encefalogram

(EEG) tijdens het kijken naar de foto’s bleek

dat alle proefpersonen, behalve de obese

vrouwen met honger, een bias in de volge-

houden aandacht voor foto’s van voedsel

vertoonden, wat werd weerspiegeld in een

significant grotere P300 event-related poten-

tial in respons op voedselgerelateerde dan

op neutrale foto’s. De resultaten uit beide

aandachtstaken werden geïnterpreteerd als

een toenadering-vermijding-tendens van

obese vrouwen met honger ten opzichte

van calorierijk voedsel: in een reflex richten

ze de aandacht op voedsel, maar nadien

lijkt het alsof ze de aandacht willen afwen-

den van het voedsel. Mogelijk willen zwaar-

lijvige vrouwen liever geen calorierijk voed-

sel zien tijdens honger, omdat ze net dan

kwetsbaar zijn voor overeetgedrag. Dit

bleek althans uit de gesimuleerde smaak-

test, waarmee het experiment werd afgeslo-

ten: in de hongerconditie aten de obese

vrouwen significant meer van de aangebo-

den snacks in deze test dan de slanke

vrouwen.

De resultaten van dit onderzoek kunnen

verklaren waarom het voor zwaarlijvige

mensen moeilijk is om een laagcalorisch

dieet vol te houden: tijdens honger wordt de

aandacht van deze groep extra sterk naar

calorierijk voedsel in de omgeving getrok-

ken, waardoor dit voedsel extra moeilijk te

weerstaan wordt. Cognitief-

gedragstherapeutische technieken die de

obese persoon helpen om te gaan met de

verleiding van calorierijk voedsel - zoals

aandachtstraining - lijken een noodzakelijk

onderdeel van behandeling, om blijvend

gewichtsverlies te bereiken.

Tot slot, obesitas lijkt een kwestie te zijn van

een sterke drive om te eten, die (net als

verslaving) gestuurd wordt door automati-

sche (hersen)processen. Het is tijd om

afstand te doen van het heersende idee dat

obesitas louter een kwestie is van vrije

keuze.

197

pr

oe

fs

ch

rif

te

np

sy

ch

olo

gie

&g

ez

on

dh

eid

|20

10

-38/4