1

’t Bildt al fan ’t jaar 1200 ôf bedykt - 2e part Ferzy : 04-02--2016 /mutasys in road.

De anfullings/ferbeterings in deuze ferzy binne norig in ferband met de fiinst fan ‘t “Monnikelând” groat 450 morgen en de bijhorende seumerdyk “Monnikendijk.” Dut het plakfonnen tidens de stúddy naar de twee “Westhoekstinzen “ Sien ’t plaatsy hieronder en lees de artikels: “Bewizen foor de Westhoekstins.-1 ”, novimber 2015 en “De Westhoekstins 2” jan 2016.

2

De diken om en op ‘t Bildt (detail op basis fan de kaart fan Eekhoff/Brouwer-1834)

Jim wete nou welke monniken hier om ’t Bildt hine waren en wat se doe hier deden, al fan de 12e eeuw ôf. Om dut nag ’s te illustreren sien jim hierboven ’n oversichtskaartsy op basis fan de kaart fan Eekhoff/Brouwer út 1834. Jim siene hierop de seumerdyk fan 1,60 + NAP (nr 4), anlaid deur de lekebroeders fan Mariëngaarde en Lidlum. Hierop is later, in 1505, de Ouwe-Dyk (4,41+ NAP) anlaid. De seumerdiken Koedyk en Nije-Dyk blive even bútten beskouwing. (bij trasee 8 lâns)

Nummer 4 is ’t part met de seumerdyk bij ‘t trasee fan later de Ouwe-Dyk lâns (12e eeuw) Deuze dyk kreeg in 1219 de St. Marcellisvloed te ferduren en later, in 1287, de St. Luciusvloed. Derdeur kreeg deuze seumerdyk hyltyd weer ’n andere loop. Dut waren de swaarste storms in Frysland en op ‘t Billând fan de 13e ant de 14e eeuw. Later, in 1421, kregen de seumerdiken nag te maken met de St. Elisabethvloed. Fral deuze storms hewwe in die tiid 't trasee fan de seumerdiken bepaald. Na dykdeurbraken worde de nije seedyk om de wielen (stroomgatten) hine laid. Nummer 7: De Ouwe-Dyk is in 1505 anlaid, met as basis de seumerdiken, die’t d’r doe dus al laaien. Om 't jaar 1200 hine sloat de seumerdyk, de latere Ouwe-Dyk, nou der Oasterdyk/Monnikebildtdyk, an op de Noorderdyk fan 1200 en loopt dan in westlike richting deur richting 't kloaster Lidlum. D’r binne nag dúdlike sporen fan ’n seumerdyk fonnen in ’n dwarsprofyl fan de ouwe seedyk bij Koehol/Dykshoek. In 1971 worde dat daan bij ’t ferhogen fan de seedyk na Deltahoogte op ’t plak der’t ‘n bocht in ‘e dyk rechttrokken worde. Bron: De Dijk op hoogte, blads. 17. Sien foor die lokasy hieronder:

3

‘t Plak der‘t ’t dwarsprefyl (hier weer onder ) nommen is in 1971 bij ’t ferhogen na Deltahoogte en ‘t ferlêgen fan de seedyk.

De toponym, rechtsonder fan de dyk “Grutte Kolk” herinnert ôns hier ok an. Letterlik

betekent dut ‘groate, diepe waterflakte’. Der boven is ’n groate waterput te sien, die’t groeven is om ’t sând derút te brúkken foor de anlêg/ferhoging fan de seedyk tot Deltahoogte

De seumerdyk fan fóór 1200 (Rienk en Walther) op 1.60+ NAP – rechtsonder in deuze ôfbeelding Deuze dyk is deur de eeuwen hine ses keer ferhoogd!

4

Ontwikkeling Dykshoek/Westhoek/Monnikendijk/Ouwe-Dyk fan 100 n Kr – 2016

5

Uit deze stúddy binne de folgende konklússys te trekken:

A. De anleg fan de seumerdyk , ( Monnikkendyk noemd ) in de 12e eeuw na de komst fan de premonstranzers in Mariëngaarde -1163 en Huis – Oude Dal 1182 bij Koehool/later door overstromings der, ferplaatst naar Kloaster Lidlum – 1234 De perselen strekke fanút de seumerdyk 11e eeuw (an/op de kwelderwâl fan 100 n Kr (brún)) loadrecht op deuze Monnikendijk . Dut over ’n groate lingte richting oasten tot feer foorbij Dykshoek.

B. De dwarsdeursnede die’t in 1971 maakt is laat ‘t folgende sien: De seumerdyk an/op de kwelderwâl – 800 n Kr. Loopt fanôf de kust met ’n groate boog naar ’t Súdoasten en wort later (fanâf later Dykshoek) “Groene Dyk” noemd wort. Deuze dyk gaat landinwaarts en blyft op ’n hoogte fan 1.60 + NAP, De nije seumerdyk fan de 12e eeuw (Monnikendijk) worde doe der westlik en ok fanâf ’t plak fan de dwarsdeursnede ant foorbij Ouwe-syl – Noarderdyk steeds ophoogd,..

C. De lekasy, de form fan ’t Monnikenland, wat ontstaan is achter en danksij de seumerdyk fan de 12e eeuw. De lekasy/form wort fral hier an ’t eand/ westlik op ’t Bildt bepaald deur de

D. Twee Hooge Wieren (westhoekstins 1 en 2) “omme aen die Hooge Wieren”)

E. Dykdeurbraak /wiel 1421 Elisabethfloed. Detail Dykshoek 1400 Vos kustlijn loopt nag recht door , maar…. Op de beschikbare kaarten fan ’t Bildt 1545- Jacob van Deventer , 1556-

Jacob Heeresz is de kustlijn/Monnikendijk knikt bij Dijkshoek Het is dus aannemelijk dat der terplaatse ’n dykdeurbraak met wiel ontstaan is deur de st Elisabethfloed in ’t jaar 1421 (tussen 1400 en 1545,1556), de groatse overstromingsramp doe in die tiid.

Dut is ok op deuze kaart fan Jan Jansz Coster 1570 te sien:

6

De sitewasy in 1421 bij Dykshoek/Koehool. ’t Mot d’r hier an de westkant fan ‘t Bildt soa hine laid hewwe, flak na de St Elisabethfloed fan 1421. De rooie, dunnere lyntsys binne de perseelsgrînzen die’t loadrecht fanút ’t ouwe lând op de seumerdyk fan de 12e eeuw strekke en foor ’n part nag altiten te sien binne in ’t lândskap. (later de Ouwe-Dyk) – Deuze dyk begon dus an ‘e oastkant fan Ouwe-Syl, hoek Oasterdyk/Noorderdyk)” - lees ok artikel ’t Bildt al fan ’t jaar 1200 ôf bedykt – 1e part Deuze dyk is hier bra ânfâlen deur de sware storm en het ‘n gat (wiel) sloegen, as arseerd angeven. Later binne se hier met de Armendyk en ‘n stik Groene Dyk omhine en der‘t ‘t nag kon deurhine gaan om de saak weer te rippereren.

7

Detail Dykshoek Eekhoff 1849

Armdyk met de delta-dyk op ‘e achtergrônd. Armdyk richting Ouwe-Dyk naar ’t oasten.

8

De anwezighyd fan de twee stînzen, ‘Hooge Wieren’, de 450 morgen Monnikenland en dermet de seumerdyk “Monnikendijk” fan de 12e eeuw (deuze binne annander ferbonnen- de seumerdyk: beskermde ’t monnikelând, en ’t monnikelând had hur bestaan te danken an de seumerdyk) , fersterkt ’t bewiis fan hur bestaan doe fanôf de 12e eeuw! (de savelige klaai met de groatere, swaardere sândkorrels sloegen drekst del der achter de “Monnikendijk”)

Ok met deuze konklússys/anwizings kinne wy nou dos wel faststelle dat ’t Billând in 1200 al bedykt waar.

Ouwe-Syl, septimber 2013/febr 2016 Sytse Keizer, regio-historikus Ouwe-Syl

Sytse.keizer@gmail.com

www.sytsekeizer.nl