24 > 31 oktober 2015Als op één na grootste land qua oppervlakte biedt Canada heel wat...

Studie verwezenlijkt ter gelegenheid

van de gezamenlijke economische

zending onder het voorzitterschap

van HKH Prinses Astrid, Vertegen-

woordigster van ZM de Koning

24 > 31 oktober 2015

canada

AgentschAp voor buitenlAndse hAndel

3


Als op één na grootste land qua oppervlakte biedt Canada heel wat mogelijkheden

voor buitenlandse investeerders. Het grondgebied herbergt een indrukwekkende

hoeveelheid energiebronnen, waardoor deze sector onmiskenbaar van strategisch

belang is.

Canada is ook een innovatieve economie met toegespitste technologie in R&D.

Een groot aantal domeinen, waaronder lucht- en ruimtevaart, biotechnologie,

telecommunicatie en digitale animatie, trekken steeds meer internationale

talenten aan. Het land wordt bovendien beschouwd als één van de gemakkelijkste

om zaken in te doen.

Onze exporteurs tonen een stijgende interesse voor het westen van het land. Net als

de filmstudio’s van Vancouver, ook wel het Hollywood van het noorden genoemd,

en de teerzanden, zijn ook de provincies Alberta en Brits-Columbia sterk aan het

boomen. Ze worden door experts beschouwd als de economische locomotieven

voor het Canada van morgen.

De gezamenlijke economische zending zal zich concenteren op West-Canada,

meer specifiek Vancouver en Calgary. Met de verwachtte in voege treding van CETA,

een ambitieus breed akkoord tussen de Europese Unie en Canada, lijkt de timing

ideaal om de handelsdynamiek tussen beide landen nog te versterken.

Het is in deze context dat het Agentschap voor Buitenlandse Handel, in

samenwerking met zijn gewestelijke partners “Flanders Investment & Trade”,

“Brussel Invest & Export” en het “Agence wallonne à l’Exportation et aux

Investissements étrangers”, deze zending organiseert. We zijn ervan overtuigd

dat dit voor onze bedrijven de kans bij uitstek zal zijn om blijk te geven van hun

knowhow, zodat ze al hun troeven op de West-Canadese markt zullen kunnen

uitspelen.

Voorwoord

Fabienne L’Hoost

Adjunct-directeur-generaal

Marc Bogaerts

Directeur-generaal

Vo

or

wo

or

d

4


Deze studie opteert voor een nationale aanpak en bespreekt het hele land, ondanks

het feit dat de gezamenlijke missie uitsluitend West-Canada aandoet. De aandacht

van de lezer zal niettemin regelmatig op de provincies Alberta en Brits-Columbia

gevestigd worden.

Als elfde grootste economie ter wereld kent Canada momenteel de sterkste groei

van de G7-landen. Hoewel het jaar 2015 er minder goed uitziet als gevolg van de

kwakkelende energieprijzen en de afnemende Chinese vraag, zou het BBP opnieuw

aanknopen met een groei van meer dan 2% vanaf 2016. Alberta en Brits-Columbia

dragen respectievelijk met 18,7% en 12,4% bij aan dit BBP.

Afgeremd door de energiesector lijkt de inflatie in het land op dit moment eerder

zwak. Om de economische vertraging sinds begin 2015 het hoofd te bieden heeft

de Canadese Nationale Bank beslist om haar monetaire politiek te versoepelen door

de basisrente dit jaar al twee keer te laten dalen. Bijgevolg verzwakte de Canadese

dollar ten opzichte van de Amerikaanse dollar en van de euro.

Als twaalfde exporteur en tiende importeur ter wereld is Canada sterk aanwezig

op de internationale scène. Het land maakt onder meer deel uit van NAFTA, nog

steeds de grootste vrijhandelszone. Het CETA-akkoord met de Europese Unie, dat in

voege zou moeten treden vanaf 2016, zou de link met het Oude Continent moeten

versterken en de bilaterale handel met 22,9% moeten laten stijgen.

De Canadese export en import groeiden allebei in 2014, met als resultaat een

handelsoverschot ten opzichte van de rest van de wereld. De voornaamste partner

van Canada zijn onbetwistbaar de Verenigde Staten, die goed zijn voor drie vierde

van de Canadese handel. De Europese Unie staat op een tweede positie, gevolgd

door China (in dalende mate) en Mexico. Merk op dat België de tiende klant was van

Canada in 2014.

Er zijn talrijke stimulansen om te investeren in Canada. Meerdere studies

portretteren het land als een ideale omgeving om zaken te doen. Het aantrekkelijk

fiscaal regime, de concurrentiële prijzen, de hoogopgeleide, multiculturele

ExEcutiVE summary

Ex

Ec

ut

iVE

su

mm

ar

ycanada

5


werknemers en de toegespitste R&D worden vaak als voorbeeld aangehaald.

Verschillende uitzonderlijk competitieve sleutelsectoren zullen tijdens de geza-

menlijke missie extra belicht worden. Deze studie behandelt er vijf van.

De energiesector neemt een kwart van de export voor haar rekening en ontleent

haar succes aan gediversifieerde bronnen in het land, die de grootste buitenlandse

investeringen aantrekken. Canada is ’s werelds vijfde petroleumproducent,

voornamelijk dankzij het benutten van haar teerzanden. Het land bezet bovendien de

derde plaats voor hernieuwbare energiebronnen. Met name zonne- en windenergie

zijn sterk in opkomst in Alberta en Brits-Columbia.

Vervolgens belichten we de ICT, filmindustrie en digitale media. Vancouver is het

derde belangrijkste filmcentrum van Noord-Amerika en de Canadese studio’s

worden geroemd om hun expertise in animatie en speciale effecten, met al

verschillende grote successen van de hedendaagse cinema op hun conto.

Als achtste grootste farmaceutische markt verricht Canada ook pionierswerk in

de life sciences. West-Canada ontwikkelde al revolutionaire medische apparaten,

dankzij haar superieure onderzoeksinfrastructuur.

We analyseren eveneens de lucht- en ruimtevaartindustrie, die op strategische

wijze bijdraagt aan de Canadese economie. Canada is wereldvermaard om haar

productie van vliegtuigen, dankzij een toespitste R&D.

Tot slot staan we kort stil bij de verschillende transportnetwerken die het immense

Canadese territorium moeten bedienen. Het aantal vervoerde reizigers en goederen

gaat in stijgende lijn, net als de bijbehorende logistieke diensten.

Na enkele sleutelcijfers (deel 1) en een macro-economische analyse van het land

(deel 2), zullen we de eerder aangehaalde vijf sectoren bekijken, waaronder de meest

dynamische van West-Canada (deel 3). Enkele recente Belgische succesverhalen

besluiten deze studie (deel 4).

Ex

Ec

ut

iVE

su

mm

ar

y

7


voorwoord 3

ExEcutivE summary 4

1. canada in EnkElE cijfErs 8

2. EconomischE gEgEvEns 12

2.1 Kernindicatoren 14

2.1.1 BBP 14

2.1.2 Inflatie 22

2.1.3 Rentevoeten 26

2.1.4 Wisselkoers 29

2.1.5 Overheidsfinanciën 30

2.2 Buitenlandse handel 32

2.2.1 Handelsrelaties 32

2.2.2 Export 36

2.2.3 Import 38

2.2.4 Balans van de lopende rekening 40

2.3 Directe buitenlandse investeringen 42

2.3.1 De troeven van het land voor investeerders 42

2.3.2 De DBI in cijfers 45

2.4 Risicobeoordeling 48

2.4.1 Risicobeoordeling volgens de Credendo Group 48

2.4.2 Andere risico-indicatoren 50

3. sEctoralE analysE 52

3.1 Energie 54

3.1.1 Fossiele energie 54

3.1.2 Hernieuwbare energie 60

3.2 ICT, film en digitale media 64

3.2.1 ICT 64

3.2.2 Film 67

3.2.3 Digitale media 70

3.3 Life sciences 74

3.3.1 Farmaceutische producten 74

3.3.2 Medische apparatuur 76

3.4 Lucht-en ruimtevaart 78

3.5 Transport 82

4. rEcEntE succEsvErhalEn 84

5. bronnEn 92

inhoud

inh

ou

ds

tab

El

9


1 Canada in enkele Cijfers


ca

na

da dEmoGraFiE

2 officiële talen: Engels en Frans

35.749.600 inwoners op 1 april 2015

36e meest bevolkte land ter wereld

51% van de Canadezen heeft een universitair diploma

67% van de Canadezen zijn christenen

41,7 jaar is de gemiddelde leeftijd

81% van de Canadezen leven in een stad

6,8% bedraagt de werkloosheidsgraad

EconomiE11e economische macht ter wereld gemeten op BBP

0,68 Eur = 1 cad, Canadese dollar (op 21 augustus 2015)

1,47 cad = 1 Eur (op 21 augustus 2015)

325 x

11


GEoGraFiE2e grootste land ter wereld, na Rusland

325 keer zo groot als België

8.891 km grens met de Verenigde Staten (de langste grens ter wereld tussen twee landen)

31.700 meren

9.970.610 km² (91% aarde en 9% water)

PolitiEK1 grondwettelijke, federale monarchie met parlementair systeem

3 territoria: de territoria Noord-Oosten, Nunavut en Yukon

10 provincies: Alberta, Brits-Columbia (bezocht tijdens de economische

zending), Prins Edwardeiland, Manitoba, New-Brunswick, Nova Scotia,

Ontario, Quebec, Saskatchewan en Newfoundland & Labrador

ca

na

da

in E

nK

El

E c

ijF

Er

s

EconomiE11e economische macht ter wereld gemeten op BBP

0,68 Eur = 1 cad, Canadese dollar (op 21 augustus 2015)

1,47 cad = 1 Eur (op 21 augustus 2015)

13


2 eConomisChe gegevens

14


Het Bruto Binnenlands Product (BBP) van een land

kwantificeert de productie van rijkdom via haar eco-

nomische actoren (huishoudens, bedrijven en over-

heid). Het wordt vaak beschouwd als de belangrijk-

ste indicator om de gezondheid van een economie

in te schatten. Wij analyseren het Canadese BBP via

diverse invalshoeken.

nominaal bbP

Het Canadese BBP kent sinds 2009 een steeds toene-

mende groei. Deze bedroeg 1.975 miljard CAD in 2014

en zou in 2015 de grens van 2.000 miljard CAD moeten

overschrijden (2.023 miljard CAD) volgens voorspel-

lingen van de Economist Intelligence Unit (EIU).

Uitgedrukt in USD en gebruik makend van de gemid-

delde wisselkoers op de markt, bedroeg het Canadese

BBP 1.788 miljard USD in 2014. Voor 2015 zou dit

dalen naar 1.595 miljard USD. Deze daling is te wijten

aan de Canadese dollar die momenteel zwak staat ten

opzichte van de Amerikaanse dollar (zie 2.1.4 Wis-

selkoers). Het nominale BBP in USD zou vanaf 2016

weer stijgen en meer dan 2.000 miljard USD moeten

bedragen in 2019.

Volgens het IMF, dat het BBP uitgedrukt in USD ge-

bruikt als criterium, zou Canada de elfde grootste

economie ter wereld zijn. De Verenigde Staten staan

bovenaan de lijst van landen die het meeste rijkdom

NomiNaal BBP, iN loPeNde PrijzeN (iN miljardeN dollar)

Bron: EIU (juli 2015)

Ec

on

om

isc

hE

GE

GE

VE

ns

2.1 KErnindicatorEn

2 EconomischE GEGEVEns

2.1.1 bbP

20

20

20

14

20

15

20

16

20

17

20

18

20

19

20

08

20

09

20

11

20

12

20

13

20

10

20

05

20

07

20

06

0

500

1.000

1.500

2.000

2.500

3.000

3.500

4.000VOORUITZICHTEN

NOMINAAL BBP IN USD

NOMINAAL BBP IN CAD

canada

15


produceren. Het podium wordt vervolledigd door

China en Japan.

BBP Per CaPitaCanada heeft de dertiende hoogste levensstandaard

ter wereld, gemeten volgens het BBP per capita. De

EIU schat dat iedere inwoner in 2014 voor 50.322 USD

aan waarde had gecreëerd, en voorspelt dat de grens

van 60.000 USD doorbroken zal worden in 2020.

Canada is bovendien het tweede hoogst scorende land

van de G7 in deze rangschikking, na de Verenigde Sta-

ten. De top drie bestaat uit Luxemburg, Noorwegen en

Qatar. Ook België maakt deel uit van de top 20, op een

zeventiende plaats.

reële groei van het BBPDe reële groei van het Canadese BBP versnelde in de

afgelopen jaren, met 1,9% in 2012, 2,0% in 2013 en

2,4% in 2014. Volgens Consensus Economics heeft

Canada tussen 2010 en 2013 de grootste groei op-

getekend van alle G7-landen, met een jaarlijks ge-

middelde van 2,6%.

Economen zijn het erover eens dat de groei minder

sterk zal zijn in 2015. Tijdens de persconferentie op

15 juli 2015 naar aanleiding van de publicatie van

het verslag over de monetaire politiek van de Cana-

dese Nationale Bank, verklaarde Stephen S. Poloz,

de Gouverneur van de Bank, het volgende: “Sinds de

publicatie van ons laatste verslag in april kende de

wereldeconomie een teleurstellende groei, wat ons

ertoe bracht om de schattingen voor de groei van

Canada in 2015 sterk naar beneden te herzien”.

rang land

1 verenigde staten

2 China

3 jaPan

4 duitsland

5 verenigd koninkrijk

6 frankrijk

7 Brazilië

8 india

9 italië

10 rusland

11 canada

12 zuid-korea

13 australië

14 sPanje

15 mexiCo

16 indonesië

17 nederland

18 turkije

19 saoedi-araBië

20 zwitserland

laNdeNklassemeNt volgeNs BBP

(schattiNgeN uit 2015, tegeN

loPeNde PrijzeN)

Ec

on

om

isc

hE

GE

GE

VE

ns

Bron: IMF (januari 2015)

16


rang land

1 luxemBurg

2 noorwegen

3 Qatar

4 zwitserland

5 australië

6 denemarken

7 zweden

8 singaPore

9 verenigde staten

10 ijsland

11 nederland

12 oostenrijk

13 canada

14 ierland

15 finland

16 duitsland

17 bElgië

18 verenigd koninkrijk

19 nieuw-zeeland

20verenigde araBisChe

emiraten

Waar de groei in het begin van dit jaar nog op 1,9%

werd geschat, zal deze volgens de EIU uiteindelijk

niet meer dan 1,2% bedragen en zelfs slechts 1,1%

volgens de Canadese Nationale Bank. Het verslag

roept drie belangrijke factoren in om de herziening

naar beneden te duiden:

> De Canadese petroleumproducenten hebben hun

vooruitzichten op lange termijn bijgesteld wat de

petroleumprijs betreft en hebben bijgevolg hun

investeringsplannen beperkt.

> De Chinese economie helt over naar een

tragere groei, hetgeen de Canadese export voor

verschillende grondstoffen niet ten goede komt.

> Ook de overige export is gedaald sinds begin

2015, deels als gevolg van de vertraging van de

Amerikaanse economie in het eerste trimester.

Deze tendens werd echter niet bevestigd in het

tweede trimester.

Ook de nationale economie heeft volgens de Natio-

nale Bank momenteel een groei op twee snelheden.

De activiteiten gelieerd aan grondstoffen, al dan niet

energiegerelateerd, kennen een vertraging, terwijl de

rest van de economie een constante groei optekent.

Het Canadese BBP is gekrompen in het eerste se-

mester van 2015, maar de Nationale Bank verwacht

dat de groei zal hernemen in het derde en vierde se-

mester en dat de economie weer op volle kracht is

vanaf het eerste semester van 2017. De EIU schat

de jaarlijkse groei op 2,3% in 2016 en 2,4% in 2017.

laNdeNklassemeNt volgeNs BBP

Per caPita (schattiNgeN uit 2015,

tegeN loPeNde PrijzeN)

Bron: IMF (januari 2015)

Ec

on

om

isc

hE

GE

GE

VE

ns

canada

17


20

20

20

14

20

15

20

16

20

17

20

18

20

19

20

08

20

09

20

11

20

12

20

13

20

10

20

05

20

07

20

06

-3VOORUITZICHTEN

-2

-1

0

1

2

3

4

3,2 2,6 2,0 1,2

-2,7

3,4 3,0 1,9 2,0 2,4 1,2 2,3 2,4 2,3 2,2 2,0

reële groei vaN het BBP, iN %


reële groei vaN het BBP eN vooruitzichteN voor de laNdeN vaN de g7 iN %

Bron: Consenus Economics (april 2015)

Ita

lië

Du

itsl

an

d

Ver

enig

d K

onin

krijk

Ja

pa

n

Fra

nkr

ijk

Canada

Ver

enig

de

Sta

ten

-1

0

1

2

3

2,6 2,2 2,2 2,7 2,0 1,8 1,7 2,6 1,5 0,9 1,0 1,0 -0,5 0,5 GROEIVOORUITZICHTEN 2014-2016

GROEI 2010-2013

Ec

on

om

isc

hE

GE

GE

VE

ns

18


Landbouw, bosbouw, visserij en jacht 1,6%

Productie10,6%

Mijnbouw, groeves, ontginning van petroleum en gas8,5%

Constructie7,2%

Openbare diensten2,4%

Immobiliëndiensten, verhuurdiensten12,6%

Financiën en verzekeringen6,8%

Gezondheidszorg en sociale assistentie6,8%

Openbare administratie6,7%

Groothandel5,6%

Detailhandel5,4%

Professionele diensten5,3%

Onderwijs5,2%

Andere diensten15,4%

BBP Per seCtor Het Noord-Amerikaanse classificatiesysteem (The

North American Classification System, NAICS) on-

derscheidt de verschillende goederen- en diensten-

groepen. De eerste wordt onderverdeeld in de pri-

maire en secundaire sector. De tertiaire sector komt

overeen met de diensten.

De primaire sector groepeert alle activiteiten voor

de exploitatie van natuurlijke rijkdommen zoals de

landbouw, de veeteelt, de visserij en de bosbouw.

Ze vertegenwoordigt 1,6% van het Canadese BBP in

2014, wat een daling ten opzichte van 2013 bete-

kent. De EIU voorziet geen evolutie in de komende

jaren.

De secundaire sector omvat alle activiteiten die als

einddoel hebben om een natuurlijke grondstof tot

een afgewerkt product te verwerken. Deze sector

droeg 28,6% bij tot het Canadese BBP, een verho-

ging met 3,2% ten opzichte van 2013. De vier be-

langrijkste activiteiten voor Canada zijn:

> productie

> winning van delfstoffen, olie en gas

> bouw

> nutsvoorzieningen (water, elektriciteit…)

In 2014 droeg de productie 10,6% bij tot het

nationale BBP, een stijging van 2,9%.

sectoriële sameNstelliNg vaN het BBP, 2014

Bron: Statistics Canada (2015)

Ec

on

om

isc

hE

GE

GE

VE

ns

canada

19


sEctorAandeel in

het BBP van 2013

Aandeel in het BBP van

2014

Wijziging in BBP tussen 2013/2014

PrimairE sEctor 1,8% 1,6% -6,3%

Landbouw, bosbouw, visserij en jacht 1,8% 1,6% -6,3%

sEcundairE sEctor 28,4% 28,6% 3,2%

Productie 10,5% 10,6% 2,9%

Mijnbouw, groeves, petroleum- en gasontginning 8,1% 8,5% 6,6%

Constructie 7,3% 7,2% 0,6%

Openbare diensten 2,5% 2,4% 0,4%

tErtiairE sEctor 69,8% 69,8% 2,4%

Immobiliëndiensten, verhuur- en leasingdiensten 12,5% 12,6% 2,8%

Financiën en verzekeringen 6,7% 6,8% 3,3%

Gezondheidszorg en sociale bijstand 6,8% 6,8% 1,7%

Openbare administratie 6,8% 6,7% 1,0%

Groothandel 5,5% 5,6% 4,9%

Detailhandel 5,4% 5,4% 3,5%

Professionele, wetenschappelijke en technische diensten 5,3% 5,3% 2,1%

Opleidingsdiensten 5,3% 5,2% 0,2%

Transport en opslag 4,1% 4,2% 4,5%

Informatie-industrie en culturele industrie 3,3% 3,2% 0,0%

Administratieve diensten, ondersteunende diensten, afvalbeheer,

reinigingsdiensten2,5% 2,5% 1,9%

Horeca 2,1% 2,1% 2,8%

Andere diensten (behalve de openbare administraties) 2,0% 2,0% 2,4%

Bedrijfsbeheer 0,7% 0,7% 0,6%

Kunst, evenementen en vrije tijd 0,7% 0,7% 0,6%

totaal 100,0% 100,0% 2,4%


Bijdrage aaN het NatioNale BBP Per sector eN evolutie

Ec

on

om

isc

hE

GE

GE

VE

ns

20


De ontginning van mijnen, olie en gas kende de

sterkste vooruitgang in 2014, zijnde 6,6%. Het jaar

2015 zal geen gelijkaardig succes opleveren. Het

maandelijks BBP rapport van mei 2015 (gepubliceerd

in augustus) maakte duidelijk dat de sector al zeven

opeenvolgende maanden achteruit ging. De olie- en

gassector worden nader besproken in deel 3.1.1.

De tertiaire sector, waaronder de diensten, verte-

genwoordigen 69,8% van het nationale BBP. De be-

langrijkste activiteiten draaien om onroerend goed

(12,6% van het BBP). Zeven andere rubrieken dra-

gen meer dan 5% bij aan het Canadese BBP:

> financiën en verzekeringen

> gezondheidszorg en sociale bijstand

> overheden

> groothandel

> detailhandel

> professionele diensten, wetenschappelijk en

technisch

> onderwijs

BBP Per ProvinCie Ontario is de meest productieve provincie, met een

output van 36,8% van het Canadese BBP. Quebec

komt op een tweede plaats, met een belang van

19,1%.

De twee provincies die bezocht worden naar aanlei-

ding van de gezamenlijke economische missie, Al-

berta en Brits-Columbia, bezetten respectievelijk de

derde en vierde plaats, met 18,7% en 12,4%. Boven-

dien toonden ze in 2014 de hoogste groei van alle

Canadese provincies: 4,4% en 2,6%.

Beide Westelijke provincies hebben een andere ver-

deling van het BBP over de verschillende sectoren

dan het nationale profiel.

In Alberta is de energiesector zeer dominant. In het

bijzonder de rubriek “Mijnbouw, olie- en gasontgin-

ning” zorgde in 2014 voor 27,4% van het provinciale

BBP, een stijging van 7,9% ten opzichte van 2013.

De dienstensector vertegenwoordigde 52,6%, ver-

sus 69,8% op nationaal niveau.

In Brits-Columbia vertegenwoordigde de tertiaire

sector zelfs 75,1% van het BBP in 2014. De rubriek

“onroerend goed, verhuur en leasing” droeg 17,7%

bij, tegenover 12,6% op nationaal niveau.

Ec

on

om

isc

hE

GE

GE

VE

ns

canada

21


Ontario36,8%

Quebec19,1%

Alberta18,7%

Brits-Columbia12,4%

Saskatchewan3,7%

Manitoba3,2%

Nova Scotia2,0%

Newfoundland en Labrador1,6%

New Brunswick1,6%

Prins Edwardeiland0,3%

Northwest Territories0,2%

Yukon0,1%

Nunavut0,1%

ProvinciE/tErritoriumAandeel in het BBP

in 2014

Verschil in BBP

tussen 2013/2014

Ontario 36,8% 2,3%

Quebec 19,1% 1,4%

albErta 18,7% 4,4%

brits-columbia 12,4% 2,6%

Saskatchewan 3,7% 1,4%

Manitoba 3,2% 1,1%

Nova Scotia 2,0% 1,6%

Newfoundland en Labrador 1,6% -2,9%

New Brunswick 1,6% 0,0%

Prins Edwardeiland 0,3% 1,3%

Northwest Territories 0,2% 6,8%

Yukon 0,1% -1,2%

Nunavut 0,1% 6,2%

Totaal 100,0% 2,4%


Bijdrage aaN het NatioNale BBP Per ProviNcie eN Per territorium, 2014


Bijdrage aaN het NatioNale BBP Per ProviNcie eN Per territorium eN evolutie

Ec

on

om

isc

hE

GE

GE

VE

ns

22


Het is de taak van de Canadese Nationale Bank om

de monetaire politiek in goede banen te leiden en de

economische en financiële welvaart van het Cana-

dese volk veilig te stellen. Ze controleert de geldhoe-

veelheid en het krediet om de waarde van de Cana-

dese dollar en de koopkracht te behouden.

De bank moet onder andere de inflatie op een laag,

stabiel en voorspelbaar niveau houden. Deze inflatie

wordt vastgesteld in functie van de stijging van de

algemene consumptie-index gezien op 12 maan-

den, wat de belangrijkste schatting is van levens-

duurte voor de Canadezen.

De Canadese Nationale Bank en de Canadese over-

heid namen het jaar 1991 als referentiewaarde, die

sindsdien al vijf keer verlengd werd. Het huidige doel,

lopend tot eind 2016, is vastgelegd op 2%, zijnde het

midden van de gebruikte vork van 1% tot 3%.

De verzwakte groeiperspectieven in Canada hebben

het risico op dalende inflatie doen toenemen. De ge-

middelde jaarlijke stijging kwam uit op 1,9% in 2014,

maar zou verminderen tot 1,1% in 2015. Economen

verwachten dat de inflatie daarna opnieuw boven de

2% uitstijgt, volgens de EIU vanaf 2016, volgens de

Canadese Nationale Bank vanaf het eerste semester

van 2017.

VOORUITZICHTEN

20

20

20

14

20

15

20

16

20

17

20

18

20

19

20

08

20

09

20

11

20

12

20

13

20

10

20

05

20

07

20

06

0,0

0,5

1,0

1,5

2,0

2,5

3,0

3,5

2,2 2,0 2,1 2,4 0,3 1,8 2,9 1,5 1,0 1,9 1,1 2,2 2,2 2,1 2,0 2,0

2.1.2 inflatiE

jaarlijkse iNflatiegraad, iN %


Ec

on

om

isc

hE

GE

GE

VE

ns

canada

23


variatie Per onderdeel Het maandelijkse verslag verschenen op 17 juli 2015

toont aan dat de algemene consumptie-index met

1,0% was gestegen in de 12 maanden voorafgaand

aan juni 2015. Zeven van de acht voornaamste on-

derdelen zagen hun prijzen dalen. Dat er toch een al-

gemene stijging was, viel voornamelijk toe te wijzen

aan een prijsverhoging van de goederen gerelateerd

aan voedsel en onderdak.

De categorie “Transport” kende een deflatie (-2,6%),

voornamelijk als gevolg van dalende energieprijzen

(-9% in de loop van de afgelopen 12 maanden). De

prijs voor mazout, benzine en gas slonk met respec-

tievelijk 17,8%, 14,1% en 10,9%. Als we energie uit de

index halen bedroeg de Canadese inflatie 2,1%.

Wij zijN de caNadese NatioNale BaNk. Wij eNgagereN oNs om de Waarde vaN het geld te BesteNdigeN door de iNflatie oP eeN laag eN staBiel Niveau te BehoudeN.slogan van de Canadese nationale Bank

24


Huisvesting26,8%

Transport19,1%

Voeding16,4%

Courante uitgaven, meubels, huishouduitrusting13,1%

Vrije tijd, opleidingen en lectuur10,9%

Kleding en schoenen6,1%

Gezondheidszorg en persoonlijke verzorging4,7%

Alcoholische dranken en tabakproducten2,9%

Alc

ohol

isch

e d

ran

ken

en

tab

akp

rod

uct

en

Voe

din

g

Cou

ran

te u

itg

ave

n, m

eub

els

en h

uis

hou

din

gu

itru

stin

g

Kle

din

g e

n s

choe

nen

Gez

ond

hei

dsz

org

en

per

soon

lijke

ver

zorg

ing

Vri

je t

ijd, o

ple

idin

gen

,le

ctu

ur

Tota

al

Tra

nsp

ort

Hu

isve

stin

g

-3

-2

-1

0

1

2

3

4

1,0% 1,0% -2,6% 3,4% 3,1% 2,2% 0,3% 1,3% 3,7%

verschuiviNg vaN de oNderdeleN tusseN juNi 2014 eN juNi 2015

Bron: Rapport IPC (juli 2015)

relatief BelaNg vaN oNderdeleN iN de algemeNe coNsumPtie-iNdex


Ec

on

om

isc

hE

GE

GE

VE

ns

canada

25


variatie Per ProvinCieDe prijzen zijn in 9 van de 10 provincies gestegen

tussen juni 2014 en juni 2015. In Brits-Columbia

evolueerden de prijzen met 0,8%, iets minder dan

het nationale gemiddelde. Alberta daarentegen ken-

de een sterke stijging van gemiddeld 1,7%.

BENZINE -14,1%

AARDGAS -10,9%

MAZOUT -14,4%

ELEKTRICITEIT +3,2%

verschil iN eNergiePrijs

tusseN juNi 2014 eN juNi 2015


26


De Canadese Nationale Bank (Bank of Canada – BOC)

voert haar monetaire politiek door in te spelen op de

rentevoeten op korte termijn.

Om dit te doen verhoogt of verlaagt de bank dag per

dag de spilrente van de financieringen. Het gaat over

de basisrentevoet waartegen de financiële instan-

ties geld lenen voor één dag. De nationale bank legt

een doelwaarde vast voor deze rentevoet, ook wel de

spilrente genaamd.

Een wijziging van de spilrente heeft gevolgen voor

het complete gamma aan interestvoeten op de

markt zoals ze worden vastgelegd door de banken

en heeft dus ook gevolgen voor de kredietprijs van de

consumenten, van immobiliën en bedrijven, evenals

voor de interestvoeten van bankdepots en andere

spaarproducten.

De interventies in de monetaire politiek zijn toe-

komstgericht. De aanpassingen van de spilrente

hebben immers steeds met enige vertraging hun

weerslag op de reële economie en ook hun gevolg

voor de inflatie wordt pas na een tijdje merkbaar.

De BOC stelt telkens haar vooruitzichten over de

evolutie van de economie en de inflatie bij, vooraf-

gaand aan beslissingen over de spilrente. Ze heeft er

een gewoonte van gemaakt om op acht vastgelegde

dagen per jaar aankondigingen te doen. In januari,

april, juli en oktober wordt dan tegelijkertijd ook het

trimestriële verslag over het monetaire beleid voor-

gesteld.

2.1.3 rEntEvoEtEn

Ec

on

om

isc

hE

GE

GE

VE

ns

canada

27


datum PublicatiE

21 januari 2015 Spilrente en verslag over het monetair beleid

4 maart 2015 Spilrente

15 april 2015 Spilrente en verslag over het monetair beleid

27 mei 2015 Spilrente

15 juli 2015 Spilrente en verslag over het monetair beleid

9 september 2015 Spilrente

21 oktober 2015 Spilrente en verslag over het monetair beleid

2 december2015 Spilrente

20 januari 2016 Spilrente en verslag over het monetair beleid

9 maart 2016 Spilrente

13 april 2016 Spilrente en verslag over het monetair beleid

25 mei 2016 Spilrente

13 juli 2016 Spilrente en verslag over het monetair beleid

7 september 2016 Spilrente

19 oktober 2016 Spilrente en verslag over het monetair beleid

7 december 2016 Spilrente

kaleNder met aaNkoNdigiNgeN vaN de caNadese NatioNale BaNk voor 2015 eN 2016

Bron: BOC (augustus 2015)

Ec

on

om

isc

hE

GE

GE

VE

ns

28


Met het oog op de slabakkende wereldconjunctuur

en in lijn met verschillende andere centrale banken

besloot de Canadese Nationale Bank om haar mo-

netair beleid in 2015 te versoepelen.

In januari verlaagde ze de spilrente met 25 basis-

punten als “verzekering tegen het risico dat de te-

rugkeer naar een economie op volle kracht, met een

stabiele inflatie van 2%, niet al te zeer op zich zou

laten wachten”, aldus Stephen S. Poloz, gouverneur

van de Canadese Nationale Bank. Deze beslissing

vertaalde zich in een dalende rentevoet over de hele

rendementscurve en een depreciatie van de Cana-

dese dollar.

De Canadese Nationale Bank kondigde op 15 juli een

nieuwe daling van 0,25% aan. De fincancieringsren-

tevoet bedraagt sindsdien 0,50%. Volgens de Cana-

dese Nationale Bank is “een nieuwe versoepeling van

de monetaire politiek noodzakelijk om de economie

te ondersteunen zodat deze opnieuw haar volledige

potentieel kan benutten en om de inflatie op een

duurzaam niveau te houden.”

Au

g 2

015

Okt

20

14

Nov

20

14

Dec

20

14

Ja

n 2

015

Feb

20

15

Ma

a 2

015

Ap

r 2

015

Mei

20

15

Ju

n 2

015

Jul

20

15

Ap

r 2

014

Mei

20

14

Ju

l 20

14

Au

g 2

014

Sep

20

14

Ju

n 2

014

Ja

n 2

014

Ma

a 2

014

Feb

20

14

0,00

0,25

0,50

0,75

1,00

1,25

1,50

21 januari 2015 15 juli 2015

sPilreNte, iN%


Ec

on

om

isc

hE

GE

GE

VE

ns

canada

29


Ju

l 20

15

Mei

20

15

Ju

n 2

015

Nov

20

14

Dec

20

14

Feb

20

15

Ma

a 2

015

Ap

r 2

015

Ja

n 2

015

Au

g 2

014

Okt

20

14

Sep

20

14

CAD/EUR

CAD/USD

0,60

0,65

0,70

0,75

0,80

0,85

0,90

0,95

Tussen de zomer van 2014 en 2015 verloor de Canade-

se dollar op één jaar tijd 20% van haar waarde ten op-

zichte van de Amerikaanse buur. De munt kwam eind

januari 2015 terecht onder de grens van 0,80 USD.

Na een stagnatie en een korte inhaalbeweging tussen

midden-april en midden-mei, is de Canadese dollar

weer aan het zakken ten opzichte van de Amerikaanse

dollar. 1 CAD was eind augustus 2015 nog 0,76 USD

waard, het laagste niveau van het voorbije decennium.

Deze depreciatie van de Canadese dollar vindt haar

oorsprong in de monetaire versoepeling van de Cana-

dese Nationale Bank, meerbepaald in de twee opeen-

volgende verlagingen van de spilindex. Ze kan mede

verklaard worden door de aanhoudende daling van de

prijs per vat olie, dat eind augustus voor de eerste keer

sinds 2009 de 40 USD naderde.

1 CAD was 0,65 EUR waard in maart 2014, haar laag-

ste niveau ten opzichte van onze munt sinds november

2009. De Canadese dollar steeg vervolgens tot 0,75

EUR in april 2015. Nadien keerde de trend weer om en

heeft de CAD op vier maanden tijd 10% verloren. Een

Canadese dollar werd verhandeld aan 0,68 EUR op 21

augustus 2015, zijnde dezelfde prijs als een jaar ge-

leden.

2.1.4 wissElkoErs

Wisselkoers vaN de caNadese dollar (cad) t.o.v. de euro (eur) eN de

amerikaaNse dollar (usd), augustus 2014 tot augustus 2015


Ec

on

om

isc

hE

GE

GE

VE

ns

30


BegrotingsevenwiChtDe Canadese overheid registreerde elf opeenvol-

gende budgetoverschotten tot 2007-2008. Om het

hoofd te bieden aan de wereldwijde economische

en financiële crisis zette het toen een aanzienlijk

relanceprogramma in werking.

De Minister van Financiën, Joe Oliver, kondigde in

april aan opnieuw een federaal budgettair overschot

te zullen boeken voor het fiscaal jaar 2015 (dat

zich uitstrekt van maart 2015 tot april 2016), na

zes opeenvolgende jaren van overheidstekorten.

Het begrotingssaldo evolueerde van een tekort van

55,6 miljard CAD naar een verwacht overschot van

1,4 miljard CAD. Voor de komende jaren wordt een

budgettair evenwicht verwacht.

Canada’s Economisch Actieplan 2015 bouwt voort

op een gezond fiscaal beheer en op lage belastingen

om de gezinnen en bedrijven te ondersteunen.

overheidssChuldCanada heeft de laagste graad van federale over-

heidsschuld ten opzichte van het BBP van de landen

van de G7 en één van de laagste van de geïndustria-

liseerde G20-landen. Ze bedroeg 37,3% voor het jaar

2014-2015.

Op provinciaal niveau kent Quebec de zwaarste

overheidsschuld, met 50,1% van het BBP. In de laat-

ste 40 jaar werd er slechts zes keer een budget in

evenwicht of met een licht surplus genoteerd, terwijl

de cijfers 34 keer in het rood gingen. Ontario, eco-

nomisch gezien de tweede belangrijkste provincie,

kent een schuldgraad van 38,4%.

Brits-Columbia en Alberta horen dan weer tot de

beste leerlingen van de klas. De eerste heeft een

ratio van 16,9%, terwijl de tweede zelfs van een

overschot geniet van 2,9% van het BBP (gegevens

van 31 maart 2014).

2.1.5 ovErhEidsfinanciën

oNze overheid houdt haar Belofte om het federale Budget iN eveNWicht te BreNgeN. We zijN Nu iN staat om ook oNze Belofte te ver- WezeNlijkeN om de caNadese families te helPeN huN Budget iN eveNWicht te BreNgeN. stePhen harPer, eerste minister (eConomisCh aCtiePlan van 2015, gePuBliCeerd oP 21 aPril 2015)

Ec

on

om

isc

hE

GE

GE

VE

ns

canada

31


Bron: Ministerie van Financiën (2015)

20

19-2

02

0

20

16-2

017

20

17-2

018

20

18-2

019

20

13-2

014

20

15-2

016

20

14-2

015

VOORUITZICHTEN-6

-4

-2

0

2

4

6

-5,2 -2,0

1,4 1,7 2,6 2,6 4,8

Canada

Ver

enig

d K

onin

krijk

Ver

enig

de

Sta

ten

Du

itsl

an

d

Ja

pa

n

Fra

nkr

ijk

Ita

lië

0

20

40

60

80

100

120

140

127,3 110,4 87,4 81,0 79,7 49,7 37,3

federale PuBlieke schuld, iN % vaN het BBP

Bron: IMF (april 2015)

BegrotiNgssaldo, iN miljard cad

Ec

on

om

isc

hE

GE

GE

VE

ns

32


Canada is internationaal gezien een onvermijdelijke

handelspartner. Volgens de Wereldhandelsorganisatie

was het land in 2014 de twaalfde goederenexporteur

en de tiende goederenimporteur ter wereld, waarmee

het een plaats hoger staat dan het voorgaande jaar. Ter

vergelijking, België bezette de dertiende plaats in beide

klassementen.

Canada is lid van de G7, de G20, de Wereldhandelsor-

ganisatie (WHO), de Noord-Atlantische Verdragsorga-

nisatie (NAVO), de Asia-Pacific Economic Cooperation

(APEC), de Organisatie van Amerikaanse Staten (OAS),

de Organisatie voor Economische Samenwerking en

Ontwikkeling (OESO), de Verenigde Naties (VN), de

Commonwealth en de Organisation internationale de la

Francophonie.

Canada heeft niet minder dan 44 vrijhandelsakkoorden

gesloten, die samen de helft van de wereldeconomie

vertegenwoordigen en bijna een kwart van alle landen

ter wereld aangaan.

De Noord-Amerikaanse Vrijhandelsovereenkomst, af-

gekort NAFTA, is van kracht sinds 1 januari 1994 en be-

helst de grootste vrijhandelszone ter wereld. De markt

van de Verenigde Staten, Canada en Mexico is goed voor

ongeveer 480 miljoen inwoners.

CETA (Comprehensive Economic and Trade Agreement,

in het Nederlands “Alomvattend economisch en com-

mercieel akkoord”) is het verdrag dat momenteel on-

derhandeld wordt tussen de Europese Unie en Canada.

De objectieven van dit akkoord zijn het stimuleren van

handel, het versterken van de economische relaties en

het creëren van werkgelegenheid. CETA voorziet onder

meer in het afschaffen van 99% van de douanerechten.

Volgens de schattingen zou het akkoord de Euro-Cana-

dese handel met 22,9% (of 25,7 miljard euro) laten toe-

nemen, het Europese BBP met 12 miljard euro en dat

van Canada met 8 miljard euro per jaar.

In oktober 2013 werd een politiek akkoord gesloten. De

onderhandelaars hebben hun werk vervolgens verdergezet

en het einde van de onderhandelingen werd aangekondigd

op de top EU-Canada van 26 september 2014. De tekst

van het akkoord is nog niet bindend op gebied van inter-

nationaal recht gezien de Europese Commissie en Canada

nog bezig zijn met hun juridisch onderzoek. Daarna wordt

de tekst ter goedkeuring voorgelegd aan de Europese

Raad en het Europese Parlement. Het CETA-akkoord zou

in de loop van het jaar 2016 van kracht moeten worden.

Acht doelstellingen in het kader van de overeenkomst zijn:

1. Het schrappen van douanerechten

2. Het toelaten dat EU-bedrijven aan Canadese open-

bare aanbestedingen deelnemen

3. Het versterken van de samenwerking in reglemente-

ring

4. Het beschermen van innovaties en traditionele Eu-

ropese producten

5. Het vereenvoudigen van de handel in diensten

6. Het aanmoedigen en beschermen van investeringen

7. Het verzekeren van een succesvolle samenwerking op

lange termijn

8. Het beschermen van de democratie, de consumenten

en het milieu

Voor meer informatie over het CETA-akkoord kan u te-

recht in de reglementeringsstudie “Exporteren naar Ca-

nada”, gepubliceerd door het Agentschap voor Buiten-

landse Handel.

2.2 buitEnlandsE handEl


2.2.1 handElsrElatiEs

Ec

on

om

isc

hE

GE

GE

VE

ns

canada

33


loPEndE vrijhandElsakkoordEn

Canada - Korea (sinds 1 januari 2015)

Canada - Honduras (sinds 1 oktober 2014)

Canada - Panama (sinds 1 april 2013)

Canada - Jordanië (sinds 1 oktober 2012)

Canada - Colombia (sinds 15 augustus 2011)

Canada - Peru (sinds 1 augustus 2009)

Canada - Europese Vrijhandelsassociatie (EVA) (sinds 1 juli 2009)

Canada - Costa Rica (sinds 1 november 2002)

Canada - Chili (sinds 5 juli 1997)

Canada - Israëlische Staat (sinds 1 januari 1997)

Canada - Verenigde Staten - Mexico: NAFTA (sinds 1 januari 1994)

afgEslotEn ondErhandElingEn vrijhandElsakkoordEn

Canada - Europese Unie: CETA (5 augustus 2014)

Canada - Oekraïne (14 juli 2015)

loPEndE ondErhandElingEn cEta

Canada - Guatemala, Nicaragua en El Salvador

Canada - India

Canada - Japan

Canada - Caribbean Community (CARICOM)

Canada - Marokko

Canada - Dominicaanse Republiek

Canada - Singapore

Canada - Trans-Pacific Partnership

Modernisering van het vrijhandelsakkoord tussen Canada en Costa Rica

voorafgaandE ondErhandElingEn

Verkennende onderhandelingen over de handelsrelaties tussen Canada – MERCOSUR

Verkennende onderhandelingen over de handelsrelaties tussen Canada – Turkije

Verkennende gesprekken met het oog op de onderhandeling van een vrijhandelsakkoord tussen Canada en de Filipijnen

Verkennende gesprekken met het oog op de onderhandeling van een vrijhandelsakkoord tussen Canada en Thailand

Bron: www.international.gc.ca/international/index.aspx?lang=eng (augustus 2015)

vrijhaNdelsakkoordeN vaN caNada

Ec

on

om

isc

hE

GE

GE

VE

ns

34


VOORUITZICHTEN

20

19

20

10

20

11

20

13

20

14

20

15

20

16

20

17

20

18

20

12

20

07

20

09

20

08

0

100

200

300

400

500

600

INVOER

UITVOER

een handelsBalans in evenwiChtSinds 2009 kennen de Canadese goederenexport en

-import een gelijkaardige evolutie. Volgens Statistics

Canada, steeg de uitvoer in 2014 met 10,3% en de

uitvoer met 7,8% (in CAD).

De volumes zijn respectievelijk gegroeid met 5,3% en

2,2% terwijl de prijzen stegen met 4,8% en 5,4%. De

handel van Canada met de rest van de wereld – met

andere woorden de waarde van de export ten opzichte

van de import – is gedaald met 0,9% in 2014 om zich

op 0,98 te vestigen (referentiejaar 2007).

Daar waar de handelsbalans van Canada tegenover

de rest van de wereld in 2013 een tekort vertoonde,

sloeg dit in 2014 om naar een overschot. De som-

bere vooruitzichten van de energiesector zouden

echter nieuwe handelstekorten kunnen veroorzaken

in 2015 en 2016.

stroom vaN de haNdel iN goedereN, iN miljard usd


de eu-caNada-overeeNkomst heeft eeN groter Bereik daN het traNsatlaNtisch PartNerschaP.jayson meyers, voorzitter van de

exPortvereniging van Canada (l’eCho, 8 mei 2015)

Ec

on

om

isc

hE

GE

GE

VE

ns

canada

35


VOORUITZICHTEN

20

19

20

10

20

11

20

13

20

14

20

15

20

16

20

17

20

18

20

12

20

07

20

09

20

08

-20

42,4 40,9

-5,9 -9,4

0,6

-11,2 -7,0

4,4

-7,3 -11,7

3,3 4,1

-0,3

-10

0

10

20

30

40

50

haNdelsBalaNs vaN goedereN, iN miljard usd

Bron: EIU (juillet 2015)

Ec

on

om

isc

hE

GE

GE

VE

ns

36


Per landDe Verenigde Staten zijn de belangrijkste klant van

Canada, goed voor drie kwart (76%) van de export.

De EU komt in 2014 op een tweede plaats met 8%,

gevolgd door China (4%), Japan (2%) en Mexico

(1%). België staat op de tiende positie wereldwijd

(0,7%) en op de vierde plaats binnen de EU (9,1%),

na het Verenigd Koninkrijk (derde klant ter wereld,

tussen China en Japan), en nek aan nek met Neder-

land en Italië.

De verkoop aan de Verenigde Staten steeg met 12%

in 2014 ten opzichte van 2013 om de kaap van 400

miljard CAD te overschrijden. De verkoop aan de EU

sprong zelfs met 15%. Deze verhogingen werden wel

deels geneutraliseerd door de dalende export naar

China (-5%).

De stijgende verkoop aan Europa is voornamelijk

toe te schrijven aan Italië, het Verenigd Koninkrijk

en België, volgens de Canadese Statistiekdienst. De

export naar ons land steeg met 39% in 2014 (versus

6% in 2013), één van de grootste stijgingen van de

klanten in de top 10.

Gebaseerd op het communautaire concept teke-

nen de gegevens van Eurostat een voorzichtigere

groei af van de Canadese export naar België in 2014

(4,5%). Deze cijfers worden uitgebreid voorgesteld

in het document “Handelsrelaties van België met

Canada”, uitgegeven door het Agentschap voor Bui-

tenlandse Handel.

Per ProduCtEen kwart van de Canadese exportomzet wordt ge-

genereerd door energieproducten. Olie is goed voor

72% hiervan en zorgt ook voor 18% van de totale

export. Gas en geraffineerde aardolieproducten ver-

tegenwoordigen respectievelijk 14% en 9% van de

Canadese energie-gerelateerde export.

De energie-gerelateerde export verhoogde in 2014

met 13,5%, als gevolg van een stijging van de vo-

lumes met 3,8% en van de prijzen met 9,4% op een

jaar tijd. De prijsdaling werd nochtans afgezwakt

door een koersdaling voor olieproducten in de loop

van het tweede semester 2014.

Naast de dominerende energie-uitvoer nemen nog

drie andere categorieën elk 10% van het geëxpor-

teerde volume voor hun rekening: auto’s en hun on-

derdelen, consumptiegoederen (voornamelijk farma

en voeding), metalen en niet-metaalhoudende mi-

nerale producten.

Per ProvinCie36% van de door Canada geëxporteerde goederen

zijn afkomstig van Ontario. Alberta en Brits-Colum-

bia bezetten respectievelijk de tweede en vierde

plaats, met 25% en 7%.

Voor de energie-gerelateerde producten draagt Al-

berta het leeuwendeel bij, met 67,8% van de export.

2.2.2 ExPort

Ec

on

om

isc

hE

GE

GE

VE

ns

canada

37



uitvoer Per laNd (2014)


Verenigde Staten76%

Europese Unie8%

China4%

Japan2%

Mexico1%

Rest van de wereld9%

exPort Per ProviNcie (2014)


exPort Per Product (2014), volgeNs het classificatiesysteem

vaN de Noord-amerikaaNse ProducteN (scPaN)

Ontario36%

Alberta25%

Quebec15%

Brits-Columbia7%

Saskatchewan7%

Manitoba3%

Newfoundland en Labrador3%

New Brunswick3%

Anderen1%

Petroleum en bitumen18%

Aardgas, vloeibaar aardgas en verwante producten3%

Geraffineerde petroleumproducten voor brandstoffen2%

Elektriciteit1%

Andere energieproducten1%

Voertuigen en onderdelen voor voertuigen14%

Consumentengoederen11%

Metaalproducten en niet-metalen minerale producten11%

Bosbouwproducten, constructie-en verpakkingsmateriaal 7%

Industriële en eenvoudige chemische producten, producten uit plastic of rubber7%

Landbouw- of visserijproducten, voedingswaren in tussenstadia van verwerking6%

Machines, materiaal en industriële onderdelen6%

Materiaal en onderdelen voor elektriciteit en elektronica5%

Vliegtuigen en ander materiaal of onderdelen voor transport4%

Ertsen en niet-metaalhoudende mineralen4%

Energieproducten

Niet-energetische producten

Ec

on

om

isc

hE

GE

GE

VE

ns

38


Per landOok wat betreft de invoer lopen de Verenigde Sta-

ten op kop: 67% van alle goederen die de Canadese

grens oversteken is van het grote buurland afkom-

stig. De Europese Unie (9%) en China (7%) komen

respectievelijk op de tweede en derde plaats. Mexico

en Japan vervolledigen opnieuw de top vijf.

België staat op de dertiende plaats wereldwijd

(0,6%) en op een zesde plaats binnen de EU (6,4%),

achter Duitsland, het Verenigd Koninkrijk, Italië,

Frankrijk en Nederland.

Volgens de Canadese handelsstatistieken steeg de

import met 8% in 2014. De stijging was te wijten aan

een groei van 12% vanuit de Verenigde Staten en

9% uit de EU. De aankoop van Belgische producten

steeg met 25% in 2013 en met 13% in 2014.

Per ProduCtCanada importeert ieder jaar het equivalent van 100

miljard USD aan consumptiegoederen waardoor

deze sector op de eerste plaats komt te staan. In

deze enorme categorie vinden we het volgende terug:

> schoonmaakproducten, huishoudelijke apparaten,

net als diverse goederen en benodigdheden

> voeding, dranken en tabaksproducten

> kledij, schoenen en textielproducten

> farmaceutische producten en medicijnen

De tweede grootste categorie bestaat uit wagens en

onderdelen:

> banden, motoren en auto-onderdelen

> auto’s en lichte vrachtwagens

Het podium wordt vervolledigd door elektrisch en

elektronisch materiaal. Deze drie productgroepen

vertegenwoordigen samen 50% van de Canadese

import.

Per ProvinCieOntario is goed voor 58% van de nationale import.

Brits-Columbia en Alberta vertegenwoordigen res-

pectievelijk 9% en 6% van de Canadese aankopen,

goed voor de derde en vierde plaats.

2.2.3 imPort

Ec

on

om

isc

hE

GE

GE

VE

ns

canada

39


Verenigde Staten67%

Europese Unie9%

China7%

Mexico3%

Japan2%



imPort Per laNd (2014)


imPort Per ProviNcie (2014)


iNvoer Per Product (2014)

Ontario58%

Quebec15%

Brits-Columbia9%

Alberta6%

Manitoba4%

New Brunswick3%

Saskatchewan2%

Nova Scotia2%

Anderen1%

Consumptiegoederen21%

Voertuigen en onderdelen voor voertuigen18%

Elektronisch en elektrisch materiaal en onderdelen12%

Machines, materiaal en industriële onderdelen10%

Metaalproducten en niet-metaalhoudende mineralen9%

Industriële en enkelvoudige chemische producten, producten uit plastic of rubber9%

Energieproducten9%

Bosbouwproducten, constructie- en verpakkingsmateriaal4%

Vliegtuigen, ander materiaal en onderdelen voor transport3%

Landbouw- en visserijproducten, voedingswaren in tussenstadia van productie3%

Ertsen en niet-methaalhoudende mineralen2%

Ec

on

om

isc

hE

GE

GE

VE

ns

40


De balans van de lopende rekening, het saldo van

de geldstromen van het land als gevolg van haar

internationale transacties van goederen, diensten,

overdrachten en inkomsten, is sinds 2009 sterk

negatief. Niet één onderdeel kende een surplus. In

2014 vond de enige uitzondering plaats, met name

de licht positieve goederenbalans.

De ineenstorting van de olieprijzen en de zwakke

Canadese dollar zijn bepalende factoren voor de

buitenlandse sector. De exportdaling van de energie-

gerelateerde sector zal het deficit op de lopende

rekening nog versterken, van 2,1% van het BBP in

2014 naar 3,4% in 2015. Maar de waardedaling van

de CAD zou vervolgens positief moeten uitpakken

voor de exporterende bedrijven, waardoor het tekort

op de balans van de lopende rekening de komende

jaren volgens berekening van de EIU zou moeten

verminderen tot 1,5% van het BBP in 2019.

2.2.4 balans van dE loPEndE rEkEning

Bijdrage vaN de verschilleNde oNderdeleN aaN de BalaNs vaN de loPeNde

rekeNiNg, iN miljard usd aaN coNstaNte PrijzeN


VOORUITZICHTEN

20

19

20

14

20

15

20

16

20

17

20

18

20

08

20

09

20

11

20

12

20

13

20

10

20

07

-80

-60

-40

-20

0

20

40

60

BALANS VAN DE LOPENDE REKENING

TRANSFERBALANS

INKOMSTENBALANS

DIENSTENBALANS

GOEDERENBALANS

Ec

on

om

isc

hE

GE

GE

VE

ns

canada

41


42


Het Canadese Ministerie van Buitenlandse Zaken,

Handel en Ontwikkelingssamenwerking (www.inter-

national.gc.ca) helpt de Canadese ondernemingen

en organisaties om wereldwijd te opereren. Bovendien

moedigt Canada buitenlandse investeringen aan en

biedt het een resem concurrentiële voordelen. De slo-

gan “Investeren in Canada om uit te blinken in de hele

wereld” vat de gevoerde koers samen, waarvan de 7

krachtlijnen hierna volgend worden toegelicht:

een gastvrij ondernemingsklimaat Volgens verschillende gerenommeerde bronnen zo-

als Forbes Magazine en Bloomberg zou Canada het

meest gunstige land van de G20 zijn om zaken mee

te doen. Ook de EIU is het hiermee eens en voorspelt

dat Canada de titel van beste plaats om zaken te

doen binnen de G7 zal behouden voor ten minste de

komende vijf jaar. Deel 2.4 bespreekt het risico ge-

relateerd aan handel en investeringen met Canada.

hooggekwalifiCeerde werknemersCanada heeft het grootste arsenaal aan gekwalifi-

ceerde werknemers van alle OESO-landen. De helft

van de bevolking op werkgerechtigde leeftijd genoot

een hogere opleiding. Het onderwijssysteem telt een

honderdtal universiteiten, die studenten en onder-

zoekers uit de hele wereld aantrekken.

Drie Canadese grootsteden prijken op het lijstje van

tien steden met het meest beperkte risico ter wereld

wat betreft het aanwerven, tewerkstellen en her-

plaatsen van werknemers, volgens het consultancy

bureau Aon Hewitt.

In april 2013 richtte de overheid een “start-up visa

programma” op, met als doel het recruteren en on-

dersteunen van immigranten om nieuwe innovatieve

entiteiten op de rails te krijgen in Canada. Het land

voert een selectieve immigratiepolitiek.

2.3 dirEctE buitEnlandsE inVEstErinGEn


2.3.1 dE troEvEn van hEt land voor invEstEErdErs

1 Canada

2 Verenigde Staten

3 Verenigd Koninkrijk

4 Duitsland

5 Frankrijk

6 Japan

7 Italië

klassemeNt vaN de g7-laNdeN iN

fuNctie vaN huN oNderNemiNgsklimaat

voor de Periode 2015-2019

Bron: EIU (mei 2015)

de tieN grootstedeN met het meest

BePerkte risico gerelateerd aaN

PersoNeelszakeN, 2013

Bron: Aon Hewitt 2013

Rangschikking Stad Index

1 New York 67

2 Singapore 70

3 Toronto 72

4 Londen 73

5 Montreal 73

6 Los Angeles 74

7 Kopenhagen 76

8 Hong Kong 76

9 Zürich 77

10 Vancouver 78

Ec

on

om

isc

hE

GE

GE

VE

ns

canada

43


De meeste Canadese arbeidskrachten zijn boven-

dien meertalig en staan erom bekend goed in een

internationale context te kunnen werken. Canadese

werknemers genieten van een uitmuntende reputa-

tie voor het op tijd en binnen de voorziene budgetten

afleveren van projecten.

één van de meest Performante eConomieënZoals via verschillende indicatoren aangetoond in

deel 2.1 is Canada een sterke en stabiele economie.

Het land tekende de grootste economische groei op

van de G7 in het decennium 2004 tot 2013. Voor het

zevende opeenvolgende jaar heeft het Wereld Eco-

nomich Forum het Canadese banksysteem ook als

het meest betrouwbare ter wereld bestempeld.

een uitzonderlijke toegang tot marktenDankzij haar deelname aan NAFTA biedt Canada aan

investeerders toegang tot een markt van 480 miljoen

consumenten. Van de 20 grootste Canadese steden

zijn er 16 gevestigd op minder dan anderhalfuur rij-

den van de Verenigde Staten.

Eens CETA in werking zal treden openen zich ook de

poorten naar de EU, een dynamische markt die bijna

de helft van de wereldproductie aan goederen en

diensten genereert (zie deel 2.2).

een lage BelastingsdrukDankzij de verschillende belastingverlagingen voor

bedrijven die de overheid sinds 2006 doorvoerde,

heeft Canada momenteel de tweede laagste belas-

tingsdruk van de G7-landen. De federale inkomsten-

belasting voor bedrijven bedraagt 15%. In combina-

tie met de provinciale komt de werkelijke belasting

uit op gemiddeld 26,3%.

Volgens de door KPMG uitgevoerde studie “Competi-

tive Alternatives (2014)”, zijn de operationele kosten

van Canada de op één na laagste binnen de G7, na

Duitsland, maar wel 7,2% onder deze van de Verenig-

de Staten. Deze concurrentiepositie heeft Canada

voornamelijk in de digitale sector, R&D en de ver-

vaardiging van goederen en diensten voor bedrijven.

Ver

enig

dK

onin

krijk

Ja

pa

n

Du

itsl

an

d

Ca

na

da

Ita

lië

Ver

enig

de

Sta

ten

Bel

gië

Fra

nkr

ijk

0 39

,0%

34

,3%

34

,0%

32

,1%

30

,2%

27,

5%

26

,3%

20

,0%

10

20

30

40

50

Bron: OESO (2015)

BelastiNgstarief voor BedrijveN iN 2015

Ec

on

om

isc

hE

GE

GE

VE

ns

44


een ConCurrentiële r&d-omgevingCanada ondersteunt innovatie in de privé-sector via

verschillende kanalen:

> het Scientific Research and Experimental Deve-

lopment Tax Incentive Program (SR&ED)

> fiscale stimulansen vanuit de regio’s

> gerichte steun voor bepaalde sectoren (automo-

biel, lucht- en ruimtevaart,…)

> innovatiestimulerende steunprogramma’s bij

KMO’s

> regionale centra met aantrekkelijke voorwaarden

> een efficiënte bescherming op intellectuele

eigendom

> een open concurrentie voor het inzetten van digi-

tale informatie- en communicatietechnologieën

> transparantie bij het toewijzen van overheidsop-

drachten

> openheid voor immigratie van hooggekwalificeer-

de personeelsleden

> de laagste R&D-kosten binnen de G7, zelfs 10,7%

lager dan in de Verenigde Staten

Een internationale studie toonde de positieve bij-

drage van dit innovatiestimulerende beleid aan. De

Information Technology and Innovation Foundation

(ITIF) en de Kaufmann Foundation lanceerden een

mondiale index van het innovatiebeleid. In het rap-

port worden acht sectoren besproken waarin inno-

vatie de economische groei stimuleert. Vervolgens

wordt elk land gerangschikt op basis van hun pres-

taties ten opzichte van het gevoerde beleid. Canada

bevindt zich bij de beste leerlingen in zeven van de

acht sectoren. Daarmee staat het binnen de G7 op

kop in het stimuleren van de economische groei

door een innovatie-gerichte aanpak.

een hoge levensstandaardDe levenskwaliteit is een zeer belangrijke factor voor

buitenlandse investeerders die zich in het land vesti-

gen. Canada is één van de meest multiculturele lan-

den ter wereld, met gerenommeerde universiteiten en

een universeel systeem van gezondheidszorg. De ste-

den in het land zijn divers, proper en uitnodigend. De

steden bieden een brede waaier aan ontspannings-

mogelijkheden, maar zijn bovenal veilig, wat veel zegt

over de grote sociale stabiliteit binnen het land.

Volgens de “Beter Leven Index” (Better Life) van de

OESO kent Canada de hoogste levenskwaliteit bin-

nen de G7, en de tweede hoogste van de de G20. Op

wereldvlak zou het zelfs op een derde plaats komen,

volgens een HSBC-enquête gehouden onder expats.

1 Hong Kong

2 Australië

3 Canada

4 Nederland

5 Verenigde Arabische Emiraten

6 Verenigde Staten

7 Saoedi-Arabië

8 Verenigd Koninkrijk

algemeNe leveNskWaliteit

vaN exPats

Bron: HSBC (2012)

Ec

on

om

isc

hE

GE

GE

VE

ns

canada

45


We spreken over directe buitenlandse investerin-

gen (DBI) als een onderneming minstens 10% van

het kapitaal van een buitenlandse onderneming

verwerft om er controle over uit te oefenen en het

beheer ervan te beïnvloeden. Deze operaties worden

meestal in twee grote groepen onderverdeeld: de

zogenoemde “greenfield”-investeringen, die als be-

doeling hebben een nieuwe onderneming op te rich-

ten, en de “brownfield”-investeringen of overnames

die ernaar streven de controle over een bestaande

onderneming over te nemen.

In de loop van het afgelopen decennium kende Cana-

da een belangrijke groei van zowel binnenkomende

(van het buitenland naar Canada) als van uitgaande

(van Canada naar het buitenland) Directe Buiten-

landse Investeringen. De binnenkomende voorraad

bedroeg 732 miljard CAD in 2014, twee keer meer

dan in 2004 (379 miljard CAD). De uitgaande DBI

kenden een even indrukwekkende stijging, van 449

miljard CAD in 2004 naar 829 miljard CAD in 2014.

De binnenkomende DBI-stroom werd groter dan de

uitgaande in 2013. Deze positieve balans werd be-

vestigd in 2014 en zou de komende jaren bestendigd

blijven.

VOORUITZICHTEN

UITGAANDE DBI

BALANS

BINNENKOMENDE DBI

-20

0

20

40

60

80

100

120

20

19

20

10

20

11

20

13

20

14

20

15

20

16

20

17

20

18

20

12

20

05

20

07

20

06

20

09

20

08

2.3.2 dE dbi in cijfErs


stroom vaN directe BuiteNlaNdse iNvesteriNgeN iN miljard loPeNde usd

Ec

on

om

isc

hE

GE

GE

VE

ns

46


Binnenkomende dBiHet landenklassement wordt aangevoerd door de

Verenigde Staten, die de helft van de Directe Buiten-

landse Investeringen voor hun rekening nemen. Daar-

na volgen drie Europese landen: Nederland (9,4%),

Luxemburg (7,3%) en het Verenigd Koninkrijk (6,6%).

België bezet de elfde plaats, met 0,8% van de DBI in

Canada.

29% van de binnenkomende DBI zijn gericht op de

productiesector, voornamelijk de bereiding van deri-

vaten van petroleum en steenkool, metaalproducten,

chemische producten en voedingsproducten. Op de

tweede plaats komt de mijnbouw en de petroleum- en

gasontginning. Investeringen in bedrijfsbeheer volgen

op een derde plaats.

Noord-Amerika50,6%

Europa34,3%

Azië en Oceanië11,7%

Centraal- en Zuid-Amerika2,7%

Afrika0,6%

Productie29%

Mijnbouw en ontginning van petroleum en gas21%

Management van maatschappijen en bedrijven17%

Financiën en verzekeringen12%

Groothandel8%

Detailhandel5%

Andere sectoren8%

Bron: Ministerie van Buitenlandse Zaken, Handel en Ontwikkelingssamenwerking Canada (2015)

BiNNeNkomeNde dBi Per coNtiNeNt, 2014


BiNNeNkomeNde dBi Per sector, 2014

Ec

on

om

isc

hE

GE

GE

VE

ns

canada

47


uitgaande dBiDe Verenigde Staten zijn de belangrijkste bestemming

voor de Canadese DBI, met een aandeel van 42,2%.

Europa in haar geheel trekt een kwart aan. België ont-

ving 0,1% en bevindt zich zo op de 34ste plaats.

Voor de uitgaande DBI richt Canada zich voornamelijk

op de financiële en verzekeringssector. De sector die

onder meer activiteiten in mijnbouw en koolwater-

stoffen bevat komt op een tweede plaats met 18%,

gevolgd door diensten aan bedrijven met 15%. De

productie trekt 8% van de uitgaande DBI aan, voorna-

melijk dan in chemie en voeding.

Noord-Amerika62,5%

Europa23,1%

Azië en Oceanië8,4%

Centraal- en Zuid-Amerika5,8%

Afrika0,2%


uitgaaNde dBi Per coNtiNteNt, 2014

Financiën en verzekeringen38%

Mijnbouw en ontginning van gas en petroleum18%

Management van maatschappijen en bedrijven15%

Productie8%

Immobiliëndiensten, verhuurdiensten en leasing4%

Informatie-industrie, culturele industrie4%

Transport en opslag3%

Openbare diensten3%

Andere sectoren7%


uitgaaNde dBi Per sector, 2014

Ec

on

om

isc

hE

GE

GE

VE

ns

48


Delcredere|Ducroire, Belgisch openbaar kredietverze-

keraar en lid van de Credendo Group, verzekert bedrij-

ven en banken tegen politieke en commerciële risico’s

van internationale handelstransacties die vooral be-

trekking hebben op uitrustingsgoederen, industriële

projecten, aannemingswerken en diensten aan on-

dernemingen. Daarnaast werkt de Credendo Group

voor deze risico’s samen met banken op basis van

risk-sharingschema’s. In het kader van die activiteit

stelt de Credendo Group een landenrangschikking op

volgens het risico dat ze voor de investeerders inhou-

den. Voor Canada zijn de conclusies zowel op politiek

als op commercieel vlak uitstekend.

uitvoerBewegingenDe “politieke risico’s” waaraan investeerders in Ca-

nada worden blootgesteld zijn miniem, zowel op kor-

te, middellange en lange termijn als voor de speciale

transacties (klasse 1 op 7). Met “politieke risico’s”

bedoelt men alle gebeurtenissen in het buitenland

die voor de verzekerde of debiteur overmacht vormen

zoals oorlogen, revoluties, natuurrampen, deviezen-

schaarste en willekeurige overheidsmaatregelen.

Het “commerciële risico” situeert zich in klasse A,

d.w.z. een zeer laag risico. Het gaat om het risico

dat de buitenlandse privédebiteur in gebreke blijft,

nl. dat hij niet aan zijn verplichtingen kan voldoen of

dat hij er zich aan onttrekt zonder wettige reden. Het

commerciële risico wordt niet alleen bepaald door

de microsituatie van de debiteur zelf, maar ook door

macro-economische systeemgebonden factoren

die de betalingscapaciteit van het geheel aan debi-

teuren in een land beïnvloeden.

Zowel voor exporttransacties met kortlopend krediet

als voor transacties met middellang/langlopend kre-

diet kan de Credendo Group in “open account” dek-

king verlenen tegen het politieke en het commerciële

risico, d.w.z. zonder dat een bankgarantie vereist is,

en zonder verdere bijzondere voorwaarden. De maxi-

male dekking werd door de Credendo Group voor het

land vastgelegd op 2.250 miljoen EUR voor de korte

termijn en de speciale transacties en op 2.250 mil-

joen EUR voor de middellange/ lange termijn en de

investeringen.

Conform de OESO-regeling is de maximale aflos-

singstermijn voor transacties op middellange en

lange termijn naar Canada vastgesteld op 5 jaar. Fi-

nancieringen van concessionele aard zijn uitgesloten.

direCte investeringenDe Credendo Group verzekert de investeringen in dit

land tegen het risico op oorlog, het risico op ontei-

gening, willekeurige overheidsmaatregelen en het

transferrisico i.v.m. de betaling van de dividenden

of de repatriëring van kapitaal. Die risico’s kunnen

afzonderlijk worden verzekerd, maar ook in alle mo-

gelijke combinaties. Alle aanvragen worden geval

per geval behandeld op basis van een gedetailleerde

analyse.

Het risico op oorlog omvat zowel het risico op een

extern conflict als het risico op binnenlands politiek

geweld. Het binnenlands politieke geweld omvat, op

zijn beurt, het extreme geval van een burgeroorlog,

maar ook de risico’s op terrorisme, burgeroproer,

sociaal-economische conflicten en raciale en etni-

2.4 risicobEoordElinG


2.4.1 risicobEoordEling volgEns dE crEdEndo grouP

Ec

on

om

isc

hE

GE

GE

VE

ns

canada

49


sche spanningen. Canada haalt hiervoor de beste

score van 1 op 7.

Het risico op onteigening en willekeurige overheids-

maatregelen heeft niet enkel betrekking op de ri-

sico’s op onteigening en het niet-nakomen van de

contractuele verbintenissen door de overheid, maar

ook op de risico’s die verband houden met de (slech-

te) werking van het gerechtelijke apparaat en de po-

tentiële negatieve gedragswijzigingen ten aanzien

van buitenlandse investeerders. Met een score van

1 op 7 boekt Canada het best mogelijke resultaat.

Het transferrisico is het risico dat voortvloeit uit een

gebeurtenis of een beslissing van de buitenlandse

overheid die de transfer van het bedrag van de door

de debiteur betaalde vordering verhindert. Met een

score van 1 op 7 rangschikt het land zich in de cate-

gorie van zeer lage risico’s.

Meer informatie is beschikbaar op

www.credendogroup.com.

Ec

on

om

isc

hE

GE

GE

VE

ns

50


Tal van instellingen maken inschattingen van de

risico’s van zakendoen in een land. We geven hier

slechts een selectie van de bekendste.

> Volgens de “Global Competitiveness Report 2014-

2015” van het World Economic Forum staat Ca-

nada op een 15e plaats van de 148 staten die

gerangschikt worden op basis van hun concur-

rentiekracht. Daarmee doet het even goed als het

voorgaande jaar. België bezet de 18e positie. De

drie meest problematische factoren om zaken te

doen zijn toegang tot financiering, belastingsta-

rieven en de bureaucratie.

> Het land is als 14e geplaatst op 138 landen op het

vlak van gemak om handel mee te drijven, aldus

het “Global Enabling Trade Report 2014” van het

World Economic Forum. Het bevindt zich daarmee

tussen twee andere economische grootmachten:

Japan en de Verenigde Staten. België volgt op de

20ste plaats. Het rapport onderstreept dat de Ca-

nadese markt één van de meest toegankelijke is

van de ontwikkelde economieën. 89,4% van de

goederen die het land betreden zijn vrij van dou-

anerechten.

> Volgens de “Economic Freedom Index 2015” van

de Heritage Foundation staat Canada op een zesde

plaats van 177 landen met een score van 79,5 en

staat zo geboekstaafd als “mostly free”. Het bevindt

zich daarmee ruim boven het wereldgemiddelde.

> In de “Ease of Doing Business 2014” van de We-

reldbank, die onderzoekt hoe makkelijk handelsre-

laties onderhouden kunnen worden, bezet Canada

de 16e plaats op 185 landen, terwijl België op de

42ste plaats staat. Canada is het tweede beste land

om een bedrijf op te starten, na Nieuw-Zeeland.

> Canada heeft een ‘Triple A’-kredietstatus met sta-

biele perspectieven bij de drie belangrijkste kre-

dietbeoordeelaars (rating agencies) Standard and

Poor’s, Moody’s en Fitch. Slechts zeven andere

landen genieten dezelfde status.

> Volgens de EIU is Canada van de G7-landen het

meest aangewezen land om zaken te doen de

komende vijf jaar (2015-2019). Het gaat de Ver-

enigde Staten en het Verenigd Koninkrijk vooraf.

> Volgens Bloomberg is Canada in 2014 het beste

land om zaken te doen van de hele G20. Wereldwijd

moet het zelfs enkel Hong Kong laten voorgaan op

een lijst van 157 landen. Het land scoort hoog in

alle zes de categorieën, meerbepaald de kwaliteit

van het lokale klantenbestand zoals koopkracht

(1ste plaats), lage verborgen kosten zoals corrup-

tie, inflatie (1ste plaats) en de mate van economi-

sche integratie in de wereldeconomie (3de plaats).

2.4.2 andErE risico-indicatorEn

Ec

on

om

isc

hE

GE

GE

VE

ns

canada

51


53


3 seCtorale analyse

54


Energie is van kapitaal belang voor de Canadese

economie. In 2014 genereerden de activiteiten van

deze sector 9,8% van het nationale BBP. Voor de

provincie Alberta steeg dat cijfer zelfs tot 30,2%.

Canada geldt als één van de belangrijkste producen-

ten én verbruikers van energie per inwoner ter we-

reld. De productie en het gebruik van betrouwbare en

duurzame energiebronnen bieden dus heel wat uit-

dagingen, maar tegelijkertijd ook veel mogelijkheden

voor de Canadezen.

Canada behoort ook tot de selecte groep geïndus-

trialiseerde landen met een netto-uitvoer aan ener-

gie. Daar waar de andere leden van de G7 op korte

termijn echter voor hoge risico’s staan qua energie,

kan Canada bovendien enorm grote en uitzonderlijk

gediversifieerde energiebronnen blijven bieden: pe-

troleum, gas, hydro-elektriciteit, kernenergie, zon-

ne-energie, windenergie, biomassa, energie uit golf-

slag, … Dankzij dit potentieel trekt Canada projecten

van wereldniveau aan, afkomstig van buitenlandse

investeerders, waaronder grote multinationals.

3 sEctoralE analysE

3.1.1 fossiElE EnErgiE

PetroleumVolgens de US Energy Information Agency was Ca-

nada in 2014 de 5de grootste producent van petro-

leum, met 4,3 miljoen vaten per dag. Dit volume ver-

tegenwoordigt 5% van de wereldproductie. Op flinke

afstand van het trio Verenigde Staten, Saoedi-Ara-

bië en Rusland staat Canada hiermee op hetzelfde

niveau als China en de Verenigde Arabische Emira-

ten. Het land herbergt bovendien 10,2% van de olie-

reserves van onze planeet, goed voor 172,5 miljard

vaten ruwe petroleum.

Nog volgens diezelfde bron was Canada ook de 1ste

uitvoerder ter wereld van ruwe petroleum en van

condensaten in 2013, met 2,7 miljoen vaten per

dag. Deze producten vertegenwoordigen 18% van de

Canadese export in 2014. Het Internationaal Ener-

gieagentschap verwacht dat de wereldwijde vraag

naar petroleum een groei van 14,1% zal kennen tus-

sen 2013 (90 miljoen vaten per dag ) en 2035 (102,8

miljoen vaten per dag).

Statistics Canada brengt maandelijks een rapport

uit over de beweging van ruwe petroleum binnen de

Canadese economie. De vooruitzichten betreffen zo-

wel de nationale productie als de invoer. Het verbruik

verwijst naar de leveringen aan de Canadese raffina-

derijen en de export.

Het rapport vermeldt een productie van 202,3 mil-

joen m³ in 2013 en 217,9 miljoen geproduceerde m³

in 2014, goed voor respectievelijk 3,49 miljoen vaten

en 3,76 miljoen vaten per dag. Deze cijfers liggen

aanzienlijk lager dan de cijfers van de internationale

instanties. Volgens de CAPP (Canadian Association

of Petroleum Producers) zou de productie van pe-

troleum (enkel in ruwe versie) 3,9 miljoen vaten per

dag moeten bereiken in 2015 en stijgen van 4,6 mil-

joen vaten per dag in 2020 naar 5,3 miljoen vaten

per dag in 2030.

De verdeling per provincie toont het overwicht van

Alberta, dat in 2014 voor 77,4% van de totale natio-

nale productie van het zwarte goud zorgde.

3.1 EnErGiE

sE

ct

or

al

E a

na

lys

Ecanada

55


CANADA

VAE

CHINA

RUSLAND

SAOEDI-ARABIË

VERENIGDE STATEN

2

4

6

8

10

12

14

16

02

013

198

9

199

1

199

5

199

7

199

9

20

01

20

03

20

05

20

07

20

09

20

11

199

3

1979

198

3

198

1

198

7

198

5

Productie vaN ruWe Petroleum eN aNdere vloeiBare

BraNdstoffeN, iN miljoeN vateN/dag

Bron: US Energy Information Agency (2015)

flux vaN ruWe Petroleum eN equivaleNte ProducteN, iN duizeNdeN m³


UITVOER

LEVERING AAN RAFFINADERIJEN

INVOER

PRODUCTIE

5.000

10.000

15.000

20.000

25.000

0

Mei

20

15

Au

g 2

011

Nov

20

11

Mei

20

12

Au

g 2

012

Nov

20

12

Feb

20

13

Mei

20

13

Au

g 2

013

Nov

20

13

Feb

20

14

Mei

20

14

Au

g 2

014

Nov

20

14

Feb

20

15

Feb

20

12

Mei

20

10

Nov

20

10

Au

g 2

010

Mei

20

11

Feb

20

11

sE

ct

or

al

E a

na

lys

E

56


PetroleumProductie Per ProviNcie, iN miljoeN m³


de teerzanden van alBerta Sinds enkele jaren hebben de niet-conventionele

koolwaterstoffen het klassieke petroleum van de

troon gestoten in Canada, met name dankzij de teer-

zanden. Deze dragen sindsdien voor meer dan de

helft bij aan de petroleumrijkdom van het land en ver-

snelden de productiegroei die de laatste twee decen-

nia plaatsvond.

De teerzanden bestaan uit compact, viskeus bitumen,

gemengd met zand, klei en water en vormen de 3de

grootste geëxploiteerde of bewezen voorraad ter we-

reld van het zwarte goud. Bovendien zijn ze goed voor

97,5% van de totale petroleumreserves van Canada

(167,2 miljard van de 172,5 miljard beschikbare vaten).

De teerzanden kunnen op twee manieren worden

ontgonnen, in functie van de diepte van de voorraden

onder het aardoppervlak: via traditionele mijnbouw of

via boringen.

Deze industrie is met 514.000 direct of indirect ver-

wante banen één van de belangrijkste werkgevers van

het land. Tot hiertoe werd er al voor zo’n 217 miljard

CAD geïnvesteerd, waarvan 33 miljard in 2013.

20

14

20

08

20

09

20

11

20

12

20

13

20

10

20

00

20

07

20

06

20

05

20

04

20

03

20

02

20

01

50

0

100

150

200

250

ALBERTA

SASKATCHEWAN

ATLANTISCHE PROVINCIES

BRITS-COLUMBIA

NOORDWESTELIJKE GEBIEDEN

MANITOBA

ONTARIO

ANDERE*

(*) Ingevolge de bepalingen van de wet op statistieken wordt de verdeling per provincie niet gespecifieerd voor 2013 en 2014. Enkel de cijfers van Alberta zijn beschikbaar.

sE

ct

or

al

E a

na

lys

Ecanada

57


De teerzanden dragen sterk bij tot de welvaart van

de streek. Alberta produceerde 1,9 miljoen vaten per

dag in 2013 en 2,2 miljoen vaten in 2014. Dit volume

zou nog 5 keer zo groot moeten worden in de komen-

de 25 jaar, volgens de voorspellingen van de CAPP.

Sinds enkele maanden heeft deze euforie echter een

deuk gekregen. Volgens het studiebureau Wood Mc-

Kenzie werden talrijke exploitatieprojecten bevroren

als reactie op de val van de petroleumkoersen sinds

de zomer van 2014. De ambities gebaseerd op de

teerzanden werden herzien en niet minder dan 60

miljard CAD aan investeringen werden uitgesteld. De

productiekosten van petroleum op basis van teer-

zand liggen aanzienlijk hoger dan de kosten bij klas-

sieke exploitatie.

Het nieuwe project Fort Hills, waar ook het Belgische

bedrijf Cofely Fabricom (zie 4. Recente succesver-

halen) bij betrokken is, omvat een investering van

13 miljard CAD en zou desondanks toch begin 2017

starten zoals initieel voorzien.

Productie vaN Petroleum via de teerzaNdeNiNdustrie iN alBerta,

iN miljoeN vateN Per dag

Bron: Le Monde/Canadian Association of Petroleum Producers (2015)

de teerzaNdeN vormeN eeN strategische voorraad voor caNada, Noord-amerika eN de Wereldmarkt. caNada gaat de uitdagiNgeN aaN die verBoNdeN zijN aaN de exPloitatie vaN deze olieBroNNeN eN eNgageert zich oP Politiek vlak om oP eeN veraNtWoorde maNier te oNtgiNNeN, door de toePassiNg vaN alle reglemeNteriNg eN door geBruik te makeN vaN techNologische iNNovaties.Bron: CaPP

BORINGEN

TOTALE PRODUCTIE

MIJNBOUW

1

0

2

3

4

5

20

29

20

11

20

13

20

17

20

19

20

21

20

23

20

25

20

27

20

15

20

05

20

09

20

07

VOORUITZICHTEN

sE

ct

or

al

E a

na

lys

E

58


gasVolgens het US Energy Information Agency was Ca-

nada in 2012 de 4de grootste producent ter wereld

van aardgas, met 5.129 miljard voet³, wat overeen

komt met 145,3 miljard m³. Daarbij moet Canada

de twee reuzen uit deze sector laten voorgaan, met

name de Verenigde Staten en Rusland. Canada ver-

tegenwoordigt 4,7% van de wereldproductie, ver-

gelijkbaar met het niveau van Iran, China en Qatar.

Daarnaast was het land ook de 4de grootste uitvoer-

der ter wereld, met 4.118 miljard voet³.

Volgens CAPP en het Internationaal Energieagent-

schap zou Canada 14,1 miljard voet³ per dag aan

aardgas hebben geproduceerd in 2013, het equiva-

lent van 145,79 miljard m³.

Daarnaast publiceert Statistics Canada maandelijks

een verslag van het transport en de distributie van

aardgas. Net zoals voor het petroleum zijn de cijfers

in dat verslag beduidend bescheidener dan die van

de internationale instanties.

De algemene tendensen zijn echter gelijkaardig: na

een daling in 2012 en 2013 (ten opzichte van 2011),

steeg de Canadese productie van aardgas opnieuw

in 2014. Deze groei bedroeg 4,1% volgens de natio-

nale gegevens. De bijdrage van de provincie Alberta

is ook hier doorslaggevend met 71,2% in 2014.

Productie vaN aardgas iN miljardeN m³


20

14

20

13

20

10

20

12

20

11

40

0

80

120

160

20

60

100

140

ALBERTA

BRITS-COLUMBIA, YUKONEN NOORDWESTELIJKEGEBIEDEN

SASKATCHEWAN

NOVA SCOTIA

ANDERE

sE

ct

or

al

E a

na

lys

Ecanada

59


kernenergieCanada was gedurende vele jaren de grootste produ-

cent van uranium, waarbij het tot 22% van de wereld-

productie voor zijn rekening nam. Sinds 2009 staat

het land op de 2de plaats, na Kazachstan.

In 2013 werd er 9.332 ton uranium geproduceerd, met

een geschatte waarde van 1,2 miljard CAD. Deze ac-

tiviteit zou beduidend moeten toenemen vanaf 2015,

sinds de ingebruikname van de nieuwe mijn Cigar

Lake.

Op 1 januari 2012 kende Canada een reserve van

490.000 ton uranium, goed voor 9% van de totale

wereldreserves. Enkel de voorraden van Australië, Ka-

zachstan en Rusland zijn nog groter.

De Canadese reserves situeren zich voornamelijk in

het noorden van de provincie Saskatchewan, waar

zich de belangrijkste hoogwaardige voorraden ter

wereld bevinden. Algemeen gezien ligt het effectieve

uraniumgehalte van deze voorraden 10 tot 100 hoger

dan gemiddeld. Recordhouder is de mijn McArthur

River, waarvan de gemiddelde uraniumconcentratie

18% bereikt. Deze site is bovendien de grootste ter

wereld wat productie betreft en zorgt op zijn eentje

voor meer dan 80% van de Canadese activiteit in deze

sector.

Bijna 85% van het Canadese uranium wordt uitge-

voerd, naar de Verenigde Staten, Europa en Azië. De

resterende productie wordt aangewend voor de CAN-

DU-reactoren. Dat zijn kernreactoren die werken op

natuurlijk uranium en op dit moment zorgen voor 15%

van de verbruikte elektriciteit in Canada.

Volgens de World Nuclear Association zou in de toe-

komst de rol van Canada in de wereldwijde vraag naar

uranium toonaangevend moeten blijven.

Productie vaN aardgas, iN miljard kuBieke voet

Bron: US Energy Information Agency (2015)

QATAR

CHINA

CANADA

IRAN

RUSLAND

VERENIGDE STATEN

5.000

0

10.000

15.000

20.000

25.000

20

11

198

5

198

7

199

1

199

3

199

5

199

7

199

9

20

01

20

03

20

05

20

07

20

09

198

9

1979

198

3

198

1 sE

ct

or

al

E a

na

lys

E

60


3.1.2 hErniEuwbarE EnErgiE

Om tegemoet te komen aan de stijgende vraag naar

energie en tegelijkertijd de milieu-impact van de

broeikasgassen te verlagen heeft Canada geen an-

dere keuze dan te diversifiëren in zijn energiebron-

nen. Hierbij wordt vooral gemikt op de elektriciteits-

sector, gezien Canada de 6de grootste verbruiker van

elektriciteit ter wereld is.

De ontwikkeling van duurzame technologieën is dan

ook een prioriteit voor Canada. De regering onder-

steunt de opkomende “bio-economie” via zijn beleid

en via gerichte stimulerende maatregelen, van be-

lastingverlagingen en sensibiliseringsprogramma’s

tot een reglementering die de markt moet onder-

steunen. In verschillende provincies wordt de ont-

wikkeling van de sector aangedreven door belangrij-

ke engagementen op lange termijn voor de aankoop

van schone energie.

Over heel het land lopen projecten om natuurlijke

energiebronnen te ontsluiten en steeds meer bui-

tenlandse investeerders vinden de weg naar Canada.

Het land biedt hen inderdaad talrijke mogelijkheden

over de volledige productieketen: technologische

ontwikkeling, aanvoer van brandstoffen, productie,

opslag en distributie.

“Investeren in Canada” vat de concurrentiële voor-

delen van Canada op het gebied van hernieuwbare

energie samen in vier punten:

> de rijkdom aan natuurlijke grondstoffen

> een uitgestrekte regionale en binnenlandse markt

> genereuze federale en gouvernementele

incentives

> toegespitste R&D en innovatie

Canada staat volgens het Internationaal Energie-

agentschap derde op de wereldranglijst voor her-

nieuwbare energie. 65% van de geproduceerde ener-

gie is al afkomstig uit hernieuwbare energiebronnen

(gegevens uit 2012) en dit aandeel stijgt jaar na jaar.

De belangrijkste Canadese bron van hernieuwbare

energie is de elektriciteit uit waterkrachtcentrales.

Andere bronnen zoals biomassa en de energie af-

komstig uit golfslagbewegingen dragen verder bij

tot een versterking van het aandeel groene energie

in de totale elektriciteitsproductie. De snelst groei-

ende groene bronnen zijn wind- en zonne-energie.

zonne-energie Volgens CanSIA, de koepelvereniging van de zonne-

industrie in Canada (www.cansia.ca), bezit het land

de benodige grondstoffen en aantal zonne-uren om

met succes fotovoltaïsche zonne-energiecentrales

te bouwen en te exploiteren, zelfs op het niveau van

de wereldleiders in deze sector.

Het potentieel aan fotovoltaïsche zonne-energie

is aanzienlijk gestegen. In 2013 bedroeg de totale

geïnstalleerde capaciteit 1.210 MW. Volgens de voor-

spellingen van CanSIA zal de Canadese markt een

aanzienlijke groei blijven kennen en tegen 2025 haar

capaciteit kunnen verdrievoudigen. Omdat het een

relatief nieuwe technologie is hangt de performantie

van deze fotovoltaïsche systemen vooral af van de

R&D in deze materie. Daarom beschikt Canada over

talrijke onderzoeksinstituten en performante centra

voor het testen van nieuwe materialen.

sE

ct

or

al

E a

na

lys

Ecanada

10.204 mw

61


Volgens CanWEA, de Canadese vereniging van wind-

energie (www.canwea.ca), kende deze energietak

in 2014 een bliksemsnelle vooruitgang, dankzij 37

opgestarte projecten waardoor het totale geïnstal-

leerde vermogen steeg met 1.871 MW. Er werden

windmolenparken gebouwd in Ontario, Quebec, Al-

berta, Nova Scotia en op Prince Edward Island.

Canada komt daarmee op de 5de plaats wereldwijd

wat betreft nieuwe windenergiecentrales. Het jaar

2014 werd afgesloten met een totale capaciteit van

bijna 9.700 MW. Dit komt overeen met ongeveer 4%

van de totale energiebehoefte van het land, goed

voor de energievoorziening van meer dan 2 miljoen

Canadese huishoudens.

De doelstelling is om tegen 2016 een capaciteit van

12.000 MW te bereiken en minimum 20% van de to-

tale energieproductie uit wind te halen tegen 2025.

Het doorvoeren van deze strategie zal zorgen voor:

> verschillende investeringen voor in totaal 79 mil-

jard CAD, die van Canada een belangrijke wereld-

speler zullen maken binnen de industrie van wind-

energie, waarvan de waarde op 1,8 miljard CAD

wordt geschat.

> de creatie van minimum 52.000 kwalitatieve en

voltijdse banen, waarvan veel in landelijke gebie-

den

> 165 miljoen CAD jaarlijkse inkomsten via de ge-

meenten

> een bijkomende productiecapaciteit aan schone

energie van 55.000 MW, die de elektriciteitsnet-

werken kan consolideren en stroomonderbre-

kingen kan voorkomen

> een stabilisatie van de elektriciteitsprijzen

> ongeveer 17 megaton minder uitgestote broei-

kasgassen in Canada.

windenergie

Bron: CANWEA (juni 2015)

totale caPaciteit iN caNada

(juNi 2015)

0,9 mW

489 mW

1471 mW

258 mW

221 mW

3927 mW

2883mW

55mW

204mW

392mW

294mW

9,2mW

sE

ct

or

al

E a

na

lys

E

62


De windenergie-industrie is goed uitgebouwd in

Alberta en neemt een steeds belangrijkere plaats

in op de elektriciteitsmarkt, omdat zij schone en

hernieuwbare energie biedt in aanvulling op andere

energiebronnen en zo bijdraagt aan de diversificatie

van de productiemethodes in deze provincie.

Het eerste commerciële windmolenpark van Cana-

da, vandaag in handen van TransAlta, werd in 1993

gebouwd in Cowley Ridge ten zuiden van Alberta.

Alberta heeft de 3de grootste windenergieproductie

van Canada, goed voor 1.471 MW. De windmolenpar-

ken produceren voldoende om 625.000 gemiddelde

huishoudens van elektriciteit te voorzien.

In Alberta is de elektriciteitsmarkt vrij en ongeregu-

leerd, waardoor eender wie er aan de slag kan, op

voorwaarde dat het project voldoende inkomsten

genereert om de rentabiliteit ervan te verzekeren. Er

is echter een blijvende onzekerheid over de elektri-

citeitsprijs, waardoor de financiering en uitwerking

van projecten steeds moeilijker wordt.

Het document “WindVision 2025: A Strategy for Al-

berta” van CanWEA stelt twee beleidsvernieuwingen

voor die de windenergie-industrie moeten helpen

om volgende obstakels te overwinnen:

> een norm over schone energie die zou opleggen

dat de elektriciteit verkocht door particuliere be-

drijven een maximale uitstoot van broeikasgas-

sen mag teweegbrengen, uitgedrukt in aantal ton

koolstofdioxide per megawattuur

> een stijging van 15 CAD per ton op de koolstof-

prijs, opgelegd aan grote vervuilers volgens het

reglement van Alberta op de uitstoot van speci-

fieke gassen (Specified Gas Emitters Regulation)

De regering van Alberta werkt ook aan een strategie

over hernieuwbare en vervangende energie, die de

provincie moet toelaten om in de running te blijven

voor investeringen in de windmolensector. Alberta is

goed geplaatst om profijt te halen uit zijn aanzien-

lijke windenergiebronnen, zijn gespecialiseerde ar-

beiders en de ervaring van onafhankelijke elektrici-

teitsproducenten. Deze windenergie kan niet alleen

zorgen voor grote hoeveelheden bijkomende schone

elektriciteit voor de inwoners van Alberta, maar ook

voor het stimuleren van de economie in landelijke

gebieden én voor een vermindering van de uitgesto-

ten broeikasgassen.

in alBerta (Bron: Canwea)

sE

ct

or

al

E a

na

lys

Ecanada

63


Dankzij het immense potentieel aan windenergie kan

Brits-Columbia al voldoen aan de stijgende energie-

vraag binnen de uitstootvrije elektriciteitsproduc-

tie. Tegelijkertijd biedt de industrie nieuwe banen en

voordelen aan de lokale leefgemeenschappen.

Het eerste windmolenpark van deze provincie werd

geopend in november 2009. Vandaag telt Brits-Co-

lumbia een totale actieve windenergieproductie van

bijna 500 MW, de 4de grootste van Canada, waarmee

voor 2% aan de totale energiebehoefte wordt voldaan.

De energiebehoeften van Brits-Columbia zouden te-

gen het einde van het decennium stijgen, met name

als gevolg van de uitbreiding van de gas- en mijn-

sectoren en van nieuwe installaties voor vloeibaar

aardgas (LNG – Liquified Natural Gas). De regering

van Brits-Columbia heeft aangekondigd de “meest

ecologische LNG” ter wereld te willen produceren,

waarmee zo veel mogelijk schone energie zal wor-

den gebruikt om de LNG-fabrieken van elektriciteit te

voorzien. Daarnaast worden ook toekomstmogelijk-

heden gecreëerd voor onafhankelijke elektriciteits-

producenten.

Het document “WindVision 2025: A Strategy for

British Columbia” van CanWEA toont aan dat Brits-

Columbia meer elektriciteit moet genereren om te

voldoen aan haar behoeften. Daarnaast beantwoordt

de windenergie volledig aan de huidige doelstellingen

van de provincie wat betreft schone energie en aan de

vraag van de burgers voor de productie van duurzame

elektriciteit, met weinig uitval en zonder uitstoot.

Alberta Brits-Columbia

Aantal actieve windmolenparken 37 5

Aantal windmolens 941 217

Totaal actief vermogen (MW) 1.471 489

Gemiddeld vermogen per windmolen (MW) 1,49 2,25

Bron: CanWEA (2015)

WiNdeNergie iN cijfers voor alBerta eN Brits-columBia (decemBer 2014)

in Brits-ColumBia (Bron: Canwea)

sE

ct

or

al

E a

na

lys

E

64


3 sEctorialE analysE

3.2 ict, Film En diGitalE mEdia

3.2.1 ict

De ICT Branch (informatie- en communicatietech-

nologie) stelde in oktober 2014 een profiel op van de

Canadese sector. Het NAICS (North American Indus-

try Classification System – Noord-Amerikaans clas-

sificatiesysteem voor industrie) identificeert vier

onderliggende sectoren:

Productie van ICT

> Informaticamateriaal en toebehoren

> Communicatiemateriaal

> Audio- en videomateriaal

> Elektronische componenten

> Magnetische en optische dragers

ICT-groothandel

Software- en informaticadiensten

> Software-ontwikkelaars

> Ontwikkelaars van informaticasystemen en

aanverwante diensten

> Gegevensverwerking, hosting en aanverwante

diensten

> Herstelling en onderhoud van elektronica en van

precisiemateriaal

Communicatiediensten

De ICT-sector telt ongeveer 37.000 ondernemin-

gen en bestaat vooral uit kleine bedrijfjes, waarvan

87,6% actief in software en informaticadiensten.

In 2013 telden 32.000 van deze bedrijven (86% van

het totale aantal) minder dan 10 werknemers, terwijl

slechts 80 bedrijven meer dan 500 personeelsleden

in dienst hadden.

De sector is goed voor ongeveer 531.000 banen, of

3% van de nationale tewerkstelling. In de onderlig-

gende sectoren zijn software en informaticadien-

sten goed voor 61,7% van deze tewerkstelling, die

een stijging van 4,7% telde in 2013. De werknemers

binnen de ICT-sector zijn hoog opgeleid. In 2013 had

47,2% van deze groep een universitair diploma be-

haald. Daarnaast behoren deze werknemers tot de

best betaalde personeelsleden, met een inkomen

dat gemiddeld 48% hoger ligt dan het doorsnee in-

komen van een Canadese werknemer. De onderlig-

gende sectoren software en informaticadiensten

evenals de productie van communicatiemateriaal

kunnen qua lonen de hoogste cijfers optekenen.

De gegenereerde inkomsten stegen in 2013 met

2,7% naar 160 miljard CAD, een groei die voorname-

lijk te danken valt aan de sector software en infor-

maticadiensten (+5,6%). Tussen 2007 en 2013 kon

een forse groei van 19,8% worden geregistreerd,

waarbij de inkomsten stegen van 133,4 miljard CAD

naar 159,9 miljard CAD. De onderliggende sector van

de productie kende een aanzienlijke achteruitgang

van 46,1%, terwijl de andere sectoren vooruitgang

boekten.

De ICT-sector droeg met 65 miljard CAD voor 4,4%

bij aan het Canadese BBP in 2013.

De sector blijft de grootste afnemer van R&D-dien-

sten in Canada. In 2013 bedroegen uitgaven in deze

richting 5 miljard CAD, ofwel 31,8% van de totale

privé-uitgaven aan R&D in het hele land.

sE

ct

or

al

E a

na

lys

Ecanada

65


iNkomsteN Per oNderliggeNde sector, iN miljard cad

Bron: Industry Canada, Canadian ICT Statistical Overview

BBP Per oNderliggeNde ict-sector (2013)


20

13

20

10

20

07

20

08

20

09

20

12

20

11

100

0

200

50

150

Communicatiediensten

Software en informaticadiensten

Groothandel

Productie

Communicatiediensten47%

Software en informaticadiensten39%

Groothandel8%

Productie6%

sE

ct

or

al

E a

na

lys

E

66


De exportcijfers van de Canadese ICT-sector be-

droegen 21,8 miljard CAD in 2013, een daling van

14,8% tegenover 2007.

Software en informaticadiensten, evenals de com-

municatiediensten, stegen in diezelfde periode, met

respectievelijk 25,0% en 11,1%. ICT-diensten maken

momenteel de helft uit van de gehele sector (11,6

miljard CAD), waarbij ze de ICT-producten ter waarde

van 10,6 miljard CAD voorafgaan.

Deze laatste kenden overigens een achteruitgang

van 39,8% tegenover 2007. De ICT-goederen die in

Canada geproduceerd worden blijven gericht op de

export, voor 81%. Twee derde daarvan gaat naar de

Verenigde Staten (66,4% in 2013) en 10,6% is be-

stemd voor de EU.

exPort

ict-uitvoer, iN miljard cad


TOTAAL

COMMUNICATIEDIENSTEN

SOFTWARE EN INFORMATICADIENSTEN

GOEDEREN

10

20

30

0

20

13

20

08

20

09

20

10

20

11

20

12

20

07

20

07

25,6 25,222,7

20,6 22 21,822,3

sE

ct

or

al

E a

na

lys

Ecanada

67


3.2.2 film

De studie “Global Entertainment and Media Outlook

2014-2018” van PricewaterhouseCoopers voorziet

dat de wereldwijde uitgaven voor de filmindustrie te-

gen 2018 zullen stijgen tot 112,6 miljard USD. Noord-

Amerika blijft de grootste afzetmarkt voor dit soort

entertainment, met 43,7 miljard CAD aan uitgaven.

De CMPA of Canadian Media Production Association

(www.cmpa.ca) analyseerde het profiel van de Ca-

nadese filmsector voor de periode 2013-2014.

In 2014 brachten de Canadese producties inkom-

sten tot 5,9 miljard CAD op en stelden ze meer dan

125.000 mensen te werk.

De sector van de onafhankelijke producties, voor-

namelijk gevestigd in Ontario, Quebec en Brits-

Columbia, is dynamisch en goed ontwikkeld in Ca-

nada. Vancouver, bijgenaamd het Hollywood van het

Noorden, is het derde grootste filmcentrum van het

Noord-Amerikaanse continent, na Los Angeles en

New York. De stad dient met 250 draaidagen per jaar

al lang als decor voor televisieseries (X-files, Star-

gate,…) en films (Scary Movie, Twilight, I Robot, …).

In de laatste 5 jaren steeg het aantal langspeelfilms

dat uitkwam in de zalen, terwijl het aantal producties

afnam (84 in 2014, tegenover 108 in 2013).

Het gemiddelde budget van Engelstalige producties

steeg tot 7 miljoen CAD (tegen gemiddeld 4 miljoen

in het voorbije jaar), terwijl het budget van Fransta-

lige producties stabiel bleef met ongeveer 2,8 mil-

joen CAD.

2013 (in miljoen

CAD)

2014 (in miljoen

CAD)

Aandeel in 2014

Groei Aantal banen

Onafhankelijke televisieproducties 2.230 2.290 39% 2,7% 49.100

Buitenlandse producties en productiediensten 1.740 1.830 31% 5,2% 39.100

Binnenlandse radioproducties 1.400 1.360 23% -2,9% 29.200

Filmproducties 361 376 6% 4,2% 8.100

Totaal 5.731 5.856 100% 2,2% 125.500

Bron: CMPA (2015)

iNkomsteN vaN de caNadese Producties

sE

ct

or

al

E a

na

lys

E

68


Canadese inCentives…Langspeelfilms zijn dure producties met een hoog

risico. De financiering is doorgaans afkomstig van

verschillende bronnen. De bijdrage van buitenlandse

investeerders is aanzienlijk gestegen van 16% naar

30% van het totale budget, in de periode 2010-2014.

De industrie kan zich ook ontwikkelen dankzij de

steun van de federale, provinciale en lokale regerin-

gen. Deze moedigen de investeringen door Canade-

se en buitenlandse investeerders aan via belasting-

kredieten, die in 2014 goed waren voor 27% van het

totale budget.

> Op federaal niveau laat een belastingkrediet de

bedrijven toe om 25% te besparen op de toegelaten

personeelskosten, voor een maximum van 15%

van de totale productiekost. Een belastingkrediet

voor diensten in de Canadese filmproductie

ten belope van 16% van de toegelaten

personeelskosten in Canada is eveneens voorzien,

zonder maximumbedrag.

> In Alberta biedt het mediafonds subsidies aan die

25% tot 30% van de toegelaten productiekosten

dekken.

> In Brits-Columbia laat het belastingkrediet ter

bevordering van de filmindustrie de bedrijven

toe om 35% van de toegelaten personeelskosten

terug te vorderen, met een maximum van 21%

van de totale productiekosten. Dit gaat gepaard

met een regionaal krediet, een krediet voor

“uitgestelde plaatsing” en een opleidingskrediet.

Het belastingkrediet op de productiediensten laat

69


bedrijven toe om 33% van de personeelskosten

terug te vorderen, zonder maximumbedrag. Een

regionaal krediet en een krediet voor afgelegen

locaties zijn eveneens mogelijk.

De participatieve financiering, ook wel gekend als

socio financement of crowdfunding, is een nieuwe

tendens in de sector. Daarbij wordt beroep gedaan op

een groot aantal personen om een bijdrage te leveren

en op die manier fondsen binnen te halen voor uit-

eenlopende doeleinden (kunsten, nieuwe technolo-

gie, gezondheid, welzijn …). Het CMF (Canada Media

Fund) lanceerde in 2013 een website voor participa-

tieve financiering ten behoeve van de Canadese pro-

ducenten: crowdfunding.cmf-fmc.ca/fr. Zij hebben

momenteel een dertigtal crowdfunding platforms in

hun beheer.

… en BelgisCheDe productie van een film vereist aanzienlijke finan-

ciële middelen. Een van de financieringsbronnen in

België voor de productie of coproductie van films is

het systeem van de tax shelter. Het betreft een fis-

cale stimulans die in 2004 door de federale regering

werd gelanceerd met de bedoeling de productie van

audiovisuele en cinematografische producties aan

te moedigen.

Een bedrijf dat wenst te investeren door een audio-

visuele productie te steunen kan via dit mechanisme

genieten van een fiscale vrijstelling van 310% op het

geïnvesteerde bedrag. De wetgever beperkt op die

manier het financiële risico voor de investeerders.

Alle binnenlandse bedrijven en Belgische afdelingen

van buitenlandse bedrijven kunnen genieten van dit

fiscaal voordeel, behalve televisiedistributiebedrij-

ven en bedrijven waarvan het hoofddoel de ontwik-

keling en productie van audiovisuele werken is.

De productie moet een audiovisueel werk zijn dat

onder één van volgende categorieën valt:

> een fictiefilm (lange, gemiddelde en korte

duurtijd), een documentaire of een animatiefilm

voor bioscopen

> een animatieserie voor televisie

> een documentaire voor televisie

> een langspeelfilm voor televisie

> een kinder- of jeugdreeks

De nieuwe, strengere wet op de tax shelter werd van

kracht op 1 januari 2015, na goedkeuring door de

EU. Alle kaderakkoorden die sinds die datum werden

ondertekend zullen onderworpen zijn aan deze nieu-

we wet. De oude wet blijft van toepassing voor alle

akkoorden ondertekend vóór 1 januari 2015.

Voor meer informatie kan u terecht op deze site:

www.taxshelter.be.

sE

ct

or

al

E a

na

lys

E

70


3.2.3 digitalE mEdia

De consumenten zijn getuige geweest van een ex-

plosie in het media-aanbod, aangedreven door de

opkomst van internet en het groeiende succes van

smartphones en andere met internet verbonden

apparaten. Deze digitale wereld geeft aan enter-

tainmentbedrijven en media de mogelijkheid om de

gebruikers telkens weer nieuwe ervaringen voor te

stellen, die tegemoet komen aan hun behoeften en

immer evoluerende verwachtingen. De inhoud wordt

steeds mobieler, gepersonaliseerder en toegankelij-

ker via tal van kanalen en toestellen.

De Canadese digitale media is aan een steile opmars

bezig. Canada wordt gezien als een van de wereldlei-

ders in de ontwikkeling van videogames, animatie-

spelletjes en visuele effecten. De sector breidt zich

ook uit naar domeinen als website development, social

networking, onderwijs, gezondheidszorg en reclame.

De media-industrie stelt 50.000 mensen te werk en

genereert een jaarlijkse inkomst van rond de 7,5 mil-

jard CAD. Het land is dan ook één van de belangrijkste

investeringsbasissen voor de bedrijven uit de sector.

videogamesDe Canadese industrie voor videogames beschikt

over nieuwe technologieën en platformen, die tel-

kens heel wat ontwikkelingsmogelijkheden bieden

voor buitenlandse investeerders. Canada is een

vooraanstaande speler in de wereldwijde industrie

van videogames, zowel qua omvang van de sector

als wat betreft de budgetten van de gebruikte bron-

nen en het aanwezige talent.

In 2012 droegen de 329 videogamestudio’s van Cana-

da voor meer dan 2,3 miljard CAD bij aan het BBP van

het land. Met 16.500 voltijdse werknemers is de Cana-

dese videogamesindustrie de 3de grootste ter wereld.

Een paar Canadese titels die het meeste succes ken-

den zijn onder meer “Assassin’s Creed” (Ubisoft),

“Mass Effect” (EA/BioWare) en “FIFA Soccer” (EA

Sports).

animatie en digitale effeCtenAnimatie en digitale effecten liggen aan de basis

van de wereldwijde groei van de filmindustrie. De

20 meest succesvolle films aller tijden hebben hun

succes mede te danken aan visuele effecten of aan

hoogstaande animaties. Tegenwoordig kunnen de

visuele effecten van een langspeelfilm tot 30% van

het totale productiebudget opslorpen.

De special effects en de animaties zijn steeds geso-

fisticeerder en omvatten uiteenlopende technieken.

Het is een complex werk, waarvoor specialisten op

verschillende gebieden nodig zijn: belichting, ka-

drering, … De bedrijven in deze sector hangen gro-

tendeels af van projecten van grote filmstudio’s,

waardoor de personeelsbehoeften onvoorspelbaar

zijn en sterk kunnen variëren.

De Canadese sector is op internationaal niveau ge-

kend voor zijn creativiteit en zijn innovatieve karak-

ter. Heel wat bedrijven uit Canada waren betrokken

bij succesvolle films en zelfs bij oscarkandidaten,

zoals “Life of Pi”, “The Amazing Spider-Man” en

sE

ct

or

al

E a

na

lys

Ecanada

71


“Pacific Rim”. De Canadese studio’s zijn ook bijzon-

der aanwezig in de productie van commerciële re-

clame, van populaire tv-series zoals “Game of Thro-

nes”, “The Walking Dead” en “Falling Skies”, en van

tekenfilmseries voor kinderen zoals “Ninja Turtles”

en “My little pony”.

Tot de belangrijkste studio’s in Brits-Columbia en an-

dere westelijke provincies horen: BioWare (EA), Cap-

com, DeNA, Digital Domain 3.0., Disney Interactive,

Electronic Arts (EA), GameHouse, GREE, Hothead

Games, Image Engine, Kabam, Kixeye, Microsoft

Game Studios, Method Studios, Moving PictureCom-

pany, Namco Bandai Games, Next Level Games, Relic

Entertainment (SEGA), Prime Focus World, Rainma-

ker Entertainment, Satellite Animation Studios, Sony

Pictures Imageworks, United Front Games…

dankzij talent…Canada telt een aantal internationaal gerenom-

meerde opleidingscentra voor digitale media, ani-

matie, videogame development en visuele effecten.

Elk jaar komen er duizenden talentvolle afgestu-

deerden bij op de arbeidsmarkt waar al veel ervaren

werkkrachten actief zijn in de Canadese digitale in-

dustrie.

L’École des arts numériques, de l’animation et du

design de Montreal (Centre NAD), OCAD University

in Ontario, Sheridan College in Toronto, het Centre

for Digital Media en de Emily Carr University of Art

and Design in Vancouver zijn slechts enkele van de

talrijke scholen actief in de digitale media die voor-

aanstaande opleidings- en researchprogramma’s

aanbieden.

… en ConCurrentiële PrijzenCanada biedt de laagste exploitatiekosten en het

meest aantrekkelijke fiscale kader van alle G7-lan-

den voor wat betreft digitaal entertainment. De ont-

wikkelingsstudio’s voor videogames in Canada ge-

nieten algemeen gesproken een voordeel van 23,8%

tegenover hun tegenhangers in de Verenigde Staten,

volgens een studie van KPMG.

Deze voordelen zijn onder meer het gevolg van de

financiële stimulansen die worden aangeboden aan

de digitale bedrijven in het land.

Een eerste reeks maatregelen zijn aanzienlijke fi-

nanciële stimulansen in het kader het programma

voor wetenschappelijk onderzoek en experimentele

ontwikkeling (RS&DE) van Canada. Deze vergoeden

bedrijven die de wetenschappelijke aspecten en de

technologie verbonden aan de gamesindustrie voor-

uit stuwen.

Een tweede reeks maatregelen gaat uit van ver-

schillende provincies, die bedrijven welke aan de

toelatingscriteria beantwoorden vergoedbare belas-

tingkredieten bieden voor digitale interactieve mul-

timediaproducten, in functie van het aantal mede-

werkers en de uitgaven in marketing en distributie.

In Brits-Columbia zijn er drie gekende types belas-

tingkrediet:

> het belastingkrediet voor visuele effecten of

digitale animatie, dat bedrijven toelaat om

17,5% terug te vorderen van de toegelaten

personeelskosten direct gelinkt aan activiteiten

in digitale animatie of visuele effecten, zonder

maximumbedrag

sE

ct

or

al

E a

na

lys

E

72


> het belastingkrediet voor interactieve digitale me-

dia, waarmee bedrijven tot 17,5% van de toegela-

ten personeelskosten kunnen terugvorderen

> het belastingkrediet van het “kapitaalrisicopro-

gramma”, waarmee bedrijven 30% van de aan-

koop van aandelen van een EBC (eligible business

corporation) kunnen terugvorderen.

het suCCes van vanCouverVancouver wordt beschouwd als koploper op gebied

van speciale effecten en 3D-animatie. Een dertigtal

studio’s beheersen de totale markt en stellen onge-

veer 5.000 personen te werk. Filialen van Europese

en Amerikaanse reuzen als Sony Picture Image-

works, Pixar en Motion Picture Company zijn er ge-

vestigd naast onafhankelijke lokale bedrijven, oor-

spronkelijk opgericht voor post-productiewerk.

Sinds de opening in Vancouver in 2009 heeft Sony

hier onder meer ”The Smurfs” en “The Amazing

Spider-man” gerealiseerd. De studio-oppervlakte

werd intussen verdubbeld en biedt plaats aan 4.000

artiesten, tegenover amper een twintigtal in 2009.

vaNcouver is eeN oNWeerstaaNBare BestemmiNg voor de hollyWoordstudio’s, daNkzij de 3 “ t’s”: taleNt, tax credit eN time zoNe – dezelfde als die iN los aNgeles. jason dowdeswell, direCteur Bij sony PiCtures

imageworks (sePtemBer 2012)

sE

ct

or

al

E a

na

lys

Ecanada

73


caNada has demoNstrated a deeP uNderstaNdiNg of the digital media aNd game iNdustries. ...this makes it a Perfect choice for our first steP forWard iN estaBlishiNg our gloBal NetWork. ...thaNks to its great taleNt Pool, leadiNg-edge academic aNd research iNstitutioNs aNd Pro-BusiNess federal aNd ProviNcial goverNmeNts.hajime nakatani, voorzitter van namCo Bandai studios inC. (aPril 2013)

74


3 sEctoralE analysE

3.3 liFE sciEncEs

3.3.1 farmacEutischE ProductEn

De Canadese farmaceutische industrie stelde in 2013

bijna 27.000 personen te werk en telde 490 bedrijven.

De waarde van de nationale jaarlijkse productie aan

farmaceutische producten bedroeg 7,7 miljard CAD

tussen augustus 2013 en augustus 2014.

Een deel van deze bedrijven is actief in R&D, met het

oog op de commercialisatie van gepatenteerde in-

noverende of verbeterde producten, terwijl anderen

zich focussen op de verbetering van generische ge-

neesmiddelen. Daarnaast is er ook een nieuwe on-

derliggende sector in opkomst die zich richt op bio-

logische producten.

Tussen 2001 en 2013 verdubbelde nagenoeg de ver-

koop van geneesmiddelen op Canadees grondgebied.

In 2013 vertegenwoordigde de verkoop een bedrag

van 22,0 miljard CAD, goed voor 2,5% van het ver-

kochte volume ter wereld, waardoor Canada als 8ste

grootste geneesmiddelenmarkt gerangschikt staat.

89% van deze verkopen gebeurt via detailhandels en

11% via de ziekenhuizen. De merkproducten waren

goed voor 76% van de totale verkoop en voor 37%

van de verkoop op voorschrift. De andere verkochte

producten zijn generische geneesmiddelen. De ver-

schillende regeringen kwamen tussen voor 42% van

de uitgaven aan geneesmiddelen, de rest viel ten

laste van de verzekeringen en van particulieren.

Meer dan de helft van de Canadese geneesmidde-

len zijn bestemd voor de export, voornamelijk naar

de Verenigde Staten. 62,3% van de nationale markt

wordt bevoorraad via de invoer, waarvan 43% af-

komstig uit de Europese Unie en 33% uit de Verenig-

de Staten. Tussen 2001 en 2012 steeg de waarde

van de farmaceutische uitvoer en invoer in Canada

met respectievelijk 136% en 93%.

De tien grootste namen ter wereld uit de farmaceuti-

sche sector zijn in Canada aanwezig met activiteiten

in R&D, productie, marketing en productontwerp.

Volgens Industry Canada worden zij aangetrokken

door de R&D infrastructuur van zeer hoge kwaliteit,

door de aanwezigheid van voldoende hoog opgeleide

arbeidskrachten, een eenvoudige toegang tot grote

afzetmarkten en door de financiële steun van de

openbare sector.

Canada speelt ook een leidende rol op het gebied van

life sciences. Het stijgende aantal migranten, vooral

in de westelijke provincies, en de veroudering van de

bevolking laten de vraag naar gezondheidszorg toe-

nemen.

De activiteiten gelinkt aan life sciences zijn verspreid

over het hele land, maar er zijn toch bepaalde con-

centratiepolen rond grote steden in Ontario, Quebec

en in Brits-Columbia. De provincie Alberta is vooral

actief in de biotechnologie (voor bijvoorbeeld gezond-

heidszorg en landbouw) en de medische technologie.

Hierna volgen enkele analyses van de onderliggende

sectoren farmaceutische producten en medische ap-

paratuur.

sE

ct

or

al

E a

na

lys

Ecanada

75


verkooP vaN geNeesmiddeleN iN caNada (iN miljard cad)


caNadese haNdel iN farmaceutische ProducteN (iN miljard cad)


De farmaceutische industrie geniet namelijk van

openbare steun via de CIHR (Canadian Institutes of

Health Research), het overheidsfonds belast met in-

vesteringen in deze sector. De CIHR kent jaarlijks een

financiering van meerdere honderden miljoenen CAD

toe en ondersteunt meer dan 14.000 onderzoekers

en stagiaires.

20

13

20

07

20

08

20

10

20

11

20

12

20

09

20

04

20

06

20

05

0

5

10

15

20

25

15,2 16,3 17,6 19,5 20,4 21,8 22,1 21,6 21,6 22,0

HANDELSTEKORT

IMPORT

EXPORT

2

4

6

8

10

12

14

16

0

20

13

20

08

20

07

20

06

20

05

20

09

20

10

20

11

20

12

20

04

sE

ct

or

al

E a

na

lys

E

76


De farmaceutische R&D-sector is bijzonder inten-

sief en staat op de tweede plaats na de ICT. In 2014

stonden 20 farmaceutische en biotechnologische

bedrijven op de lijst van de 100 ondernemingen die

in Canada het meest aan R&D spendeerden.

De uitstekende reputatie van het Canadese onder-

zoek situeert zich vooral op het gebied van car-

diovasculaire problemen, metabolisme, neurowe-

tenschappen, oncologie, infectieziekten, vaccins,

stamcellen, regeneratieve geneeskunde, genomica

en de technologie van antistoffen.

In de westelijke provincies bevinden zich het Centre

for Drug Research and Development in Brits-Colum-

bia, dat zich bezighoudt met het commercialiseren

van universitair onderzoek en Genome Alberta, een

openbare instelling zonder winstbejag dat onder-

zoeks- en samenwerkingsprojecten op gebied van

genomica lanceert, financiert en beheert.

3.3.2 mEdischE aPParatuur

De Canadese industrie van medische apparatuur is

zeer dynamisch en houdt zich bezig met het ont-

werpen en produceren van apparatuur die de laat-

ste toepassingen uit andere sectoren integreren,

zoals biotechnologie, hoogtechnologisch materiaal,

micro-elektronica, telecommunicatie en software-

ontwikkeling.

De Canadese markt kan in volgende segmenten

worden opgedeeld (in % aandeel van de totale ver-

kopen):

> diagnoseapparatuur (25,8%)

> verbruiksgoederen (15,3%)

> hulpmiddelen voor patiënten (12,3%)

> orthopedische producten en prothesen (11,8%)

> orthodontologische producten (6,9%)

> overige producten (27,8%), met onder andere

rolstoelen, oftalmologische instrumenten,

anesthesietoestellen, dialyseapparaten,

bloeddrukmeters, endoscopietoestellen,

ziekenhuisuitrusting, …

De medische instrumenten afkomstig uit West-

Canada omvatten onder meer:

> een reductiemiddel voor de behandeling van re-

fractaire angina, de trans-catheter-klep en het

weefsel Peri Patch MC, ontworpen en geprodu-

ceerd door Neovasc Inc. (Vancouver)

> de systemen voor digitale radiografie van Imaging

Dynamics Company, Ltd. (Calgary)

> de C-leg, een knieprothese die wordt gecontro-

leerd via een microprocessor, ontwikkeld door

een Canadese ingenieur aan de Universiteit van

Alberta

Deze onderliggende sector omvat 1.500 bedrijven

en stelt 35.000 mensen te werk. Nordion, Novadaq

Technologies, Titan Medical en enkele gerenom-

meerde multinationals (Baxter, Johnson & Johnson,

Zimmer Medtronic en Roche) zijn allemaal vertegen-

woordigd in Canada. De industrie wordt in absolute

aantallen gedomineerd door kmo’s, terwijl de multi-

nationals de grootste marktaandelen hebben.

sE

ct

or

al

E a

na

lys

Ecanada

77


de 10 BelaNgrijkste markteN voor medische iNstrumeNteN (2012)

Bron: Espicom, The World Medical Market Book 2013 / Investir au Canada

De wereldmarkt van medische instrumenten, die

grotendeels in handen is van de Verenigde Staten,

werd in 2012 geschat op 327,7 miljard USD. Cana-

da staat op de 9de plaats met 6,8 miljard USD, een

marktaandeel van 2,1%.

In 2012 bedroeg de Canadese uitvoer van deze sec-

tor 1,8 miljard CAD (volgens de schattingen 1,9 mil-

jard in 2013) en de invoer 5,4 miljard CAD.

Dankzij NAFTA hebben de Canadese bedrijven een

belastingvrije toegang tot de grootste markt voor

medische instrumenten ter wereld. De Verenigde

Staten zijn dan ook de belangrijkste handelspart-

ner van Canada, goed voor 50,9% van de invoer en

64,7% van de uitvoer van medisch materiaal. China

en Duitsland zijn de 2 volgende handelspartners.

Innovatie is essentieel voor deze sector. De bedrijven

besteden dan ook gemiddeld 12% van hun jaarlijkse

inkomsten aan de ontwikkeling, het op punt stel-

len en commercialiseren van nieuwe producten. Er

wordt heel wat researchwerk verricht in de Canadese

universiteiten, instituten, technologie-incubators en

ziekenhuizen.

Zo concentreert het Medical Image Analysis Labora-

tory van de Simon-Fraser University in Brits-Colum-

bia zich op de ontwikkeling van nieuwe technologie

voor beeldanalyse van de hersenstructuren. Het Al-

berta Centre for Advanced Micro Nano Technology

Products is een ander voorbeeld uit West-Canada.

Dit centrum biedt zijn klanten via hun kantoren in

Edmonton en Calgary toegang tot uitrusting, instal-

laties en kennis van wereldniveau, evenals toegang

tot een heel netwerk van organisaties die de ontwik-

keling van microtechnologie en nanotechnologie on-

dersteunen.

Rangschikking Land Geschatte verkoop (in miljard USD) Marktaandeel (in %)

1 Verenigde Staten 118,9 36,3

2 Japan 32,4 9,9

3 Duitsland 23,1 7,0

4 China 14,1 4,3

5 Frankrijk 13,5 4,1

6 Groot-Brittannië 9,9 3,0

7 Italië 8,6 2,6

8 Rusland 6,8 2,1

9 Canada 6,8 2,1

10 Brazilië 5,3 1,6

Wereldtotaal (67 landen) 327,7 100,0

sE

ct

or

al

E a

na

lys

E

78


3 sEctoralE analysE

3.4 lucht- En ruimtEVaart

De Canadese lucht- en ruimtevaartindustrie draagt

op aanzienlijke en strategische wijze bij aan de natio-

nale economie. Industry Canada en AIAC (Aerospace

Industries Association of Canada - www.aiac.ca),

werkten samen aan het in 2015 verschenen rapport

“The State of the Canadian Aerospace Industry”.

In 2014 droeg de sector voor 29 miljard CAD bij aan

het Canadese BBP en genereerde het 27,7 miljard

CAD, waarmee Canada 5de staat op de OESO-ranglijst

van lidstaten. De 700 bedrijven actief in de lucht- en

ruimtevaartindustrie stellen rechtstreeks 76.000

mensen te werk, waarvan 43% in de productie en

30% als onderzoeker, technicus of ingenieur.

De activiteiten in de sector zijn als volgt verdeeld:

> Productie: 73%

> Onderhouds-, herstel- en revisiediensten (OHR):

27%

Deze twee onderliggende sectoren kenden een

aanzienlijke groei in het voorbije decennium met

respectievelijk 29% en 37% tussen 2004 en 2014.

West-Canada draagt voor 14% bij aan het directe

BBP via de productie, waarvan de meeste activiteiten

zich concentreren in Ontario. De verschillende OHR-

diensten zijn in deze regio dan weer goed voor 44%

van het BBP.

De lucht- en ruimtevaartsector is in Canada sterk

gericht op R&D. In 2014 werd hierin 1,8 miljard

CAD geïnvesteerd, een stijging van 60% op tien

jaar tijd. De intensiteit van de R&D ligt in deze

sector 5 keer zo hoog als het gemiddelde in de hele

productiesector. Canada rangschikt zich op een 3de

plaats wereldwijd wat betreft de concentratie aan

lucht- en ruimtevaartgerelateerde R&D.

Het land staat ook op de 3de plaats ter wereld voor

de productie van burgervliegtuigen. De geschatte

groei van deze activiteit wordt geschat op 22%

voor de periode 2014-2021 – ter vergelijking: op

wereldniveau bedraagt deze slechts 11%. Bovendien

staat Canada:

> 1ste in de productie van vluchtsimulators, helikop-

termotoren en turbopropellers

> 2de in de productie van business jets en regionale

vliegtuigen

> 3de in de productie van vliegtuigen in het algemeen

en motoren voor de burgerluchtvaart

80% van de Canadese lucht- en ruimtevaartproduc-

tie wordt uitgevoerd, voornamelijk naar de Verenigde

Staten (62%), Europa (23%) en Azië (8%). De klan-

ten komen uit zeer uiteenlopende subsectoren.

57% van de uitvoer heeft te maken met de toeleve-

ringsketen (motoren, landingsgestellen, avionica -

toegepaste elektronica in de luchtvaart - en andere

onderdelen). Vliegtuigen en helikopters zijn goed

voor 39% en de simulatoren staan voor 4%.

sE

ct

or

al

E a

na

lys

Ecanada

79


Regio Productie OHR-diensten

Quebec 56% 18%

Ontario 23% 24%

Westelijke provincies 14% 44%

Atlantische provincies 7% 14%

uitvoer vaN de lucht- eN

ruimtevaartiNdustrie Per

coNtiNeNt (2014)


uitvoer vaN de lucht- eN ruimtevaartiNdustrie Per Productcategorie (2013)


aaNdeel iN het directe BBP

vaN de caNadese lucht- eN

ruimtevaartiNdustrie, Per regio

Bron: Industry Canada (2014)

Verenigde Staten62%

Europa23%

Azië8%


39% Vliegtuigen en helikopters

Simulatoren4%

Supply Chain57%

Motoren28%

Landingsgestellen7%

Avionica9%

Andere onderdelen13%

sE

ct

or

al

E a

na

lys

E

80


Canada is wereldwijd vermaard voor zijn

luchtvaartopleidingen met 2.000 scholen die een

pilotenopleiding aanbieden. De geografie van het

land en zijn gevarieerde klimaat bieden immers een

geschikte omgeving om de vereiste vaardigheden

als piloot te verwerven.

sterkste PuNteN vaN caNada

(ProducteN eN dieNsteN) oP lucht- eN

ruimtevaartgeBied:

Bron: Investir au Canada – Industrie aérospatiale (2014)

> Commerciële vliegtuigen en business jets

> Helikopters

> Vliegtuigen voor gewoon luchtverkeer en voor

vrachtverkeer

> Vliegtuigmotoren

> Avionica

> Vliegtuigonderdelen

> Vluchtsimulatoren

> Systemen voor het landingsgestel

> Hoogwaardige productie van composietmateriaal

> Onderhouds-, herstel-, en revisiediensten voor

cellen, motoren en onderdelen

> Diensten in verband met satellieten, robotica en

de ruimtevaartindustrie

BelaNgrijkste BedrijveN iN de

Westelijke ProviNcies:

Bron: Investir au Canada – Industrie aérospatiale (2014)

> Asco Aerospace Canada Ltd

> Avcorp

> Boeing Canada

> Cascade aerospace (IMP Group)

> Vector Aerospace (Airbus Group)

> General Dynamics Canada

> Magellan Aerospace

> MDA

> Pratt & Whitney Canada (P&WC)

> StandardAero

> Viking Air Ltd

sE

ct

or

al

E a

na

lys

Ecanada

81


82


3 sEctoralE analysE

3.5 transPort

De Canadese sector van goederentransport, opslag

en logistieke diensten komt overeen met code 48-49

van het NAICS (North American Industry Classificati-

on System). In 2014 vertegenwoordigde deze sector

4,2% van het BBP (een stijging van 4,5% tegenover

2013), bijna 700.000 banen en meer dan 9 miljoen

CAD aan investeringen.

De vraag naar transport, opslag en logistieke dien-

sten komt vanuit alle sectoren van de Canadese

economie. Zij is daarom rechtstreeks afhankelijk van

de economische activiteiten en de structuur van de

handelstransacties in het land, zowel intern, grens-

overschrijdend (met de Verenigde Staten) als inter-

nationaal.

Het binnenlandse transport van goederen gebeurt

voornamelijk per vrachtwagen en per trein, terwijl

het internationale transport vooral via de lucht- en

zeevaart verloopt.

wegtransPortDe subsector van het vrachtwagenvervoer omvat

een groot aantal kleinere transporteurs die in on-

deraanneming werken en eigenaars die voor eigen

rekening rijden. Daarnaast zijn er ook grotere bedrij-

ven die over een wagenpark beschikken en volledige

logistieke diensten aanbieden.

sPoorwegtransPortDe Canadian National Railway Company (CN) en het

spoorwegbedrijf Canadian Pacific (CP) staan in voor

het grootste deel van het binnenlandse spoorweg-

transport. Ze bieden diensten aan als multimodaal

vervoer, logistiek en douaneafhandeling.

Het totale volume aan getransporteerde goederen

via het spoornetwerk steeg met 2,3% in 2013, goed

voor 300,4 miljoen ton, vooral te danken aan de uit-

voer van energieproducten.

transPort over zeeVancouver is de grootste Canadese haven voor de in-

ternationale containerhandel. De haven neemt 54%

van het nationale totaal voor zijn rekening en loopt

daarmee ruim voor op Montreal (29%), Halifax (9%)

en Prince Ruper (7%).

caNada is BijzoNder goed gePlaatst om de haNdelsoPPortuNiteiteN teN volle te BeNutteN die de verschilleNde zich oNtWikkeleNde ecoNomieëN BiedeN, eN het laNd is ook eeN toegaNgsPoort tot Noord-amerika. het BiNNeNlaNdse traNsPortNetWerk is goed oNtWikkeld eN er WordeN uiteeNloPeNde dieNsteN aaNgeBodeN. Naast het efficiëNte traNsPortNetWerk zorgeN ook de toegaNgshaveNs eN de zogeNaamde haNdelscorridors voor eeN oPtimale comPetitiviteit. statistiCs Canada (oktoBer 2013)

sE

ct

or

al

E a

na

lys

Ecanada

83


luChtvraChtHet vliegtuigtransport wordt in Canada vooral ge-

bruikt voor bederfelijke producten, waardevolle goe-

deren of dringende bestellingen. Niet minder dan 11

luchtvaarttransporteurs bedienen Noord-Canada,

dat van deze leveringsmethode afhankelijk is om het

hele jaar door bevoorraad te kunnen worden.

In 2014 steeg het passagiersverkeer met 5,4%, de 5de

verhoging op rij sinds de economische vertraging van

2009. Het totale volume van geloste en ingeladen lucht-

vracht op de Canadese luchthavens steeg met 2,7%.

Hoewel de sector van het binnenlandse verkeer de

grootste blijft (60% van het personenvervoer en 43%

van het goederentransport), kende het internatio-

nale verkeer de sterkste groei.

Meer informatie is te vinden op de websites van volgende organisaties:

> Office des transports du Canada (OTC): www.otc-cta.gc.ca/fra

> Air Transport Association of Canada (ATAC): www.atac.ca

> Association des chemins de fer du Canada (ACFC) : www.railcan.ca

> Alliance canadienne du camionnage: www.cantruck.ca

> Canadian Shipowners Association (CSA): www.shipowners.ca

> Supply Chain Management Association (SCMA): www.sclcanada.org

luchtverkeer iN caNada, 2014

Bron : Statistics Canada (2015)

Aantal passagiers Vracht

In miljoenen Groei

2013/2014

Groei

2009/2014

In ton Groei

2013/2014

Binnenlandse sector 78,9 4,9% 22% 480.000 2,8%

Grenssector

(Verenigde Staten)

26,0 5,3% 26,5% 230.000 -1,9%

Internationale sector 25,7 7,1% 31,4% 390.000 5,3%

Totaal 130,6 5,4% 24,6% 1.100.000 2,7%

sE

ct

or

al

E a

na

lys

E

85


4 reCente suCCesverhalen

86


asco

Als tweede grootste Belgische luchtvaartbedrijf ont-

wikkelt, produceert en assembleert Asco metalen

hoge precisie componenten. Dankzij zijn specialisa-

tie in harde metalen zoals titanium werd het bedrijf

wereldleider in onder meer de rails waarop de vleu-

gelkleppen in de vleugels bewegen, in landingsge-

stellen en in dragende onderdelen van de motoren.

Dit familiebedrijf vierde in 2014 zijn 60ste verjaardag.

Oorspronkelijk bouwde Asco vervangonderdelen

voor de gepantserde voertuigen van het leger. De

omschakeling naar de luchtvaart begon eind jaren

’70 met de levering van onderdelen voor Airbus. De

knowhow van het bedrijf zorgde er daarna voor dat

ze ook aan andere grote constructeurs konden le-

veren (Boeing, Bombardier, Embraer, Dassault, …)

voornamelijk voor de civiele industrie, maar ook voor

militaire programma’s.

De hoofdzetel van Asco is gevestigd in Zaventem,

maar de groep heeft ook drie filialen in het buiten-

land: Asco Deutschland (in Gedern), Asco Aerospace

Canada (in Vancouver) en sinds 2015 Asco Aeros-

pace USA (in Stillwater, Oklahoma). Daarnaast zijn er

ook verkoopbureaus in Brazilië en Frankrijk, evenals

een ontwerpafdeling in Seattle. De groep stelde in

2014 in totaal 1.383 personen te werk.

Vorig jaar genereerde Asco een omzet van 307,9

miljoen EUR, goed voor een jaarlijkse groei van 6%

en een nettowinst van 3,3 miljoen EUR. Met een door

de constructeurs goed gevuld orderboekje op zak

ambieert het bedrijf voor 2015 een omzet van 323,3

miljoen EUR en een winst van 3,5 miljoen EUR.

Asco Aerospace Canada Ltd werd in 2003 opgericht

om dichter bij zijn klanten te komen. Vanuit Vancou-

ver werkt dit filiaal voornamelijk als onderaanne-

mer van Boeing, waarvan de fabrieken in Seattle op

slechts enkele uren afstand liggen.

Het filiaal heeft 160 medewerkers die in een mo-

derne infrastructuur onder andere onderdelen voor

de Amerikaanse straaljager F-35 maken. In juli 2014

was Asco Aerospace Canada laureaat voor de BASE

(Bombardier Achieving Supplier Excellence) prijs van

Bombardier als erkenning voor de kwaliteit van de

geleverde producten en de stipte leveringen.

www.asco.be

sector: luchtvaart

alles veraNdert heel sNel. er zijN NieuWe sPelers gekomeN eN de oPdrachtgevers “BekNiBBeleN” steeds meer om echte BodemPrijzeN te verkrijgeN. iN deze coNtext heBBeN Wij oNze reddiNg te daNkeN aaN oNze sNelle reactietijdeN, oNze flexiBiliteit eN oNs aaNPassiNgsvermogeN. Christian Boas, afgevaardigd

Bestuurder van asCo

(l’eCho, 24 juni 2014)

4 rEcEntE succEsVErhalEn

rE

cE

nt

E s

uc

cE

sV

Er

ha

lE

ncanada

87


88


cE+t PowEr

De groep CE+T Power is wereldleider op gebied van

elektrische stroomconversie. “Constructions Elec-

troniques + Télécommunication” werd in 1934 op-

gericht vlakbij Luik. Sinds de jaren ’60 specialiseerde

het bedrijf zich in krachtige elektronica en ontwik-

kelde einde jaren ’80 de modular inverter (elektro-

nische schakeling die gelijkstroom omzet in wis-

selstroom – ook DC/AC-convertor of power inverter

genoemd).

Sinds meer dan 20 jaar concentreert de R&D zich

op de ontwikkeling van modular inverters in paral-

lelschakeling, ontworpen na onderzoek door hoog-

opgeleide ingenieursploegen en technici.

CE+T Power geniet de steun van het Waals Gewest

via Meusinvest, van SRIW en voor onderzoek en ont-

wikkeling. Dankzij deze gebundelde krachten vanuit

de openbare en privésector heeft CE+T een zeer

vooruitstrevende technologie op de markt kunnen

brengen, waarvan producten zijn afgeleid met de

hoogste duurzaamheid, het hoogste rendement en

de hoogste flexibiliteit.

Ce+ t Power ook aanwezig in CanadaAls 100% Waals bedrijf is CE+T vooral naar het bui-

tenland getrokken om dichter bij zijn klanten te

staan. Deze uitbreiding gebeurde zowel via handels-

kantoren als via grote installaties met productie- en

R&D-capaciteit.

CE+T is sinds 2007 aanwezig in Noord-Amerika via

het filiaal CE+T America. De groep richt zich op de

Canadese industrie actief in telecom, transport,

elektriciteitsproductie en -distributie, petrochemi-

sche industrie en datacentra.

In Canada worden CE+T Power-producten gebruikt

door Bell Canada, Rogers Telecom, TELUS, Hydro-

Quebec en BC Hydro. Het bedrijf is ook een technolo-

gisch partnerschap aangegaan met de Noord-Ameri-

kaanse groep Alpha Technologies uit Vancouver voor

de integratie van zijn modular inverters in de tele-

comsector. Deze associatie ging gepaard met inves-

teringen in gemeenschappelijke projecten in België

waardoor ook hier nieuwe banen gecreëerd werden.

sector: elektriciteit eN elektroNica

rE

cE

nt

E s

uc

cE

sV

Er

ha

lE

n

canada

89


een groeiPerCentage met twee Cijfers…Het zakencijfer van de Belgische eenheid over-

schreed de 30 miljoen EUR in 2014, waarvan meer

dan 81% via de export. Dankzij een wereldwijde

openheid en een erkende technologische expertise

kon CE+T Power een uitvoerstijging van 7% opteke-

nen (berekend op driejaarlijkse basis).

Het geconsolideerde zakencijfer voor Canada be-

draagt 2,3 miljoen CAD voor 2014. Dit zou in 2015

moeten oplopen tot 4,5 miljoen CAD; en het lijkt er

op dat deze schatting zich zal concretiseren, gezien

het veelbelovend begin van het jaar.

In België en Luxemburg telt het bedrijf een honderd-

tal medewerkers, met daarnaast nog zo’n 60 perso-

neelsleden in de installaties in India, China en de VS.

Samen met zijn industriële partners, de universi-

teiten, verschillende onderzoekscentra en de steun

van het Waals Gewest kan CE+T zeer performante

oplossingen voorleggen, zowel qua volume als qua

efficiëntie, om zo zijn leiderspositie te behouden.

www.cet-power.com

ce+t PoWer Werd door het Bureau frost & sullivaN iN 2014 erkeNd als Wereldleider iN modular iNverters voor Niet-herNieuWBare eNergie. oP dit momeNt zijN We er oNs vaN BeWust dat oNze techNologie iN caNada Nog veel kaN BijdrageN, WaNt de Behoefte aaN eeN verzekerde eNergietoevoer voor kritische toePassiNgeN Blijft toeNemeN. het imPlemeNtereN vaN iNformatica oP alle domeiNeN vereist meer eNergie, maar ook eeN verzekerde voediNg vaN deze uitrustiNg via dc/ac iNverters, WaarvaN de BeschikBaarheidsgraad 99,9999% moet BedrageN. daarom iNvestereN We iN oNze uitBreidiNg vaN ce+t america, BiNNeN de Nafta zoNe. olivier BomBoir,

direCteur Business develoPment

van Ce+t Power

rE

cE

nt

E s

uc

cE

sV

Er

ha

lE

n

Bron: Xavier Bartholomé, Marketing Manager

CE+T Power

90


coFEly-Fabricom

Cofely Fabricom is het Belgische filiaal van de Franse

groep Engie (voorheen GDF Suez), met hoofdzetel in

Brussel. Het bedrijf heeft meer dan 60 jaar ervaring

en knowhow op gebied van technische installaties

(elektriciteit, instrumentatie, mechaniek, indus-

triële loodgieterij, automatisatie, process control,

…). Tegenwoordig is de groep actief in 5 grote mark-

ten: infrastructuur, tertiaire sector, industrie, ener-

gie en olie & gas.

Cofely Fabricom en haar filialen draaien samen een

jaarlijks zakencijfer van 1,2 miljard EUR en stellen

7.300 personen te werk. Eén derde van de activitei-

ten gebeurt op internationaal niveau.

In september 2013 opende Cofely Fabricom een fa-

briek in Edmonton (provincie Alberta), dankzij een

investering van 20 miljoen CAD (ongeveer 14 mil-

joen EUR). Hier zullen modulaire constructies wor-

den gebouwd. Cofely Fabricom is hiermee niet aan

zijn proefstuk toe. Al in de jaren ’80 begon de groep

in Gent en daarna in Hoboken dit soort modules te

bouwen voor offshore sites van grote Europese pe-

troleumbedrijven.

Dankzij een capaciteit van 140 modules per jaar

kreeg het Canadese filiaal deze zomer zijn eerste

contract te pakken bij het Koreaanse bedrijf SK E&C.

Het betreft het exploitatieproject van de teerzanden

op de site Fort Hills, zo’n 600 km ten noorden van

Edmonton. Aandeelhouders zijn Suncor en Total.

Cofely Fabricom gaat voor deze reuzegrote open-

luchtmijn complexe industriële modules bouwen

volgens het “plug and play”-principe, waarbij elek-

trische uitrusting en instrumenten al voorgeïnstal-

leerd, bekabeld en voorgetest zijn. Ter plaatse hoeft

alles dan enkel nog worden aangesloten.

De opdracht omvat initieel de bouw van 80 modules,

voor een totaal bedrag van 15 à 16 miljoen USD. Daar-

mee is de activiteit van de fabriek minstens tot midden

2016 verzekerd. Het twintigtal personeelsleden van

het Canadese filiaal van Cofely Fabricom zijn alvast

aan de slag. Zij zullen binnenkort vervoegd worden

door een honderdtal arbeiders voor de uiteindelijke

productie. 5 Belgische medewerkers gaan ter plaatse

om de Canadezen met hun expertise bij te staan.

De West-Canadese fabriek rekent op een zakencijfer

van 50 miljoen CAD in de komende jaren en hoopt

dat bedrag te verhogen naar 100 miljoen CAD binnen

dit en 5 jaar.

www.cofelyfabricom-gdfsuez.com

sector: eNergie

Wij kuNNeN geNieteN vaN 30 jaar ervariNg eN eeN BeWezeN oPeratioNele kWaliteit oP dit geBied, Waardoor We iN staat zijN om oNze modules “safely, oN time, oN Budget & every time” te levereN. didier lhuillier,

Ceo van Cofely faBriCom inC.

Canada (2014)

daNkzij oNze euroPese ervariNg kuNNeN Wij Nu WerkeN oP de eNorme Werf vaN fort hills. miChel hanson,

President van Cofely

faBriCom oil,

gas & Power

(l’eCho, 8 augustus 2015)

rE

cE

nt

E s

uc

cE

sV

Er

ha

lE

ncanada

91


Exmar

Exmar is een Belgisch bedrijf met hoofdzetel in Ant-

werpen, dat gespecialiseerd is in het transport over

zee van vloeibaar gas. De operationele activiteiten

van Exmar kunnen in vier domeinen worden onder-

verdeeld:

> transport van liquified petrol gas (LPG): butaan,

propaan, ammoniak

> transport van liquified natural gas (LNG -

aardgas)

> offshore-diensten (ontwerp, ontwikkeling, bouw

en beheer van installaties voor de verwerking,

opslag en overslag van petroleum en gas)

> andere diensten zoals het technische beheer van

schepen, het verzekeren ervan…

De groep realiseerde in 2014 een zakencijfer van

384,5 miljoen USD, een daling van 5,3% tegenover

2013. Toch ligt de winst hoger dan verwacht in de

loop van de eerste 6 maanden van 2015. De groep is

optimistisch en verwacht ook goede resultaten voor

de rest van het jaar, in het bijzonder voor de LPG-

activiteiten.

Exmar maakt deel uit van een internationaal consor-

tium dat werkt aan een enorm project voor het vloei-

baar maken en transporteren van gas in Brits-Colum-

bia, op de westelijke oever van de zeegeul Douglas

Channel. De drie hoofdrolspelers van dit project, dat

“Douglas Channel LNG” werd gedoopt, zijn de Franse

groep EDF Trading Limited (filiaal van de reus EDF),

AtlasGas (Canadese specialist in energie-infrastruc-

tuur) en Edemitsu Kosan, een Japanse raffinage-

groep. De uiteindelijke beslissing over de investering

in het project zal eind 2015 worden genomen.

Het aardgas zal via een pijpleiding van West-Cana-

da naar de installatie worden gevoerd om het daar

vloeibaar te maken. De initiële capaciteit bedraagt

0,55 miljoen ton per jaar. Exmar zal verantwoor-

delijk zijn voor het vloeibaar maken van het gas in

een drijvende fabriek van het type “Caribbean FLNG”

voor de verwerking van LNG – een wereldpremière.

Het LNG zal vervolgens van Canada naar Azië worden

getransporteerd, waar de vraag naar koolwaterstof-

fen bijzonder groot is.

www.exmar.be

sector: gas

exmar gaat zijN grote ervariNg iN drijveNde lNg-iNstallaties iNzetteN om dit Project te lateN ProfitereN vaN zijN goedkoPe eN sNelle techNiekeN om gas vloeiBaar te makeN. de site is goed Beschermd, Beschut tegeN ijsWater eN iN Perfecte overeeNstemmiNg met de filosofie vaN exmar. het is de ideale Plaats om lNg te levereN aaN de aziatische markt. Bart lavent, managing direCtor

van exmar lng infrastruCture

(l’eCho, 30 januari 2015)

rE

cE

nt

E s

uc

cE

sV

Er

ha

lE

n

93


5 Bronnen

94


onzE PartnErs

flandErs invEstmEnt & tradE

www.flandersinvestmentandtrade.com

brussEl invEst & ExPort

www.invest-export.irisnet.be

agEncE wallonnE à l’ExPortation Et aux invEstissEmEnts étrangErs

www.awex.be

fod buitEnlandsE ZakEn

diplomatie.belgium.be

canadEsE bronnEn

forEign affairs, tradE and dEvEloPmEnt canada

www.international.gc.ca

statistics canada

www.statcan.gc.ca

industry canada

www.ic.gc.ca

bank of canada

www.bankofcanada.ca

canadian association of PEtrolEum ProducErs

www.capp.ca

canadian association of solar EnErgy

www.cansia.ca

canadian wind EnErgy association

www.canwea.ca

canadian mEdia Production association

www.cmpa.ca

studiE voor téléfilm canada:

”survol dE l’industriE canadiEnnE du cinéma: 2012-2015” (autEur: moniquE lafontainE)

www.telefilm.ca

aErosPacE industriEs association of canada

www.aiac.ca

br

on

nE

ncanada

95


intErnationalE bronnEn

world tradE organisation

www.wto.org

intErnational monEtary fund

www.imf.org

organisatiE voor EconomischE samEnwErking En ontwikkEling

www.oecd.org

wErEldbank

www.worldbank.org

EuroPEsE commissiE

ec.europa.eu

Eurostat

epp.eurostat.ec.europa.eu

crEdEndo grouP

www.credendogroup.com

thE Economist intElligEncE unit

www.eiu.com

world Economic forum

www.weforum.org

intErnational EnErgy agEncy

www.iea.org

u.s. EnErgy information administration

www.eia.gov

world nuclEar association

www.world-nuclear.org

l’Echo

www.lecho.be

lE mondE

www.lemonde.fr

l’ExPrEss

www.lexpress.fr

classE ExPort

www.classe-export.com

lE monitEur du commErcE intErnational

www.lemoci.com

ZakEnlunch gEorganisEErd door bEci oP 9 juni 2015:

PrEsEntatiE van dE canadEsE ambassadEur in bElgië En luxEmburg, Z.E. dEnis robErt:

”lEs raisons d’un PartEnariat florissant Et fructuEux”

www.beci.be

br

on

nE

n

Hoewel alles in het werk werd gesteld om nauwkeurige en actuele informatie te geven, kunnen noch het Agentschap voor Buitenlandse Handel, noch zijn partners (Flanders Investment & Trade, Brussel Invest & Export en het Agence wallonne à l’Exportation et aux Investissements étrangers) verantwoordelijk worden gesteld voor fouten, weglatingen en leugenachtige verklaringen. Ze kunnen evenmin verantwoordelijk worden gesteld voor het gebruik of de interpretatie van de informatie in deze studie. Deze studie heeft niet de bedoeling advies te verstrekken.

PUBLICATIEDATUM: oktober 2015

VERANTWOORDELIJKE UITGEVER: Marc BogaertsAUTEUR: Nicolas PreillonGRAFISCHE VORMGEVING EN UITVOERING: Oskar D

GEDRUKT OP PAPIER MET EEN FSC-LABELDEZE STUDIE IS OOK BESCHIKBAAR OP: www.abh-ace.beREPRODUCTIE GEGEVENS (OF TEKST) IS TOEGELATEN MITS BRONVERMELDING

agEntschaP voor buitEnlandsE handEl

Montoyerstraat 31000 BrusselTel.: +32 2 206 35 11www.abh-ace.be

fod buitEnlandsE ZakEn, buitEnlandsE handEl En ontwikkElingssamEnwErking

Karmelietenstraat 151000 Brussel Tel.: +32 2 501 81 11diplomatie.belgium.be

flandErs invEstmEnt & tradE

Koning Albert II-laan, 371030 BrusselTel.: +32 2 504 87 11www.flandersinvestmentandtrade.com

brussEl invEst & ExPort

Louisalaan, 500, bus 41050 BrusselTel.: +32 2 800 40 00www.invest-export.irisnet.be

agEncE wallonnE à l’ExPortation Et aux invEstissEmEnts étrangErs

Saincteletteplein, 21080 BrusselTel.: +32 2 421 82 11www.awex.be

24 > 31 oktober 2015Als op één na grootste land qua oppervlakte biedt Canada heel wat...

Documents

Transcript of 24 > 31 oktober 2015Als op één na grootste land qua oppervlakte biedt Canada heel wat...