160129 Nat Wet ASO II - Steinerscholen · 2020. 8. 25. · Leerplan Natuurwetenschappen tweede...

LeerplanNatuurwetenschappenAlgemeenSecundaironderwijs–tweedegraad

studierichtingSteinerpedagogie

LeerplanNatuurwetenschappentweedegraadASOsteinerscholenjanuari2016 2

FederatieSteinerscholenVlaanderenv.z.w.

Gitschotellei188

2140Borgerhout

Datum:29januari2016,Goedgekeurddoordeinspectieonderhetnr.2016/1339/5//

LeerplanNatuurwetenschappentweedegraadASOsteinerscholenjanuari2014–kleineaanpassingjanuari2016 3

Inhoudsopgave

Inleiding 41.Beginsituatie 41.1.Biologie 41.2.Chemie 61.3.Fysica 6

2.VervangendeeindtermennatuurwetenschappentweedegraadASOvandeFederatieSteinerscholen 62.1.MotiveringvoorhetindienenvanvervangendeeindtermenNatuurwetenschappen 62.2.Degemeenschappelijkeeindtermenvoordewetenschappen2degraad(Biologie,Chemie,Fysica) 72.2.1Wetenschappelijkevaardigheden 72.2.2Wetenschapensamenleving 8

2.3.Devakgebondeneindtermenbiologie 92.4.Devakgebondeneindtermenchemie 102.5.Devakgebondeneindtermenfysica 11

3.Doelstellingen 133.1Algemenedoelstellingen 133.1.1 Gemeenschappelijkvoorallenatuurwetenschappen 133.1.2 Biologie 153.1.3 Chemie 153.1.4 Fysica 16

3.2Leerplandoelstellingenenleerinhoud 173.2.1 Algemene:wetenschappenenvaardigheden 173.2.2 Wetenschapensamenleving 173.2.3 Biologie 183.2.4 Chemie 213.2.5 Fysica 25

4.Evaluatie 294.1Studiebegeleiding,remediëringenevaluatie 294.2Debeoordelingscyclus 304.2.1 Beginsituatie 304.2.2 Debeoordelingscycluszelf 30

4.3Watkunnenwebeoordelenenhoe? 315.Minimalemateriëlevereisten 345.1.Algemeen 345.2.Biologie 345.3.Chemie 355.4.Fysica 35

6.Methodologischewenken 36

LeerplanNatuurwetenschappentweedegraadASOsteinerscholenjanuari2014–kleineaanpassingjanuari2016 4

InleidingVanafseptember2013zijndenieuwevervangendeendoordeVlaamseregeringgelijkwaardigverklaardeeindtermennatuurwetenschappentweedegraadvandesteinerscholenvankracht.Dezebouwenverderopdevervangendeeindtermennatuurwetenschappeneerstegraaddievanafseptember2011invoegezijn.Ditleerplanisgebaseerdopdenieuweeindtermenvan2013envervangtdedrieleerplannenvanbiologie,chemieenfysicauit2005,diegebaseerdwarenopdeeindtermendievanafseptember2002vankrachtwaren.Ditleerplaniseeneerstekeeringediendinjanuari2014.In2016isheteentweedekeeringediendsamenmethetleerplanvandederdegraad.Ditomdatn.a.v.denieuweeindtermenvoordederdegraadvastgesteldwerddathetleerplanvan2014enkelekleineaanpassingennodighad.Ditleerplannengeeftdeleerplandoelstellingenendemateriëlevereistenaandiehetvoorwerpkunnenzijnvaneendoorlichtingdoordeonderwijsinspectie.Daarnaastwordtsummieraangegevenwaaromergekozenwordtvoorbepaaldeleerinhoudenopbasisvandeleeftijdsgerichteontwikkelingvandeleerlingen,diedoordesteinerscholenvooropgesteldwordt.Verderwordtgemotiveerdwaaromdefenomenologischebenaderingswijzewordtgekozenomdenatuurwetenschappenteverkennen.Demodelmatigewetenschappelijkebenaderingkomtvoornamelijkindederdegraadaanbod.Naasthetbestuderenenvolgenvanditleerplanishetvoorbeginnendelerarenwetenschappenvanbelangdatmenzichvianascholingen/ofbegeleidingschooltindefenomenologischebenaderingswijzeomhetleerplantenvolletekunnenuitvoeren.

1.BeginsituatieDeleerplandoelstellingeninditleerplanvoordetweedegraadbouwenverderopdievandeeerstegraad.Eriseendoorlopendeleer-enontwikkelingslijnvanheteerstejaarvandeeerstegraadtotaanhettweedejaarvandederdegraad.(Zieookdemotiveringvandeafwijkingsaanvraagvoordeeindtermenhieronder).

1.1.BiologieIndebiologievandeeerstegraadheeftmenenkelebasiselementenvanhetplantenrijkbehandeld,inclusief de ecologische samenhang. De leerstof legt verder, wat de mens betreft, in de eerstegraad vooral de klemtoonophet lichamelijke: voedingsstoffen, gezondheidsleer,menskunde vanhetskelet,spierenenzintuigenm.a.w.datwat‘mechanisch’isaandemens.Indetweedegraadkomendezielenaspectenmeeraanbod.Eerstkomteenvergelijkingvanmensendierendeanderenatuurrijken.Ditleidttoteenbesefvandeuniekepositievandemensenhaarverantwoordelijkheidt.o.v.deaarde.Deleerlingendieindezelevensfaseweleenstwijfelenenhetgevoelkunnenhebbendatniemandhenbegrijpt,voelenopdiemanieraandatereentoekomstiswaarinzeeenrolkunnenspelen,doordaterstappengezetwordentothet‘zelf’begrijpenvandewereld.Nadienkomtderelatietussenonzeorganenenonzezieleneigenschappen:denken,voelenenwillen.


Indetweedegraadkomtabstractiegeleidelijkaanmeeraanbod,alzoekendeleerlingenzelfnogsteedsnaarhet tastbareenhetconcrete.Debegrippendieaangebrachtworden,moetendaaropinspelen.


1.2.ChemieDeervaringmetdechemieuithetvaknatuurwetenschappenvandeeerstegraadzorgtreedsvooreen zekere vertrouwdheidmet het vak. De leerlingen hebben kennis gemaaktmet stoffen zoalszetmeel,suiker,eiwitenvet,waarvanzedekwaliteitenkennen.Zehebbenreedservaringmethetexactwaarnemenvanproevenenmethetexactweergevenervan ineenproefbeschrijvingen/ofeentekening.Deleerlingenzijnreedsvertrouwdmetdetegenstellingtussenzurenenbasenenerisreedseenaanzetgemaaktvoornauwgezetenbehoedzaamwerkenmetchemischestoffen.Indetweedegraadkomtabstractiegeleidelijkaanmeeraanbod,alzoekendeleerlingenzelfnogsteedsnaarhet tastbareenhetconcrete.Debegrippendieaangebrachtworden,moetendaaropinspelen.

1.3.FysicaHetleerplanfysicavandetweedegraadsluitaanophetleerplantechniekvandeeerstegraadvanhet secundair onderwijs. In de eerste graad zijn de verschillende domeinen uit de fysica aan bodgekomen,zoalsdeoptica,dewarmteleer,hetmagnetisme,degeluidsleerendemechanica.Erwerdvooral kwalitatief gewerkt vanuit de fenomenen zelf, met een minimum aan wiskundigebehandelingenzonderabstraheringnaaralgemeengeldendenatuurwetten.De leerlingen die de tweede graad aanvatten, hebben dus het gehele gebied van de fysicageëxploreerd en bezitten een gevoel voor de specifieke karakteristieken van deze verschillendedomeinen.Vóóralleshebbenzegeleerdexactwaartenementijdensdeveelvuldigeexperimentenenditallesookteverbindenmetdeervaringenuitdedagelijkseleefwereld.Deverbindingmethetconcrete leven werd dus op geen enkel moment doorbroken. Integendeel, ze was steeds hetuitgangspuntendeleidraad.Indetweedegraadkomtabstractiegeleidelijkaanmeeraanbod,alzoekendeleerlingenzelfnogsteedsnaarhet tastbareenhetconcrete.Debegrippendieaangebrachtworden,moetendaaropinspelen.

2.VervangendeeindtermennatuurwetenschappentweedegraadASOvandeFederatieSteinerscholen

2.1.MotiveringvoorhetindienenvanvervangendeeindtermenNatuurwetenschappen Dekrachtlijnenvandeuitgangspuntenvanwaaruitdenieuwe,doordeVlaamseregeringbepaalde,eindtermennatuurwetenschappenvoordetweedegraadASOendetweedeenderdegraadBSOvertrekkenkunnengrossomodoookgeldenvoordesteinerscholen.Tochishetvoordesteinerscholennoodzakelijkomvervangendeeindtermentehanterenomdatandersdehorizontaleenverticalesamenhangvandeeigeneindtermeninhetgedrangkomt.Dein2010doordeVlaamseregeringaanvaardevervangendeeindtermennatuurwetenschappenentechniekvragenomaangepastenieuwevervangendeeindtermenindetweedegraad.


Deconsecutieveleer-enontwikkelingslijninhetgeheelvandesteinerpedagogieisinditkadervanessentieelbelang.Zolooptbijvoorbeelddeinhoudvanhetvakbiologiebinnendenatuurwetenschappeninéénstroomdoorvandebasisschooltotinhetsecundaironderwijs.Indebasisschoolligtinhetvakwereldoriëntatienatuurdenadrukmeeropplantendier.Indeeerstegraadsecundaironderwijsligtdeklemtoonmeeropdemens.Vanafdetweedegraadkomenallenatuurrijkenopnieuwaanbodindeverschillendenatuurwetenschappelijkevakkenenditmeteenhogerabstractieniveau.

DeFederatievanSteinerscholenhuldigteenontwikkelingsgerichtepedagogie,zoalsreedsindealgemeneinleidingtotdeaanvraagvoorvervangendeeindtermenvan2010staatbeschrevenbijdebasisprincipesvandesteinerpedagogie.Indieoptiekishetgemakkelijktebegrijpendatleerlingenvandeeerstegraadsecundaironderwijsabstractebegrippenslechtsmatigbeheersen.Jongerekinderenhebbeneenbenaderingvandewerkelijkheidnodigdieaansluitbijhunwijzevanbegrijpen.Geleidelijkaankunnenzemeerenmeerabstractiesaan.Indesteinerpedagogiebetekentditdatmenhetniveauvanabstractieaanpastaandeleeftijd.Datheeftvoorgevolgdatmenindesteinerpedagogieverregaandeabstractiespasaanreiktindetweedeenderdegraad,alsdeleerlingendaarmeeraantoezijn.

EentweedeonderscheidtussendedoordeVlaamseregeringbepaaldeeindtermenNatuurwetenschappenendevervangendeeigeneindtermenvandeFederatieSteinerscholenisdemanierwaaropmethetgegevenvandewetenschappelijkemethodeomgegaanwordtbinnendesteinerpedagogie.

Zoalsreedsgeargumenteerdineerderemotiveringenvandeeigenvervangendeeindtermen,vertrekkendesteinerscholenbijhunwetenschapsonderwijsbijdeverschijnselenzelf.Pasnadeexactewaarnemingendebeschrijvingvandeverschijnselen,volgtdemogelijkehypothese.Zoalsweindealgemeneinleidingtotdeeigenalternatieveeindtermenvandesteinerscholenin2010beschreven,gebruiktdesteinerpedagogiedaarbijdefenomenologischebeschouwingswijze.Dezewerkwijzebevordertbijdeleerlingenhetinlevingsvermogenenhetlevendigdenken.Zescheptdemogelijkheidom,naastparatekennis,denodigeeerbiedskrachtenvoordefenomenenvandenatuurendewetenschappenoptewekken.

2.2.Degemeenschappelijkeeindtermenvoordewetenschappen2degraad(Biologie,Chemie,Fysica)Gemeenschappelijkeeindtermengeldenvoorhetgeheelvandewetenschappen

2.2.1Wetenschappelijkevaardigheden Deleerlingenkunnen:

1. onderbegeleidingdevolgendeaspectenvaneenonderzoeksmethodegebruikenbijhetonderzoekvaneennatuurwetenschappelijkprobleem:

o eenonderzoeksvraaghanteren;o eenhypotheseofverwachtingformulereno met een aangereiktemethodeeen experiment, eenmetingof eenwaarneming

uitvoerenenhierbijspecifiekmateriaalcorrecthanteren;o onderzoeksresultatenweergeveninwoorden,ineentabelofeengrafiek;o uitdata,eentabelofeengrafiekrelatiesenwaardenafleidenomeenbesluitte

formuleren.


2. vaardigomgaanmetnauwkeurigheidvanmeetwaardenenwetenschappelijketerminologie,symbolenenSI-eenhedencorrectgebruiken.

3. productetiketteninterpreterenenveiligenverantwoordomgaanmetstoffen.

2.2.2Wetenschapensamenleving Deleerlingenkunnen

4. bijhetverduidelijkenvanduurzaamheidsvraagstukkenwetenschappelijkeprincipeshanterendiebetrekkinghebbenopgrondstoffenverbruik,energieverbruik,biodiversiteitenhetleefmilieu;

5. denatuurwetenschappenalsonderdeelvandecultureleontwikkelingduidenendewisselwerkingmetdemaatschappijopecologisch,ethischentechnischvlakillustreren.


2.3.DevakgebondeneindtermenbiologieDeleerlingenkunnen

B-1. macroscopischeenmicroscopischeobservatiesenmetingenuitvoereninhetkadervanexperimenteelbiologischonderzoek;

B–2. biologischesamenhangeninschema'senandereordeningsmiddelenweergeven;

B–3. metvoorbeeldenverschillentussenaangeborenenaangeleerdgedragillustreren;

B–4. debouw,functieenwerkingbeschrijvenvan:

o hetzenuw-zintuigstelsel,

o hethart-enbloedvatenstelsel,

o hetlymfestelsel,

o hetademhalingsstelsel,

o hetspijsverteringsstelsel,

o hetuitscheidingsstelsel,

o hethormonaalstelsel,

o hetvoortplantingsstelsel;

B–5. verbandenleggentussenenkeleorgaanstelsels,hungezondewerkingenmogelijkestoornissen,endefysiekeofpsychischeactiviteitvandemens;

B–6. ophetterreinorganismengerichtwaarnemenenhunhabitatbeschrijven;

B–7. bijwaargenomenorganismenovereenkomstenenverschillenbeschrijvenendezeorganismenineeneenvoudigeclassificatieplaatsen;

B–8. enkelevoorbeeldengevenvaninteractiestussenorganismen:

o enhunomgeving

o vandezelfdesoort

o vanverschillendesoorten;

B–9.illustrerendatmicro-organismenuiteenlopendefunctiesvervullenindenatuurenbijdemens;

B–10.eeneenvoudigemateriekringloopenenergiedoorstromingineenecosysteembeschrijven;

B–11.hetbegripecosysteemomschrijvenenhetbelangvanbiodiversiteitinecosystemenaantonenenbeidebegrippenmetvoorbeeldenillustreren.


2.4.DevakgebondeneindtermenchemieDeleerlingenkunnen

C–1. opbasisvanwaargenomenfysischeeigenschappenmengselsherkennenalshomogeen,heterogeen,alseenoplossing,emulsieofsuspensie;

C–2. hetbegripverbrandingmetvoorbeeldenuitleggen;

C–3. hetoplossenvanstoffeninwaterbeschrijven;

C–4. enkeleeigenschappenvandestoffenkoolstofmonoxideenkoolstofdioxide(koolzuurgas)opnoemenendevoorwaardenvoordevormingomschrijven;

C–5. hetverbanduitleggentussendefotosyntheseendeademhalingbijdemens;

C–6. aandehandvanwaarnemingeneenchemischereactieclassificerenals:

o neerslag-,gasontwikkelings-ofneutralisatiereactie

o endo-,exo-energetisch;

C–7. deeigenschappenvandestofklassenvandealcoholen,decarbonzuren,deethersendeestersopsommenenhunbereidingschematischweergeven;

C–8. koolstofenwaterstofmetenkeleeigenschappenbeschrijven;

C–9. aandehandvandealgemeneeigenschappenhetverschiluitleggentusseneenzuur,eenbaseeneenzout;

C–10. voorbeeldengevenvanenkelebelangrijkezouten,zurenenbasenmethunspecifiekeeigenschappen;

C–11. depH-waardevaneenoplossinginterpretereneneenindicatorgebruikenomdepHtemeten;

C–12. opbasisvandenaameenstofherkennenalszout,zuurofbase;

C–13. inenkelevoorbeeldendewetmatigheidverduidelijkenwaarbijextremen,zoalszuurenbase,naareenevenwichtzoekenofvanuiteenevenwichtontstaan.


2.5.DevakgebondeneindtermenfysicaWarmte

Deleerlingenkunnen

F–1. aandehandvanproevenenproevenreeksennieuwebegrippenafleiden,zoalswarmtecapaciteit;

F–2. defaseovergangenbeschrijven;

F–3. dewarmte-uitwisselingtijdensfaseovergangenkwalitatiefhanteren;

F–4. hetbegripspecifiekewarmtecapaciteitkwalitatiefenkwantitatiefhanteren;

F–5. hetbegripdrukenhydrostatischedrukkwalitatiefenkwantitatiefhanteren;

F–6. deidealegaswettenafleidenuitproevenreeksen;

F–7. deidealegaswetteninformulesuitdrukkeneneenaantaltoepassingenervan,zoalsdekoelkastendeontploffingsmotor,bespreken;

F–8. degevormdebegrippenuitdewarmteleertoetsenaandeconcretewerkelijkheiddoorverschillendetechnischetoepassingenzoalsdestoomturbine,hetbimetaal,dekoelkast,deontploffingsmotorendestraalmotortebeschrijven.

Elektriciteit

Deleerlingenkunnen

F–9. aangevenwelkeelementenessentieelzijnterverkrijgingvaneenelektrischestroomkring;

F–10 stroomsterktealseffecttussenspanningenweerstand,dewetvanOhmbeschrijvenentoepassen

F–11. aandehandvanenkelevoorbeeldendeprincipesvanserie-enparallelschakelingentoepassen.

Krachtenbeweging

Deleerlingenkunnen

F–12. verschillendesoortenkrachtenenhunuitwerkingbenoemen;

F–13. hetvectorieelkaraktervaneenkrachttoelichten;

F–14. krachtenvolgensdezelfdeenverschillenderichtingensamenstellenalsresulterendekracht;

F–15. debegrippenzwaartekracht,veerkracht,gewichtenmassadichtheidkwalitatiefenkwantitatiefhanteren;

F–16. vooreeneenparigerechtlijnigebewegingdesnelheidberekenenendezebeweginggrafischvoorstellen;

F–17. deeenparigrechtlijnigebeweginginverbandbrengenmetafwezigheidofcompensatievankrachten;

F–18. debewegingvaneenvoorwerpbeschrijvenintermenvanpositie,snelheidenversnelling(eenparigversneldebeweging);

F–19. aandehandvanenkelevoorbeeldenhettraagheidsbeginselbenoemen;


F–20. despecifiekeverschillenaangeventussendeeenparigeendeeenparigveranderlijkebeweging.

Arbeid,energieenvermogen

Deleerlingenkunnen

F–21. debegrippenarbeid,energieenvermogenkwalitatiefenkwantitatiefhanteren;

F–22. bijenergieomzettingenhetbegriprendementkwalitatiefenkwantitatiefhanteren;

F–23. dewetvanbehoudvanenergieformulerenenillustrerenmetvoorbeelden.


3.Doelstellingen

3.1Algemenedoelstellingen

3.1.1 Gemeenschappelijkvoorallenatuurwetenschappen 3.1.1.1DeontwikkelingsfasevandejongemensindetweedegraadEigen aan de puberteit vinden we in de leeftijdsfase van veertien tot zestien jaar een groteeenzaamheid met extremen van sympathie en antipathie. De leerlingen maken een cruciaaldieptepuntmee:zevoelendevastegrondonderhunvoetenweggehaald(dezorgelozekindertijdisvoor goed voorbij) en vindennog niet de zekerheid in zichzelfwaar ze zo naar hunkeren. In heteerstejaarvandetweedegraadvindtmendaaromalszielenstemmingbijdeleerlingeneengrooteenzaamheidsgevoel. Extreme gedragspatronen met houdingen van sympathie en antipathietegenoverdewereld,deanderenenheteigenlichaamwisselenelkaaraf.Latentevragenzijn:‘Wieben ik?’ ‘Wat is er met mij aan de hand, dat ik tussen blijdschap en verdriet heen en weergeslingerdword?’‘Watisdezinvanalles?’Allesverlooptophetscherpvandesnee.Indezevoordeleerlingendramatischeperiodekanhetwetenschapsonderwijshelpenomdenodigehouvastoptebouwen.Nietmeerdeleerkrachtofdeopvoeder,maardeobjectievewettenvandenatuurzullenautoriteitensteunverlenen.Inhettweedejaarvandetweedegraadvindtmenalszielenstemmingeenmeernaarbinnengekeerdzijnmetoverpeinzingenoverheteigenbestaanendatvandewereld.Genuanceerdeuitingenoverdeeigenbelevingwordenmogelijk.Daarkanmeninhetaanbodvandewetenschapslessenrekeningmeehouden.3.1.1.2FenomenologieDenatuurwetenschappenkunnenwevanuitminstenstweestandpuntenbenaderen:Hetfenomenologischestandpunt:hierbijprimerenontologischdeverschijnselen.Deeltjes,atomenen moleculen voert men in als concepten die het mogelijk maken bepaalde groepen vanverschijnselensamentevattenenrationeelteverbinden.Eenmodelblijfthierbijsteedseenmodel.Menverwisselthetnietmetdewerkelijkheidzelf.Indefenomenologischewetenschapsbenaderingpastmendebegrippenaandewerkelijkheidaan.Daarbijishetnodiginhetonderzoekeenfaseintebouwenwaarindefenomenensprekenendebegrippenachterwegewordengelaten.Het materialistisch - conceptueel standpunt: hierbij primeren ontologisch de concepten. Hetverloop van de verschijnselen acht men rechtstreeks verklaard vanuit de wetten die in detheoretische modellen gehanteerd worden. Hierdoor reduceert het materialistische model defenomenen tot materiële objecten. Deze aanpak heeft op vele domeinen zijn waarde bewezenmaar er zijn ook valkuilen. Er kan een neiging ontstaan om een model op de werkelijkheid teprojecteren.Hetrisicobestaatdatdaardoordezuiverefenomenennietmeervoorzichspreken.Beide uitgangspunten leiden tot een verschillende pedagogische aanpak. In de steinerscholenvormt de Goetheanistische fenomenologie de basis voor de natuurwetenschappen. Er zijn vierstappenteonderscheidenindezemethode.:


• Ten eerste gaat de onderzoeker het fenomeen zo zuiver mogelijk waarnemen.Waarnemingsoordelen brengt hij zo nauwkeurig mogelijk onder woorden envooroordelen (in de vorm van reeds verworven gezichtspunten) houdt hij terug. Hijschooltzijnexactewaarneming.

• Ten tweede ontwerpt de onderzoeker proefopstellingen waarin men de voorwaardenwaaronderhetfenomeenzichvoordoet,duidelijkerkanonderscheiden.Hijprobeertzichmetzijnvoorstellingsvermogeninteleveninhetverschijnsel.

• Tenderde: hij probeert het fenomeen te duiden. In deze fase is het vanbelang ideeënterugtehouden,zodatde“gebarentaal”vanhetverschijnselgaatspreken.

• Tenvierde:hijprobeertdekarakteristiekofhetwezen(lijke)vanhetfenomeenteduiden.

Vanuithetoogpuntvandesteinerpedagogieishetbelangrijkdatleerlingenlerenvertrouwenopdezintuigen endat henniet van jongs af aanwordt geleerd, zoals in de klassiekwetenschappelijkebenadering vaak beweerd wordt, dat de zintuigen misleiden en veel te grof zijn om tot exactewaarnemingen te komen. Onder andere hierom kiezen de steinerscholen voor defenomenologische benadering. Dat heeft ook te makenmet het nadeel dat het materialistischemodelinhoudt,namelijkdathetriskeertomdewerkelijkheidenhaarfenomenentereducerentotmateriëleobjecten.Het iseenmodeldatopdewerkelijkheidwordtgeprojecteerd,enweliswaareengrootwetenschappelijkenmaatschappelijknutheeft,maarwaarbijdezuiverefenomenenniet(meer) vanzelf spreken. Hoe waardevol en werkzaam deze wetenschapsbenadering ook is, tochwillen de steinerscholen deze methode pas ten volle vanaf de derde graad toevoegen aan defenomenologischebenaderingswijze.

Enerzijdskiezendesteinerscholendusvoordefenomenologischebenaderingswijzeomdatdescholingvandezintuigeneencentraalmotiefisindefenomenologischemethode,waarinvooralgezochtwordtnaarhetwezen(lijke)vandeverschijnselen.Dezoektochtnaardekwaliteitenprimeerthierophetvindenvanverklaringsmodellen.Defenomenologischebeoefenaarneemthetdoorhemverworvenexactevoorstellingsbeeldtotuitgangspunt,laatditbeeldherhaaldelijkinzijnbewustzijnkomenenleeftzichzosteedsbeterensterkerinhetfenomeenin.Mitsdereedsaangehaaldeterughouding,ontstaatzoeengrotematevanobjectiviteit.Eenhulpbijhetbeoefenenvandeterughouding,ishetmakenvaneenzoobjectiefenexactmogelijkeproefbeschrijvingvanwatmenheeftwaargenomen.Dezeverwoordingiseenabstractiestap,waarbijdeleerlingdedrijvendekrachtachterhetverschijnselblootlegt.Dezeinterpretatiestaatlosvanelkemodelmatigeverklaring,maarheefttochhetkaraktervaneenwetmatigheid.

Anderzijdsbezitdeconcrete fenomenologischebenaderingeengroteaantrekkingskrachtvoordeleerlingen. Ze worden aangesproken in hun leergierigheid om te ontdekken wat er achter defenomenen aanwetmatigheden schuilt. Deze leergierigheidwerkt drempelverlagend omde stapnaar het nog meer abstract theoretische denken te nemen. Dit laatste geldt vooral voor dieleerlingen die zich, los van de leeftijdsfase, sowieso al minder aangetrokken voelen tot hettheoretisch denken. De ervaring in steinerscholen leert dat de natuurwetenschappen zo bij eengroteregroepleerlingenaanslaatdanwanneerdestapnaardetheorie(te)snelwordtgemaakt.


3.1.2 BiologieIn de eerste en tweede graad van het secundair onderwijswordt vooralmet de biologie van demens gewerkt. De puberteit is dan ook een omvormingsperiode waarin aanvankelijk vooral hetlichaamomgevormdwordtendaarnaontwakennieuwezielenkrachten,diehetganselevenverderkunnenrijpenenbloeien.Indebiologielessenishetdebedoelingomhetvoordeleeftijdkarakteristiekeeenzaamheidsgevoelte relativeren door de mens te plaatsen in het grotere geheel. Door de kwaliteiten enmogelijkhedenvandeverschillendenatuurrijkenaanbodtelatenkomen,ontstaatereenopenheidvoorhetgeheelwaartoedemensbehoortenkomentegelijkdeuniekemogelijkhedenvandemensaanbod.Inheteerstejaarvandetweedegraadishetdusbelangrijkallenatuurrijkenkorttebehandelentersitueringvandemenskunde.Pasdoorhetvergelijkenmet ietsanderskomtdeeigenheidvanietstotstand.Naasthetvergelijkenkomtookdeonderlingedynamiekendewisselwerkingtussendeviernatuurrijken,ofdeecologie,aanbod.Daarbijmoetereengoedelinkgelegdwordentussenhetvak biologie en het vak exploratie met ofwel de landbouwweek of de bosbouwweek. Om dechemieperiodekwalitatieftekunnenuitbouwen,iskennisvandeplantnoodzakelijk.Inhoudelijkishetvakbiologieveelomvattendenhetisdusvangrootbelangomeconomischtewerktegaandoorvakoverschrijdend goed af te stemmen met de leraren van deze andere vakken. (ziemethodologischewenken)Inhettweedejaarvandetweedegraadworden,zoalshierbovenreedsbeschreven,genuanceerdeuitingen over de eigen belevingmogelijk. Als ontwikkelingsstof wordt dan ook de studie van deorgaanstelselsaangegeven,ditinverbandmetdedriegroteuitingenbijdemens:hetdenken,hetvoelen enhetwillen.Het bespreken vande geslachtsorganenhoort hier essentieel bij omdat deleerlingen op deze leeftijd het uiteenvallen van de mens in het mannelijke en het vrouwelijkekunnen doorvoelen. In het tweede jaar van de tweede graad wordt er dieper op de ecologieingegaan met het accent op verbondenheid van alles met alles op aarde. Hier past ook hetafstemmenopdeinhoudvanhetvakaardrijkskunde.(ziemethodologischewenken)

3.1.3 ChemieChemie kan, zoals hierboven reeds uiteengezet voor alle natuurwetenschappen, vanuitminstenstweestandpuntenwordenbenaderd.Bijdewetenschappelijkebenaderingvanuitmaterialistischstandpuntprimerendedeeltjeswaarbijdemacroscopischeverschijnselenbeschouwdwordenalsresultatenvaneeninteractietusseneengrootaantalmicroscopischeofzelfsnietwaarneembaredeeltjes.Hetmaterialistischemodelheeftgeresulteerd in onze hoogtechnologische samenleving, die gesteund is op de principesvoorspelbaarheidenberekenbaarheidvandemodernewetenschap.Bijdewetenschappelijkebenaderingvanuitfenomenologischstandpuntprimerendeverschijnselen.Omdewerkelijkheidfenomenologischtedoorgrondenwordtuitgegaanvande“waar”nemingindebreedstezinvanhetwoord.Allefenomenen,feiten,indrukkenenzelfsgevoelensdiewordenopgeroepenwordenineeneerstefaseverzameld,waarbijdefenomenologischebeoefenaarzichprincipieelterughoudtinzijnoordeelofvanzijninnerlijkecommentaren.Hetkomtervooreerstopaanhetonderzochteverschijnselvoorzichzelftelatenspreken.Ineenonderwijsleergespreklerendeleerlingende‘kwaliteit’vandeonderzochte


natuurkrachtherkennen(dekwaliteit=hetkarakter=hetwezen=dedynamiekvandenatuurkracht).Deze fenomenologie (oorspronkelijkgeformuleerdenbeoefenddoor J.W.vonGoethe)vormtdebasisvoordewetenschapsbeoefeningindetweedegraad,(ziehierboven)eninhetbijzondervoorhetvakchemie.

3.1.4 FysicaWerdhet formulerenvanalgemenewettennogvermeden indeeerstegraad,dan isditnu indetweedegraad juistvangrootbelang.Eensdewetgevonden,begrepenen inwiskundige formulesomgezet, wordt ze algemeen bruikbaar in elk nieuw gesteld probleem binnen het bestudeerdedomein.'Vertrouwenop'wordthiergeoefendenwerktpositiefdoorophetgewoneleven.Debelangrijkstedomeinendie inheteerste jaarvandetweedegraadbestudeerdworden,zijndeelektriciteit en de warmteleer. Het zijn de gebieden bij uitstek waar veel zich afspeelt in deonzichtbare en dus onbekende wereld. Toch kan men, door een geleidelijke en overzichtelijkeaanpak,indezeonzichtbarewereldevenzekerbinnendringenalsindemeertastbarenatuur(bijv.mechanica en hydrostatica). Wanneer de leerlingen aan zekerheid, innerlijk vertrouwen endoorzettingsvermogenhebbengewonnenisdealgemenepedagogischedoelstellingverworven.Verdergaaterveelaandachtnaarhet leren formulerenvanalgemenewetten (zoalsuitzettingenwarmtecapaciteit), het omzetten in wiskundige formules en het bruikbaar maken ervan voorvraagstukken.In het tweede jaar van de tweede graad zien we, zoals hierboven reeds beschreven, alszielestemmingeennaarbinnengekeerdzijnmetoverpeinzingenoverheteigenbestaanendatvandewereld.Hierbijaansluitendisindemechanicadestaticaofstudievanvoorwerpeninrustaandeorde. De leerlingen krijgen voeling met de krachten die bijvoorbeeld in gebouwen of bruggenwerkzaamzijnenzebeseffendatvectoreneenmiddelzijnomdeonzichtbarekrachteneenvisuelevoorstelling te geven. Op een bepaald moment kan de statica overgaan in de kinematica envervolgens indedynamica.Het isechterook zeergoedmogelijkenverdedigbaaromeenanderevolgordevoordezedriedelentevolgen.Hetiseenideaalthemaomtelerendatdewetmatighedenen formules van de eenparige en de eenparig veranderlijke beweging, producten zijn van hetmenselijke denken of van geïdealiseerde bewegingen die in de praktijk van het leven slechts bijbenaderingvoorkomen.Verder is het een doelstelling om de gegevens die in de bewegingsleer proefondervindelijk zijnverkregen te verwerken in tabellen en grafieken, waar dan op hun beurt de achterliggendewetmatighedenuitworden afgeleid.Dit is tegelijk een goede aanloopnaar de analyse in het vakwiskunde van het eerste jaar van de derde graad, zodat begrippen zoals functie, afgeleide encontinuïteitvanuithetconcretekunnenwordenaangebracht.Depedagogischeachtergrondvoorhetbehandelenvandebewegingsleeropdezeleeftijdligto.m.hierin dat het doelgerichte karakter van bewegingen aansluit bij het feit dat de leerlingen in detweedegraadlangzamerhandeigendoelenvoorhunlevengaanformuleren.Er worden vakoverschrijdend doelstellingen gedeeld met de vakken aardrijkskunde (druk,temperatuur,astronomie:krachten,beweging)enwiskunde(grafischevoorstellingopbasisvaneenfunctievoorschrift)


3.2Leerplandoelstellingenenleerinhoud

3.2.1 Algemene:wetenschappenenvaardighedenLeerplandoelstellingen:

Deleerlingenkunnen

LPD1.onderbegeleidingeenonderzoeksmethodegebruikenbijhetonderzoekvaneennatuurwetenschappelijkprobleem(GEM1);

Verschillendeaspectenkomenhierbijaanbod:

o eenonderzoeksvraaghanterenenhierbijhetfenomeennauwkeurigbeschrijven;

o eenhypotheseofverwachtingformulerenmaartegelijkzichoefeneninterughoudingenonbevangenheidt.a.v.heteindresultaat;

o meteenaangereiktemethodeeenexperiment,eenmetingofeenwaarneminguitvoerenenhierbijspecifiekmateriaalcorrecthanteren.Ditkanindividueelofingroepwaarbijmateriaalentechniekaangereiktworden;

o onderzoeksresultatenvanuitdewaarnemingvanproevenofvanuiteenbeschrijvingvanhetonderzochteverschijnseltreffendverwoordenen/ofineentabelofeengrafiekweergeven;

o uitdata,eentabelofeengrafiekrelatiesenwaardenafleidenomeenbesluitteformuleren;

o andere proefopstellingen vinden waar het fenomeen zich op gelijke of anderewijzeuitspreekt;

o andereverschijnseleninrelatiebrengenmethetwaargenomenfenomeen.

LPD2.vaardigomgaanmetnauwkeurigheidvanmeetwaardenenwetenschappelijketerminologie,symbolenenSI-eenhedencorrectgebruiken(GEM2);

LPD3.productetiketteninterpreterenenveiligenverantwoordomgaanmetstoffen(GEM3).

3.2.2 WetenschapensamenlevingLeerplandoelstellingen:

Deleerlingenkunnen

LPD4.bijhetverduidelijkenvanduurzaamheidsvraagstukkenwetenschappelijkeprincipeshanterendiebetrekkinghebbenopgrondstoffenverbruik,energieverbruik,biodiversiteitenhetleefmilieu(GEM4);

LPD5.denatuurwetenschappenalsonderdeelvandecultureleontwikkelingduidenendewissel-werkingmetdemaatschappijopecologisch,ethischentechnischvlakillustrerenenexperimentenofwaarnemingeninklassituatiesmetsituatiesuitdeleefwereldverbinden(GEM5).


3.2.3 BiologieDeleerplandoelstellingenvanbiologiegeldenvoordehelegraadenvragenomeengoedeafstemmingvanwaterwanneerwordtbehandeldalserverschillendelerarenlesgevenindetweeleerjaren.1. DeviernatuurrijkenLeerplandoelstellingen:DeleerlingenkunnenLPDB1.nauwkeurigemacroscopischewaarnemingenenmetingenuitvoerenbijplantendierommorfologischekenmerkenenverschillentebeschrijven(ETB1).LPDB2.nauwkeurigemicroscopischewaarnemingenenmetingenuitvoerenopplantaardigen/ofdierlijkweefsel(ETB1).LPDB3.aandehandvaneenalgemeenvergelijkendoverzichtvandeviernatuurrijken:

mineralenrijk,plantenrijk,dierenrijkenmensmetvoorbeeldengelijkenissenenverschillenbeschrijvenenineeneenvoudigeclassificatieplaatsen(ETB1,B2,enB7).

Leerinhouden:

• Algemeenvergelijkendoverzichtvanmineralenrijk,plantenrijk,dierenrijkenmens.2. MensendierLeerplandoelstellingen:DeleerlingenkunnenLPDB4.metvoorbeeldenhetonderscheidtussenmensendierillustrerenzoals: -depijlsnelleevolutievanhetdiernaardegeslachtsrijpheidversusdetrage,zelfbewuste

ontwikkelingvandemens; -hetinstinctief,driftmatigevanhetdierversusdewilsdaadvandemens.LPDB5.metvoorbeeldenhetverschiltussenaangeborenenaangeleerdgedragillustreren(ETB3).Leerinhouden:

• Vergelijkingtussenskelettenvan:o volwassenenenkinderen;o mensendier;o alsuitbreiding:manenvrouw.

• Verschilleninlichaamsbouwtussenmensendieri.v.m.deopgerichtehouding.• Debegrippenevolutieenretardatie(alsuitbreiding:inleidingtotdepaleontologie).• Aangeborenenaangeleerdgedrag.

3. Menskunde

Leerplandoelstellingen:

Deleerlingenkunnen


LPDB6.volgendestelselsbeschrijven,ditzowelwatbetreftbouw,functieenwerking:hetzenuw-zintuigstelsel,hethart-enbloedvatenstelsel,hetlymfestelsel,hetademhalingsstelsel,hetspijsverteringsstelsel,hetuitscheidingsstelsel,hethormonaalstelselenhetvoortplantingsstelsel(ETB4);

LPDB7.verbandenleggentussenenkeleorgaanstelsels,hungezondewerkingenmogelijke

stoornissen,endefysiekeofpsychischeactiviteitvandemens(ETB5);

LPDB8.onrechtstreeksaandachtopbrengenvoordeeigengezondheidendievananderen,voorhuneigenlichaamendatvananderenenlerenenkelevoorwaardenkennenvooreengezondelevenswijze;

LPDB9.illustrerendatmicro-organismenuiteenlopendefunctiesvervullenindenatuurenbijde

mensinsamenhangmetaandachtvoordegezondheid(ETB9).Leerinhouden:

• Verbandentussenorgaanstelselsenfysiekeofpsychischeactiviteitvandemens.• Bouw,functieenbetekenisvoordemensvan:

o Hetzenuwstelsel.o Dezintuigen,alsbrugtussenmensenwereld.

§ Alsuitbreiding:dezintuigenmethunbouwenfunctiebespreken.§ Alsuitbreiding:dezintuigenvandemensvergelijkenmetdievande

dieren.o Hethart-enbloedvatenstelsel:

§ Bouwenfunctie.§ Ontstaanenacceptatievangeneeskundigebegrippenentheorieën.§ Geneeskundigeenfilosofischeopvattingen.

o Hetlymfestelsel.o Hetademhalingsstelsel.o Hetspijsverterings-enuitscheidingsstelsel.o Hethormonaalstelsel.o Hetmannelijkenvrouwelijkvoortplantingsstelsel:

§ primaireensecundairegeslachtskenmerken;§ rolvangeslachtshormonenbijdemenstruatiecyclus;§ methodesvanregelingvanvruchtbaarheidbeschrijvenenbespreken.

o Alsuitbreiding:overeenkomstigeorganenbijdiereno Alsuitbreiding:ontwikkelingvandeorganenvanembryototouderling

4. EcologieLeerplandoelstellingen:DeleerlingenkunnenLPDB10.viaeenaangebodenbegrippenkaderomschrijvenwateenecosysteemisenkunnenhet

belangaantonenvanbiodiversiteitineenecosystemen(ETB11);

LPDB11.debegrippenecosysteemenbiodiversiteitmetvoorbeeldenillustreren(ETB11);LPDB12.vertrekkendvanuitgerichtewaarnemingophetterrein,organismenenhunhabitatzoals

eenvijverindebuurt,eenbiotoopopschool,deheide,eenakkere.d.beschrijven(ETB1,B6).


LPDB13.enkelefactorenopsommendie

• positiefwerkennaarbiodiversiteitzoalsmindermaaienvanbermen,aanleggenvanecoducten,paddenschermene.d.

• negatiefwerkennaarbiodiversiteitzoalsmonocultuur,versnipperingvanhetlandschap,gebruikvaninsecticidenenpesticidene.d.(ETB11);

LPDB14.voorbeeldengevenvaninteractiestussenorganismenenhunomgeving,tussenorganismenvandezelfdesoortenorganismenvanverschillendesoorten(ETB8);

LPDB15.eenminderzichtbareproces,aanleunendbijdechemischeprocessen,zoalsfotosynthesealseeneenvoudigemateriekringloopenenergiedoorstromingineenecosysteembeschrijven(ETB10).

Leerinhouden:• Hetbegripecologie(natuurlijkevenwicht,huishouden,natuursamenhangen).• Hetbegripbiosfeer.• Eenlevensgemeenschap/ecosysteem:

o klein(zoalseenvijver,eenbiotoopopschool);o groot(zoalsdeheide,eenanderelandschapsvorm,eenakker);o rolvanproducenten,consumenten,reducenten.

• Organismen:o interactiestussenorganismenenhunomgeving;o interactiestussenorganismenonderling;o ophetterreinorganismenwaarnemenenhunhabitatbeschrijven.

• Milieuproblemen,draagkrachtvandeaardei.v.m.voedsel,energieengrondstoffen.


3.2.4 ChemieDeonderstaandeopdelinghoudtookverbandmetdespreidingoverdetweeleerjaren.Deel1(Fenomenologie)geldtvoordehelegraad.Deel2(Organischechemie)isvoorbestemdvoorheteerstejaarendeel3(Anorganischechemie)wordtinhettweedejaarbehandeld.Inbeideleerjarenwordenminstens4proevendoordeleerlingenuitgevoerd.Groepenvan2tot4leerlingenwordenaanbevolen.1. FenomenologieLeerplandoelstellingen:DeleerlingenkunnenLPDC1.opbasisvanwaargenomenfysischeeigenschappentijdensleerlingenproevenen

demonstratieproevenmetgerichtewaarnemingsopdrachten,mengselsherkennenalshomogeen,heterogeen,alseenoplossing,emulsieofsuspensie(ETC1)enbovendieneengeschiktemethodesuggererenomeenzuiverestofuiteenmengselteisoleren;

LPDC2.aandehandvanwaarnemingeneenchemischereactieclassificerenals:

o neerslag-,gasontwikkelings-ofneutralisatiereactie;o endo-,exo-energetisch(ETC6).

LPDC3.metvoorbeeldenbegrippenillustrerenzoalsconcentratie,verzadigdeoplossing,

oververzadigdeoplossing,kookpuntverhoging,osmose.2. Organischechemie/initiatiekoolstofchemie Fotosynthese(devormingvandeplant)en

deomzettingsprocessenvandeplant/omzettingvansuikersLeerplandoelstellingen:DeleerlingenkunnenLPDC4.dekoolzuurassimilatiealseenfundamenteelbiochemischlevensprocesbegrijpen,waarbij

devasteplantgevormdwordtuitwater,lucht(koolzuurgas)enlichtenkunnenenkeleeigenschappenvandestoffenkoolstofmonoxideenkoolstofdioxide(koolzuurgas)opnoemenendevoorwaardenvoordevormingomschrijven(ETC4);

LPDC5.hetverbanduitleggentussendefotosynthesebijdeplantendeademhalingbijmens(ET

C5)endeonlosmakelijkebandtussenmensennatuurverstaan. LPDC6.aandehandvandeverbrandingvanplantaardigestoffenhetbegripverbrandingmet

voorbeeldenuitleggen(ETC2);

LPDC7.metvoorbeeldenuitleggendateenstofaltijdisomtezettennaareenanderestofdieophaarbeurtweeromgezetkanworden;

LPDC8.enkeletypischeeigenschappenoftoepassingenaangevenvanbijv.glucose,sacharose,zetmeel,cellulose,methanol,…);


LPDC9.deeigenschappenvandestofklassenvandealcoholen,decarbonzuren,deethersendeestersopsommenenhunbereidingschematischweergeven(ETC7);

LPDC10.deeigenschappenvandeelementenkoolstofenwaterstofbeschrijven(ETC8)endaarmeedeeigenschappenvergelijkenvandestofklassenvanalcolholen,carbonzuren,ethersenesters.

Leerinhouden:

• De samenstelling van lucht, de specifieke eigenschappen van lucht, de rol van lucht bijaërobeverbranding.

• Degassenzuurstofenstikstof.• Koolzuurgasenkoolstofmonoxide.• Defotosynthese• Inoverlegmetdeleraarbiologie(ziehierboven):deinvloedvandemensophetmilieu,de

economischeenecologischebelangendiedaarbijeenrolspelen,plaatsingindetijdi.v.m.:o hetbroeikaseffect;o zureregen;o afbraakvandeozonlaag;o vervuilingdoorfossielebrandstoffen(eventueelleerlingenproeven).

• De processen van verbranding en verkoling: eigenschappen en gevolgen (eventueelleerlingenproeven).

• Deeigenschappenvano koolstofo waterstof

• Deeigenschappenvan:o zetmeel(eventueelleerlingenproeven);o suiker(eventueelleerlingenproeven);o etherischeoliën.

• Deeigenschappenendebereidingvan:o ethanolenmethanol(eventueelleerlingenproeven);o diëthylether(eventueelleerlingenproeven);o azijnzuur;o esters;o glucoseensacharose(eventueelleerlingenproeven);o zetmeelencellulose(eventueelleerlingenproeven);

endeonderlingevergelijkingvandezestoffen(eventueelleerlingenproeven).• Alsuitbreiding:dechemischeomzettingvansuikerinalcoholinfunctievaneenonvolledig

ademhalingsproces(gisting)kanproefondervindelijkvastgesteldworden.Anderesuggestieszijndeomzettingvanwijnnaarazijn,deomzettingvanalcoholnaaretherendevormingvaneenester.

• gelijkenissenherkennentussendeeigenschappenvanenkeleorganischestoffenendievankoolstofen/ofwaterstof,diefenomenologischtebenoemenzijnals‘koolstofnatuur’en/of‘waterstofnatuur’.Bijdevergelijkingzijndevolgendeaspectenaanteraden:

o hetvoorkomen:hoeverhoudtdeaggregatietoestandvandestofzichtotdievankoolstof(alsvastestof)enwaterstof(alsextreemvluchtigestof)?

o devorming:studievandechemischereactiewaarbijdestofontstaat,vergelijkenmethetontstaanvankoolstofdoorverkolingenvanwaterstofenwaterstofrijkestoffendoorontbinding,belangvandenevenproductenkoolzuurgasenwater.

o deverbranding:inwelkemateisergelijkenismethetgloeienvankoolstofenhetontvlammenvanwaterstof?Welkaandeelhebbenkoolzuurgasenwaterdampin


deverbrandingsproducten?

• Iederonderwerpkangeactualiseerdworden:

o Wisselwerking tussen de chemie, de technologische ontwikkeling en deleefomstandighedenvandemens:- positieveennadelige(neven)effectenvanchemischetoepassingen;- socialeenecologischegevolgenvanchemischetoepassingen;- ecologische en economische belangen die de ontwikkeling van de

chemiestureni.v.m.bijv:ü fossielebrandstoffenü milieubelastingbijverbrandingü bierbrouwen,wijnmakenü narcotica,pijnstillers,drugsü cosmetica,parfums,aroma'sinvoedingswarenü voedingszurenü industriëlebereidingvanstoffen

o Ookhetprocesvandefossielerestantenvanplantenkanwordenbestudeerd:vandodeplanttotaardolieenaardgas.

3. Anorganischechemie:zouten,zurenenbasenLeerplandoelstellingen:Deleerlingenkunnen

LPDC11.vanuitdewaarneminghetoplossenvanverschillendestoffeninwaterbeschrijvenmetnamedat:

• deoplosbaarheidvanverschillendezouten(natriumchloride,kopersulfaat,kaliumnitraat,calciumcarbonaat,…)afhankelijkisvantemperatuur(ETC3);

• dekristalvormeeneigenschapisvaneenzoutendatverzadigingeenvoorwaardeisvoorkristallisatie;

LPDC12.voorbeeldengevenvanenkelebelangrijkezouten,zurenenbasenmethunspecifiekeeigenschappen(ETC10)enmetnameaandehandvandealgemeneeigenschappenhetverschiluitleggentusseneenzuur(zoalsbijv.waterstofchloride-zoutzuurofdi-waterstofsulfaat-zwavelzuurofwaterstofnitraat-salpeterzuur)eenbase(zoalsbijv.natriumhydroxide,ammoniak)eneenzout(zoalsbijv.natriumchloride,kopersulfaat,kaliumnitraat,calciumcarbonaat(ETC9);

LPDC13.opbasisvandenaameenstofherkennenalszout,zuurofbase(ETC12);

LPDC14.enkelezeeralgemenewetmatighedentoepassenbijdereactietussenzuren,basenofzoutentoepassenomeenmogelijkereactietussentweestoffentevoorspellen;

LPDC15.verklarendateenzouteenevenwichtstoestandofeenmiddenistussenzuurenbase,maardanmetnieuweeigenschappen(bv.kristallijn)(ETC13);

LPDC16.begrijpenwatdepH-waardeis,kunnendepH-waardevaneenoplossinginterpretereneneenindicatorgebruikenomdepHtemeten(ETC11).


Leerinhouden:

Fenomenologischestudievanzouten,zurenenbasen:• Oplossenvanzouten:(eventueelleerlingenproeven)

o oplosbaarheid;o concentratie;o onverzadigde,verzadigdeenoververzadigdeoplossing;o kristalwater;o kookpuntverhogingenvriespuntverlaging.

• Kennismakingmetenkelezouten:nameninhetdagelijksgebruikenvoorkomen.Winningvankeukenzoutentoepassingen.

• Algemenekenmerkenvandezouten.• Kristalliserenvanzouten:(eventueelleerlingenproeven)

o voorwaardentotkristallisatie;o eigenschappenvandekristallen;o gegevensomtrentkristalgroei;o gehydrateerdeenniet-gehydrateerdezouten;o uitbreidingdieaanteradenis:leerlingenzelfkristallenlatenmaken.

• Diffusieenosmoseindenatuur(eventueelleerlingenproeven).• Splitsenvanzouteninzurenenbasen:(eventueelleerlingenproeven)

o heteffectvandoorgedrevenverhittingvanzouten(pyrolyse);o naamgevingenbesprekingvanenkelezurenenbasen;o zuurtegraadendeverdunningsreeks;o indicatorenvoorzuren,basenenzouten.

• Zoutvormingena.d.h.v.experimentenenreactieschema’s:(eventueelleerlingenproeven)o neutralisatiereacties;o verdringingsreactievaneenzuuruitzijnzout;o verdringingsreactievaneenbaseuitzijnzout;o uitwisselingsreactiesvanzouten.

• Zintuiglijkeenfysicochemischekenmerkenvan:(eventueelleerlingenproeven)o zouten:

- natriumchloride;- kopersulfaat;- kaliumnitraat;- calciumcarbonaat.

o zuren: - waterstofchloride/zoutzuur;- (di)waterstofsulfaat/zwavelzuur;- waterstofnitraat/salpeterzuur.

o basen:- natriumhydroxide;- ammoniak.

• Naamvormingvanzouten,zurenenbasen• Ph-waardebepalenopbasisvaneenbepaaldeindicatoréndiePH-waardeinterpreteren.


3.2.5 Fysica

Deonderstaandeopdelinghoudtookverbandmetdespreidingoverdetweeleerjaren.Deel1(Wetenschapensamenleving)geldtvoordehelegraad.Delen2(Warmte)en3(Elektriciteit)zijnvoorbestemdvoorheteerstejaarendelen4(Krachtenbeweging)en5(Arbeid,energieenvermogen)wordeninhettweedejaarbehandeld.Overdehelegraadwordenminstens4proevendoordeleerlingenuitgevoerd.Groepenvan2tot4leerlingenwordenaanbevolen.1 Wetenschapensamenleving

• Mogelijketechnischetoepassingen:

o werking;o wisselwerking tussen de fysica, de technologische ontwikkeling en de

leefomstandighedenvandemens;o positieveennadelige(neven)effectenvanfysischetoepassingen.

• Deeconomischeenecologischebelangendiedeontwikkelingvandefysicagestuurdhebbenbijvoorbeeld i.v.m.:

o potvanPapin,hogedrukpan;o stoommachine,stoomturbine(alternatief:windmolen);o verbrandings-ontploffingsmotor,uitlaatgassen;o koelkast,koelvloeistof,geiser,centraleverwarming.

2 Warmte


DeleerlingenkunnenLPDF1.volgendebegrippentoelichten: -warmtegeleiding/stroming; -warmtestraling; -uitzetting(inclusiefwerkenmettabellenenformules);LPDF2.hetbegripwarmtecapaciteitalseigenschapvaneenstofafleidenuiteenreeks

opwarmingsproevenwaarbijtijdsduur,hoeveelheidstof,toenamevantemperatuurenaardvandestofgevarieerdworden(ETF1).

LPDF3.aandehandvanproevenenproevenreeksenenerzijdsengebruikmakendvangegevenstabellenenuitzettingsformulesanderzijds,eenvoudigevraagstukkenronduitzettingvanmetalenenvloeistoffenoplossen;

LPDF4.debegrippenspecifiekewarmtecapaciteitenwarmte-uitwisselingkwalitatiefenkwantitatiefhanteren(ETF3,ETF4);

LPDF5.defaseovergangentussendeaggregatietoestandenbeschrijven(ETF2);

LPDF6.hetdeeltjesmodelvaneengashanterenomdebegrippendrukenabsoluutnulpuntteverduidelijkenenhetbegripdrukenhydrostatischedrukkwalitatiefenkwantitatiefhanteren(ETF5);

LPDF7.uitwelbepaaldeproevenenproevenreeksendeidealegaswetafleiden(ETF6)enin


formulesuitdrukken;

LPDF8.eenaantaltoepassingenvandegaswet,zoalsdekoelkastendeontploffingsmotor,bespreken(ETF7);

LPDF9.degevormdebegrippenuitdewarmteleertoetsenaandeconcretewerkelijkheiddoorverschillendetechnischetoepassingenzoalsdestoomturbine,hetbimetaal,dekoelkast,deontploffingsmotorendestraalmotortebeschrijven(ETF8).

Leerinhouden:

Dithoofdstukgeeftzeervelemogelijkhedenvoordemonstratieproevenenleerlingenproeven•Hetverbrandingsproces+zelfontbranding(eventueelleerlingenproeven).•Vierwarmtefenomenen(eventueelleerlingenproeven)

o warmtegeleiding/stroming;o warmtestraling;o uitzetting+tabellen+formules;o warmtecapaciteit.

•Aggregatietoestanden/fase-overgangen(eventueelleerlingenproeven)o eigenschappenvangassen,vloeistoffenenvastestoffen;o faseovergangentussendezeaggregatietoestanden;o drukafhankelijkheidvankook-ensmeltpunt;o gaswetten:proeven+formules+toepassingen;o absolutetemperatuur;o kritischedrukentemperatuur.

Verderwordtaandachtgeschonkenaan

•Hetdeeltjes-enbotsingsmodelvaneengasterverklaringvandruk

3 Elektriciteit


Deleerlingenkunnen

LPDF10.aangevenwelkeelementenessentieelzijnterverkrijgingvaneenelektrischestroomkring(ETF9);

LPDF11.dewetvanOhmbeschrijvenentoepassen(ETF10);

LPDF12.aandehandvanenkelevoorbeeldendeprincipesvanserie-enparallelschakelingentoepassen(ETF11).

Leerinhouden:

In de eerste graad werden in het vak techniek al experimenten uitgevoerd. In de tweede graadwordtookhierdeoverstapgemaaktnaardeformules.

• Elektrischestroomkring(eventueelleerlingenproeven).• Debegrippenspanning,weerstandenstroomsterkte(eventueelleerlingenproeven)waarbijde

stroomsterktewordtgezienalseffecttussenspanningenweerstand.• DewetvanOhm(eventueelleerlingenproeven).• Serie-enparallelschakeling(eventueelleerlingenproeven).


Alsuitbreiding• Ontstaan,bestaanvanelektriciteit.• Opwekkenenaantonenvanladingen.• Degeslotenelektrischekring:

o inductie(mogelijkookzelfinductie)o eventueelmogelijketechnischetoepassingen(eventueelleerlingenproeven):

-luidspreker,microfoon,telefoon; -dynamo,transformator,bobine; -elektriciteitscentrale.4 Krachtenbeweging:Statica-kinematica-dynamicaLeerplandoelstellingen:Deleerlingenkunnen

LPDF13.verschillendesoortenkrachtenenhunuitwerkingbenoemen(ETF12);

LPDF14.hetvectorieelkaraktervaneenkrachttoelichten(ETF13)enkrachtenvolgensdezelfdeenverschillenderichtingensamenstellenalsresulterendekracht(ETF14);

LPDF15.zowelwoordelijkalswiskundigvolgendebewegingenbeschrijven: -eenparigerechtlijnigebeweging(ETF16,ETF17); -eenparigveranderlijkebeweging(ETF18)(ETF20); -devalbeweging; -verticaleworp; -eenparigcirkelvormigebeweging

LPDF16.debegrippenzwaartekracht,veerkracht,gewichtenmassadichtheidkwalitatiefenkwantitatiefhanteren(ETF15).

LPDF17.aandehandvanenkelevoorbeeldenhettraagheidsbeginselbenoemen(ETF19).

Leerinhouden:

Krachten(statica)Erwordtgewerktvanuitconcretevoorbeeldenentoepassingen.Leerlingenziendandateenkrachtdeoorzaakkanzijnvanvervormingen,verplaatsingenenveranderingenvandebewegingstoestandvaneenvoorwerp.Alsvoorbeeldvanvoorstellingswijzewordtdevectorgebruikt.• Definitievan'kracht'(eventueleleerlingenproeven).• Metingvan'kracht'(eventueleleerlingenproeven).• Actie-&reactiekrachten(eventueleleerlingenproeven).• Samenstellen&ontbindenvankrachten(eventueleleerlingenproeven)• Uitbreiding:

- koppel,momentvaneenkracht;- werktuigen,bruggen,kranen.

Bewegingsleer(kinematica)De kinematica is een mooi voorbeeld om wetmatigheden en formules te leren ‘inzien’ en‘begrijpen’. De gegevens die hier gebruikt worden, worden zo veel mogelijk proefondervindelijkvastgesteld.Hetwiskundigverwerkenervanvormtookeenbelangrijkonderdeel.Deze leerinhoud


endetebehalenleerplandoelstellingenzulleneengrootdeelvandeleerstofendusvandelestijdinbeslagnemen.• Eenparigebeweging(eventueelleerlingenproeven)

- hetbegripsnelheid;- formuleendiagrammen.

• Eenparigveranderlijkebeweging- debegrippenversnellingenvertraging;- formulesendiagrammen.

• Valbeweging- vrijeval;- verticaleworpomhoog.

• Eenparigcirkelvormigebeweging- Snelheidalsvectormetconstantelengte,maarveranderlijkerichting;- Centripetaleversnellingalsvector

Alsuitbreiding:• Samenstellingvanbewegingen

- horizontaleworp;- schuineworp.

• Slingerbeweging,eenparigcirkelvormigebeweging.DynamicaDe drie basiswetten van de mechanica (wetten van Newton) worden hier behandeld. Ook dewrijvingskracht,dealgemenegravitatiewetendewettenvanKeplervormeneenmooielinkmethetvakaardrijkskunde.• Dynamischewerkingvaneenkracht.• Hetbegriptraagheid.• Verbandtussenversnelling,krachtenmassa.• Massaengewicht.• Alsuitbreiding:inleidingopgravitatie-enzwaartekracht.

Uitbreiding• Wetenschappelijkeschrijfwijzevangetallen.• Overzichtvangroothedeneneenheden.• Foutendiscussieenfoutentheorie(oorsprongvanfouten,omgaanmetfouten).

5 Arbeid,energieenvermogenLeerplandoelstellingen:DeleerlingenkunnenLPDF18.debegrippenarbeid,energieenvermogenkwalitatiefenkwantitatiefhanteren(ETF21)

dearbeidberekenenbijeenconstantekrachtdieevenwijdigismetdeverplaatsingendegravitatiepotentiëleenergiebijhetaardoppervlak,elastischepotentiëleenergieendekinetischeenergievaneenvoorwerpberekenen;

LPDF19.bijenergieomzettingenhetbegriprendementkwalitatiefenkwantitatiefhanteren(ETF22);


LPDF20.dewetvanbehoudvanenergieformulerenenillustrerenmetvoorbeelden(ETF23).

Leerinhouden:

Uitgangspunt:Omarbeidteverrichtenisenergieomzettingnoodzakelijk.Basisbeginselen van de drie begrippen: arbeid, energie, vermogen, elk bekeken vanuit demechanica:dearbeidbijeenconstantekracht,metdeverplaatsing;degravitatiepotentiëleenergiebijhetaardoppervlak;deelastischepotentiëleenergieendekinetischeenergievaneenvoorwerp.Interessant hier is dat het begrip energie in een breed spectrum aan voorbeelden kan wordengebruikt: groene energie, zonne-energie, duurzaam energiegebruik, enz. zodat een link met deleerstofecologiekanwordengelegd.

4.Evaluatie

4.1Studiebegeleiding,remediërenenevaluatieMetstudiebegeleidingwordtbedoeldhetgeheelvanactiviteitenwaarbijaandeleerlinghulpbijhetlerenwordtgeboden.Dezeactiviteitenwordenvanuitgerichtedoelstellingenopgezetenkunnengeorganiseerdwordenvoorindividueleleerlingen,voorklasgroepenen/ofvooralleleerlingenopschoolniveau.Studiebegeleidinghoudtindathetlerarenteamaandachtheeftvoordeheleontwikkelingvandeleerlingenoogheeftvoorverstandelijkeenemotionelefactorenbijhetleren.Hetbetekenteveneensdathetteamrekeninghoudtmetverschillendeleerstijlen.

Metremediërenwordtbedoeldhetbiedenvanhulpomtekortenoptevangenofwegtewerken.Ookhierishetbelangrijkomdedoelstellingvandeactiviteitenpreciesteomschrijven.

Studiebegeleidingenremediërenzijnuitnodigingenvoordeleerlingtotreflectieovereigenstudie-enleergedrag.Zokrijgenzedekansomgeleidelijkaanverantwoordelijkheidoptenemenvoorheteigenleren.

Studiebegeleidingenremediërenkunnenmetdeevaluatiedeeluitmakenvanhetheleevaluatie-offeedbacksysteem.Deevaluatie,afgestemdopdedoelstellingeninhetleerplan,biedtinformatieoverdewijzewaaropdeleerlingdeelneemtaanhetlerenopschoolmaarbiedteveneensinformatieoverdewijzewaaropdeleraarhenbijhetleerprocesbegeleidt.Voordeleraarisdeevaluatievandeleerlingeneenbronvoorzelfevaluatie.

Evaluatieisgeendoelopzich.Deresultatenvandeevaluatiezijngeeneindpuntmaareenstartvoorbijsturingvanhetleerproces.Formatiefensummatiefevaluerenkunnenaangevuldwordenmetduurzaamevalueren:zichzelflerenevaluerenenheteigenleerprocesmeerenmeerindehandnemeninderichtingvaneenlevenlanglerenenontwikkelen.

Hoeenwatdeleraarzalevaluerenmoettransparantzijnvoordeleerlingen.Ideaalisdatzijopvoorhandwetenwelkekennisaspectengeëvalueerdzullenworden,welkeattitudesenwelkevaardigheden.


4.2Debeoordelingscyclus

4.2.1 BeginsituatieOmdedoelstellingenvanhetleerplantebereikenwordterbijdeevaluatiesteedsuitgegaanvandebeginsituatie.Hetisnodigomdiebeginsituatiezoheldermogelijkinkaarttebrengenbinnendeconcretecontextvandeklasgroepomhetleerprocesdatdeleerlingendoorlopen,optimaaltebegeleiden.Wanneermeneenmaaldebeginsituatieheeftverkend,kanmenhetleerprocesinderichtingvaneendoelopstarten.Insteinerscholenstaatprocesevaluatieinhettekenvandeontwikkelingvandeleerlingen.Evaluerenomtelerenstaatmeeropdevoorgronddanevaluerenvanhetleren.Indeloopvanhetproceskunnenerijkpuntenafgesprokenworden.Opdezemomentenpasteenproductevaluatie(eensummatievetoets).

4.2.2 Debeoordelingscycluszelf• Planeenbeoordeling• Verzamelgegevens• taxeer/waardeer/interpreteerhetbewijsmateriaal• geeffeedback• maakeenverslagvanhetresultaat

1. Eenbeoordelingplannenbetekento.m.datmendoelgerichtdebeoordelingsmethodeafstemtopdeleerplandoelstellingenenopdeleerlingen.Planning,doelenenvormvandeevaluatiewordengecommuniceerdaandeleerlingen.

2. Hetverzamelenvangegevens:

• gebeurtdoorhetobserverenenevaluerendoordeleraarvanopdrachten,taken,oefeningen,groepswerke.d.;

• ofviaportfoliowaardoordeleerlingzelfgegevensleertverzamelendieeenbewijsleverenvanwathijalkan.

3. Hetinterpreteren:

• degegevenswordengetoetstaandecriteriadiedeleraarvoorafduidelijkheeftbepaaldenaandeleerlingenheeftmeegedeeld;

• deleraarhoudthierbijrekeningmetdeleerplandoelstellingenenmetdevakoverschrijdendeeindtermendiehijinzijnvakheeftgeïntegreerd.

4. Hetbeslissen

• ineersteinstantiezaldeindividueleleraareenbeslissingnemenoverdevorderingenendeeindresultatenvandeleerling;

• dieindividuelebeslissingwordtbesprokenengeïntegreerdindebesluitenvandeklassenraad.

5. Hetrapporteren

• Deleerlingkrijgtduidelijkeinformatieoverzijnvorderingen.• Ditgebeurtenerzijdsingeregeldemomentenvanfeedbackvoordeleerlingenen

anderzijdsineenperiodiekeschriftelijkerapportering.Indezeschriftelijkerapporteringkanmengebruikmakenvanzowelquoteringenofscoresalsbeschrijvingeninwoorden.Inheteerstegevalishetbelangrijkdataangegeveniswaardelettersofcijfershetsymboolvanzijn.Uitgangspuntisimmersdatmen


registreertofbepaaldedoelenaldannietzijnbereikt.Alsmenmetwoordenrapporteertishetnodigomgebruiktemakenvaneenheldereeneenvoudigetaal.

Als beoordelaar moet men ervoor zorgen dat men deze procedure volledig doorloopt. Het isbelangrijkdatineenverslagvastgelegdwordtdathetbewijsvanwaterisbereikt, beoordeeldisendathet(voldoende)beantwoordtaandevooropgesteldecriteria.

Er zijn welbepaalde normen en eisen die kunnen gesteld worden in verband met hetbewijsmateriaal.Hetbewijsmateriaalmoetinelkgevalvoldoenaanvolgendecriteria:

• Authentiek:hetbewijsmateriaalmoetzondertwijfeltoegeschrevenkunnenwordenaandebeoordeeldepersoon.

• Geldig:hetbewijsmateriaalisrelevanttenopzichtevanwatmoetwordenbeoordeeld.Metanderewoorden:meetdebeoordelingwatzebeweerttemeten?Iservoldoendeovereenkomsttussenbeoordelingsmethodeenleerresultaten?

• Volledig:allegevraagdenormenwordengehaald.• Recent:menmoeterzekervanzijndathetbewijsmateriaaleenbeheersingvan

vaardighedenofkennisreflecteertdieaanwezigwasophetmomentvandebeoordeling.

• Betrouwbaar:hetbewijsmateriaaltoontopeenaccuratemaniereenconsistentebeheersingaanvanwatmoetwordenbeoordeeld.Metanderewoorden:ishetmogelijkominandereomstandigheden,enmeteenandereleraar/beoordelaartotdezelfderesultatentekomen?

4.3Watkunnenwebeoordelenenhoe?Indebeoordelingvanelkleerstofonderdeelmoeterprimairbewijsmateriaalaanwezigzijnomeenonderbouwdevergelijkingtekunnenmakentussendevaardighedenvandeleerlingendebeoogdeleerresultatenenbeoordelingscriteria.

Primair bewijsmateriaal bestaat uitwaarneming en/of resultaatsbewijs. Bij het verzamelen vanprimair bewijsmateriaalmoetde leraar ervoor zorgen zoveelmogelijk beoordelingscriteria in zijnplanningoptenemen.Waarnemingenresultaatsbewijszullenalvoldoenaaneenbelangrijkdeelvandecriteria,enanderbewijsmateriaalkanwordengebruiktomdelacunesintevullen.Ditzorgtervoordatdebeoordelingsmethodeefficiëntisenrelevanttenopzichtevandeleerling.

Bijdenatuurwetenschappenhoortnogeenextra,vakspecifiekecompetentie:deonderzoekscompetentie.Wetenschappelijkonderzoekindelessenkanonderbegeleiding,alleenofinkleinegroepjes.Deleerlingenoefenenindeverschillendeonderzoeksstappenvooreengegevenprobleem:

ü onderzoeksvraagstellenü hypotheseformulerenü bruikbareinformatieopzoekenü onderzoekuitvoerenvolgensdeaangereiktemethodeü besluitformulerenü reflecterenoveruitvoeringenresultaatü rapporteren

Ookhetevaluerenvanbepaaldeattitudesisbelangrijkmaarnieteenvoudig.Meestalberustdezeevaluatieopwaarnemingendietijdenspracticaoflabowerkgebeuren.Enkelebelangrijkeattitudeszijn:


ü aandachtbestedenaandegesteldeveiligheidsvoorschriftenü correcteomgangmetmateriaalenproductenü verantwoordelijkheidnemenbijproefuitvoeringenü zinvoornauwkeurigheidenobjectiviteitü bereidheidtotsamenwerken;komentotbillijketaakverdelingingroep

Mogelijkewaarnemingenenresultaatsbewijzenwaaroverdeleraaruiteindelijkbeschikt:

• toetsen(kortemondelingeofschriftelijkeoverhoringen,herhalingstoetsen);• vaardigheidsgerichte/competentiegerichte(groeps)opdrachtenmet

evaluatielijsten;• oefeningenindeklasenthuis;• realistischeenbetekenisvolleprojecten;• observatiesvanwaarneembareattitudegedragingendietijdenshetleerproces

geobserveerdkunnenwordendoorleerlingenenleraarzoalsklasactiviteit,netheidenvolledigheidvandocumentenenverbeteringen;

• reflectieoverhetleerprocesaldannietopgenomenineenportfolio.• Evaluatievandeonderzoekscompetentie• portfolio:eenverzamelmapwaarinleerlingeneenselectievanwerkenen

materialenbewarenenvoorzienvancommentaar(ditkanookco-evaluatie,peerevaluatieenzelfevaluatiezijn).

Alsmenovergaattothetbetrekkenvandeleerlingenzelfbijhetevaluerenishetgoedomheneenpaarvruchtbareprincipesaanteleren.Kortsamengevatbetekentdit:werkenmettopsentips.Topszijndezakendieeruitspringeninpositievezin.Hetisbelangrijkdatdeleerlingennegatievefeedbackzolerenformulerendatdeandererietsmeekandoen.Hetbesteisomtegelijksuggestiesoftipsterverbeteringvanmindergoedepuntentegeven.

Voorbeeld:Naproeffysica:Injouwproefresultatenstondennogwatfouten.Hetbeeldvanjegrafiekkloptedanookniethelemaalmetdegrafiekaanbord.Hebjejeproefresultatennaastderesultatenvanjemedeleerlinggelegd?Ofkunje,indienjemerktdaterfoutievegegevenszijn,zelfjefoutopsporenofdeproefopnieuwmaken?


VOORBEELD: (Zelf)evaluatieleerlingenproef/proeven1) Technischevaardigheden:kanjedetechniekjuisttoepassen?Techniek Beoordeling:

onvoldoendevoldoende

goed

zeergoed

Vb.meteendruppeltelleropdejuistemanierietstoevoegenaaneenvloeistof

2) Zelfstandigheid:kanjezonderhulpvanleerkrachtenklasgenotenwerken?Verschillendestappeninhetwerk Beoordeling:

Continuhulpnodig

Metveelhulp

Metweinighulp

Zonderhulp

Vb.hetmakenvandeproefopstelling

3) Zorg:kanjeveiligwerken?Veiligheidsvoorschriften Beoordeling:

NiettoegepastSlechttoegepast

Goedtoege-past

Perfecttoegepast

Vb.geenchemischevloeistoffenindeafvoergieten

4) Orde:kanjenetjeswerken?Orde Beoordeling:

onvoldoendevoldoende

goed

zeergoed

Vb.opruimenmateriaalengereedschap

5) Persoonlijkevaardigheden:Jebent…

• Ergonnauwkeurig–eerderonnauwkeurig–nauwkeurig–ergnauwkeuriginVbopschrijvenenverwerkenvandemeetresultaten

• Snelafgeleid–somsafgeleid–eerdergeconcentreerd–erggeconcentreerdbijVbwaarnemenvandeverschillendechemischereacties

• Nooitactiefbetrokken–weinigactiefbetrokken–meestalactiefbetrokken–altijdactiefbetrokkenbijVbhetgroepswerkrond…


5.MinimalemateriëlevereistenOmditleerplaninoptimaleomstandighedenterealiseren,moetdeleraaroverdenoodzakelijkeuitrustingendidactischmateriaalkunnenbeschikken.Viavestigingsoverstijgendevakgroepwerkingkanookafgesprokenwordendatmateriaaluitgeleendkanwordenvaneenandereschool/vestigingbinnendescholengemeenschapsteinerscholenvooreenbepaaldeperiode.

5.1.AlgemeenOpschoolmoetenenkeleophetinternetaangeslotencomputersaanwezigzijnzodathieropeventueel–daarwaarheteenfunctionelemeerwaardeheeft-opzoekingenen/ofverwerkingenkunnengebeuren.OokoverheadprojectorenTVenvideokunnenvanpaskomen.Aangezienhetdemonstrereneneventueelookhetzelfuitvoerenvanproeveneenbelangrijkonderdelenkanzijnvandelessennatuurwetenschappenindetweedegraad,moethetwetenschapslokaalminstensbeschikkenovereenruimeexperimenteertafelmetindenabijheidvoorzieningenvoorgas,elektriciteit,watereneenaansluitingvooreenteclubrander.Bijleerlingenproevenwordteruitgegaanvangroepenvan2tot4leerlingen.

5.2.BiologieVolgendehulpmiddelenzijnvoorhetvakbiologieonontbeerlijk:• chronometervoorproevenoverhartslag-enademritme;• eenstaandmenselijkskelet;• overheadprojectoromslidesteprojecteren;• eenreeksschedelsvandieren(minimum:roofdier,knaagdier,hoefdier)• microscoopmetpreparaten.Volgendehulpmiddelenwordenaanbevolen:• grotewandplatenmetafbeeldingenvanorganen• lichaamsskeletvantenminsteenkelezoogdiereneneventueelookvogels• videocamerametTV,typeflexcamom:

o detailstevergroteno opeenmicroscoopaantesluiten

• apparatuurvoorproefnemingenmetzintuigen:o smaakproeveno waarnemenvandezintuigfunctiesvandehuidmetbehulpvanelektrischestroomo bepalenvandegehoordrempel

• verzamelingfossielenvangewerveldenenongewerveldenvoorvergelijkingmethedendaagseorganismen

• enkeleorganenvanslachtvee(zoalshart,nierenenlongen)omtebestuderen.


5.3.Chemie

Voor de lessen Chemie in de tweede graad, moet het wetenschapslokaal beschikken over eenafsluitbare,maar verluchte kast voorhetopbergen van chemische stoffendienodig zijn voordeexperimentenendeleerlingenproeven.Hetlokaalmoetgoedverluchtenverlichtzijnenbeschikkenovereenafzuigingkastvoorschadelijkegasseneneenbrandalarminstallatie.Volgendehulpmiddelenzijnvoorhetvakchemieonontbeerlijk:• bunsenbrander;• staanders;• driepikkels;• klemmen;• metalengaasjes;• noodzakelijkeglaswerkvoordeleerlingenproeven:

- erlenmeyers,bekerglazen,maatglazen;- kolvenmetplatteenmetrondebodem;- roerstaven,trechters,pipetten;- Gewone,vuurvasteengrotereageerbuizen.

5.4.FysicaVolgendehulpmiddelenzijnvoorhetvakfysicaonontbeerlijk:• Voordewarmteleer:- voldoendehittebestendigekolvenenreageerbuisjesvoorleerlingenproeven;- thermometers(-10°Ctot150°C)(1per4leerlingenbijleerlingenproeven);- teclubranders(1per4leerlingenbijleerlingenproeven).

• Voordeelektriciteitsleer:- veiligestroombron(AC,DC),regelbaar(maximum30Vbijleerlingenproeven);- Volt-Ampèremeter(grootdidactischmodel,analoog);- magneten;- spoelen;- stroomdraad,fiches,stekkers,bananenstekkers;- multimeters(1per4leerlingenbijleerlingeproeven);- lampjesmethouder,LED’s.

• Bewegingsleer- Chronometers(1per4leerlingenbijleerlingenproeven);- knikkers,kogels.

• Krachten- gewichten;- dynamometers;- veren.


6.MethodologischewenkenDitleerplanvoordenatuurwetenschappenisonderverdeeldindriegrotegehelen:biologie,chemieenfysica.Dealgemenewetenschappelijkevaardighedengeldenvoordedrieleergebieden.Hetfenomenologischwaarnemenenaccuraatbeschrijvenvanhetwaargenomeneisdaarbijvangrootbelang.Verderishetexplicietdebedoelingomvanuitdesamenhangtevertrekkenomdannaardeonderdelentegaan.Indenatuurisallesmetalles,onlosmakelijk,verbonden.Daaromishetbijv.goedomeersteenalgemeenvergelijkendoverzichtvande4natuurrijkentebehandelen:mineralenrijk,plantenrijk,dierenrijk,mensenrijk.Aangezienditonderwerpvervatzitindebiologieperiode9deklas,wordtersterkaanbevolenomdezeeersttelatenkomeninhetschooljaar,daarnapaschemieenfysica.Debiologiebehandelthetlevende:plant,dier,mens.Defysicabehandelthetnietzintuigelijkwaarneembare,hetnietstoffelijke.Dechemiebehandeltdestoffelijkheidvanalles.Hetisbelangrijkomooklinksteleggennaaranderevakken,zoalsvaakhierbovenaangegevenindeleerinhouden.Bijkomendedocumentatie,tervoorbereidingvandelessennatuurwetenschappen,isverkrijgbaarbijdeFederatieSteinerscholen.

CODA:

Eengoedereizigerheeftgeenvasteplannenenisniettotaalgerichtophetaankomen.Eengoedekunstenaarlaathaarintuïtie

devrijeloop.Eengoedewetenschapperheeftzichvanconceptenbevrijd

enbehoudtdeopenheidvoorwatis.

VrijvertaalduitdeLaotechingvanLaoTse

160129 Nat Wet ASO II - Steinerscholen · 2020. 8. 25. · Leerplan Natuurwetenschappen tweede...

Documents

Transcript of 160129 Nat Wet ASO II - Steinerscholen · 2020. 8. 25. · Leerplan Natuurwetenschappen tweede...