Heilige Huisjes door een

sociologische bril

Pascal De Decker KU Leuven - Departement Architectuur - Onderzoeksgroep HaUS (Housing and

Urban Studies)

VRP – Wooncongres ‘Te Koop: heilige huisjes’ – Gent 8 juni 2015

Inhoud

• Stand van zaken inzake wonen

o Recht op wonen

o Mismatches

• Over ‘Rustige vastheid’

• Uitdagingen: de 6 V’s

Stand van zaken

• Criteria Vlaamse wooncode

o voldoende woningen

o van voldoende kwaliteit

o betaalbaar

o zeker

o meest kwetsbaren

Stand van zaken

• WBO2005-GWO2013

o Aantal eigenaars blijft stijgen; aandeel daalt

o Aantal private huurders stijgt; aandeel stijgt

o Aantal sociale huurwoningen stijgt; aandeel daalt

Winters, S. e.a. (2015): Wonen in Vlaanderen anno 2013, De bevindingen uit het Grote Woononderzoek 2013 gebundeld,

Uitg. Garant

www.steunpuntwonen.be

Stand van zaken

• Voldoende woningen, maar…

Private huishoudens Woningen volgens

kadaster

Woningen per huishouden

1992 2.245.483 2.452.311 1,092

2009 2.601.266 2.928.158 1,127

2014 2.707.723 3.069.975 1,134

Vlaanderen, aantal private huishoudens volgens het Rijksregister, aantal woningen volgens kadaster, woningen per privaat huishouden

Overgenomen uit Luyten, D. e.a. (2015) De sleutel past niet meer op elke deur. Dynamische gezinnen en

flexibel wonen, Uitg. Garant

Stand van zaken

o Betaalbaarheid • De gemiddelde woonquote voor afbetalende eigenaars is – van 21,7% in 2005

naar 24,4% -, maar blijft ver onder de ‘banknorm’ van 33%. Dit is een

gemiddelde.

Cruciaal is dat in 2013 in absolute cijfers het aantal gezinnen dat na het betalen

van de maandelijkse afbetaling onder de armoedegrens daalt, lager is dan in

2005.

• meer dan de helft van de private huurders betaalt meer dan 30% van het

inkomen aan huur en bijna de helft (47%) meer dan 40%. Een klein derde van de

private huurders belandt na het betalen van de huur in armoede. Dit treft 160 à

170.000 gezinnen, of 40.000 meer dan in 2005.

• Met betrekking tot betaalbaarheid geeft de sociale huursector een ambigue

beeld. Enerzijds liggen de woonquotes – ook al zijn ze toegenomen – behoorlijk

lager dan in de private huursector. Anderzijds belandt ongeveer een derde van de

sociale huurders onder de armoedegrens na het betalen van hun sociale huur. Dit

betreft om en bij de 45.000 gezinnen.

Stand van zaken

• Kwaliteit

o Basis=technische kwaliteit Vlaamse Wooncode

• 1.000.000 ontoereikende kwaliteit

• 650.000: relatief eenvoudige ingrepen

• 350.000: structurele ingrepen nodig

o Basis=beoordeling bewoners

• Lichte toename van het aantal slechte woningen

Winters, S. e.a. (2015): Wonen in Vlaanderen anno 2013, De bevindingen uit het Grote Woononderzoek 2013

gebundeld, Uitg. Garant

www.steunpuntwonen.be

Stand van zaken

• Woonzekerheid

o Weinig meetbare info beschikbaar

Jana Verstraete & Pascal De Decker (2015). De gerechtelijke uithuiszetting nog steeds in het duister, in De Decker, P. e.a.

(red.): Woonnood in Vlaanderen. Feiten/mythes/voorstellen, Uitg. Garant (verschijnt in sept, 2015)

Stand van zaken

• Beleidsefficiëntie

“Dit houdt in dat de totale woonsubsidiëring in Vlaanderen

niet gericht is op de groepen waar de betaalbaarheid het

meest in het gedrang komt”

Heylen, K, (2015): Housing affordability and the effect of housing subsidies, doctoraat KU Leuven

Stand van zaken

• Ruimtelijk

o Vaststellingen

• Overbezetting/onderbezetting mismatch tussen stand & rand

• Suburbanisatie is niet gestopt (versneld?)

De Decker, P., Ryckewaert, M., Vandekerckhove, B., Pisman, A., Vastmans, F. & M. Le Roy (2010): Ruimte voor wonen.

Trends en uitdagingen, Garant, Antwerpen.

Ryckewaert, M., De Decker, P., Vandekerckhove, B., Winters, S., Vastman, F., Elsinga, M. & K. Heylen (2011): Een

woonmodel in transitie. De uitdagingen voor het Vlaamse woonbeleid verkend, Garant, Antwerpen.

Stand van zaken

• Ruimtelijk

o Ontwikkelingen

• Meer projectontwikkeling

• Jumbo-appartementen buiten de steden

• Stadsprojecten/volproppen van de steden zonder dat problemen worden

opgelost/’volume’

geen link met betaalbaarheid, kwaliteitsverbetering, vergrijzing of bouwen

voor gezinnen met kinderen…)

• De verkaveling/suburb vindt zichzelf opnieuw uit (De Decker, P. (2014) :

Straks vindt de verkaveling zichzelf opnieuw uit, in: Ruimte, nr. 21) – ongeplande vervanging van woningen

door appartementen

Stand van zaken

• Om mee te nemen

o Sociaal: meer mensen met betaalbaarheidsproblemen

o Kwalitatief: zeer grote uitdading

o Ruimtelijk: stijgende prijzen in de steden

appartementen kader voor verdere suburbanisatie (cf. De Decker, P. (2001): Dient de Vlaamse gaai het RSV te lezen? Over duurzaamheid, sociale bijziendheid en

eenheidsdenken in de Vlaamse ruimtelijke planning, in: Ruimte & Planning, jg. 21, nr. 1)

Stand van zaken

o Ruimtelijk: immense grondvoorraad ‘concurrentie’

voor betaalbaarheid & ruimte is niet stedelijk (diverse publicaties

van Loris, o.a. Loris, I. (2011): Woonaanbod in Vlaanderen, Ruimte & Maatschappij, jg. 2, nr. 4)

Terugblikken…

Vastheid: Over inertie, padafhankelijkheid & normaliteit

“Het heden verkiest om de geschiedenis te vergeten of te mythologiseren, waardoor het ook het

inzicht verliest in de complexiteit die het resultaat is van die historische groei” (Tony Judt)

• terugblikken helpt om te begrijpen waarom iets is zoals het is…

• terugblikken helpt begrijpen waarom beleidsopties nauwelijks veranderen, bijv.

• weerstand tegen sociale huurwoningen

• geen huursubsidies

• beperkte doorgroei svk’s

• geen sociale stadsvernieuwing

• geen grondbeleid

• constante promotie van eigenwoningbezit

• nauwelijks reguleren van de private huursector

• …

o terugblikken helpt te begrijpen waarom (huisvestings)systemen – wonen in een ruimer

kader - zo verschillende blijven in tijden van globalisering

Terugblikken… Vastheid: Over inertie, padafhankelijkheid & normaliteit

(o.a.)

• Mobiliteit

• Woonbeleid

• Ruimtelijke ordening/grondbeleid

• Gemeentefinanciën

• Tevredenheid

Terugblikken… Over inertie, padafhankelijkheid & normaliteit

• Woonsociologie – nieuw perspectief

o Woonbeleid = sterk padafhankelijk

“Als een op een gegeven moment een ontwikkeling (beleid) een bepaalde richting uit gaat, worden

alternatieve paden afgesloten en is nog moeilijk om op een later moment van pad” (Bengtsson &

Ruonavaara)

o Beleid raakt immers ‘genesteld’ …

• wetten (parlement – politieke discussies)

• instellingen (organisaties - contracten – personeel-…)

• langdurige overeenkomsten (zie bijv. 66-jarige financiering van sociale huisvesting)

• normen (‘iedereen eigenaar’)

• fysieke artefacten

o Toets van de hardnekkigheid = ‘critical junctures’/kritische tijdsgewrichten WO1, crisisjaren 1930,

WO2, opkomst Vlaams Blok

B/Vl: nieuwe paadjes met snelle restauratie

o B/Vl woonmodel=reactie op 19de-eeuwse toestanden = vermijden van verstedelijking

Terugblikken… mobiliteit “We zijn het gewoon. We weten al vele jaren dat we in de zomer in de file naar de kust moeten, en toch doen we

het telkens weer, en nog graag ook. Mijn generatie klaagt nog het meest, want wij hebben nog op rustige wegen

rondgereden. Maar de jongere generatie is ermee opgegroeid en heeft nooit anders gekend. Die scheren zich in

de wagen, lezen de krant, luisteren naar hun favoriete muziek, waar ze anders geen tijd voor hebben. Filerijden

is nog altijd de vlugste manier van vervoer, tenzij voor een paar trajecten. En vooral zeer comfortabel.”

Verkeersdeskundige Potté in Knack, 23 april 2003

• Bereikbaarheid & betaalbaarheid

G. De Block & J. Polasky (2011) in Journal of Historical

Geography 37

Terugblikken…

niet-stedelijk eigen woningbezit

• “De wetsvoorstellen hadden betrekking op het vergemakkelijken van de onteigening van ongezonde

woningen in privé-bezit, op het vrijstellen van grondbelasting van gezonden volkswoningen die op

partikulier initiatief zouden worden opgericht, en op het aftrekbaar maken van leningen voor de bouw

van een eigen gezonde woning” (p 22-23)

• “(…) steunde deze optie op de overtuiging dat de arbeider, eens eigenaar geworden, de belangen

van de bezittende klasse zou gaan verdedigen. (…) was het praktisch dat de arbeider die een zware

hypotheek moest afbetalen, met alle middelen zou trachten zijn inkomen veilig te stellen en daardoor

ten opzicht van zijn werkgever in een nog grotere afhankelijkheidspositie kwam te staan” (p 24)

2de Internationaal Congres voor de publieke hygiëne 1852

Smets, M. (1977): De ontwikkeling van de tuinwijkgedachte in België. Een overzicht van de Belgische

volkswoningbouw/1830-193, Uitg. Mardaga

Terugblikken… ‘geen’ ruimtelijk beleid

“Alleszins zijn de woongebieden t.o.v. de behoeften te groot getekend, o.m. om, binnen het kader van

een streven naar minimalistisch, sociaal-verantwoord grondbeleid, de stijging van de grondprijzen

tegen te gaan, ‘Het is toch duidelijk’, aldus Staatssecretaris Dhoore, “dat indien men maar juist

voldoende reserves zou voorzien om te bouwen, in functie van de behoeften die zich

tijdens deze bepaalde periode /tot 1980/ zouden stellen, dit ongetwijfeld een zeer ongunstige

neerslag zou hebben op de prijsvorming tenzij met in staat zou zijn om daar op drastische wijze op in

te grijpen’” (p 107)

P. Saey (1988), De eerste generatie projecten van ruimtelijke ordening op macro-niveau in Vlaanderen, Publicatie UGent

• Meenemen… iets dat niet is = kan politieke keuze zijn

J. Declerck, AWB

Terugblikken…

financiering van de gemeenten

Soort Inkomst % Som in mio €

Prestaties 5,9 525

Belastingen 47,7 4255

Opcentiemen OV* 18,9 1881

Opcentiemen PB (APB)* 17,8 1766

Opcentiemen VerkeersB (aanvullend)* 0,9 91

Eigen Belastingen 5 501

Subsidies 33 3480

Schuld 7 645

Financiering Vl gemeenten, 2010

*=gerelateerd aan de inkomens en vermogens van de bewoners

Soort Ponzi-spel, zie Gallagher, L. (2013), The end of the suburbs, Ed. Penguin

Zie al Terhorst, P. & J. van de Ven (1999): Stedelijke ontwikkelingspaden, regimes en eigendomsrachten: Brussel en

Amsterdam vergeleken, in Planologisch nieuws, jg, 19, nr, 4

Terugblikken… normaliteit

• GWO2013: 90% is tevreden… benadrukt de

vertegenwoordiger min. Homans op voorstelling GWO

• Toch: 2 legitieme modellen

o Niet-stedelijk wonen

o Recent: Stedelijk wonen

Meeus, B. & P. De Decker (2014): De geest van suburbia Uitg. Garant

Uitdadingen: de 6 V’s

• Verruiming

• Vernieuwing

• Vergroening

• Vergrijzing

• Verkleuring

• Verarming

Studiedag 8 sept, 2015

Woonnood in Vlaanderen. Feiten/mythen/voorstellen

Uitgeverij Garant