Zorg voor goede voeding10 oktober 2013

Welkom

Gerard Bosman

Dagvoorzitter

Zorg voor goede voeding10 oktober 2013

Inleiding

Dr. C. Kalisvaart

Kennemer Gasthuis

Gezond ouder worden: de rol van (onder)voeding

Dr. Kees KalisvaartKlinisch Geriater

Kennemer Gasthuis Haarlem

Frailty-paradigma Veroudering

Sociale support

F R A I L T Y

Ziekte - somatisch - psychiatrisch

Dood Verpleeghuis

Beperkingen Kwaliteit van leven

Levensstijl

Hendrikje van Andel-Schipper

1890-2005

“Oud worden gaat vanzelf. Niet te veel eten,Niet te veel drinken, veel bewegen

en de moed nooit opgeven”

Ondervoeding bij ouderen

We leven gemiddeld 20 jaar langer dan onze voorouders 100 jaar geleden en 40 jaar langer dan 150 jaar geleden !

Kees Kalisvaart

Gemiddelde levensduur

Waarom verouderen we?

• Lichaam loopt schade op• Schade kan niet geheel

worden hersteld• Na verloop van tijd

ontstaan mankementen > start veroudering

Ouder worden

• Hoe ouder we worden, hoe meer littekens ons lichaam opstapelt: we takelen langzaam maar zeker af!

Endogeen

• Het verliezen van elasticiteit van de epidermis (rimpels)

• Ouderdomsverziendheid• Volumeverlies van de

spiermassa

Kunnen we veroudering tegengaan?

• Schadelijke factoren beperken• Lichaamsbeweging• Voeding• Geneesmiddelen

Voeding

Gebalanceerd, gevarieerd en voedingrijk dieet is belangrijk voor gezond ouder worden

Fruit, groenten, vis zijn gezond (?)Vet, zout, koolhydraten zijn

ongezond (?) Eten is belangrijk om in leven te blijven

(reserves)

Kees Kalisvaart

Wat is voeding?Macronutriënten- Koolhydraten- Eiwitten- Vetten

Micronutriënten- Vitaminen- Mineralen- Spoorelementen

Vezels

Vocht

Wat is voeding?

– Koolhydraten (energie)– Eiwit– Vocht– Micronutriënten m.n. Vit D

• www.vitamine-info.nl

Definitie

Ondervoeding is een multifactoriële aandoening en heeft daarmee het karakter van geriatrisch syndroom

Oorzaken:• Somatische domein• Psychisch domein • Functioneel domein• Sociaal domein

Kernpunten Aandacht voor ondervoeding bij risicogroepen is

van groot belang en samenwerkingsafspraken zijn nodig

Ondervoeding komt in de thuiszorg en in de verzorgingshuizen bij meer dan 20% van de cliënten voor, over prevalentie in de huisartspraktijk zijn weinig gegevens bekend (en ze lopen sterk uiteen: 0-15%)

SNAQ65+ en Gewicht- en gewichtsverlies65- zijn geschikte instrumenten (naast definitie ondervoeding)

De LESA werkgroep is van mening dat alle cliënten met ondervoeding naar een diëtist moeten worden verwezen

Onbedoeld gewichtsverliesDe eenvoudigste indicator voor ondervoeding:onbedoeld gewichtsverlies

Ook patiënten met overgewicht kunnen ondervoed zijn !

Prevalentie ondervoeding in eerstelijnszorg en thuiszorg

J.Schilp, VU,

Oorzaken ondervoeding

Disbalans behoefte-inname

Onvoldoende aanwezigheid,

kwaliteit, presentatie van

voedsel

Verminderde inname van

voedsel ondanks adequate

beschikbaarheid

On

de

rvo

ed

ing

Wat zijn de risicofactoren om in de loop van de tijd ondergewicht te ontwikkelen?

Determinanten HR (95% CI)

Demographische factoren

Vrouwelijk geslacht 1.40 (1.01 - 1.92)

Leeftijd ≥ 75 jaar 1.30 (0.95 - 1.79)

Sociale en leefstijl factoren

· Licht alcohol gebruik 0.67 (0.46 - 0.98)

· Eenzaamheid 1.47 (1.06 - 2.04)

· Geen partner 1.70 (1.24 - 2.33)

Psychologische factors

· Depressieve symptomen 1.96 (1.32 - 2.93)

· Angst 1.75 (1.11 - 2.78)

Medische factoren

≥ 2 chronicsche ziekten 2.08 (1.31 - 3.28)

Gebruik ≥ 3 medicijnen, ♀ 2.57 (1.50 - 4.38)

Verminderde eetlust 1.99 (1.32 - 3.00)

Functionele factoren

Beperkingen door gezondheid 1.76 (1.28 - 2.43)

Lage score functie test, <75 jaar

0.89 (0.81 - 0.96)

Problemen met traplopen, <75 jaar

2.50 (1.59 - 3.91)

Cumulatieve incidentie van ondervoeding bij moeite met traplopen en verminderde eetlust

Gevolgen ondervoeding in de thuissituatie

Algehele fysieke en psychische

achteruitgang

Ondervoeding

Afname gewichten

spiermassa

Hogere mortaliteit

Verhoogde kans op:-Ziekenhuisopname-Extra thuishulp-Opname in verpleeg-of verzorgingsnhuis-Vallen

Afname kwaliteit van leven

Vertraagd herstel en verminderde afweer

Kans op sociaal isolement

Ouderen blijken hoogrisicodragers…

Wie zijn die kwetsbare ouderen?

• gebitspathologie;• slikstoornissen;• achteruitgang mobiliteit;• verminderde subjectieve gezondheid;• geneesmiddelen gebruik; • lage energie-inneming;• BMI < 20,0 kg/m2

• ongewild gewichtsverlies 3 kg/mnd of 6 kg/half jaar

Wie zijn die kwetsbare ouderen? hoogbejaard zijn;

lage sociaal-economische status;

sociaal isolement, vereenzaming, verweduwd raken;

plotse verandering leefomstandigheden;

verblijf in verzorgings-, verpleegtehuizen;

ziekenhuisopname;

psychogeriatrisch lijden;

Redenen onvoldoende beschikbaarheid?

• Armoede• Zelfverwaarlozing• Problemen met boodschappen

doen en koken• Ontbreken van of insufficiënte

catering• Eenzijdig eetpatroon• Slechte kwaliteit van voedsel

Verandering in energiebehoefte!

Fysiologische aspecten

• Afname spiermassa• Vetverdeling:

buikvet• Afname botmassa• Afname dorstgevoel

• Minder lichaamsbeweging

• Kauwfunctie• Reuk en smaak• Maag-,

darmmobiliteit

Factoren die de voedingsstatus bij ouderen beïnvloeden

Fysisch Psychisch Sociaal MedischMinder vetvrije massa

Depressie, angst, verdriet

Zorg voor maaltijden

Ziekte

Verminderde mobiliteit

Veranderingen in leefsituatie

Financiële status

Medicijnen

Veranderingen in spijsvertering *

Eenzaamheid Alleen eten Kauw- en slikproblemen

* Denk aan: Afnemende smaak en geur Ontregeld verzadigingsgevoel Minder maagzuur Vertraagde opname

Bron: Morley JE. Anorexia of aging: physiologic and pathologic. Am J Clin Nutr 1997;66:760-73.

Hoe te herkennen?Wegen! Ongewild gewichtsverlies met: • > 5% van het lichaamsgewicht in één maand

(of 3 kg/mnd)• > 10% van het lichaamsgewicht in een half jaar

(of 6 kg/half jaar)

Denk aan voedingsdeficiëntie…………..

{Oh ja, “even vergeten”: onafhankelijk van het uitgangsgewicht!!}

• < 65 jaar: BMI < 18,5 kg/m2

• > 65 jaar: BMI < 20,0 kg/m2

• COPD: BMI < 21,0 kg/m2

Weinig eten? Grenswaarde< 1500 Kcal (6,3 MJ) per dag: inadequate

micronutriëntenvoorziening dreigt• 20% zelfstandig wonende 75-plussers• 40% verpleeghuisbewoners• ERGO pilot-studie

Hartfalen: 24,6%

Niet-hartfalen: 15,5%• pas op voor “een borreltje op z’n tijd……”

Ondervoeding bij ouderen

Valkuil ongewild gewichtsverlies

• bagatelliserende patiënt (“twee kilo, dokter: van 75 naar 70”)…anamnese: hoe?

• tevreden dokter• diagnostische voortvarendheid• ook nog onafhankelijk uitgangsgewicht• pas op bij oedeem

Waar blijft de motivatie om in te grijpen?

Ondervoeding bij ouderen

Voedingsinterventie

• Energie: minimaal 1500 kcal/dag• Eiwit: 1,2-1,5 g eiwit/kg/dag• Vitaminen en mineralen:

– Aanbevolen dagelijkse hoeveelheid

– Vitamine D!• Vocht: minimaal 1700 ml/dag

Voedingsinterventie

• Eiwit- en energieverrijkte voeding en eventueel drinkvoeding

75-100% inname

• Drinkvoeding of sondevoeding 50-75% inname

• Volledige of aanvullende sondevoeding

< 50% inname

Duur• 3 Maanden voor meetbare effecten• Combinatie met bewegen wordt aanbevolen

Milne et al, 2009

Als het waar is dat……• Opname in ziekenhuis:

26% {boven de 80 jaar> 33%}

• Toename in ziekenhuis: 63-85%

• Verpleeg- en verzorgingshuizen: 23% {boven de 90 jaar> 36%}

• Thuiszorg/huisartspraktijk:

18% {boven de 80 jaar> 13% [multi-morbiditeit, elders opgenomen]}

Dan ligt het zwaartepunt bij (sec)PREVENTIE

Landelijke Prevalentiemeting Zorgproblemen 2009,

Universiteit Maastricht, Onderzoeksinstituut

CAPHRI, Faculteit Gezondheidszorg en

Verplegingswetenschappen.Ondervoeding bij ouderen

Conclusie• Voorkomen ondervoeding

– Neem verantwoordelijkheid!

Ondervoeding bij ouderen

Kortom, krappe voeding bij ouderen: aan U zal ‘t niet liggen…… toch?

Zorg voor goede voeding10 oktober 2013

Ontwikkelingen en kansen uit het bedrijfsleven

Rolf Bos

Friesland Campina

De kracht van basisvoedingsmiddelen bij de bestrijding van ondervoeding10 Oktober 2013

Napolact. Ca odinioara

Unique conditionsmake unique

cheeses

Γάλατα υπάρχουν πολλά,NΟΥΝΟΥ όμως, ένα.

Passie voor fruit

A Pöttyös az igazi!®

Desserts sind unsere

Leidenschaft

Een lekker stukje zuivel

Als je voor echt lekker gaat

Iedereen DubbelFrisss

We keep it cool,you get the

best

Consumer products

Het beste van ons land proef je in

Campina

Liebe ist, wenn esLandliebe ist

Quality milk Melk maakt de koffie

Membuka Potensi Sebenar

De fruitigste

drinkyoghurt

Milner gemaakt met

halfvolle melk

Voor het lekkerstekopje koffie

De enige echte

Cea mai bunanutritie special

creata pentru tine

Voor een natuurlijke weerstand

Premium Dutchquality cheese

De lekkere zuivel met 0% vet en geen

suiker toegevoegd

Milk, shaken up

Growing up together

Raih esokmu

It’s in you

Fruchtiger yoghurtgenuss

Daar word je blij van

Our brands

In nutrition and taste,

nothing beats Alaska

Professional market

Als talenten samensmelten

Vrijheid van smaak Het beste van ons land proef je in

Campina

Natuurlijk lekker

Ingredients

Closer to you

Simply trusted

Let’s talk Where great things come to life

Everything to help you grow

The pursuit of excipient excellence

6,307revenue

(in millionsof euros)

12,662employees

71locations

EuropeThe NetherlandsGermanyBelgiumHungaryRomaniaGreeceRussiaUnited KingdomFranceSpainItalyAustria

Africa andThe Middle EastGhanaNigeriaSaudi ArabiaUnited Arab Emirates

AsiaChinaHong KongIndonesia SingaporeMalaysiaThailandThe PhilippinesVietnamIndia

North andSouth AmericaUnited States of America

1,996revenue

(in millionsof euros)

5,202 employees

26locations

999revenue

(in millionsof euros)

1,032 employees

4locations

324revenue

(in millionsof euros)

140employees

5locations

Worldwide

A young company in name, but we have a long history

2008

Focuspunten FCI

1

Rol van zuivel in de dagelijkse voeding

2

Belang van zuivel voor kinderen van 0-12 jaar

3

Rol van zuivel bij gezond oud worden

De kracht van basisvoedingsmiddelen

in ons dieet

Voedingsrichtlijnen

• Op basis van wetenschap

• Update in 2014Basisvoedingsmiddelen

10.000 JAAR VOOR CHRISTUS

8.000 JAAR VOOR

CHRISTUS

ZUIVEL IS RIJK AAN VOEDINGSSTOFFEN:

EIWITTENCALCIUMFOSFORKALIUM

VITAMINE B2 en B12

Rijk aan voedingsstoffenZuivel

Diverse functiesZuivel

Zuivel bij ondervoeding

PrevalentieOndervoeding

22% van de patiënten in het ziekenhuis is ondervoed en 19% heeft risico op ondervoeding

17% van de bewoners in verpleeg- en verzorgingshuizen is ondervoed en 27% heeft risico op ondervoeding. Het risico% stijgt.

Jaarlijkse extra kosten voor ondervoeding WZW sector:

€ 279 miljoen

Bron: • Freijer et al. 2012, Meijers et al. 2012 (WZW sector)• Landelijke prevalentiemeting zorgproblemen 2012

Gevolgen ondervoedingOndervoeding

Ondervoeding

Afname kwaliteit van leven

Afname spiermassa

Afname gewicht

Hogere behandelkosten

Langzamer herstel

Verminderde wondgenezing

decubitus

Meer kans op infecties, verlaagde weerstand

Verhoogde mortaliteit

Bron: Correia & Waitzberg, 2003; Banks et al. 2010, Meijers et al 2012, Shahin et al. 2010

BehandelingOndervoeding

* Met adequaat bedoelen we voldoende voeding, dus de volledig gedekte energie en ewitbhehoefte, vitamine en mineralenstatus is gedekt

Het is optimaal om eerst de normale voeding aan te passen alvorens met modules of drinkvoeding te gaan werken

diëtist

Aanpassing voeding

Stap 1 Verhogen consumptie van energie en eiwitrijke voedingsmiddelen

Stap 2 Vergroten volume maaltijden

Stap 3 Aanpassen receptuur (eiwit en energierijk)

Stap 4 Aanpassen consistentie (fijnmalen bij slikproblemen)

Stap 5 Extra eetmomenten (eiwit en energierijk)

Stap 6 Verbeteren ambiance

Stap 7 Gebruik modules

Stap 8 Gebruik dieetvoeding

Aanpassen voedingOndervoeding

Energie & Eiwitrijke producten

zuivel

zuivel

zuivel

• Met lekkere en herkenbare voeding eten cliënten gemakkelijker

• Reguliere voeding is goedkoper dan drinkvoeding en biedt meer variatie

• Cliënten kunnen thuis gemakkelijk het gebruik van de tussentijdse verstrekkingen doorzetten met producten die herkenbaar en volop verkrijgbaar zijn

Aanpassen voedingOndervoeding

Snaq kar

Bron:• www.stuurgroepondervoeding• Food Hospitality, 2010 (Op basis van onderzoek Foodstep 2010)• De Genietende Groene Tafel, oktober 2010. WUR iov LNV en VWS

• Zuivelproducten zijn van nature rijk aan eiwit, calcium, vitamine B2, B12 etc.

• Uit onderzoek blijkt dat een energieverrijkte maaltijd en twee extra tussendoortjes per dag samen goed zijn voor 600 extra kilocalorieën, waarvan in elk geval twaalf gram eiwit.

• Dit is het equivalent van twee pakjes drinkvoeding.

• Herkenbare producten vergroten de kans op daadwerkelijke consumptie

Vergelijking producten gram Energie (kcal)

Eiwit(g)

Vifit drink rode vruchtenSlaatjeSaucijzenbroodjeChocomel vol Goedemorgen! FruitSnickersPinda’sVlaflipCampina volle melkM&M’s met pinda’sMona duo puddingSlagroomvlaMona pudding framboosCampina chocoladevlaMelkchocoladeChipsSlagroomsoesjesSultanaOntbijtkoek

2501307020020060 20150150501251501251504520451525

14813027017015031012012899260 163188138152240110130250280

8,07,0 7,07,06,06,06,05,4 5,35,0 4,6 4,5 4,03,03,02,02,01,01,0

Vergelijking met zuivelOndervoeding

Kortom

• Zuivelproducten zijn van nature rijk aan verschillende essentiële voedingsstoffen, zoals eiwitten, calcium, vitamine B2 en B12

• Volle zuivelproducten leveren zowel de benodigde energie, eiwitten en essentiële voedingsstoffen bij ondervoeding

Zorg voor goede voeding10 oktober 2013

Uniek horeca concept

Willy van Egdom

Bartholomeus Gasthuis

600 jaar welzijnszorg in hartje Utrecht

2007: Diakonessenhuis kookte

Het ontwikkelen van het horecaconcept: een lange zoektocht

Het horecaconce

pt: een lange

zoektocht• 2007/2008: voorbereiden renovatie

• 2007: strategisch plan: niet alleen verzorgings- en verpleeghuis, maar ook een huis voor de wijk

• 2008: start aanvraag horecavergunning

• 2008: start Albron• 2009: start renovatie

2011: HUIS IN DE WIJK

H

Het horecaconcept: een lange zoektocht

2011: Albron stopt, we koken zelf

2011:HUIS IN DE WIJK

ANTI

CIPE

REN

H

BIEDEN VAN VEILIGHEID BEHOUDEN EN BEHOEDEN VAN AUTONOMIERED

UCEREN

EN ACCEPTEREN

SOCIALE CONTACTEN EN GESTRUCTUREERDE AFWISSELING

PASSENDE LEVENSWIJZE EN LEVENSHOUDING

2013:HUIS VAN DE WIJK

ZELFBESCHIKKING

ANTI

CIPE

REN

BIEDEN VAN VEILIGHEID BEHOUDEN EN BEHOEDEN VAN AUTONOMIERED

UCEREN

EN ACCEPTEREN

SOCIALE CONTACTEN EN GESTRUCTUREERDE AFWISSELING PASSENDE LEVENSWIJZE EN LEVENSHOUDING

- Informatie, bemiddeling en ondersteuning in De Smederij

- Dagopvang als het thuis (even) niet meer gaat- Flexibel en tijdelijk wonen in een zorghotel- “Verzorgd wonen” in serviceappartementen- “Beschermd wonen” kleinschalige groepswonen- Huiscode naleven die vertrouwd geaccepteerd thuis

voelen bevordert Gastvrijheid onze kernwaarden uitgewerkt

- Delen van ervaring – life events- Informatie & advies- Geestelijke ondersteuning- Praten – lezen – zwijgen – discussie- Accepteren - Overlijden- Rouwverwerking

- In&Doe voor kleinschalige groepswoningen- Uit&Doe voor binnenstadbewoners- Vrijwilligerswerk- Ontmoeten, eten en vieren in Brasserie en zalen

- Fitheid – Bewegen - Hulpmiddelen (schoeisel, bril, gebit, gehoor, figuur,

etc.)- Aanraken – massages – lichttherapie- Schoonheid en uiterlijke verzorging- Voeding – dieet – gewicht (gezond, gebalanceerd)- Kleding - Tai chi – Yoga – Meditatie

Het horecaconcept: een lange zoektocht

• Omgevingsvergunning en horecavergunning• Btw-administratie opgezet binnen stichtingMAAR:• Visie op eten ontbrak• Politieke ontwikkeling zet budget ouderenzorg

onder druk• Voedingsconcept is te duur; er moet geld bij• Zorg-Ondernemen is moeilijk• Hoe proef ik het ‘Bartholomeus Gasthuis op

mijn bord?’

Verrassend, Verfrissend, Verleden

• Vroeger bepaalde de natuur wat er op tafel stond; koken met het seizoen

• Vergeten gerechten in een hedendaagse jas• Dicht bij huis, zoveel mogelijk vers• Wat de pot schaft; voor (alle soorten) bewoners en

bezoekers hetzelfde (weinig derf, meer kwaliteit)• Behouden van smaak, kleur en vitaminen• Beperkt zoutgebruik• Afwisselen van texturen zover kaakspieren en het

gebit dat toelaten• 600 jaar historie, ook op het bord

Eten is beleven

4 cycli: lente, zomer, herfst, winter + vegetarisch + Bartholomaeï

maandmenu

Samen de maaltijd bereiden

Zalen & banquetting

Rondleidingen

Doordat u in Brasserie Zunte eet en drinkt draagt u bij aan het welzijn van ouder wordende mensen. Dit noemen wij UvoorU; Utrechters voor Utrechters! Want, van de opbrengst van Brasserie Zunte worden zorgvuldig gekozen UvoorU producten op deze kaart, tegen lage prijs aangeboden. Zo kan iedereen mensen blijven ontmoeten en betrokken blijven in een zingevend verband!

onder-

nemen

sociaal

Meer dan 600 jaar geborgenheid

Zorg voor goede voeding10 oktober 2013

Paneldebat

Marianne van der Horst

GG&GD Utrecht

Rolf Bos

Friesland Campina

Zorg voor goede voeding10 oktober 2013

Afsluiting en vervolgstappen

Zorg voor goede voeding10 oktober 2013

Netwerkborrel