912 Mozart Requiem

Progr amma PR I J S € 2 , 50

d i r ig en t johan n e s le e rtou w e r

z a n g K ath e r i n e Fug e | Bar Bar a Koze lj | s u ng - h e e Par K |

marc Pantu s | amary lli s Di e lti e n s

Koor n nc K i n s t u der i n g lou i s Bu s K e n s

Mozarts requieM

M o z a r t s r e q u i e M | n n o 2

mozarts requiem

donderdag 2 april | 20.15 uur * Emmen | De Muzeval

vrijdag 3 april | 20.15 uur *Leeuwarden | De Harmonie

dinsdag 7 april | 20.00 uur * Stadskanaal | Theater Geert Teis

woensdag 8 april | 20.00 uur *Drachten | De Lawei

donderdag 9 april | 20.15 uur | sponsor * Groningen | De Oosterpoort

Dirigent Johannes LeertouwerSopraan Katherine Fuge Alt Barbara Kozelj Tenor Seung-Hee Park Bas Marc PantusSopraan II Amaryllis Dieltiens ( Charpentier) Koor NNCK, instudering Louis Buskens

Charpentier La Messe de Minuit de Noël, H. 9

Pauze

Mozart Requiem, KV 626 (completering Clemens Kemme)

* Gratis lezing 1 uur voor aanvang concert, in De Oosterpoort om 19.00 uur.

M o z a r t s r e q u i e M | n n o3

Na zijn vioolstudie bij Bouw Lemkes in Amsterdam en bij Josef Suk in Wenen en Praag, besloot Johannes Leertouwer zich te verdiepen in de historische uitvoeringspraktijk. Hij werkte als concertmeester bij een aantal internationale gespecialiseerde ensembles en orkesten, waaronder Anima Eterna van Jos van Immerseel en het orkest van de Nederlandse Bach Vereniging. Met deze orkesten trad hij ook als solist op.

Met zijn duo partners Menno van Delft (klavecimbel) en Julian Reynolds (fortepiano) bracht Leertouwer een reeks CD-opnamen uit op het label Globe, met werken van Bach, Mozart, Beethoven, Schubert en Schumann. Met het Ensemble Schönbrunn, waarvan hij sinds de oprichting in 1987 deel uitmaakt, treed hij regelmatig op in binnen en buitenland en maakte hij een reeks CD-opnamen.In het Mozartjaar 2006 bracht Johannes Leertouwer als solist en dirigent van zijn eigen ensemble La Borea Amsterdam, een internationaal veel geprezen dubbel-CD uit, met de complete vioolconcerten van Mozart.

Sinds 1989 is Johannes Leertouwer als hoofdvak-docent viool verbonden aan het Conservatorium van Amsterdam. Ook verzorgt hij master classes en gastlessen in vele landen binnen en buiten Europa.

Johannes Leertouwer volgde directieonderricht bij David Porcelijn en de legendarische Finse professor Jorma Panula en werkt nu als gastdirigent bij diverse orkesten waaronder het Noord Nederlands Orkest, koor en orkest van de Nederlandse Bach Vereniging. Ook werkte hij met orkesten in België, Frankrijk, Japan en Mexico. Van 1998 tot 2006 was hij artistiek leider en dirigent van het Nederlands Jeugd Strijkorkest, in die periode dirigeerde hij ook regelmatig projecten aan conservatoria in Parijs, Antwerpen, Leipzig en Amsterdam.

In 2009 maakt Johannes Leertouwer zijn debuut bij het Residentie Orkest. Ook keert hij terug bij de Nederlandse Bach Vereniging als dirigent in een Haydn- Mozart programma. Onlangs werd bekend dat hij als dirigent en artistiek leider verbonden is aan de Nieuwe Philharmonie Utrecht.

johannes leertouwerdir igent


Amaryllis Dieltiens studeerde zang bij Lieve Vanhaverbeke en Margreet Honig. In februari 2004 studeerde ze af aan het Conservatorium van Amsterdam. Dieltiens specialiseerde zich gedurende twee jaar verder in opera aan de Nieuwe Opera Academie. Tijdens deze opleiding nam zij de rollen van Morgana in Händels Alcina, Tytania in BrittensA Midsummer Nights dream, Belinda in Purcells Dido and Aeneas en Nella in Puccini’s Gianni Schicchi voor haar rekening.Dieltiens volgde diverse masterclasses bij onder meer Maria Kristina Kiehr, David Thomas, Patricia Mc Mahon en Noëlle Barker.Van 1999 - 2006 behoorde ze tot de vaste kern van de Capella Currende en het Currende Consort onder leiding van Erik Van Nevel. Dieltiens maakte met dit ensemble verschillende CD-opnames. Amaryllis Dieltiens trad de afgelopen jaren op onder leiding van onder andere Richard Egarr, Alexander Rodin, Roel Dieltiens, Jos Van Veldhoven, Johannes Leerthouwer, Geert Van den Dungen, Erik Van Nevel, Jan Willem de Vriend en Henk Guittart.Begin 2007 richtte ze samen met Bart Naessens het ensemble ‘Capriola Di Gioia’ op. Highlights in 2008 - 2009 omvatten diverse operarollen en religieuze muziek waaronder Mozarts Requiem en Krönungsmesse, oratoria en cantates van Bach, Mariavespers van Claudio Monteverdi en Messe de Minuit van Charpentier. Er verschijnen drie CD’s waarin Amaryllis Dieltiens solistisch te horen is.

Katharine Fuge groeide op in Jersey en verhuisde naar Londen om muziek te studeren aan de City University. Fuge is gespecialiseerd in de muziekstijlen barok en klassiek, maar haar repertoirelijst is groot. Voorbeelden hiervan zijn onder meer Brahms Requiem onder leiding van Gardiner en het Orchestre Révolutionnaire et Romantique, Monteverdi’s Vespers onder leiding van Herreweghe, Bachs Johannes Passion met Concerto Köln, onder leiding van McCreesh, Haydns Creation met Norrington en de Scottish Chamber Orchestra, Mendelssohns Elijah, Poulencs Gloria met het Royal Liverpool Philharmonic Orchestra en Händels L’Allegro, il Penserose ed il Moderato.Katharine Fuge geeft over de hele wereld concerten, inclusief Noord en Zuid Amerika en het verre oosten. Fuge treedt ook op op internationale festivals zoals de Bachwoche Ansback, de BBC Proms, de festivals van Aldeburgh, Bath, Beaune, Edinburgh, Göttingen, Rheingau, Saintes, Santiago, Saint-Denis en Utrecht. Katharine Fuge is een graag gezien sopraan bij het NNO.

K atharine Fuge amaryllis Dieltienssopr a an sopr a an - Charpent ier


Na het voltooien van de studie zang en schoolmuziek aan de Universiteit van Seoul, vertrok de koreaanse tenor Seung-Hee Park in 1998 naar Duitsland om aan het conservatorium in Karlsruhe zijn zangstudie voort te zetten bij Klaus Dieter Kern. Na het beeindigen van zijn studie behaalde hij enkele belangrijke prijzen in 2002 onder meer op het Bach Concours in Leipzig, het Oude Muziek Concours Musica Antiqua in Brugge en het Concours International de Chant Baroque van Chimay. In 2004 won hij de eerste prijs van de Early Music Competition van Yamanashi in Japan. Sindsdien is Seung-Hee Park een veelgevraagde solist bij oratoriumuitvoeringen in Duitsland, Zwitserland, België, Nederland, Korea en Japan. Ook is hij regelmatig te horen op de bekende internationale festivals zoals het Leipziger Bachfest, Early Music Festival van Tokyo, Telemann Festival Magdeburg, Festival van Vlaanderen. Seung-Hee werkte samen met bekende dirigenten zoals Helmuth Rilling, Markus Stenz, Philippe Pierlot, Maasaki Suzuki, Frieder Bernius, Barthold Kuijken, Marc Andreae, Johannes Leertouwer en Paul Dombrecht en met orkesten als de Stuttgarter Philharmoniker en het Bach-Collegium Stuttgart en het Leipziger Barock Orchester. Sinds 2006 is hij verbonden als muzikaal leider van de Bachsolisten Seoul.

Mezzosopraan Barbara Kozelj studeerde zang aan de conservatoria van Ljubljana en Den Haag en werd gecoached door Phyllis Ferwerda en Anthony Legge. Masterclasses volgde ze bij Anne Murray, Graciela Araya, Graham Clark, Mark Tucker en Cynthia Buchan; bij concoursen in Chemnitz, Meran en Slovenië behaalde Kozelj diverse prijzen.Tot Barbara’ Kozeljs operarepertoire behoren onder meer Cyrus in Händels Belshazzar, Ruggiero in Händels Alcina, Orlofsky in J. Strauss’ Die Fledermaus, evenals Aristeo in Rossi’s Orfeo bij de Nederlandse Bachvereniging en Iuno in Händels Semele aan het Aalto-Theater Essen onder leiding van Jos van Veldhoven, waar zij ook Flosshilde uit Wagners Das Rheingold zong. Recente engagementen omvatten de titelrol uit Ravels L’Enfant et les Sortilèges met het Limburgs Symfonie Orkest onder leiding van Ed Spanjaard en Händels Galatea in Aci, Galatea e Polifemo in het Konzerthaus Wien. Deze uitvoering vindt ook plaats in Wigmore Hall London met het Gabrieli Consort onder leiding van Paul McCreesh. Ook zong Kozelj Milhauds Le Malheure d’Orphee met het Schönberg Ensemble onder leiding van Reinbert de Leeuw, de Stabat Maters van Pergolesi, Rossini en Manneke, Stravinskys Cantata met het Residentie Ensemble onder leiding van Gennadi Rozdestvensky en Berio’s El mar la mar met het Asko Ensemble in het Concertgebouw. Volgend seizoen zal zij onder meer te horen zijn als Page in Strauss’ Salome aan De Nederlandse Opera.

BarBar a Kozelj seung - hee ParKMe z zosopr a an tenor


Koopman, Jos van Veldhoven en Edo de Waart. Marc Pantus zong op operagebied onder meer Bartolo in Rossini’s Il barbiere di Siviglia, Figaro in Moarts Le nozze di Figaro onder leiding van Kenneth Montgomery, Collatinus in Brittens The Rape of Lucretia in Wiesbaden en Simone in Puccini’s Gianni Schicchi. Verder heeft Pantus meegewerkt aan CD-opnames zoals La clemenza di Tito en Bachs Matthäus Passion. Recente en toekomstige optreden zijn: Wij Waterlanders met het Calefax Rietkwintet, The Man at the Piano met zijn eigen gezelschap “i piccoli holandesi”, solo-opera Doodleuk; Roi Pausole met Ed Spanjaard en Rossini’s Il Turco in Italia met het Nederlands Blazersensemble.

Bas-bariton Marc Pantus studeerde aan het Utrechts Conservatorium en het Koninklijk Conservatorium Den Haag bij Udo Reinemann en Meinard Kraak. Tevens studeerde Pantus aan het Steans Institute for Young Artists in Chicago (VS) bij onder meer Thomas Allen, Barbara Bonney, Christa Ludwig, Elisabeth Söderström en Roger Vignoles. Op dit moment wordt Pantus gecoached door Margreet Honig.Marc Pantus soleert regelmatig met het Rotterdams Philharmonisch Orkest, Residentie Orkest, Schönberg Ensemble, ASKO Ensemble, Orkest van de 18e Eeuw, Gelders Orkest, Utrechts Barok Consort, Nederlandse Bachvereniging, The Royal Philharmonic Orchestra en Bochumer Symphoniker. Pantus werkt met dirigenten als Frans Brüggen, Paul McCreesh, Reinbert de Leeuw, Kenneth Montgomery, Ton

marc PantusBas - Bar iton

het noorD neDerl anDs concertKoor ( nncK)Koor

Het Noord Nederlands Concertkoor (NNCK) werd in 1991 opgericht op initiatief van het Noord Nederlands Orkest. Onder auspiciën van het NNO bouwt het koor onder leiding van Louis Buskens en Leendert Runia aan een breed repertoire. Het NNCK verzorgt

in diverse concertzalen en theaters in de provincies Groningen, Friesland en Drenthe concerten. Het koor bestaat uit circa 100 geselecteerde zangers en zangeressen uit Friesland, Drenthe en Groningen en is een ‘projectkoor’: het koor komt bijeen


Louis Buskens is hoofdvakdocent koordirectie in Groningen en Tilburg en vaste dirigent van het Brabant Koor en het Noord Nederlands Concertkoor. Zijn eerste muzikale opvoeding genoot hij van Floris van der Putt, rector cantus van het kathedrale koor van de Sint Jan in ‘s-Hertogenbosch. Na het behalen van zijn gymnasiumdiploma studeerde hij aan het Brabants Conservatorium te Tilburg de hoofdvakken blokfluit, schoolmuziek en koordirectie bij achtereenvolgens Pieter van Veen, Cor de Man en Jan Boogaarts. Naast zijn oorspronkelijke specialisme van oude muziek, maakte hij vooral ook naam met grootschalige werken, zowel als uitvoerend dirigent (in werken als Honeggers Jeanne d’Arc, Prokofjev’s Iwan de Verschrikkelijke, als assistent-dirigent (vele opera-producties) en als koordirigent. Als zodanig werkte hij samen met vele dirigenten van naam zoals Jos van Immerseel, Frans Brüggen (Haydn en Mozart), Reinbert de Leeuw, Ed Spanjaard (diverse opera’s), Marc Soustrot (Missa Solemnis), Simon Preston (Hohe Messe), Valery Gergiev (Berlioz en opera-repertoire), Hartmut Haenchen en Wayne Marshall (Porgy and Bess).De onder zijn leiding staande koren werden uitgenodigd door vrijwel alle professionele orkesten van Nederland en België, zongen veelvuldig voor radio en televisie in Nederland, België, Duitsland en Frankrijk en zijn op vele CD’s te beluisteren.

wanneer het NNO symfonische werken programmeert voor koor en orkest. In de loop der jaren werden NNCK en NNO gedirigeerd door bekende dirigenten uit binnen- en buitenland, zoals Alexander Vedernikov, Alexander Liebreich, Jacek Kaspszyk, Jan Willem de Vriend, Jean Fournet, Viktor Liberman, Roy Goodman, Ivor Bolton, Bramwell Tovey en Michael Hofstetter. Door de zeer zorgvuldige en geconcentreerde manier van instuderen heeft het NNCK in de loop der tijd bijzonder succesvolle concerten radio-uitvoeringen gegeven. Later werd aan het repertoire van het NNCK een gevarieerde verzameling werken toegevoegd. Van hedendaags tot barok. Van klassiek tot hoogromantiek. Twee jaar geleden zong het koor bij het concert van het NNO tijdens het Arvo Pärt Festival, in The Queen Symphony van Kashif, de Messiah van Händel, de Matthäus Passion van Bach en de Derde symfonie van Johan de Meij in maart 2006. In 2007 vierde het NNCK haar 15-jarig bestaan met onder andere een indrukwekkende uitvoering van Ein Deutsches Requiem van Brahms. In het najaar van 2007 zong het NNCK in Parijs met een uitvoering van het NNO in Salle Pleyel L’action Préalable van Scriabin. Tevens zong het koor de nederlandse première van de Achtste symfonie - Lieder der Vergänglichkeit van Penderecki. Daarnaast heeft het koor meegewerkt aan diverse CD-opnames en werkte het koor mee aan van de succesvolle openluchtopera’s van het NNO.

louis BusKensKoordir igent


Zonder het te beseffen zijn de meeste mensen door en door vertrouwd met een thema van Marc-Antoine Charpentier: de statige openingsmaten van zijn Te Deum in D-groot hebben decennialang de tv-uitzendingen van het Eurovisienetwerk aangekondigd. De lancering van deze herkenningsmelodie in 1954 betekende tevens het startsignaal voor de spectaculaire herontdekking van een verwaarloosde Franse barokcomponist.Het verhaal gaat dat Charpentier als jongeman naar Italië trok om zich in de schilderkunst te bekwamen. Daar aangekomen raakte hij in contact met de grootmeester van het oratorium, Giacomo Carissimi, die hem overhaalde zich op de muziek toe te leggen. Vast staat dat Charpentier later als Fransman de Italiaanse muziekstijl introduceerde in Frankrijk, waar de (verfranste) Italiaan Jean-Baptiste Lully middels een despotisch regime zijn best deed de Franse stijl te verdedigen.De wurggreep van Lully op het Franse muziekleven hield zijn potentiële rivaal Charpentier op veilige afstand van het hof van Lodewijk XIV, maar dankzij de bloeiende kerkmuziekpraktijk van die dagen kon Charpentier zijn reputatie vestigen. Rond 1684 werd hij ‘maître de musique’ van de jezuïetenkerk Saint-Paul-Saint-Louis in Parijs, waar de uitvoeringen opgeluisterd werden door de zangers van de Opéra. Een schier onafzienbare reeks geestelijke werken vloeide uit zijn pen: elf missen en honderdveertig andere liturgische

werken, meer dan tweehonderd motetten, vierentachtig psalmzettingen en dertig instrumentale werken. Zijn Messe de minuit pour Noël (kerstnachtmis) voor vierstemmig koor, solisten, fluiten, strijkers en continuo schreef hij waarschijnlijk voor de kerstnacht van 1694. Eeuwenlang hebben componisten getracht de kerkmuziek dichter bij de mensen te brengen door er bekende melodieën in te verweven. In de renaissance was de zogenaamde parodiemis, vaak gebaseerd op een populair wereldlijk volksliedje, een wijdverbreid verschijnsel. Bach betrok de gemeente bij zijn geestelijke werken door op regelmatige afstand koraalmelodieën in te lassen.Charpentier ging in zijn Messe de minuit pour Noël op een geheel originele wijze te werk. Hij koos als basis voor zijn kerstnachtmis elf destijds bekende kerstliedjes, die hij aan de verschillende onderdelen van de mistekst aanpaste. In het Kyrie horen we Joseph est bien marié, Or nous dites Marie en Une jeune pucelle voorbijkomen, in het Gloria, Les bourgeois de chastres en Ou s’en vont ces guays bergers, in het Credo, Vous qui désirez sans fin, Voicy le jour solomnel de noël en A la venue de noël, daarna volgt een instrumentaal arrangement van Laissez paître vos bestes, het Sanctus is gebaseerd op O Dieu que n’estois je en vie en het Agnus Dei op A minuit fut fait un resveil. Hier en daar geeft Charpentier in zijn partituur aan dat de organist een eigen bewerking van het betreffende lied mag invoegen - zulke

marc-antoine charpentier (1643-1704)

Messe de minuit pour Noël, H.9 (1694?)Kyrie offertoirechriste sanctus - Benedictusgloria agnus Deicredo


orgelbewerkingen waren destijds mateloos populair. Slechts enkele passages van de mis, zoals het begin van het Gloria en van het Credo, maken geen gebruik van bestaand materiaal.Dankzij de overeenstemming in onderwerp van de volkse melodieën en de verheven compositie bracht Charpentier een bijzondere

KYRIEKyrie eleisonChriste eleisonChriste eleisonChriste eleisonKyrie eleison

GLORIAGloria in excelsis Deo Et in terra pax hominibus bonae voluntatis. Laudamus te, benedicimus te, adoramus te, glorificamus te. Gratias agimus tibi propter magnam gloriam tuam. Domine Deus, Rex caelestis, Deus pater omnipotens. Domine Fili unigenite Jesu Christe. Domine Deus, Agnus Dei, Filius Patris. Qui tollis peccata mundi, miserere nobis. Qui tollis peccata mundi, suscipe deprecationem nostram. Qui sedes ad dexteram Patris, miserere nobis. Quoniam tu solus sanctus, tu solus Dominus, tu solus Altissimus, Jesu Christe. Cum Sancto Spiritu, in gloria Dei Patris. Amen.

Messe de minuit pour Noëlliedteksten

synthese tot stand tussen volks en geleerd, tussen wereldlijk en geestelijk. Het zegt veel over het vakmanschap van de componist dat de twee werelden in zijn compositie zo naadloos tot een geheel zijn samengesmolten.

Pepijn van Doesburg

CREDOCredo in unum Deum Patrem omnipotentem, factorem caeli et terrae, visibilium omnium, et invisibilium. Et in unum Dominum Jesum Christum, Filium Dei unigenitum. Et ex Patre natum ante omnia saecula. Deum de Deo, lumen de lumine, Deum verum de Deo vero. Genitum, non factum, consubstantialem Patri, per quem omnia facta sunt: Qui propter non homines, et propter nostram salutem descendit de caelis. Et incarnatus est de Spiritu Sancto ex Maria virgine: Et homo factus est. Crucifixus etiam pro nobis: sub Pontio Pilato passus, et sepultus est. Et resurrexit tertia die, secundum Scripturas. Et ascendit in caelum: sedet ad dexteram Patris; Et iterum venturus est cum gloria, Judicare vivos et mortuos: cujus regni non erit finis. Et in Spiritum Sanctum, Dominum, et vivificantem: qui ex Patre Filioque procedit. Qui cum Patre et Filio simul adoratur, et conglorificatur: qui locutus est per Prophetas.


In de zomer van 1791 kreeg Mozart, na enkele financieel zorgelijke jaren, plotseling drie zeer grote opdrachten tegelijk. Hij was al bezig aan Die Zauberflöte, toen onverwacht Graaf Walsegg (anoniem via een bode) een requiem-mis bestelde en het hof hem de opdracht gaf tot een nieuwe opera, La Clemenza di Tito, voor het kroningsfeest van de nieuwe keizer in Praag. Mozart, die vermoedelijk al een ontsteking onder de leden had, werkte aan één stuk door, werd al korte tijd ziek vlak voor de première van La Clemenza, maar knapte op en reisde meteen terug naar Wenen om Die Zauberflöte af te maken. Toen ook die opera op 30 september 1791 in première ging kon hij pas echt aan het Requiem toekomen.

wolfgang amadeus mozart (1756-1791)

Requiem, KV 626Completering Clemens Kemme (2006, rev. 2008)requiem sanctusKyrie Benedictussequentia agnus Deioffertorium communio

Et unam sanctam catholicam et apostolicam Ecclesiam. Confiteor unum baptisma in remissionem peccatorum. Et expecto resurrectionem mortuorum. Et vitam venturi saeculi. Amen

SANCTUS Sanctus Pleni sunt caeli et terra gloria tua. Hosanna in excelsis. Benedictus qui venit in nomine Domini. Hosanna in excelsis.

AGNUS DEI Agnus Dei, qui tollis peccata mundi: miserere nobis.Agnus Dei, qui tollis peccata mundi:Dona nobis pacem.

Die opdracht had Mozart niet alleen voor het geld aangenomen. Hij was de kerkmuziek zeer toegedaan en aasde op de opvolging van de zieke domkapelmeester. Het door hem nog niet eerder beoefende requiem-genre vormde een uitdaging. Volgens zijn vrouw Constanze werkte hij er als een bezetene aan en sliep hij maar vier à vijf uur per nacht. Hij heeft het zoals bekend niet gered: hij werd zo ziek dat Constanze het werk soms uit zijn handen moest nemen en hij zelf begon te vermoeden dat hij zijn eigen requiem aan het schrijven was. Op 5 december overleed hij aan een hevige koortsaanval.Van het Requiem was alleen het openingsdeel (‘Requiem aeternam’, ook wel ‘Introitus’) helemaal af. Van het vervolg tot en met het


‘Hostias’ stonden de belangrijkste partijen, d.w.z. alle vocale partijen en de orkestbas, op papier, maar van het ‘Sanctus’ en vervolg was er nog niets. Het ‘Lacrimosa’ brak na acht maten af.

Zoals bekend werd het werk in de eerste maanden van 1792 afgemaakt door Mozarts assistent/leerling Süssmayr, nadat eerst een andere leerling, Eybler, eraan had gewerkt, maar het al snel had opgegeven. Süssmayr had niet alleen de beschikking over Mozarts en Eyblers noten, maar ook over mondelinge informatie van Mozart - hij verkeerde de laatste maanden veel in zijn gezelschap - en, volgens Constanze, over ettelijke ‘Zettelchen’, die helaas niet bewaard zijn gebleven, maar waarop wellicht schetsen en aanwijzingen voor de voltooiing hebben gestaan. Süssmayr heeft het vervolg tot en met het ‘Hostias’ geïnstrumenteerd, het ‘Lacrimosa’ afgemaakt, vermoedelijk op aanwijzingen van Mozart en het ‘Sanctus’, ‘Benedictus’ en ‘Agnus Dei’ zelf gecomponeerd, echter op motieven die zeer verwant zijn aan die van eerdere delen, dus zeer waarschijnlijk van Mozart zelf afkomstig. Voor de Communio heeft hij, volgens Constanze op Mozarts aanwijzing, de Introitus- en Kyrie-muziek hergebruikt.Süssmayrs completering is veel bekritiseerd, al door Brahms en Richard Strauss en niet ten onrechte. Zijn compositietechniek (bv. in het ‘Sanctus’) is niet sterk en zijn orkestratie bevat veel elementaire fouten en is niet altijd effectief: het klankbeeld is vaak onhelder. Toch is, dwars door deze ‘ruis’ heen, de kracht van Mozarts koormuziek onontkoombaar. Wie het werk nader bestudeert ontdekt harmonische vondsten van ongekende kracht en originaliteit en een nieuwe gecondenseerde vorm van contrapunt, met

bijna voortdurend overlappende stemmen, waardoor het werk een enorme vaart krijgt. Bovendien kent het een motivische vervlochtenheid van alle delen (inclusief de zwakkere, door Süssmayr uitgewerkte) zoals Mozart zelden heeft gepresteerd. De belangrijkste motieven wortelen in een lange traditie van grafmuziek en zijn ook door bijvoorbeeld Händel, Michael Haydn en Mozart zelf eerder gebruikt. Het lijkt er inderdaad op dat Mozart met dit werk zijn muzikale testament heeft willen afleveren. Süssmayr komt vooral de eer toe het werk voor de geschiedenis te hebben gered.

Het heeft tot laat in de twintigste eeuw geduurd voor er alternatieve completeringen kwamen. De bekendste daarvan zijn die van Franz Beyer (1971/79), Richard Maunder (1986/88), Harold Robbins Landon (1990/92), Duncan Druce (1991/93) en Robert Levin (1991/94). De Nederlandse Bachvereniging heeft bovendien in 2001 de onuitgegeven versie van Marius Flothuis uit 1941 op CD gezet. De toen 27-jarige Flothuis heeft de trombonepartijen geschikt gemaakt voor het Concertgebouworkest anno 1941, iets wat nu niet zozeer meer gewenst is en een flink deel van Süssmayrs fouten verbeterd. Er zijn er echter veel meer. Beyer (1971) levert in zijn voorwoord vernietigende kritiek op Süssmayr, maar zijn eigen werk vertoont weer andere, niet geringe mankementen. Robbins Landon rehabiliteert Eyblers noten en vult die aan met de rest van Süssmayr, echter met behoud van de zwakheden van beiden. Maunder, Druce en Levin geven behalve een eigen instrumentatie ook een Amen-fuga na het Lacrimosa, op basis van Mozarts in 1960 ontdekte schets. Geen van deze fuga’s kan echter werkelijk bevredigen. Druce vervangt de door Süssmayr geschreven


delen grotendeels door eigen composties, maar overtuigt niet altijd.Mijn completering is een nieuwe poging om Mozarts stijl zo dicht mogelijk te benaderen. De delen met alleen Mozarts koor en bas (‘Dies irae’ t/m ‘Hostias’) heb ik opnieuw geïnstrumenteerd, waarbij ik voor de kleuringen zo nauw mogelijk de tekst heb geprobeerd te volgen, met Mozarts talloze insprirerende voorbeelden voor ogen. Van een Amen-fuga na het ‘Lacrimosa’ heb ik afgezien. Mozarts schets is niet onproblematisch en een fuga op die plek was niet verplicht. Het lijkt mij niet ondenkbaar dat Mozart het idee zelf al heeft laten varen. In de door Süssmayr geschreven delen heb ik niet alleen de instrumentatie maar ook de compositie zoveel mogelijk geprobeerd te verbeteren in Mozarts stijl. In het ‘Sanctus’, bijvoorbeeld, heb ik de begeleiding meer ritmisch reliëf gegeven (gepuncteerd ritme, à la Franse ouverture) en de harmonie iets krachtiger gemaakt. De bij Süssmayr onbevredigend korte Hosanna-fuga heb ik uitgebreid. Het erg lang uitgevallen ‘Benedictus’ heb ik iets verkort, om de structuur te versterken.In mijn aanvullingen steeds heb ik steeds gezocht naar mogelijkheden die natuurlijk voortvloeien uit Mozarts noten. Daarbij heb ik voor alles een helder klankbeeld

nagestreefd, zoals zo kenmerkend is voor Mozarts partituren. Bijzondere inspiratie heb ik geput uit onder meer het Pianoconcert in d-klein, KV 466, de opera’s Idomeneo, Don Giovanni en Die Zauberflöte, de Mis in c-klein, KV 427, en het Ave verum corpus.

Van Mozarts Requiem zal er nooit een definitieve versie komen. Het enige wat wij bewerkers kunnen doen is proberen de scheidslijnen tussen Mozarts noten en de onze steeds onhoorbaarder te maken, zodat de kracht van dit meesterwerk steeds beter over het voetlicht zal komen.

Clemens Kemme, 3 december 2008

Clemens Kemme is muziektheoreticus, arrangeur en schrijver over muziek. Hij doceert analyse, harmonie en arrangeren aan het Conservatorium van Amsterdam. Op dit moment werkt hij aan een proefschrift over zijn nieuwe completeringen van Mozarts Requiem en Mis in c-klein, KV 427. Hiermee hoopt hij binnenkort te promoveren aan de Universiteit van Amsterdam.


RequiemRequiem aeternam dona eis, Domine; et lux perpetua luceat eis.Te decet hymnus, Deus, in Sion, et tibi reddetur votum in Ierusalem.Exaudi orationem meam; ad te omnis caro veniet.Requiem aeternam dona eis, Domine; et lux perpetua luceat eis.

KyrieKyrie, eleisonChriste, eleisonKyrie, eleison

SequentiaDies irae, dies illaSolvet saeculum in favilla:Teste David cum Sibylla

Quantus tremor est futurus.quando iudex est venturuscuncta stricte discussurus!

Tuba mirum spargens sonumper sepulcra regionum,coget omnes ante thronum.

Mors stupebit et natura,cum resurget creaturaiudicanti responsura.

Liber scriptus proferetur,in quo totum continetur,unde mundus iudicetur.

Requiem Heer, geef hun de eeuwige rust; en het eeuwige licht verlichte hen.U komt een lofzang toe, o God, in Sion, U moet een dankoffer gebracht worden in Jerusalem.Verhoor mijn gebed; tot U komt alle vlees.Heer, geef hun de eeuwige rust; en het eeuwige licht verlichte hen.

KyrieHeer, ontferm U over onsChristus, ontferm U over onsHeer, ontferm U over ons

SequentiaO die dag, die dag der wrakeZal ’t heelal een ashoop maken,Zo Sybille en David spraken.

Hoe zal dan een ieder schromenals de Rechter is gekomen,alles streng wordt doorgenomen.

Klanken vol van huiveringenzullen door het grafveld dringenallen voor Gods zetel dwingen.

Dood en leven zullen bevenals het schepsel zal herlevenom Hem rekenschap te geven

Zie, daar zal een boekwerk wezenwaarin alles staat te lezenwaarop vooruit wordt gewezen.

wolfgang amadeus mozart (1756-1791)

Requiem, KV 626


Iudex ergo cum sedebit,quidquid latet, apparebit:nil inultum remanebit.

Quid sum miser tunc dicturus?quem patronum rogaturus,cum vix iustus sit securus?

Rex tremendae maiestatis,qui salvandos salvas gratis,salva me, fons pietatis!

Recordare, Iesu pie,quod sum causa tuae viae:ne me perdas illa die!

Quaerens me sedisti lassus,redemisti crucem passus:tantus labor non sit cassus!

Iuste iudex ultionis,donum fac remissionisante diem rationis!

Ingemisco tamquam reus,culpa rubet vultus meus:supplicanti parce, deus!

Qui Mariam absolvistiet latronem exaudisti,mihi quoque spem dedisti.

Preces meae non sunt dignae,sed tu bonus fac benigne,ne perenni cremer igne!

Inter oves locum praestaet ab haedis me sequestrastatuens in parte dextra!

Confutatis maledictisflammis acribus addictisvoca me cum benedictis!

Als de Rechter is gezetenwat geheim was, wordt gewetenniets blijft strafloos of vergeten.

Wat zal ik te zeggen wagen?wien als pleitbezorger vragenwaar gerechten zelfs versagen?

Koning, voor wiens macht wij beven,die uw heiligen ’t heil zult geven,red mij, Bron van troost en leven.

Denk toch, Jesus, mij genegengingt gij zulke zware wegen,houd die dag mijn vonnis tegen.

Zoekend zijt gij moe gelopen,wilt door ’t kruis mijn ziel vrijkopen,niet vergeefs, zo wil ik hopen!

Rechtens moet Gij U wel wrekenmaar ik vraag mij vrij te sprekenvóór het oordeel aan zal breken!

Schuldig moet ik zuchten slaken,’t schaamrood jaagt mij naar de kakenspaar wie smekend U genaken!

Aan Maria werd vergeven’s rovers schuld is niet geblevendan is mij ook hoop gegeven.

Wat mijn beden niet vermogenschenk mij dat uit mededogenhoud mij aan de hel onttogen!

Laat mij met uw schapen weidenwil mij van de bokken scheidenen ter rechterhand geleiden!

Als wier schulden vastgesteld zijnin het vreselijk vuur gestort zijnroep mij met die dan gered zijn!


Oro supplex et acclinis,cor contritum quasi cinis:gere curam mei finis!

Lacrimosa dies illa,qua resurget ex favillaiudicandus homo reus.Huic ergo parce, Deus!Pie Iesu Domine,dona eis requiem.

OffertoriumDomine Iesu Christe, rex gloriae:

libera animas omnium fidelium defunctorumde poenis infernis et de profundo lacu!Libera eas de ore leonis,ne absorbeat eas tartarus,ne cadant in obscurum!sed signifer sanctus Michael repraesentat eas

in lucem sanctam!Quam olim Abrahae promisisti et semini eius.

Hostias et preces tibi, Domine, laudis offerimus;tu suscipe pro animabus illis,quarum hodie memoriam faciemus:fac eas, Domine, de morte transire ad vitam!Quam olim Abrahae promisisti et semini eius.

SanctusSanctus, Sanctus, SanctusDominus, Deus Sabaoth.Pleni sunt coeli et terra gloria tua.Hosanna in excelsis.

BenedictusBenedictus qui venit in nomine Domini.Hosanna in excelsis.

‘k Bid U smekend en gebogen’t hart vermorzeld door uw ogenmet mijn eind heb mededogen!

’t Zal een dag van tranen wezen,als de mens uit as herrezen’t oordeel wacht, met schuld beladenToon hem dan, God, uw genadeMilde Heer Jesus,geef hun rust.

OffertoriumHeer Jesus Christus, Koning van de heerlijkheidverlos de zielen van alle overleden gelovigenvan de straffen der hel en uit de diepe poel!Ontruk hen aan de muil van den leeuw,laat de afgrond hen niet verslinden,laat hen niet neerstorten in de duisternis!maar uw banierdrager, de Heilige Michaël, moge hen binnenleidenin het heilige licht!Dat Gij eertijds belooft hebt aan Abraham en zijn zaad.

Wij dragen U, o Heer, offers en lofgebeden op;neem ze aan voor die zielendie wij heden gedenkendoe hen, o Heer, overgaan van de dood naar naar het leven!Dat Gij eertijds belooft hebt aan Abraham en zijn zaad.

SanctusHeilig, heilig, heiligde Heer, de God der heerscharenHemel en aarde zijn vol van uw heerlijkheidEer en lof zij U in den hoge!

BenedictusGezegend, die komt in den naam des HerenEer en lof zij U in den hoge!


Agnus DeiAgnus Dei, qui tollis peccata mundi: dona eis requiem!Agnus Dei, qui tollis peccata mundi: dona eis requiem!Agnus Dei, qui tollis peccata mundi: dona eis requiem sempiternam!

CommunioLux aeterna luceat eis, Domine, cum sanctis tuis in aeternum:quia pius es.Requiem aeternam dona eis, Domine; et lux perpetua luceat eis.Cum sanctis tuis in aeternum:quia pius es.

Agnus DeiLam Gods, dat de zonden van de wereld wegneemt, geef hun rust!Lam Gods, dat de zonden van de wereld wegneemt, geef hun rust!Lam Gods, dat de zonden van de wereld wegneemt, geef hun rust voor altijd en eeuwig!

CommunioHet eeuwige licht verlichte hen, o Heer, met uw heiligen voor eewig; omdat Gij goedertieren zijt.Heer geef hun de eeuwige rust en het eeuwige licht verlichte hen.O Heer, met uw heiligen voor eewig; omdat Gij goedertieren zijt.

912 Mozart Requiem

Documents

Transcript of 912 Mozart Requiem