5. DE VIER ELEMENTEN VAN DE DROOM

drie praktijkvoorbeelden van aspecten van droomwerk

II. HET WITTE GEVLEUGELDE PAARD

Jungs alchemistisch droomwerkbegrip ‘amplificatie’

Het eigenlijke ‘Droomwerk’, de confrontatie met droombeelden door het bewuste wakkere zelf, is nu vrij algemeen geaccepteerd. Bij deze (al dan niet therapeutische) vorm van ‘werken met eigen droommateriaal’ is de dromer zelf regisseur van het eigen proces. Naast verwijzingen naar symbolische en mythologische waarden blijken dromen hierbij ook zeer concreet en letterlijk aanwijzingen te geven over verleden, heden en toekomst. Hierbij worden vaak de jungiaanse methoden ‘imaginatie’ en ‘amplificatie’ gebruikt. Ook kom je als droomwerker regelmatig tegen, dat het droommateriaal uiterst letterlijk te nemen is. Is dit dan toeval? Of hebben we hier te maken met het merkwaardige verschijnsel van ‘synchroniciteit’, dat Jung als uitleg ‘betekenisvol toeval’ noemde?

En wat kan daarvan dan de bedoeling zijn? Daarop kan het volgende voorbeeld wellicht een antwoord geven. In een serie individuële droomwerksessies werkte ik met Ine, een vrij jonge, enthousiaste kledingontwerpster, aan de volgende droom. De sessies waren een duidelijk voorbeeld van ‘droomwerk’ in al zijn aspecten.

het witte gevleugelde paard

‘Ik stap op een boot waar niemand op te zien is en voel mij eenzaam en alleen. De boot begint snel te varen, maar ik zie nog steeds niemand, zelfs geen personeel, alsof de boot vanzelf vaart. ‘Ik zie wel waar ik uitkom’, denk ik.

Plotseling zie ik een wit gevleugeld paard, dat angstig en opgejaagd is. Ik voel me met dit dier sterk verbonden door diens kracht,

schoonheid en heldere uitstraling en ben dan ook gefascineerd. Als de boot is gekeerd, ben ik het paard kwijt. De boot meert af, maar niemand behalve ik heeft het paard ook maar gezien of interessant gevonden. Via een moeilijk begaanbaar pad in de richting van een kasteel zoek ik het witte paard opnieuw, maar plotseling voel ik me door een vreemde kracht omhoog gaan. Ik wil naar het kasteel in de hoop daar het paard te vinden, maar tegelijkertijd geef ik me volledig aan die onbekende kracht over. Het eindigt in een donker zwart aan de rand van ‘het schilderij’ alsof het pad daar in het niets verdwijnt. Alles is dan ineens zwart en ik word wakker om ongeveer half vier in de ochtend.’

droomwerk

Droombeelden zijn heel serieus te nemen. Ze blijken meestal voor iedereen zo individueel en persoonlijk te zijn, zo uniek en op allerlei subtiele manieren verschillend, dat er bij een uitleg volgens pasklare symbolensystemen veel verloren gaat. Zelf neem ik liever alle tijd om de droombeelden de kans te geven om zich nader aan het bewustzijn voor te stellen. Carl Gustav Jung moedigde ook zijn patiënten aan om zo open en onbevangen mogelijk een confrontatie aan te gaan met de beelden van de droom.

Tijdens deze soms zeer realistische ‘ontmoetingen met het onbewuste’ gebeurde het vaak, dat beelden zich spontaan tot dromers begonnen te richten of op een andere manier allerlei veranderingen, de ‘transformaties’. De beelden leken over een eigen leven te beschikken met een grote mate van autonomie (57). Deze techniek is ‘actieve imaginatie’ gaan heten: ‘imaginatie’ is een heel bepaalde soort van verbeelding en het ‘actieve’ slaat op de genoemde autonomie van de beelden die in imaginaties soms geheel uit zichzelf actief kunnen worden.

aarde en water: ‘imaginatie’

In het theoretische hoofdstuk geef ik als voorbeeld, dat een droom over... een pijlsnelle rit op een paard langs de vloedlijn van de zee, niet al te snel moet worden geïnterpreteerd, maar liever eerst gezien als een levendige gebeurtenis om zintuiglijk zo duidelijk mogelijk te beleven. Hierbij kan de dromer het paard niet alleen zien, maar ook voelen hoe hij erop zit, de geluiden van de hoeven in het water horen of de typische geur van het galopperend paard ruiken. Ook de geluiden en de geuren van de omgeving (de branding, de zoute wind om je oren) kunnen opgeroepen worden. Dat alles zal de herbeleving van de oorspronkelijke droom versterken en dat is waar het hier om gaat. De gedachte dat een paard misschien met het driftleven van doen heeft of een symbool is voor de levenskracht, ondersteunt die beleving natuurlijk niet, hoe waar die conclusies later eventueel ook mogen blijken te zijn. Zo heb ik ook met Ine eerst enkele malen de droom doorgewerkt (aarde), zodat ze weer helemaal in de herbeleving (water) van de beelden kwam. Als afsluiting van deze herbeleving vroeg ik haar de droom weer te geven in de vorm van een tekening.

lucht en vuur: transformatie

Na de herbeleving van de droom door middel van ‘imaginatie’ (zonder interpretatie), is het belangrijk om de ‘psychische situatie’ vast te stellen. Wat is er psychologische eigenlijk aan de hand? Behalve door de droombeelden zelf kan hiertoe inmiddels ook door een tekening informatie worden gegeven, aangezien ook deze een psychische uitwerking van het gegeven is. Opvallend is in Ines tekening, dat het kader rechts het pad laat verdwijnen en het pas na de bocht weer terug laat komen in de richting van het kasteel. Samen hebben we toen besloten om dit gegeven als uitgangspunt van ons ‘droomwerk’ te maken. De confrontatie met en de transformatie van de beelden leiden immers volgens de methode naar een ideaal einde van de droom. Ine schrijft daar later in dezelfde week in haar dromendagboek het volgende over:

‘Ik ben op het punt waar de weg stopt en ik zie een afgrond. Ik moet voorzichtig zijn: er is een diep ravijn. Hoe moet ik deze kloof ooit overbruggen? Plotseling zie ik aan de andere kant het paard dat heel rustig op me wacht. Ik krijg de ingeving, mijn lichaam los te laten en zo het ravijn te overstijgen. Het is een kracht met diepe, zuigende werking.

Aan de andere kant van het ravijn kan ik het paard volgen en na een aantal hindernissen (waarbij ik me tot het uiterste moet concentreren), brengt het me bij het kasteel. Telkens blijken de energieën vertrouwen en overgave de kern van de zaak. IJdelheid en hoogmoed blijken nu juist hinderpalen. Uiteindelijk kom ik voor de poort van het kasteel. Ik houd het gevoel, iets te moeten offeren voor ik verder kan.’

amplificatie en synchroniciteit

Nu we samen deze ontwikkeling van de beelden hebben gevolgd, hebben we emotioneel gezien genoeg gewerkt voor deze keer. We zullen een volgende keer doorgaan, maar om het droomwerkproces de kans te geven, innerlijk door te werken, geef ik ‘huiswerk’ mee. Jung introduceerde het alchemistische begrip ‘amplificatio’: het

‘versterken’ van de beelden door verder onderzoek, bijvoorbeeld door de vergelijking met sprookjes, sagen of mythen en door het het serieus nemen van toevalligheden in verband met de droom in het leven van de dromer (het begrip ‘synchroniciteit’).

In mijn droomwerkmethode is dit onderdeel van het element ‘vuur’: nadat de dromer de ‘psychische situatie’ duidelijk is geworden en open staat voor de mogelijke implicaties in het dagelijks leven, is het interessant om te zien hoe de droombeelden zich uiteindelijk ontwikkelen. In Ines geval werd de ‘amplificatie’ van het paard een avontuur op zichzelf.

Ten eerste viel het haar diezelfde week nog extra op, dat er zoveel paarden stonden langs de route die ze bijna dagelijks reed. Dat was haar eigenlijk nooit zo opgevallen. Zo werd ze zich steeds meer bewust van ‘het witte, gevleugelde paard’ als droombeeld en symbool. Dit speelde dan ook regelmatig in haar gedachten. Vanuit de theorie lijkt dit een voorwaarde voor de toevalligheden die als ‘synchroniciteit’ kunnen worden gezien.

Ine ging op een avond in die week bij een kennis op bezoek en daar vertelde ze waar ze mee bezig was. Op tafel lag een boek, dat haar qua uiterlijk en titel onmiddellijk aantrok. Het was een rijk geïllustreerde verzameling mythologische verhalen rond… aarde, water, lucht en vuur (58) ! Niet alleen had Ine die week in mijn boek over ‘de vier elementen’ gebladerd, maar ik had bij de uitleg van het begrip ‘amplificatie’ ook mythen genoemd als onderdeel van het ‘huiswerk’. Snel pakte Ine het boek en sloeg het op een ‘willekeurige’ bladzijde open bij…de mythe van prins Bellephoron en…het witte, gevleugelde paard Pegasus ! ‘Dit was toch wel een duidelijk voorbeeld van dat ‘betekenisvolle toeval’, of niet?’ dacht ze.

Ze begon het verhaal te lezen: ‘Prins Bellophorus wordt ver van huis verliefd op Philonoë, de dochter van een koning. Deze geeft hem zulke gevaarlijke opdrachten om zijn liefde te bewijzen, dat hij het leven er alleen vanaf kan brengen dankzij de bescherming van de godin Athene en de hulp van het gevleugelde paard Pegasus, dat hij geheel

moet vertrouwen. Zo komt alles goed: hij trouwt met de prinses en wordt zelf de nieuwe koning. Het probleem ontstaat bij de hoogmoed die zijn ondergang wordt. Bellophorus begint zichzelf door het rijden op Pegasus teveel als onsterfelijk te zien, waardoor hij de toorn van Zeus oproept en ten slotte neerstort en daarna blind en kreupel moet rondzwerven.’

Opvallend zijn de thema’s ‘vertrouwen’ tegenover ‘overmoed’ in Ines dagboek terug te vinden als ‘vertrouwen en overgave’ tegenover ‘ijdelheid en hoogmoed’. Een andere, later door Ine in een bibliotheek opgezochte tekst van deze mythe eindigt zelfs met ‘want niets haten de goden meer als menselijke overmoed’.

opnieuw: letterlijkheid als aanwijzing

In de latere sessies met Ine kwam steeds meer naar voren, dat ze zich in haar leven enerzijds wel prima had ontwikkeld, maar dat ze nu anderzijds de tijd daar vond voor een vrij rigoureuze ommezwaai in een meer geestelijke, New Age-achtige richting. Voor die stap had ze inderdaad veel vertrouwen nodig in zichzelf en de toekomst. Daar hebben we vanuit deze en andere dromen in visualisaties nog verder aan gewerkt. Uiteindelijk heeft Ine zelfs de (succesvolle) kledinglijn opgegeven en is vol vertrouwen met meer spirituele zaken begonnen. Ze gebruikt haar PR-kwaliteiten nu meer in die richting en heeft haar voormalig atelier al verhuurd aan een psychotherapeut.

Deze beslissingen had ze misschien zonder het ‘droomwerk’ ook genomen, maar de sessies hebben haar in ieder geval daarin gesterkt en emotioneel was er volgens haar ook weinig verschil tussen ‘de overgave aan de afgrond’ in de visualisatie en het ‘in het niets vallen’ van het loslaten van materiële zekerheden. Maar waarom kwam in deze droom een ‘gevleugeld paard’ voor? Het antwoord had zijn tijd nodig, maar kwam later in diezelfde week.

Het eerder behandelde voorbeeld van de juist gepensioneerd man, die droomt, dat hij op schaatsen staat in het gras van de tuin en zich nogal onbeholpen voelt (hoofdstuk 3), gaf al aan, hoe letterlijk je

dromen soms moet nemen. Toen hij zijn vrouw had leren kennen, had zij haar sportcarrière op gebied van schaatsen, misschien wel een wezenlijk deel van zichzelf, voor hem opgegeven, terwijl ze daar heel goed in was geweest. Nu leken de rollen te worden omgedraaid: in hoeverre was hij nu bereid om iets op te offeren voor haar.

Mijn vriendin Hannie droomde eens dat er ergens geld uit de grond komt, steeds meer en meer. Later bleek zij ooit als kind een in haar ogen erg waardevol voorwerp op dezelfde plek te hebben laten vallen: een glazen bol met allemaal gekleurde stukjes erin die ze van haar oma had gekregen. De droom gaf aan dat het moment gekomen was om het trauma en het schuldgevoel van toen te overwinnen. Van een andere droom maakte Hannie een tekening en verwerkte daar zonder veel bedoelingen acht pijlen in. In een sessie op de Elfenbank werd die tekening behandeld: ik vroeg tijdens de bespreking: ‘Hecht je een speciale betekenis aan het getal acht?’ En tot ieders verbazing viel alles op zijn plaats: de droom ging over de verwerking van haar toen recente scheiding van een man die… Achten heet ! Toen bleek tijdens het tekenen opnieuw hoe het onbewuste een wakker mens direct en indirect kan beïnvloeden.

Het is zeker niet altijd zo duidelijk, maar er lijkt dus nogal eens een letterlijke gebeurtenis uit het verleden te zijn geweest, die met de droom verbonden kan worden. De droom kan dan symbolisch worden gezien als metafoor voor de ‘psychische situatie’ waarin de dromer zich bevindt. Daarnaast is het echter regelmatig, alsof er tevens een verbinding wordt gelegd met het precieze moment waarop een deel van die psychische situatie ooit in de psyche is ontstaan. En het lijkt dan alsof de droom aan de dromer de innerlijke kracht wil geven om aan het trauma van toen nu iets te doen. Daarom wordt het gegeven van vroeger in het nu geactualiseerd. Daarom is het noch voldoende om de droom als louter symbolisch te benaderen noch om hem vanuit het verleden louter te verklaren. We moeten die beide benaderingen in elkaars verlengde zien en er de juiste lering trekken.

In het geval van Ine gebeurde het twee dagen nadat ze het boek met Pegasus had gezien. Ze liep overdag een winkel in met diverse

standaards met ansichtkaarten. En, nu natuurlijk niet meer helemaal ongedwongen, want ze dacht nu vanuit de ‘amplificatie’ immers de hele tijd aan paarden, werd ze toch volkomen verrast, toen ze te midden van een zee van kaarten een kaart zag, getiteld ‘Soul mates’ van Jean-Claude Lejeune (1996).

Ter plekke kwam alles weer boven: het paard in de wei ! Op de kaart staan een paard en een meisje, gescheiden door prikkeldraad, maar het paard knuffelt over het draad heen met zijn mond het mutsje van het kind. Vlakbij het huis van haar kindertijd was een wei met een paard waar Ine als kleuter vaak naar toeliep. Toen zij er al vele keren was geweest heeft dat paard haar eens bij haar capuchon gepakt en… over het draad de wei in gedragen ! Zij had het gebeuren (terwijl haar moeder het in de verte had gezien en doodsangsten uitstond) in vol vertrouwen en met totale overgave beleefd en een hele tijd tussen de benen van het paard gestaan…als echte ‘soul mates’. Blijkbaar koppelde de droom Ines huidige situatie van onzekerheid met haar toenmalige…rotsvaste vertrouwen !