Transitie aanpak Stadshavensonorthodox en innovatief

Prof.dr.ir. Jan Rotmans04-10-2011

Prof.dr.ir. Jan Rotmans04-10-2011

Stadshavens: proeftuin voor vernieuwing van stad en haven

Stadshavens Rotterdam

= 1600 ha van Rotterdam in transitie

= lange termijn opgave [25-30 jaar]

= proeftuin voor vernieuwing van stad en haven

= lange termijn visie [2030]

= uitvoeringsprogramma 2010-2020

= 12 business cases

samenwerking Havenbedrijf en Gemeente Rotterdam

Opgave Stadshavens

• transitie van stadshavens naar woon-werk-leefgebieden

• duurzaamheid als uitgangspunt en kompas

• Stadshavens als proeftuin met internationale allure

• onorthodoxe procesaanpak

Duurzaamheid vergt scherpe keuzes

1. groen en blauw zijn dragers voor ontwikkeling Stadshavens

2. kennis over duurzaamheid wordt economische motor

3. jeugd is belangrijkste doelgroep

4. hoogwaardige woonmilieus zijn belangrijke vestigingsfactor

5. oriëntatie is internationaal (werk, doelgroep, cultuur)

de wereld in een stad

Procesaanpak Stadshavens

• Klassieke aanpak– gebiedsvisie– bestemmingsplan– belangen-

vertegenwoordigers– projecten– compromis– degelijk

“ 7 ”

• Transitie aanpak– duurzaamheidsvisie– experimenteerruimte– koplopers, niche-

spelers– experimenten – controversieel– uitdagend

“ 9 ”

Procesaanpak Stadshavens

organisch ontwikkelingstraject

zoek- en leerproces met koplopers uit samenleving

lange termijn duurzaamheidsvisie als kompas

uitvoering stap-voor-stap met ruimte voor aanpassingen

start met voorbeeldprojecten die visie ondersteunen

Merwehaven / Vierhaven als start experiment

Transitie aanpak Stadhavens

• transitie van regulier plan naar duurzaam plan

• duurzaamheids standaard

• maatschappelijke partijen sturen mee

• focus op koplopers

• iconen zoals drijvend paviljoen en clean tech delta

Transitie aanpak: organisch ontwikkelen

evaluatie, monitoring

& leren

transitie-agenda &

transitiepaden, coalities

transitie-experimenten & mobiliseren van netwerken

transitie-arenaduurzaamheidsvisie

Duurzaamheids Standaard Stadshavens

balans

balans tussen strikte, begrenzende spelregels

en flexibele, stimulerende spelregels

Duurzaamheids Standaard Stadshavens

top 12

1. energieneutraal bouwen

2. klimaatbestendig bouwen

3. ontwikkelen op water

4. hergebruik bestaand materiaal/ producten

5. zo weinig mogelijk vervuiling genereren

6. groen is drager van ontwikkeling

Duurzaamheids Standaard Stadshavens

top 12

7. diversiteit als uitgangspunt

8. menselijke maat als uitgangspunt

9. vanuit cultuurhistorisch perspectief

10. duurzame exploitatie en beheer van vastgoed

11. wijk/buurt economie is belangrijke pijler

12. kennis over duurzaamheid economische motor

Duurzaamheids Standaard Stadshavens

doorvertaling

• cascade van duurzaamheids spelregels

• doorvertaling naar vier deelstadshavens

• doorvertaling naar wijk/buurt

• deels kwantificering [via REAP-benadering]

Uitvoeringscyclus

business Planbusiness Cases

gebiedsontwikkelingsplanintegraal Uitvoeringsplan

duurzaamheids Iconen

leer ervaringenopschaling

Iconen Stadshavens

Rijnhaven 

Drijvend ontwikkelen

- klimaatbestendig en klimaatneutraal

- flexibeler en goedkoper bouwen

- integratie van functies

- sociale, economische en fysieke eenheid

- internationale allure

Dutch Research Institute For Transitions

Wat is een duurzame drijvende stad?

- in fysiek opzicht duurzaamenergie, materialen, klimaatbestendig

- in economisch opzicht duurzaambetaalbaar, veilig, betrouwbaar

- in sociaal opzicht duurzaamnieuwe leefgemeenschappen

- in cultureel opzicht duurzaamin geest van cultuurhistorie

• in 2010 een Drijvend Paviljoen

gerealiseerd

• in 2015 een Drijvende Wijk

voor ca. 2.500 inwoners

• in 2020 een Drijvende Stad

voor ca. 10.000-15.000 inwoners

Floating China Town, Drijvend Olympisch Dorp

Doelstellingen

Merwe‐Vierhavens 

woeste, sprankelende toekomstvisie voor Merwe-Vierhavens

hoogwaardige woonmilieus en innovatieve bedrijvigheid vanuit duurzaamheids kader

in Vierhavens: clean tech deltaduurzame energie, afval, materialen, water, mobiliteit

in Merwehaven: duurzame woonmilieus5-10.000 mensen, communities, drijvende woonwijken

Merwehaven / Vierhavens

DNA Merwehaven / Vierhavens

genotype = water, internationale handel, stukgoed, vitaminen

fenotype = stoer, ruig, goed bereikbaar, vrij, uitzicht, iconen

transitie van mono-functioneel naar multi-functioneel gebied

functiemenging, wonen, werken én produceren, fijnmazig

productief gebied: energie, voedsel, schoon water

sluiten van kringlopen

Ingrediënten Visie• nieuwe havelingen

– kenniswerkers / doendenkers / vakmensen / goudzoekers

• waterstad– op en aan het water

• clean tech delta– cluster van (middel)grote bedrijven en kennisinstellingen

• trade zone– producten en kennis mede ontwikkeld door bedrijven uit BRICS-landen

• upcycling– van oude zooi wat mooiers maken

20108 SCENARIO’S

LOYDPIER 2.0

STADS-OASE

VRIJ-STAAT

LITTLE CHINA

WO

RST

CAS

E

BEST

CAS

E

WO

RST

CAS

E

BEST

CAS

E

WO

RST

CAS

E

BEST

CAS

E

WO

RST

CAS

E

BEST

CAS

E

Twee toekomstbeelden

Vrijstaat

Stadsoase

Stadsoase Vrijstaat

Stadsoase Vrijstaatidyllisch en harmonieus rauw en stoer

wonen,werken, recreëren in harmonie

eerst geld, dan gezelligheid

alles lijkt te kloppen schuurt en klopt niet helemaal

gezinnen en terugkeerders pioniers en goudzoekers

gebied als coöperatie gebied dat investeringen trekt

Vrijstaatgebied dat investeringen aantrekt

“eerst geld, dan gezelligheid”

schuurt meer en klopt niet geheel

rauw en stoer

goudzoekers, pioniers

spontaan, schijnbaar ongeorganiseerd

Vrijstaat

vrijbuiters en pioniers ontwikkelen het gebied stapsgewijs

pioniers uit hele wereld trekken naar dit gebied

heel productief gebied, wordt veel hergebruikt

upcyclen van elektronisch afval wordt wereldwijd verhandeld

spannend en innovatief, veel hoogbouw

rommelig, spannend gebied, stoere sfeer

BIOMASSA CENTRALE

STADSOASE

Stadsoasegebied als cooperatie

alles lijkt te kloppen

waardengemeenschappen die met elkaar wonen, werken

gezinnen en mensen die eerder stad ontvlucht zijn

zijn mede-eigenaar van het gebied

samenredzaamheid

iedereen produceert; productie ingepast in het landschap

Stadsoase

decentrale energievoorziening

klimaateconomie rond schone energie, biomassa, restenergie

collectieve, productieve tuinen

binnenplaatseen die gezamenlijk zijn ingericht

zeer gemengd wonen / werken / produceren

leeflandschap, gebied in harmonie

Evolutie:

van Vrijstaat naar Stadsoase

Evolutie

• van Ruig naar Woest

– pioniers en goudzoekers ontwikkelen gebied op eigen kracht – vanuit vrije ruimte in ongedachte richtingen – gebied wordt ‘strange actractor’ en trekt andere pioniers aan

• van Woest naar Onweerstaanbaar

– meer richting geven en uiteenlopende activiteiten verbinden – investeren in omgevingskwaliteit en leefbaarheid– gezinnen en terugkeerders aantrekken– verschuiving van werken naar wonen en recreëren

Sturing: organisch ontwikkelen

ruimte bieden

– faciliteren en stimuleren van eigen initiatief– belemmeringen wegnemen, netwerken bevorderen – mentale ruimte, juridische ruimte, financiële ruimte

richting geven

– investeren in en realiseren van collectieve voorzieningen – afstemmen van ontwikkelingen in meer samenhang – herformulering van leidende principes voor gebied

Co-Creatie

ontwikkelen met marktpartijen

innovatieruimte [regelluwe zone]

binnen duurzaamheids kaders

stap voor stap gebied duurzaam ontwikkelen

- visie verder uitwerken in stedebouwkundige en sociale termen

- vertalen in gebiedsontwikkelingsplan

- draagvlak bij politiek en ambtenaren

- gebied stap voor stap ontwikkelen met marktpartijen

Volgende Stappen

Rol van de Overheid

Rol van de overheidformuleren hoog ambitieniveau qua duurzaamheid

[harde duurzaamheidsdoelstellingen]

ruimte creëren aan marktpartijen voor vernieuwing[financiële, juridische, institutionele, mentale ruimte]

niet trekken en sleuren, maar verbinden en stimuleren[schakelen tussen partijen]

faciliteren van transitie[voorwaarden scheppend]

modern leiderschap

Dit vraagt wel wat van de overheid!formuleren hoog ambitieniveau qua duurzaamheid[harde duurzaamheidsdoelstellingen]

ruimte creëren aan marktpartijen voor vernieuwing[financiële, juridische, institutionele, mentale ruimte]

niet trekken en sleuren maar verbinden en stimuleren[schakelen tussen partijen]

faciliteren van transitie[voorwaarden scheppend]

regelluwe experimenteerruimte

Regelluwe experimenteerruimte

noodzakelijk voor doorbraakproject als Stadshavens

MKBA te rigide voor evaluatie van Stadshavens

tijdelijke ontheffing van belemmerende regels

juridische en institutionele ruimte van cruciaal belang

Conclusie Stadshavens

lastig, grillig lange termijn proces

friskijkers houden het proces levendig

iconen houden de energie vast

koplopers uit samenleving aan het stuur

‘mean and lean’ projectorganisatie