2011-03-03 Mossen
Transcript of 2011-03-03 Mossen
De wonderlijke wereld van de mossen
Hans Colpa
Classificatie volgens de Nederlandse Soortenregister
september 2005
RijkDieren
Schimmels
Planten(bladgroen)
Stam
-o.a. Korstmossen
-div. Wieren-Vaatplanten-Mossen(geen vaten, wel sporen)
Klasse
-Hauwmossen-Levermossen -Hunebedmossen-Veenmossen-Bladmossen
D34
Granietschildmos
Hunebedbisschopsmuts
Mossen en korstmossen
-samenleving: schimmel en alg/blauwwier-schimmel bepaalt groeivorm-allerlei kleuren, kern wit
Korstmossen
Classificatie en aantallen
Klasse Aantal: wereldwijd / Nederland
Hauwmossen 300 3
Levermossen -thalleus 1.000 37-bebladerd 5.000 90
Veenmossen 350 35Hunebedmossen 90 1Bladmossen 9.400 360
(2006: Europa 1.292; NL 614 so. + var.)
Rol binnen ecosysteem
•Ze produceren zuurstof•Beschermen bodem tegen erosie•Scheppen gunstig microklimaat voor ontkiemen zaden/sporen•Geschikte leefruimte voor kleine organismen als aaltjes, springstaarten, mijten en kevers
Mossen behoren tot de oudste planten< 300 miljoen jaar oud
LevermosachtigeOmaan, 475 miljoen b.p.
Oudste bladmos: Muscites plumatus 200 miljoen b.p.
Tertiair: 60 miljoen b.p.
-groen miniatuurplantje-geen wortels en vaatbundels-voedsel en wateropname via bladeren-sporen
Mossen
Groot en klein
> 1 mm <
> 50 cm <
Dawsoniatropisch ‘haarmos’
Cephaloziella rubellaRood draadmos
Hauwmos Levermos
Hauwmossen
Levermossen
Veenmossen Hunebed-mossen
Bladmossen
Hauwmossen
Levermossen
Veenmossen Hunebed-mossen
Bladmossen
Verschillen levermossen en bladmossen
Bladmossen• Veelal bladnerf• Rondom bebladerd• Kapsel rijpt buiten
plant• Kapselsteel bruin• Kapsel als doosje
Levermossen• Geen bladnerf• Thalleus of twee
rijen bebladerd• Kapsel rijpt in plant• Kapselsteel
glasachtig• Kapsel als kogeltjeHauwmossen
Levermossen
Veenmossen Hunebed-mossen
Bladmossen
Levermossen
Hauwmossen
Levermossen
Veenmossen Hunebed-mossen
Bladmossen
Bebladerd Thalleus
Veenmossen
Hauwmossen
Levermossen
Veenmossen Hunebed-mossen
Bladmossen
Celstructuur veenmossen
Hauwmossen
Levermossen
Veenmossen Hunebed-mossen
Bladmossen
-groene levende cellen rondom grote dode cellen-dode cellen met poriën, grote sponswerking venen-grote vochtopname: 20x drooggewicht-verzuring: opname calcium- en magnesium-ionen,
afgifte waterstof-ionen
Sporenkapsels veenmossen
Hauwmossen
Levermossen
Veenmossen Hunebed-mossen
Bladmossen
Hunebedmossen
Hauwmossen
Levermossen
Veenmossen Hunebed-mossen
Bladmossen
Uiterlijk bladmos
Hauwmossen
Levermossen
Veenmossen Hunebed-mossen
Bladmossen
Slaapmos Topkapselmos
Bladmossen
Hauwmossen
Levermossen
Veenmossen Hunebed-mossen
Bladmossen
Fraai haarmos Polytrichum formosum
Hauwmossen
Levermossen
Veenmossen Hunebed-mossen
Bladmossen
Gewoon sterrenmos Mnium hornum
Hauwmossen
Levermossen
Veenmossen Hunebed-Mossen
Bladmossen
Hauwmossen
Levermossen
Veenmossen Hunebed-mossen
Bladmossen
Gewoon muisjesmos Grimmia pulvinata
Hauwmossen
Levermossen
Veenmossen Hunebed-mossen
Bladmossen
Hauwmossen
Levermossen
Veenmossen Hunebed-Mossen
Bladmossen
Gewoon haakmos Rhytidiadelphus squarrosus
Hauwmossen
Levermossen
Veenmossen Hunebed-mossen
Bladmossen
Fijn Laddermos Kindbergia praelonga
Hauwmossen
Levermossen
Veenmossen Hunebed-mossen
Bladmossen
Gewoon dikkopmos Brachythecium rutabulum
Hauwmossen
Levermossen
Veenmossen Hunebed-mossen
Bladmossen
Gesnaveld klauwtjesmos Hypnum cupressiforme
Levenscyclus en voortplanting
Watertransport en voeding
Mens & mos
Benodigdheden
Thema’s:
Levenscyclus bladmossen
Sporen
Protonema
Archegoniën Anteridiën
Sporofyt
Gametofyt
Voortplanting
Water/voeding
Mens & mos
Benodigdheden
Jong mosplantje
Voortplanting
Water/voeding
Hunebedmos
Mens & mos
Benodigdheden
Antheridiën
Voortplanting
Water/voeding
Mens & mos
Benodigdheden
Archegoniën
Voortplanting
Water/voeding
Mens & mos
Benodigdheden
Aanwezigheid water noodzakelijk, in tegenstelling tot stuifmeel
Verspreiding mossperma
Voortplanting
Water/voeding
Mens & mos
Benodigdheden
Wijnrode perigonium(Ruig haarmos)
Springstaart
Verspreiding mossperma door springstaarten en mijten
Nils Cronberg e.a., Department of Ecology, Lund University, Zweden, 2006
Voortplanting
Water/voeding
Hunebedmos
Mens & mos
Benodigdheden
Voortplanting
Water/voeding
Mens & mos
Benodigdheden
Gewoon muursterretje Tortula muralis
Voortplanting
Water/voeding
Mens & mos
Benodigdheden
Verspreiding sporen via lucht
Voortplanting
Water/voeding
Mens & mos
BenodigdhedenGrijs kronkelsteeltje
Sporen < 25 muVb. kolonisten
Eerste waarneming noordelijk halfrond:Groot-Brittannië 1941, Nederland 1961
Geslachtelijke voortplanting levermossen
Voortplanting
Water/voeding
Mens & mos
Benodigdheden
Gedrongen kantmos Lophocolea heterophylla
Voortplanting
Water/voeding
Mens & mos
Benodigdheden
Verspreiding sporen via insecten
Voortplanting
Water/voeding
Mens & mos
Benodigdheden
Strontmos - Splagnum
Sporen en protonema
Voortplanting
Water/voeding
Mens & mos
Benodigdheden
Ongeslachtelijke voortplanting bladmossen
Voortplanting
Water/voeding
Mens & mos
Benodigdheden
Geelkorrelknikmos Bryum barnesii
Voortplanting
Water/voeding
Mens & mos
Benodigdheden
Gewoon knopjesmos Aulacomnium androgynum
Voortplanting
Water/voeding
Mens & mos
Benodigdheden
Boskronkelsteeltje Campylopus flexuosus
Voortplanting
Water/voeding
Mens & mos
Benodigdheden
Viertandmos Tetraphis pellucida
Voortplanting
Water/voeding
Mens & mos
Benodigdheden
Parapluutjesmos Marchantia polymorpha
Voortplanting
Water/voeding
Mens & mos
Benodigdheden
Vaak pioniers
Voortplanting
Water/voeding
Mens & mos
Benodigdheden
Ongeslachtelijke voortplanting levermossen
Voortplanting
Water/voeding
Mens & mos
Benodigdheden
Parapluutjesmos Marchantia polymorpha
Voortplanting
Water/voeding
Mens & mos
Benodigdheden
Halvemaantjesmos Lunularia cruciata
Voortplanting
Water/voeding
Mens & mos
Benodigdheden
Water en voeding
Essentie mossenleven: nat worden en weer uitdrogen…
Regenwater en stof => mineralen
Lucht => zuurstof en koolzuurgas
Voortplanting
Water/voeding
Mens & mos
Benodigdheden
Extern watertransport
Voortplanting
Water/voeding
Mens & mos
Benodigdheden
Wateropname
Voortplanting
Water/voeding
Mens & mos
Benodigdheden
Extern watertransport
Voortplanting
Water/voeding
Mens & mos
Benodigdheden
Extern watertransport
Voortplanting
Water/voeding
Mens & mos
Benodigdheden
Extern watertransport
Gewoon muurmos Tortula muralis
Voortplanting
Water/voeding
Mens & mos
Benodigdheden
Overleven: water vasthouden
Voortplanting
Water/voeding
Mens & mos
Benodigdheden
Voortplanting
Water/voeding
Mens & mos
Benodigdheden
Fraai haarmos Polytrichum formosum
Voortplanting
Water/voeding
Mens & mos
Benodigdheden
Grijs kronkelsteeltje Campylopus introflexus
Breeuwen in Nederlandvanaf Bronstijd
Voortplanting
Water/voeding
Mens & mos
Benodigdheden
Mens & mos
Groot kringmos
Isolatie & brandwering
Gewoon bronmos Fontinalis antipyretica
Voortplanting
Water/voeding
Mens & mos
Benodigdheden
Slaapcomfort
Voortplanting
Water/voeding
Mens & mos
Benodigdheden
Klauwtjesmos
Signatuurleer
Paracelsus, 1525
Voortplanting
Water/voeding
Mens & mos
Benodigdheden
Levermos: Parapluutjesmos
Medische hulpmiddelen
Voortplanting
Water/voeding
Mens & mos
Benodigdheden
-vochtopvang (20x eigen drooggewicht)-ontstekingsremmer
Veenmos
Medische hulpmiddelen
Voortplanting
Water/voeding
Mens & mos
Benodigdheden
Veenmos versus katoen:-veenmos neemt 3x zo snel vocht op-absorbeert 3 à 4x meer-houdt vocht beter vast-verdeelt het vocht beter-heeft enkele antibiotische stoffen-is koeler, zachter en irriteert minder-is goedkoper
Brandstof
Voortplanting
Water/voeding
Mens & mos
Benodigdheden
Veenmos
(maar o.a. ook Inuits, Lappen)
-Opvulmiddelen kleding, schoeisel, handschoenen-Hygiënische middelen: luiers, maandverband-Huishoudelijke artikelen: bezems, mandjes-Handvat vuurstenen werktuigen-Vermageren aardewerk-Vloerbedekking
Voortplanting
Water/voeding
Mens & mos
Benodigdheden
Mossen in de oudheid
Decoratiemateriaal
Voortplanting
Water/voeding
Mens & mos
Benodigdheden
Decoratiemateriaal
Voortplanting
Water/voeding
Mens & mos
BenodigdhedenKussentjesmos
Opwarming Aarde
Gaaf (Zuidelijk) kantmos
Voortplanting
Water/voeding
Mens & mos
Benodigdheden
Volksgeloof
Voortplanting
Water/voeding
Mens & mos
Benodigdheden
Lichtmos Schistostega pennata
Voortplanting
Water/voeding
Mens & mos
Benodigdheden
Rhenen, 2005
Benodigdheden
Voortplanting
Water/voeding
Mens & mos
Benodigdheden
Voortplanting
Water/voeding
Mens & mos
Benodigdheden
Voortplanting
Water/voeding
Mens & mos
Benodigdheden
Blad veenmos
Dwarsdoorsnede blad Gewoon haarmos
Voortplanting
Water/voeding
Mens & mos
Benodigdheden
Bryologische & Lichenologische Werkgroep van de KNNV
Drents-Groningse mossenwerkgroep
www.blwg.nl
Mossen op hunebedden
Hunebedmuisjesmos Grimmia trichophylla
D02Tip: muisjesmos op graniet (hunebed)/niet op cement, met glashaar, geen kapsel (in Nederland) = veelal Hunebedmuisjesmos (Gewoon muisjesmos heeft bijna altijd kapsels en zit op cement).
Hunebedbisschopsmuts Racomitrium heterostichum
D14
D01
Tip: mos op graniet (hunebed)/niet op cement, met glashaar (soms ook zonder), lange exemplaren vaak vertakt, geen kapsel (soms wel, maar dan langwerpig) = veelal Hunebedbisschopsmuts