Examencommissie AardrijkskundeDomeinoverschrijdende leerdoelen Maatschappelijke rol v. aardrijkskundeRuimtelijke beroepenvelden Klimaatonderzoek, meteorologie, seismologie, hydrografie, bodemonderzoek, weg- en waterbouw, delfstofwinning, energie, landbouw, milieukunde, crisisbeheer en water-,natuur- en landschapsbeheer Verkeer- en transportsector Vastgoed, ruimtelijke ordening en planologie Binnen- en buitenlands bestuur en beleid, politiek en bij internationale organisaties Geo-informatie en ict Reiswereld Internationale handel JournalistRuimtelijke onderzoeksdomeinen Internationale migratieMigratie is verbonden met economische, politieke, sociale, juridische, cultureel-religieuze en ecologische oorzaken die zich in de herkomstregios situeren, maar ook met de beeldvorming over de potentile regios van bestemming. Integratie en sociale cohesie: De participatie van immigranten en hun nakomelingen in de samenleving verloopt vaak moeizaam: hoge werkloosheid, laag scholingsniveau, oververtegenwoordiging in criminaliteitsstatistieken, een minder goede gezondheid en discriminatie zijn daar aanwijzingen van. Migratie en ontwikkeling Migratie wordt wereldwijdsteeds meer een deel van het dagelijkse leven. Door nieuwe technologien en toenemende transportmogelijkheden blijft de interactie tussen regio's van herkomst en regio's van bestemming bijzonder intens.Plaatsbepaling op de aarde Absolute en relatieve liggingBij de absolute ligging maak je gebruik van geografische cordinaten, bij de relatieve ligging beschrijf je hoe iets ligt ten opzichte van andere dingen. Absolute ligging: Degeografische breedteenlengte. Relatieve ligging: Beschrijving van de ligging ten opzichte van de omgeving.

Vb.: Tilburg ligt op ruim 51 graden noorderbreedte en 5 graden oosterlengte (absolute ligging). Tilburg ligt in de provincie Noord-Brabant aan de A58 tussen Breda en Eindhoven in (relatieve ligging).GPS (=Global positioning system)Satellietnavigatieis een vorm vanradionavigatiewaarbij gebruik wordt gemaakt vansatellieten. Het is een systeem waarmee mensen wereldwijd, onafhankelijk van weersomstandigheden, hun plaats kunnen bepalen.Standplaatsbepaling van GPS via satellietensysteemGps gebruikt 32 (bij opstart 24) verschillende satellieten die elk in een van de zes banen op 20.200 km hoogte cirkelen. Deze banen zijn zodanig samengesteld dat vanaf elke plaats op aarde altijd minstens vier satellieten waarneembaar zijn.Het meetprincipe van het Global Positioning System is gebaseerd op de afstandsmeting tussen satelliet en ontvanger en het bekend zijn van de positie van de satelliet. De afstanden tussen de satelliet en de ontvanger worden uit de gemeten looptijden vanradiogolvenafgeleid.De kaartSchaal De schaal is de vergrotings- of verkleiningsfactor. Deze wordt uitgedrukt in eenbreuk. Als het model 10 kleiner is dan het origineel, dan is de verkleiningsfactor 0,1. Of anders geschreven, of nog anders 1: 10(=meest gebruikelijke) De 'schaal' 1: 10 geeft dus aan dat 1 cm van het model 10 cm van het origineel betreft.Soorten: schaal 1: 1 betekent ware grootte schaal 1: X betekent dat verkleind is afgebeeld schaal X: 1 betekent dat vergroot is afgebeeldBepalen van afstanden Met de lijnschaal:Op een lijnschaal kun je de afstand onmiddellijk aflezen. De lengte van de lijn stelt de afstand voor van de maat die erbij vermeld wordt.Met de breukschaal:Een breukschaal geeft de verhouding tussen de afstand op de kaart en de werkelijke afstand op het terrein.Symbolen en elementen op een topografische kaart

Soorten kaarten Topografische kaart Eentopografische kaart of stafkaart (topo = plaats, grafisch = beschrijvend) is eenkaartdie bedoeld is om zo getrouw en volledig mogelijk een deel van het aardoppervlak te beschrijven door de weergave van onder meer het relif, de natuurlijke kenmerken, de infrastructuur, de bebouwing, de natuurlijke grenzen, de bestuurlijke grenzen en gebruikte toponiemen.Thematische kaart Eenthematische kaartis eenkaartwaarop kenmerken (grootheden) van n of meerdere thema's zijn afgebeeld. Voorbeelden zijn bodem-, bevolkingsdichtheden-, klimaat- en grondgebruikkaarten. Als extra informatie voor de orintatie wordt vaak een beperkte set topografische zaken toegevoegd, zoals belangrijke plaatsen, rivieren, landsgrenzen en soms ook hun toponiemen.Geografische kaartEengeografische kaartis een getrouwe afbeelding van een geografisch gebied op een plat vlak. Bepaalde kaartelementen zoals wegen en gebouwen kunnen wel overdreven groot weergegeven worden om ze beter zichtbaar te maken terwijl details zoals kleine bochten van wegen, rivieren en andere kleine terreinelementen juist door generalisering weggelaten worden. Schematische kaart Bij eenschematische kaartligt de nadruk minder op de juistheid van de afbeelding van een gebied. Aan aspecten als verhoudingen, afstanden en onderlinge ligging worden concessies gedaan omwille van een bepaald gebruik, of om bepaalde informatie effectief over te brengen zonder dat men belang of aandacht heeft voor bepaalde geografische details. GIS (= geographic information system)Eengeografisch informatiesysteem(meestal afgekort tot:GIS) is eeninformatiesysteemwaarmee (ruimtelijke) gegevens of informatie over geografische objecten, zogehetengeo-informatiekan worden opgeslagen, beheerd, bewerkt, geanalyseerd, gentegreerd en gepresenteerd.GIS-databanken: temporele informatie toevoegen (tijdsinformatie). Daarmee zou je dan bijvoorbeeld een vraag kunnen stellen zoals: 'welk oppervlak had een bepaald meer op een bepaalde datum' of 'geef de datum waarop dit bepaald meer deze bepaalde weg overspoelde'.Welke info in gis databank? vooral hoogte-informatie en informatie over wegen, grenzen en rivieren

Ruimtelijke ordening stad en platteland Wisselwerking stad en platteland Ontstaanplaats van een stad of gemeenteSite van een stad: plaats waar de nederzetting is ontstaan en ontwikkeld in functie van lokale landschapskenmerken. Meestal waar handel plaatsvindt, waar rivieren zijn (watervoorziening), Verschillende stadspatronen

Stedelijke hirarchie in Belgi er zijn vijf grote steden: Brussel, Antwerpen, Gent, Luik en Charleroi; er zijn 17 regionale steden: Bergen, Namen, Brugge, Leuven, Hasselt, Kortrijk, Mechelen, Doornik, Aalst, Oostende, Verviers, Turnhout, La Louvire, Sint-Niklaas, Roeselare, Aarlen en Genk; er zijn 31 goed uitgeruste kleine steden, dit wil zeggen met een hoge uitrustingsscore en een penetratiegraad van eigen bevolking van minstens 60%, alsook een extern aangetrokken bevolkingsaantal dat even groot is of groter dan de intern aangetrokken bevolking; er zijn 18 behoorlijk uitgeruste kleine steden die een intermediaire positie innemen; er zijn 32 zwak uitgeruste kleine steden, dit wil zeggen met een redelijk zwakke uitrustingsscore, die minstens 45% van de eigen bevolking aantrekken en met een externe flux die minstens 40% bedraagt van de interne flux.Stedelijk leefcomplex

Stedelijke functies Stadskern: handel, horeca, recreatie, toerisme, administratie, gebouwen, kerk, winkels Kernstad: wonen, economische activiteiten Woonkern: wonen Agglomeratie: jonge gezinnen, extensieve vorm van bodemgebruik (veel tuinen) Stadsgewest: wonen, (bevolking pendelt veel voor werk in de stad)Verstedelijking Rurbanisatie: bevolking in de landelijke gebieden maakt steeds meer gebruik van werkgelegenheid en voorzieningen in de stad Suburbanisatie: migratie vanuit de stad naar de nabije landelijke omgevingMeten van verstedelijking Vereisten : Bevolkingsdichtheid minimum 300 inw/ km Grootste woonkern meer dan 2000 inw (waarvan 70% gemeentelijke bevolking) Minder dan 20% van de bevolking => agrarische sector Minstens 35% van de bevolking werkt => nijverheid Minstens 25% werkt => handel en verkeerProblemen door verstedelijking Files door pendelaars (teveel autos) Slaapgemeentes (ontvolking van de stad), inwoners werken, winkelen in andere stad versnippering van open ruimte = verkaveling), natuurgebieden worden woonwijken segregatie (= neiging van versch. sociale groepen en ondernemingen om zich in afzonderlijke stadsdelen te vestigen, => rijk trekt weg als arm verschijnt en omgekeerd.) resultaat is dat in de stad gelijke sociale groepen geconcentreerd voorkomenoplossingen? Werk creren, meer winkelcentra, recreatie in slaapgemeentesAlgemene structuur stadsgewest Stadsgewest is het geheel van de agglomeratie(= stedelijke woonkern aanpassen aan gemeentegrenzen) en de banlieue(= buitenste zone van de stad). Het is de hele ruimtelijk vergrote structuur waarbinnen de uiteengelegde basisactiviteiten van de stedelijke landschap, namelijk wonen, werken, opvoeden, winkelen, cultuurbeleving en ontspanning, in overwegende gelokaliseerd zijn. Tussen deze activiteiten bestaan intense relaties zodat een functioneel geheel wordt gevormd dat in belangrijke mate naar de traditionele kernstad georinteerd blijft.

Erfgoedwaarde traditionele landschappen De Vlaamse ArdennenDeVlaamse Ardennenzijn een heuvelachtigestreekin het zuiden van deBelgischeprovincieOost-Vlaanderenvarirend in hoogte tussen 88 en 145 meter. De streek is niet duidelijk omlijnd, maar meestal bedoelt men hiermee hetarrondissement Oudenaardeen de stedenZottegemenGeraardsbergen. De streek is een officieel erkendRegionaal Landschapen vormt een bekende toeristische regio. De heuvelrij loopt over detaalgrensover in hetHenegouwsePays des Collines, dat geografisch een geheel vormt met de Vlaamse Ardennen.Het Brabants Leemplateau DeBrabantse Leemstreekis het centrale gedeelte van deLeemstrekeninBelgi, begrensd in het oosten doorHaspengouw(waterscheidingslijn tussenDijleenGrote Gete, doorlopend tot Namen), in het zuiden door deBeneden-Samberen hetBekken van Charleroi, in het westen door deHenegouwse Leemstreek(Zennevallei en waterscheiding Zenne- Sennette) en het Centrumbekkenen in het noorden door de lijnBrussel-Leuven-Tienen.De Condroz DeCondrozis eenBelgischelandstreekinWallonidie zich uitstrekt over de provinciesNamen,Luik,Henegouwenen een klein stukje van de provincieLuxemburg, met hoofdplaatsCineyin Namen. De Condroz is een eerder vruchtbare landbouwstreek, met heel wat leemgronden. Tussen de akkers en de weiden vindt men verspreid kleine bosjes. De Condroz zelf, wordt ten westen van de Maas ook "tussen Samber en Maas" genoemd. Ten Oosten van de Maas heet de Condroz gewoon "Condroz".Ruimtelijke planning Structuurplan Vlaanderen Het RSV (ruimtelijk structuurplan Vlaanderen) zorgt voor maximale bescherming van de resterende open ruimte en de steden te herwaarderen zodat zij aangename plekken worden om te leven. Rol van de overheid? Het RSV toestemming geven (goedkeuring), erkenning en subsidiring van strategische projecten.

4 principes van RSV :1. gedeconcentreerde bundeling = meer bundeling van bebouwing binnen een bestaand patroon van deconcentratie, van spreiding.2. Poorten als motor van ontwikkeling: zeehavens, HST-stations, luchthaven van Zaventem.3. Infrastructuur als bindteken: spoor-en autowegen, kanalen4. Het fysisch systeem als ruggengraat: open ruimte met het netwerk van beek-en riviervalleien, grote bosgebieden, agrarische ruimte.+Ruimtelijke uitvoeringsplannen (RUPs)/ gewestplannenVerschil tussen een uitvoeringsplan en structuurplanUitvoeringsplan: is een plan waarmee de overheid in een bepaald gebied de bodembestemming vastlegt. (vervangen gewestplannen) Structuurplan: overheid geeft in grote lijnen aan hoe zij Vlaanderen ruimtelijk wil zien evolueren. Voorbeelden van duurzaam ruimtegebruikIn woongebieden: Meerdere huizen bouwen op dezelfde plaats (flats, hoge appartementen) Onbewoonde huizen afbreken =>recreatiecentra van maken,In industriezones: havenbeleid Interne reserves gebruiken voor industrile ecosystemen, koppelen van processen Vb Sidmar en Electrabel: hoogovengas als energiebron Vb EZH: warmte en CO2 voor tuinbouwGemeentelijke uitvoeringsplannen (BPA en APA)BPAs( bijzondere plannen van aanleg ) zijn gemeentelijke bestemmingsplannen die in de verleden gemaakt werden om het gewestplan te verfijnen (gewestelijk bestuursniveau)Een BPA legt voor een welbepaald gebied verordenend vast: - wat de bestemming is en welke activiteiten er mogelijk zijn; - wat de inrichting is: waar bebouwing kan komen en aan welke voorwaarden (zoals oppervlakte, hoogte, materiaalgebruik, ...) die moet voldoen.APAs (algemene plannen van aanleg) geven informatie over een heel grondgebied van een gemeente

De kosmische ruimteStructuur van het heelal en de aardeOptische telescoop: Optische telescopen worden gebruikt voor waarnemingen in zichtbaar licht. Ze worden onderverdeeld in lenzen en spiegel-telescopen (refractors en reflectors), met als verschil het gebruik van lenzen of van spiegels voor het opvangen en convergeren van licht, afkomstig van een hemellichaam.Voor- en nadelen optische telescoop? Geen kleurafwijking (chromatische aberratie) Enkel s nachts te gebruiken Geen wolken Er mag niet te veel kustmatig licht zijn -> lichtvervuiling(-pollutie) Best waarnemen op grote hoogte in droge gebieden (bv. Andes)Radiotelescoop: is een radioantenneen ontvanginstallatie speciaal voor het waarnemen vankorte golfradiosignalen, afkomstig van astronomischeobjecten.Voor en nadelen radiotelescoop? Radioastronomie kan overal op Aarde Radioastronomie kan ten alle tijden, zowel dag als nacht en bij elk weertype. De apparatuur is temperatuurgevoelig. Deresolutiekan hinderlijk zijn, maar een interferometer vormt hier een oplossing. Het vormen van een radiobeeld of een radiokaart vergt veel geduld en veel werkIdeale standplaatsen voor telescopen Zo veel mogelijk wolkenloze nachten. Dit vereist een relatief ijle en droge lucht. Deze wordt vooral op grotere hoogte gevonden, zo mogelijk boven de wolken (inversielaag). Stabiele temperatuur. Door de grote warmtecapaciteit van water heeft de nabijheid van grote zeen een stabiliserende invloed op de temperatuur. Weinig wind en weinigluchtturbulentie. Ver van bebouwing, waardoor er minder stof in de lucht zit. Weinig omgevingslicht (lichtvervuiling).Het Dopplereffect Hiermee wordt de beweging van een hemellichaam bepaald m.b.v. golflengteverschuiving. Het is de schijnbare verandering van golflengte en frequentie van geluid of licht (of andere golfverschijnselen) door een snelheidsverschil tussen zender en ontvanger.wanneer een ster zich van de waarnemer af beweegt => roodverschuiving wordt dichter naar rood geschoven

wanneer een ster zich naar de waarnemer toe beweegt => blauwverschuivingskleur wordt naar blauw verschovenHet radiovenster Werken met radiogolven Werken ook overdag Grote parabolische schotels Enkel radiogolven tussen 1cm en 20m Veel kleine = 1 grote Gevolg? Interferometrie = meerdere telescopen worden met elkaar verbondenRuimteonderzoek en maatschappelijke relevantie wetenschappers willen graag weten wat het effect van de afwezigheid van zwaartekracht is op het menselijk lichaam. Dit uiteraard met het oog op toekomstig langdurig verblijf in de ruimte. Daarbij moet worden gedacht aan het verblijf van mensen in ruimtelaboratoria als het huidige Internationale Space Station (ISS), maar zeker ook naar verdere ruimtereizen, zoals naar Mars.Blootstelling aan geringe zwaartekracht heeft allerlei gevolgen, bijvoorbeeld voor de bloedsomloop en voor de kalkafzetting in botweefsel. Maar er zijn ook andere effecten, zoals desorintatie. ander onderzoek dat van belang is voor langdurig verblijf in de ruimte is het gedrag van bacterin. Uit onderzoek is inmiddels gebleken dat micro-organismen zich in de ruimte sneller vermeerderen dan op aarde. Dat kan consequenties hebben, in de eerste plaats voor een afgesloten werkruimte als het ISS, maar ook voor het gedrag van micro-organismen die ieder mens van nature bij zich draagt. een onderzoek van de Technische Universiteit Eindhoven en Philips naar het gedrag van het lichtgevend plasma in hogedruk-lampen. Het onderzoek is bedoeld voor ontwikkeling van een nieuwe generatie, zeer zuinige plasmalampen, waar Philips momenteel mee bezig is. De ontlading in de lamp blijkt mogelijk gevoelig te zijn voor twee factoren: de zwaartekracht, en/of magnetische eigenschappen. Om deze laatste goed te kunnen onderzoeken, moet de eerste worden uitgeschakeld, en dat kan onder micro-zwaartekracht. In de ruimte dus.Afstanden in het heelal: lichtjaar Afstand licht in 1 jaaronthouden: lichtjaar = afstand 1 lichtjaar = 9461 miljard km 1 lichtminuut = 17987547,480 km 1 lichtseconde = 299792,458 km1 lichtjaar = 63.240 AE1 AE = 150.000.000 kmEnkele voorbeelden van afstanden afstand maan-aarde: 1,3 lichtseconden afstand zon-aarde: 8,3 lichtminuten afstand Poolster-aarde: 466 lichtjarenStructuur van de heelal Zie schema heelal Structuur van een galaxieVerschillende sterren die gegroepeerd voorkomen noemen we eensterrenstelsel (= galaxie of melkwegstelsel). En sterrenstelsel bevat miljarden sterren. Het sterrenstelsel waartoe onze zon behoort, noemen we de Melkweg.Ligging v. aarde t.o.v. andere hemellichamenEen andere afstandsmaat die wordt gebruikt is de astronomische eenheid (AE, Engels: AU). 1 AE komt +- overeen met de gemiddelde afstand tussen de aarde en de zon.Enkele voorbeelden:

afstand aarde-zon: 1 AEafstand zon-Jupiter: 5,2 AEafstand zon-Pluto: 39,5 AEafstand aarde-maan: 0,0026 AE

Het zonnestelselSamenstelling zonnestelsel + onderdelenOns zonnestelsel bestaat uit:1. de Zon2. acht planeten (waarvan zes met manen)3. dwergplaneten4. plantoden (al dan niet met manen)5. kometen6. meteorieten7. interstellair stofEen planeet is een hemellichaam dat voldoet aan drie voorwaarden.1. het beweegt in een vaste baan om de zon2. het is vrijwel rond3. de baan is vrij van andere objecten

Binneplaneten: Planeten met een baan binnen de aardbaan (Mercurius en Venus)Buitenplaneten: Planeten met een baan buiten de aardbaan (Mars t.e.m. Jupiter) Op basis van hun grootte en samenstelling, verdelen we 8 planeten in twee groepen: Terrestrische planeten: Mercurius, Venus, Aarde en Mars ze bevinden zich het dichtst bij de zon in sommige opzichten lijken ze op de aarde (terra) het zijn betrekkelijk kleine en vaste planeten met relatief veel zware elementen (ijzer, nikkel,zuurstof) en een grote gemiddelde dichtheid (4 tot 5 keer de dichtheid van water). ze hebben geen of weinig manen Gasplaneten of reuzenplaneten: Jupiter, Saturnus, Uranus, Neptunus zijn verder verwijderd van de zon zijn heel groot en hebben een kleine vaste kern die omgeven is door een hele dikke gaslaag. In die gaslaag zitten grote hoeveelheden waterstof, helium en methaan. ze hebben door die dikke gaslaag een kleine gemiddelde dichtheid. ze hebben veel manen

De zon (kenmerken, bouw, afmetingen,)

kern en convectiezoneKernreacties vinden plaats (kernfusie) => veel energie komt vrij. Die energie wordt vanuit het centrie gestransporteerd via straling en bereikt zo de convectiezone. Daar wordt de energie verder geleid via convectie. (Convectie is een natuurkundig fenomeen waarbij gassen of vloeistoffen onder invloed van druk, temperatuur of dichtheid gaan stromen. Bij de zon uit zicht dat concreet in de vorming van een soort vloeibare gasbellen)fotosfeerRond de kern en de convectiezone vinden we de atmosfeer van de zon. Die atmosfeer bestaat uit dicht gassen, de fotosfeer en ijlere gassen (de chromosfeer) De fotosfeer is het deel van de zon dat we het best kunnen waarnemen en wordt daarom ook als het 'oppervlak' van de zon beschouwd.Bijna al het licht dat we van de zon (of van andere sterren) waarnemen, komt uit de fotosfeer (vandaar de naam, van Grieks 'footos+ sfaira', lichtbol). 300 tot 500 km dik. (het dichtst bij de kern) is de temperatuur het hoogst (ongeveer 6500 graden Kelvin) Naarmate de afstand tot de kern groter wordt, daalt de temperatuur.Chromosfeer en coronaRond de fotosfeer zit nog een ijle gaslaag, die zelf uit twee delen bestaat: de chromosfeer en de corona. Samen vormen zij de eigenlijke atmosfeer van de zon. begint op ongeveer 500 km van de kern van de zon ongeveer 1500 km dik. De temperatuur er stijgt bij toenemende hoogte. De corona is enkele honderdduizenden kilometers dik en ook daar blijft de temperatuur stijgen. zenden zij veel minder licht uit. zijn ook minder goed (visueel) waar te nemen. Alleen bij een totale zonsverduistering waarbij de maan de fotosfeer bedekt, is de chromosfeer waar te nemen. Hij ziet eruit als een dunne, lichtrode ring. De corona vormt een soort halo rond de chromosfeer.Zonnevlekken zijn relatief donkere vlekken op het oppervlak van de zon. Ze hangen samen met koelere plekken op de zon. Hoe meer er te zien zijn, hoe actiever de zon.Gevolgen van zonneuitbarstingen ( = zonnewind) Gevaarlijk voor de gezondheid van ruimtevaarders doordat zij niet beschermd worden door deVan Allen-gordels. De hoog- energetische deeltjes kunnen hetDNA beschadigen, met ziekte of de dood als gevolg. Hevige zonnewinden kunnen leiden tot storingen in het elektriciteitsnetwerk en in communicatienetwerken. Lange kabels werken als langeantennes; door de ionenstroom van de zonnewind ontstaan er (doorinductie) elektrische stromen in. Dit kan tot beschadigingen leiden. Ook computers en satellieten kunnen beschadigd raken. Weliswaar hebben zij maar korte leidingen, maar ze zijn veel gevoeliger ook voor kleine inductiestromen.De bewegingen van planetenDe planeten voeren een cirkelvormige beweging uit. Daarbij zijn altijd twee krachten van belang: de middelpuntvliedende en de middelpuntzoekende. De zon trekt de planeten door haar grote massa naar zich toe, maar door hun cirkelbeweging worden de planeten ook (en met dezelfde kracht) weggeslingerd van de zon. De twee krachten houden elkaar in evenwicht en daardoor hebben de planeten een vaste baanAndere hemellichamen (bouw, ontstaan, bewegingen) Planetoden (ook wel asteroden) zijn planeetachtige hemellichamen die wel iets gemeen hebben met planeten en dwergplaneten, maar er ook fundamenteel van verschillen.De term asterode wordt gewoonlijk alleen gebruikt voor groepen van kleine hemellichamen die een omloopbaan rond de zon hebben. de massa is klein en de zwaartekracht is dus te klein om voor een bolvorm te zorgenKometen zijn kleine hemellichamen die in (een soort) baan rond de zon draaien. bestaan uit ijs, gas en stof ( "vuile sneeuwballen) als de komeet dicht genoeg bij de zon is en warm wordt smelt een deel van de materie waaruit ze bestaat en ontstaat er een gigantische gaswolk (= coma) waarin zich stof- en gasdeeltjes bevinden die vrijgekomen zijn uit de kern. De zonnewind blaast die deeltjes weg uit de gaswolk, waardoor de komeet een staart krijgt. Die staart is altijd van de zon weg gericht. Er zijn twee soorten kometen: kometen die in een ellipsvormige baan rond de zon bewegen en die dus geregeld opnieuw te zien zijn (geregeld is relatief, want sommige doen er duizend jaar of meer over om hun baan af te lopen) kometen die een paraboolvormige baan hebben. Ze gaan tot aan de zon, maken een U-vorm rond de zon en verdwijnen dan weer. Kometen met een ellipsvormgie baan, noemt men periodieke kometen. Een probleem met periodieke kometen is dat ze elke keer wanneer ze in de buurt van de zon komen een deeltje van hun materie verliezen. Op termijn raken ze opgebruikt.Meteorode: voorwerp uit de ruimte dat aangetrokken wordt door een hemellichaamMeteoor: lichtverschijnsel veroorzaakt door een meteorode die opbrandt tijdens zijn tocht doorde atmosfeerMeteoriet: het niet-opgebrande overblijfsel van een meteorodeHeelal De oerknalDe bekendste theorie over het ontstaan van het heelal is die van de big bang. Een andere naam hiervoor is'oerknal'. Volgens deze theorie zat lang geleden het hele heelal dicht opeen gepakt. Er was n zeer kleine, vreselijk hete bol van materie. De dichtheid moet ontzettend groot zijn geweest.Ongeveer 18 miljard jaar geleden ontplofte deze bol met een enorme klap. Waar die explosie door kwam, zullen we wel nooit te weten komen. Met een enorme snelheid werd de materie in alle richtingen weggeslingerd.In enkele minuten tijd ontstonden de bouwstenen van het heelal, zoals waterstof en helium.Pas veel later ontstonden hieruit sterrenstelsels (ook wel 'melkwegstelsels' genoemd) en afzonderlijke sterren.Mogelijke evoluties van het heelal Het Dopplereffect wijst er op dat de andere galaxien zich van ons verwijderen. Hubble stelde ook vast dat deze snelheid evenredig was met de afstand van de galaxie tot ons: hoe verder het stelsel, des te sneller verwijdert het zich. Met andere woorden: het heelal dijt uit. Evolutie kwam op gang wanneer de eerste protonen, elektronen en neutronen zich vormden, dan kernen en uiteindelijk atomen. Met de vorming van neutrale waterstof begon de er kosmische straling uitgestraald te worden. Uiteindelijk begon het tijdvak van structuurvorming, wanneer materie zich begon te vormen in de eerste sterren en quasars en uiteindelijk de sterrenstelsels, clusters van sterrenstelsels en superclusters. Over de toekomst van het universum is vooralsnog weinig gekend.De aarde in het zonnestelsel Aardrotatie De rotatie om haar as is verantwoordelijk voor dag en nacht: een gegeven plek op aarde komt door de aswenteling afwisselend op verlichte en onverlichte kant van de aardbol terecht.De baan van de aarde om de zon bepaald ook het ritme van de seizoenen. De askanteling van de aarde blijft vast tegenover de sterren, waardoor dan weer het noordelijk, dan het zuidelijk halfrond meer zonlicht krijgt, naargelang de plaats van de aarde op haar baan.De baan en rotatie van de aarde zijn ook verantwoordelijk voor de dagelijkse en jaarlijkse bewegingen van de sterrenhemel.a) De dagelijkse bewegingEr zijn enkele waarnemingen die wijzen op een rotatie van de aarde om haar eigen as. De aarde draait rondom haar as in ongeveer 24 uur tijd van west naar oost.Waarneming:Alle hemellichamen bewegen schijnbaar van oost naar west. De rotatie-as gaat door de noordpool en de zuidpool.Gevolgen van aardrotatie De vorm van de aarde: geode (afgeplatte polen) De opeenvolging van dag en nacht De afwisseling van eb en vloed De veranderende positie van de sterren t.o.v. de waarnemer Niet alle plaatsen op aarde bewegen even snel: de snelheid aan de polen (90 NB of ZB) bedraagt aan de polen bijgevolg 0km/u, op 60 NB al 835km/u, voor 51NB is dit 1000km/u. en voor de evenaar bedraagt dit 40.000 km/24u = 1667 km/uDoor deze veranderede omtreksnelheid ontstaat de zogenaamde corioliskracht. Door de rotatie wijken de winden af ( corioliskracht) Het tijdsverschil tussen verschillende plaatsen360 = 24 u, hoeveel graden verschil is er dan voor een tijdsverschil van n uur? 15. 1=4 min en 1= 4 sec Het is middag of 12 u zonnetijd voor bepaalde plaats op aarde, wanneer de zo, op die plaats haar hoogste punt bereikt culminatie Alle plaatsen op dezelfde meridiaan hebben op het hetzelfde ogenblik middag. Als het bv. 12 u zonnetijd in Brussel is, zal het in Oostende 11u52 zijn (ligt meer naar het westen) en in Luik 12u06 (ligt meer in het oosten)In oefeningen zijn er 2 vragen mogelijk: ofwel wordt er gevraagd naar het conventionele tijdsverschil (burgerlijke tijd/ horloge tijd) ofwel moet je het theoretische tijdsverschil (volgende de zonnetijd) tussen 2 plaatsen berekenen.b) De jaarlijkse bewegingOver welke beweging gaat het hier? De verplaatsing is tegenwijzer van de aarde rond de zon in een ellipsvormige baan. eerste wet van KeplerHoe lang duurt de aardrotatie exact? 365d 5u 48 min 45 secEen normaal kalenderjaar duurt 365 d, dit wijkt dus af van de exacte tijd van de aardrevolutie, daarom heeft men een schrikkeljaar: 366 dagen vorige:2012 volgende 2016Maar ook dit is nog geen perfecte benadering, daarom zijn eeuwjaren geen schrikkeljaar behalve als ze deelbaar zijn door 400.Uit de eerste wel van Kepler weten we dat de zon in brandpunten van de ellips staat. De afstand tot het perihelium =het punt het dichtst bij de zon is niet zo heel veel kleiner dan de afstand tot het aphelium= het punt het verst van de zon: 151.900.000 km ten opzichte van 147.100.000 kmhet eclipticavlak: Vlak waarin de aardbaan rond de zon ligt.Aardrevolutie (baan, ongelijke duur v. seizoenen)Gevolgen van de aardrevolutie en deze schuine stand van de aardbol zijn: De seizoenen Het verschil in lengte tussen dag en nacht volgende breedteliggingen en de seizoenen De culminatiehoogte van de zon varieert met de seizoenenDe aarde draait rondom de zon in de loop van het jaar, samen met de schuine stand ten opzichte van de zon heeft dit als gevolg dat de zon een verschillende invalshoek heeft door het jaar door. Uit de geprojecteerde slides is het duidelijk dat het noordelijk halfrond in juni de hoogste invalshoek kent, terwijl dit voor het zuidelijk halfrond in december is.Het begin van de seizoenen worden gekenmerkt door de volgende gebeurtenissen:Lente: op 21 maart staat de zon loodrecht op de evenaar duurt de dag overal op aarde 12 uurZomer: 21 juni is de langste dag op het noordelijk halfrond. De zon staat nu loodrecht op de Kreeftskeerkring. Vanaf de noordpoolcirkel duurt de dag 24 uur en op de noordpool zelf staat de zon nu op zijn hoogste stand. Op de zuidpool daarentegen is het nu constant nachtHerfst: op 23 september staat de zon loodrecht op de evenaar duurt de dag overal op aarde 12 uurwinter: 22 december is de kortste dag op het noordelijk halfrond. De zon staat nu loodrecht op de Steenbokskeerkring en maakt een hoek van 43 met de Kreeftskeerkring. Vanaf de noordpoolcirkel duurt de nacht 24 uur. De zuidpool vangt nu 24 uur per dag zonlichtsituatie 1 21/3 en 23/9 Welke pool is van de zon afgekeerd? Geen van beide Waar vallen de zonnestralen loodrecht in? Evenaar De zonnestraken reiken juist tot aan de polen Welk seizoen is het dan op onze breedste (50NB) lente - herfst

Wat is de lengte van dag en nacht? Gelijk = 12 uur Culminatiehoogte van de zon? 40 De zon komt op in het oosten en gaat onder in het westende seizoenen zorgen voor 3 grote klimaatzones.Breedteligging en zonekenmerken

Polaire zonePooldag en poolnacht

Intermediare zone4 seizoenen

IntertropenLoodrechte inval van de zon: nat/droogseizoen

Intermediare zone4 seizoenen

Polaire zonePooldag en poolnacht

Ruimtevaart en haar toepassingen Geostationaire en polaire satellietenHet zijn 2 types weersatellieten. Geostationaire of geosynchrone weersatellieten cirkelen om de Aarde boven deevenaarop hoogten van 35.880 kilometer. Dat doen ze net zo snel als de eronder roterende aarde. Door deze beweging blijven zij stationair met betrekking tot de roterende Aarde en kunnen zo beelden van de volledigehemisfeermet hun visuele eninfrarodesensorenonophoudelijk registreren of overbrengen. De nieuwsmedia gebruiken de geostationaire foto's in hun dagelijkse weerpresentatie als enige beelden. Polair cirkelende weersatellieten zoals de genoemde NOAA satellieten omcirkelen de Aarde op hoogten van 720 tot 800 km in een ononderbroken vlucht van noord naar zuid grofweg van pool tot pool. DeVerenigde Staten,China,IndiaenRuslandhebben polair cirkelende meteorologische satellieten.Teledetectieis de techniek om informatie te verkrijgen over voorwerpen d.m.v. instrumenten die er niet rechtstreeks contact mee maken. ( luchtfotografieensatellietfoto's) actief systeem: de sensoren van de vliegtuigen,sturen eerst zelf eenradarsignaal uit en vangen dan het teruggekaatste radarsignaal en verwerken dit. Dit heeft als voordeel dat er ook beelden in het donker kunnen gemaakt worden aangezien men geen zonlicht nodig heeft. passief systeem: Passieve sensorendetecteren signalen die op natuurlijke wijze beschikbaar zijn, b.v. weerkaatst zonlicht of thermische straling afgegeven door een doelwit. (vb: multispectrale scanner &microgolfradiometer.) Het interval waarbinnen een sensor kan registreren noemt men de spectrale gevoeligheid van de sensor.

Satellietgebruik: 1. Communicatiesatelliet: verzorging van telefoon-, radio-, televisie- en internetverbindingen over lange afstanden (vb. Artemis)2. Navigatiesatelliet: plaatsbepaling op aarde met bijvoorbeeld GPS (vb. Galileo)3. Observatiesatelliet: observatie van milieuverontreiniging, maken van landkaarten en4. observeren van het heelal (vb. Envisat)5. Onderzoekssatelliet: wetenschappelijk onderzoek bij gewichtloosheid6. Spionagesatelliet: militaire toepassingen7. Weersatelliet: hulpmiddel bij weersvoorspellingen (vb. Meteosat)Beroepen Weerman/vrouw Radioloog (CAT scan) SoldaatWeer en klimaat op aarde Kenmerken van de atmosfeerOpbouw van de atmosfeerDe atmosfeer is een dunne laag van gassen die een planeet bedekt. Onze atmosfeer, ook wel dampkring genoemd, houdt onze planeet op een comfortabele temperatuur (ongeveer 15 graden), doordat hij de warmte van de zon tot op de grond laat doordringen en verhindert dat de uitgaande warmte in de ruimte ontsnapt. De deken van lucht is dun in vergelijking met de aarde zelf. Heeft de aarde een straal van gemiddeld 6370 km, de atmosfeer is slechts gemiddeld 1000 km dik. In de dampkring onderscheidt men wel vier lagen: detroposfeer, destratosfeer, de mesosfeeren dethermosfeer.Troposfeer Detroposfeeris de onderste laag van dedampkringen bevat ongeveer 80% van de totale massa aan lucht. De meestemeteorologische verschijnselen vinden in dit deel van de atmosfeer plaats. De troposfeer reikt boven tropische gebieden tot een hoogte van 16 tot 18 km. Boven de polen gaat hij na slechts 6 km via detropopauzeover in destratosfeer.Stratosfeer Bij deevenaarbegint de stratosfeer op ongeveer 17kilometerboven het aardoppervlak (zeeniveau) en bij de polen op ongeveer 10 kilometer. Op een hoogte van 50 kilometer gaat de stratosfeer over in de mesosfeer.

Het begin van deze laag wordt in tegenstelling tot de onderliggende troposfeer gekenmerkt door een vrijwel constantetemperatuurbij toenemende hoogte, de isotherme laag. Daarboven stijgt de temperatuur en bij ongeveer 47 km bereikt hij weer het vriespunt.Mesosfeer De mesosfeer begint op een hoogte van 50 kilometer en reikt tot 80 85 kilometer. In de mesosfeer daalt de temperatuur met de hoogte, dit in tegenstelling tot destratosfeerwaar de temperatuur toeneemt met de hoogte. Het punt met de hoogste temperatuur is dan ook de scheidslijn tussen de twee lagen. De oorzaak voor dit temperatuursverloop is te vinden in deozonconcentratiedie dichter bij de stratosfeer hoger wordt. Ozon absorbeert straling met eengolflengteonder de 325nanometeren meer ozon geeft dus een hogere temperatuur.Thermosfeer De laag begint op een hoogte van ongeveer 80 tot 85 kilometer en eindigt op een hoogte van 500 1000 km. De laag wordt aan de onderkant begrensd door de mesosfeer. In de mesosfeer neemt detemperatuuraf met de hoogte terwijl in de thermosfeer de temperatuur juist toeneemt met de hoogte. Het omslagpunt markeert de grens hoewel dit punt niet vast ligt. Aan de bovenkant wordt de laag begrensd door de exosfeer. In de exosfeer neemt de temperatuur niet meer toe met de hoogte.Verklaring gelaagde atmosfeerDe ozonlaag beschermt levend weefsel tegen de schadelijke UV-stralen van de zon, en de dichte gassen doen kleine meteorieten tijdens hun val verbranden (vallende sterren). De gassen in onze atmosfeer zijn grotendeels afkomstig van vulkanen. Deze gassen zijn natuurlijke broeikasgassen en zij zorgen aan een aardoppervlak voor een leefbare gemiddelde temperatuur van 15C. Zonder deze gassen zou onze planeet een sneeuwbal zijn.Verklaring natuurverschijnselen atmosfeerVaak betreft het verschijnselen die te maken hebben met deatmosfeer, uiteenlopend vantornado's tot hetpoollicht. Ookgeologischeverschijnselen, zoals die welke voortkomen uit hetvulkanisme, worden natuurverschijnselen genoemd.Warmtebalans In- en uitstraling De zon is de enige uitwendige warmtebron van de aarde. De zonne energie bereikt de aarde bijna uitsluitend onder de vorm van straling. Voor de opwarming van de aarde spelen vooral de lichtstralen een grote rol. Niet alle lichtstralen bereiken evenwel de aarde: een groot deel verdwijnt in de atmosfeer of de ruimte. Ongeveer 49% van de lichtstralen dringt in de aarde (= instraling of insolatie). Deze instraling wordt voor een deel omgezet in warmtestralen of infraroodstraling die de aarde weer uitzendt (uitstraling of radiatie of het albedo).Verklaring warmte of koude transportDe aarde straalt (bijna) evenveel warmte uit als ze aan zonne-energie ontvangt. De dampkring en de aardkorst (vooral ijskappen en oceanen) slorpen het grootste deel van de zonneschijn als warmte op of kaatsen ze als licht terug. Wind, waterdamp en wolken houden een kwart van de zonne-energie dagen, weken of maanden vast. De fotosynthese van de planten zet 1% van de zonne-energie om in chemische energie. Energie die de hele cyclus ondergaat tot fossiele brandstof houdt 0,02% van de zonne-energie soms miljoenen jaren vast.Het natuurlijk broeikaseffect De warmte op de aarde komt van de zon. De helft van de energie (warmte en licht) van de zon wordt voor een deel opgenomen door de aarde zelf, maar voor een belangrijk deel ook teruggekaatst, onder de vorm van infraroodstraling of warmte, de ruimte in. Als we al die teruggekaatste warmte zouden verliezen, dan zou de gemiddelde temperatuur op aarde -18C zijn. Maar dat is niet zo: ze is zon 15C. Dit komt door debroeikasgassen: waterdamp, koolstofdioxide, methaan, lachgas, Die zorgen ervoor dat een belangrijk deel van de warmte die door de aarde wordt teruggekaatst toch binnen de atmosfeer blijft.Net zoals het glas van een broeikas, houden de broeikasgassen onze wereld warm genoeg om er te leven. Dit noemen we het natuurlijk broeikaseffect. Het broeikaseffect is belangrijk. Zonder het broeikaseffect zou de aarde veel te koud zijn om op te leven.Factoren die luchttemperatuur in troposfeer benvloeden 1. breedteligging2. invloed van de zee3. zeestromingen4. hoogteligging 5. bevolkingsgraad6. orintatie van het relif7. bodemsoort en vegetatie8. Luchtcirculatie Land- en zeewinden Zeewindis eenwinddie op een zonnige warme dag met in het algemeen weinig wind, vlak in de kuststreken vanuitzeeplotseling kan opsteken. Door de zeewind ontstaat een enorme afkoeling die afhankelijk van de windsnelheid 20 tot 40 km landinwaarts invloed kan hebben. Het verschijnsel doet zich voor wanneer de temperatuur landinwaarts overdag sterk oploopt. Het zeewater wordt daarentegen niet zo snel warm, waardoor een groottemperatuurverschiltussen land en zee ontstaat.Landwindis een lokalewinddie vanlandnaarzeewaait. Meer specifiek bedoelt men met landwind de wind die 's nachts aan dekustwaait na een mooie zomerse dag. Op gematigde en hogere breedten komt het voor tijdens mooi weer in de warmere jaargetijden, maar in equatoriale streken komt het veel frequenter voor, afhankelijk van dedagelijkse gang. In de poolstreken komt het slechts voor tijdens zeer heldere dagen.Landwind treedt doorgaans op als tegenhanger van dezeewind. In de nacht koelt het land namelijk sneller af dan de zee, waardoor de luchtdruk boven land relatief hoger wordt dan boven zee. Wind zal van dit relatiefhogedrukgebiednaar het relatieflagedrukgebiedboven zee waaien.Algemene luchtdrukverdeling op aardeAan de evenaar door hoge temperaturen => stijgende luchtbeweging dus lage druk Equatoriaal minimumAan de polen door lage temperaturen => dalende luchtbeweging dus hoge druk Polair maximum30 breedte: woestijnen (op grote hoogte drijft lucht vanuit evenaarsgebieden af wegens afkoeling en aardrotatie => hoge druk subtropisch maximumOp 60 breedte botsen ZW winden met NO winden (front-of depressiezone) Subpolair minimumWe krijgen dus per halfrond 4 drukgordels (2 minima en 2 maxima)Drukkernen Hoge en lage drukLuchtdruk ontstaat door het gewicht van de atmosfeer op de aarde.Normale luchtdruk op zeeniveau = 1013 hPa> 1013 hPa = hoge druk / luchtdrukmaximum/ anticycloon< 1013 hPa = lage drukDrukverschillen, herleid tot zeeniveau, worden op kaarten getekend. De lijnen die de plaatsen met gelijke druk verbinden, worden isobaren genoemd. Gesloten isobaren omsluiten een kern van hoge druk (H) of lage druk (L).Hoe dichter de isobaren bij elkaar gelegen zijn, hoe groter de drukgradint (of het drukverschil) tussen plaatsen aan weerszijden ervan gelegen.Winden compenseren de luchtdrukverschillen op aarde en tevens staan zij in voor het transport van energie en luchtvochtigheid.Windrichting rond drukgebieden De luchtverplaatsing gebeurt niet rechtlijnig maar wordt afgebogen door de aardrotatie (Corioliseffect). Elk luchtdeeltje behoudt zijn oorspronkelijke baansnelheid; maar door de aardrotatie wijzigt de richting

Luchtverplaatsingen van gebieden met hoge naar gebieden met lage druk. Verdamping en condensatie Verband tussen absolute, maximale en relatieve vochtigheidDe absolute vochtigheid duidt aan hoeveel waterdamp er aanwezig is in een welbepaalde hoeveelheid lucht (uitgedrukt in g/m).

De maximale absolute vochtigheid duidt aan hoeveel waterdamp er maximaal aanwezig kan zijn in een welbepaalde hoeveelheid lucht bij een gegeven temperatuur en druk. Die maximale absolute hoeveelheid vocht die aanwezig kan zijn is dus afhankelijk van de heersende druk en temperatuur. Hoe hoger de temperatuur bijvoorbeeld, hoe meer damp lucht kan bevatten.

De relatieve vochtigheid geeft de verhouding aan tussen de absolute vochtigheid en de maximale absolute vochtigheid, uitgedrukt in procenten.De verschillende condensatievormen Regen: Druppeltjes met een diameter > 0,5 mm Mist: een wolk op de grond. Het ontstaat door afkoeling van zeer vochtige lucht of door menging van koude met warme, vochtige lucht. En in die lucht zit vervolgens nauwelijks beweging. Dauw: Dauw is de 'stille neerslag', een condensatieproces. Je ziet nat, glinsterend gras in de ochtend zonder dat het geregend heeft. Ijzel: Wanneer regen op de grond direct bevriest ontstaat er ijzel. Dit is een glad ijslaagje, in tegenstelling tot het vrij zeldzame verschijnsel ijsregen. Sneeuw: Neerslag van witte ijskristallen (bij temperaturenvan0 gradentot -15C) Hagel: IJsdeeltjes gevormd in onweerswolken met een diameter van minstens 5 mmHet algemeen neerslagbeeld van de aarde Neerslag is onregelmatig verdeeld over de aarde. (regenrijke gebieden: Indonesi, Zuid-oost Azi, Noorwegen,..) In de tropen : zenitale regens In de gematigde streken: cyclonale regensBinnen dezelfde streek verschillen gebieden ook met meer of minder neerslag, oorzaak? Stijgingsregels in de kustgebergten wegens de orintatie van het relif(vb: Rocky Mountains, Andes,)KlimatenHet leven (voornamelijk vegetatie) op aarde wordt vooral door warmte en water bepaald. De klimaatindeling steunt dan ook alleen op gegevens van temperatuur(verloop) en neerslag(verdeling).Doordat de vegetatie grotendeels wordt bepaalt door het klimaat, vertoont de spreiding van vegetatie-en klimaattype op aarde grote overeenkomsten. 13 verschillende klimaattypes gekenmerkt door de plantengroei, verdeelt in 3 hoofdgroepen.1) Koude klimaten (temperatuurgemiddelde warmste maand < 10C2) Gematigde klimaten ( temperatuurgemiddelde warmste maand >10C3) Warme klimaten ( minstens 10 maanden warmen dan 18C)Het West-Europese weer WeerkaartenH = hoge luchtdrukgebiedL = lage luchtdrukgebied = warmtefront = koufront= occlusiefront

Fronten Ontstaan van fronten Wanneer luchtsoorten met verschillende eigenschappen samenkomen hebben ze de neiging zich niet te vermengen maar gescheiden te blijven. Een frontvlak vormt de scheiding tussen twee verschillende luchtmassas, bijv. waar koude lucht onder warme doordringt. Een front is de scheidingslijn aan het aardoppervlak tussen twee luchtsoorten.

De evolutie van een frontHet polair front is de grenszone tussen koude polaire en warme subtropische lucht. Op het polair front komen vaak storingen voor, deze ontstaan waar warme lucht koude wegduwt waardoor een golf met depressiekern tot ontwikkeling komt.

1) Afwijking naar rechts dus,Warme lucht oostenKoude lucht westenStationair front2) Door verschillen in windkracht duwt de warme lucht de koude lucht weg; het front krijgt een golfvorm. In de golf vervangt de warme lucht de koudere en daardoor daalt de luchtdrukDepressiekern 3) Wigvorm met warmte- en koufront

4) Warme sector verdwijnt

OcclusiefrontWarmtefront : Bij een warmtefront komt van oorsprong warme lucht op ons af. Omdat warme lucht lichter is dan koude lucht zal de warme lucht in eerste instantie in de hogere luchtlagen merkbaar zijn. Naarmate het warmtefront naderbij komt, wordt de warme lucht lager op lagere niveaus voelbaar. Op het moment dat aan de grond de warme lucht de waarnemer bereikt heeft is sprake van het daadwerkelijke warmtefront. Koufront: Bij een koufront wordt de warme lucht met geweld verdreven door koude lucht. De zwaardere koude lucht schuift onder de warme lucht. Hierdoor stijgt de warme vochtige lucht vrij plotseling omhoog.Occlusiefront: Bij een occlusiefront heeft de koude lucht de warme lucht ingehaald doordat koufronten sneller gaan dan warmtefronten. Een occlusiefront vertoont dezelfde bewolking als een warmtefront, maar heeft vaak meer lage bewolking (stratus). Hij vindt vooral plaats dicht bij de depressiekern. Er kan een kleine hoeveelheid neerslag vallen en de wind krimpt en trekt iets aan.Neerslagzones Aan de hand van een legende kan je bepalen waar er regen zal vallen en in welke mate. Windrichting De windrichting aanduiden doe je door het gebied aan te duiden waar je van hoge luchtdruk naar lage luchtdruk gaat.Satellietfotos

Verband front en neerslag Stijgende luchtbewegingen komen onder andere voor in lagedrukgebieden. Neerslagwolken worden dus vooral aangetroffen in en rond lagedrukgebieden. Bij zo'n lagedrukgebied kunnen nog specifieke systemen onderkend worden die neerslag produceren, namelijk fronten en buienzones. In hogedrukgebieden treden dalende luchtbewegingen op.Invloed v.e. front op het weerbeeldDe letter L geeft altijd de kern van een lagedrukgebied aan, waar de luchtdruk het laagst is. Ook de fronten van een lagedrukgebied worden op de weerkaart getoond, omdat dit slecht weer met zich meebrengt.Het weer in BelgiWeersverwachting bij een gegeven luchtdruk en windrichtingLuchtdruk boven 1013 hPa (= hoge luchtdruk, weinig kans op neerslag)

Windafkomstig uit noordwesten, westen of zuidwestenWindafkomstig uit andere richting

Luchtdruk stijgtKans op zonEen sterke stijging of hoge luchtdruk vergroten aanzienlijk de kans op zonnig weerIdem

Luchtdruk daaltBewolkt of toenemende bewolkingEen sterke daling of luchtdruk dicht bij 1013 hPa vergroten aanzienlijk de kans op bewolkingIdem, maar kans op bewolking en neerslag is kleiner

Luchtdruk verandert nietRustig weerDe kans op zonnig weer verhoogt met de luchtdruk

Luchtdruk onder 1013 hPa (= lage luchtdruk, grote kans op neerslag en bewolking)

Luchtdruk stijgtOpklaringenEen sterke stijging of luchtdruk dicht bij 1013 hPa vergroten aanzienlijk de kans op opklaringenIdem, maar kans op bewolking en neerslag is kleiner

Luchtdruk daaltNeerslagEen sterke daling of erg lage luchtdruk vergroten aanzienlijk de kans op wind en neerslag

Luchtdruk verandert nietBewolkt weerHoe lager de luchtdruk, hoe meer lans op neerslag

Besluit: Ons weer wordt in sterke mate door de luchtdruk (waarde + zin van de verandering) en de windrichting (aangevoerde luchtsoort.Voorbeelden invloed van weer op toerismeToerisme is een van de meest weergevoelige economische Sectoren. Bij de keuze voor een vakantiebestemming laten mensen zich leiden door verwachtingen wat betreft temperatuur, neerslag en wind. De meeste toeristen hebben een voorkeur voor droog en zonnig weer Ook klimaatverandering heeft invloed op toerisme; bestemmingen die minder aantrekkelijk waren worden aantrekkelijk en omgekeerdInterpretatie van de West-Europese weerkaartWeerbericht opstellenDeze namiddag vallen enkele lokale buien en veelal bewolkt bij maxima rond 7 graden.

Vannacht veel wolken en meestal droog, met lokaal nevel of mist. Minima rond 2 graden in het centrum. Er staat weinig wind.Draagkracht en mondiale verschuivingen Draagkracht van de aarde Milieuprobleem: zure regen Oorzaak? Door de verbranding van fossiele brandstoffen komen schadelijke stoffen in de lucht terecht, die zure regen (zure neerslag) kunnen veroorzaken.Veroorzakers? ( verband met socio-economische activiteiten) Industrie: (energiecentrale, hoogoven en raffinaderijen) Verkeer: (auto, motor, boot, vliegtuig, bus en trein) Landbouw: (mest)Gevolgen? Het biologische evenwicht in de natuur en wereldwijde bossen wordt verstoord. Ook landbouw en verkeer zijn grote veroorzakers. Alles wat aan regenwater op aarde valt bezit een natuurlijk gehalte aan zuren. Door de toenemende milieuverontreiniging stijgt de uitstoot van co2. Die co2 gehalte moet dus weer naar beneden.Oplossingen? kalk in een meer te strooien om zo de zuurtegraad te verminderen. Deze maatregel moet wel om de vijf jaar herhaald worden. De zure regen blijft immers vallen. de restauratie van gebouwen. Bij de restauratie gaat men bijvoorbeeld een ander soort steen gebruiken of wordt er een zuurwerend laagje over de oude steen gelegd.Milieuprobleem: bodemdegradatie (vermindering kwaliteit v. bodem)Bodemdegradatie: verschuivingen in landbouwgewoontenOorzaken? Hevige storm, klimaatverandering, zure regen kunstmeststoffenGevolgen? Verlies van kostbare landbouwgronden en leefgebieden, verstoring van de waterhuishouding, aantasting van ecosystemen.Oplossing? Zorgvuldiger gebruik van water, toepassing van betere irrigatietechnieken, zorgen voor een goede bodembedekking.

Het probleem van voedselvoorziening In relatie tot wereldbevolkingDoor de te snel toenemende bevolking, is er nood aan voedsel in de arme landen. Ook bepaalde belangrijke grondstoffen zoals water, olie en aardgas geraken stilaan op.In relatie tot welvaartsniveauEr is een grote ongelijke loonverdeling die de kloof tussen arm en rijk groot maakt. Deze ongelijkheid verschilt van land tot land maar zorgt in het algemeen ook voor nood aan voedsel.Duurzame voedselvoorzieningIn verband met agrarische evolutieDe innovaties in de landbouw maakten door de hogere opbrengsten aan voedingsgewassen uiteindelijk eenspectaculaire groei van de bevolking mogelijk.In verband met demografische evolutieVeranderend voedselpatroon door de combinatie van verstedelijking, bevolkingsgroei en Welvaartsgroei. Wereldwijd groeit de vraag naar vis, vlees en zuivelproducten gestaag. Dit komt door de mondiale bevolkingsgroei en de toenemende welvaart. De komende veertig jaar groeit de wereldwijde vraag met meer dan 50%. In 2050 moet er voldoende voedsel geproduceerd worden om negen miljard monden te voeden.In verband met economische evolutieIn Azi groeien de steden snel. De economie groeit daar met 9% per jaar. Nu al hebben 1,3 miljard Chinezen en 1,2 miljard Indirs meer te besteden. Dieetverschuivingen zijn het gevolg. In China groeit vooral de vraag naar vlees, in India naar zuivel. Deze grotere vraag leidt tot een toenemende druk op het ecosysteem, omdat de productie van dierlijke producten minder efficint is dan die van plantaardige producten. Daarbij legt de visserij druk op het mariene ecosysteem.Eindigheid van grondstoffenProductieplaatsenDe productie van grondstoffen gebeurt in fabrieken die vaak dicht bij water(rivieren, zeen,) zodat het afval daar kan gedumpt worden. De fabrieken zijn dus zo ver mogelijk verwijdert van bewoonde gebieden. Consumptieplaatsen Door de crisis gaan veel mensen thuis consumeren, maar naast thuis consumeren wordt er ook op het werk, op school, bij familie en vrienden geconsumeerd.Ontginning van grondstoffen is eindigMaterialen zijn eindig. Als het op is, is het op. De ontginning van sommige grondstoffenvraagt intussen zoveel energie of legt een dusdanige milieulast, dat het niet meer te verantwoorden valt. Een goede indicator van de materiaalschaarste is de prijs. Het kantelpunt ligt in 1985: van toen af ging de grondstoffenprijs alleen maar in stijgende lijn.Energie Productieplaatsen groene weilanden Consumptieplaatsen thuis bedrijven scholenProductie van niet-hernieuwbare energiebronnen is eindigEnergie is een basisbehoefte en een basisrecht. Maar de niet-hernieuwbare energiebronnen zoals olie, gas en steenkool raken op. ( beperkt aantal gebieden waar je aan energiebronnen kan geraken, deze gebieden geraken uitgeput, toenemende bevolking zorgt voor meer nood aan energie)Transportmiddelen tussen productie en consumptie netwerkkabels distributiekabelsMilieuproblemen bij olieontginning vervuiling van het waterMilieugevolgen door olieontginningZee : vissen sterven, planten in de zee sterven , (alle levende wezens), radioactive stralingLand : bodem wordt onvruchtbaar, radioactive stralingMilieugevolgen van olietransportZee: sluikstorten, vervuiling (vogels sterven)Land : gassen komen vrij, afvalbergen, Duurzaam beheer grondstoffen en energie de Ladder van LansinkPreventieBovenaan de ladder staat afvalpreventie. De beste manier om met afval om te gaan, is natuurlijk het afval te vermijden. Kiezen voor oplaadbare batterijen, herbruikbare luiers i.p.v. wegwerpluiers, boodschappentas i.p.v. plasticzak, stickersgeen reclamedrukwerk kleven op je brievenbus,HergebruikDit is de tweede sport op de ladder. Hergebruik is het opnieuw gebruiken van dit 'afval', zonder dat het een verandering ondergaat. Een voorbeeldis glas dat wordt gespoeld en opnieuw gevuld (retourflessen). Ook alle spullen die in de kringwinkel terechtkomen zoals bv. oude meubelen, huisraad of speelgoed en kledij, behoren daartoe.Sorteren en recyclerenVeel afvalsoorten bevatten grondstoffen die opnieuw gebruikt kunnen worden. Denk maar aan plastiek, papier, glas, metaal, ...die eerst nog selectief worden ingezameld (het sorteren). Bij recyclage wordt een afvalstof weer een grondstof om nieuwe producten uit te maken. In sommige gevallen wordt het afval een grondstof voor hetzelfde product, in andere gevallen wordt het afval een grondstof voor een ander product (bv. de kunststoffles wordt kledij).Verbranden met energierecuperatieKunnen de vorige verwerkingswijzen niet worden gebruikt, dan wordt het afval verbrand mits rookgaswassing en energierecuperatie. De Oost-Vlaamse verbrandingsinstallaties voor huishoudelijk afval zijn uitgerust met een doorgedreven rookgasreinigingsinstallatie met een de NOx-installatie (het schadelijke NOx wordt verwijderd). De meest recente investeringenzijn die in energierecuperatie.De warmte die vrijkomt bij het verbranden van hetafval wordt omgezet in energie (stoom, elektriciteit) en zo nuttiggebruikt.StortenStorten staat onderaan de ladder en dient zoveel mogelijk vermeden worden.De ecologische voetafdruk (ookmondiale voetafdrukof kortwegvoetafdruk) De ecologische voetafdruk voor een bepaald jaar is een getal dat weergeeft hoeveel biologisch productieve grond- en wateroppervlakte een bepaalde bevolkingsgroep in dat jaar gebruikt om zijn consumptieniveau te kunnen handhaven en zijn afvalproductie te kunnen verwerken. Het gaat om een hypothetisch getal, gemeten in mondiale hectares.Import en export De voetafdruk van de (effectieve) consumptie van een land of regio wordt berekend als de voetafdruk van productie plus import min export.Oplossingen duurzame levensstijl Oplossingen individuWonen, eten, mobiliteit en recreatie zijn verantwoordelijk voor 70% van de milieu-impact van onze productie en consumptie. Dus we kunnen duurzame voertuigen gebruiken (groene energie), meer gebruik maken van het openbaar vervoer, niet te veel eten verspillen)Oplossingen landIdeaal evenwicht tussen ecologische, economische en sociale belangenBeleid? De langetermijnvisie omvat de langetermijndoelstellingen die de federale regering nastreeft in het door haar gevoerde beleid.Gedragswijziging? Men wil de mens zijn attitude veranderen, en de mens een duurzame denkwijze toebrengen. Men moet eerst nadenken over handelingen en over de toekomst.( maximum snelheden opleggen, openbaar vervoer stimuleren, )Invloed oplossingen op ecologische afdrukVb: Minstens 20% van de Belgische ecologische voetafdruk komt van het transport.Door dus onze transport duurzaam te veranderen, veranderen de gegevens van de ecologische voetafdruk ook.Mondiale verschuivingen Delocatie ( = delokalisatie)De verhuizing van productievestigingen of kantoren naar een andere plaats. Meestal doen bedrijven dit omdat ze in andere landen goedkopere werknemers hebben, waardoor er meer winst overblijft.Industrile en tertiaire activiteitenDe sectoren van de industrie die betrokken zijn bij delokalisatie zijn talrijk: leer, textiel, kleding, metalen, huishoudelijke apparaten, automobiel, elektronica Ook de tertiaire sector wordt getroffen: telefonische call centra, informatica, boekhouding Om eerlijk te zijn is elke massaproductie en elke repetitieve dienst vatbaar voor delokalisatie naar gebieden waar de kosten van de arbeidskracht duidelijk lager liggen.Globalisering Wat? een voortdurend proces van wereldwijdeeconomische,politiekeencultureleintegratie, met als centraal kenmerk een wereldwijdearbeidsdeling, waarbij productielijnen over de wereld worden gespreid die gedreven worden door de informatie- en communicatietechnologie en door internationale handel.Oorzaak (factoren) ? rationalisatie ( mens staat centraal), kapitalisatie, wereldwijde netwerken, technologische innovatiesGevolgen (+ = groen, - = rood)? meer keuze en producten zijn veel goedkoper meer weten van andere landen op reis naar landen over de hele wereld financile steun aan landen waarbij het slechter gaat oneerlijke verdeling van welvaart Bedrijven kunnen heel gemakkelijk kiezen waar ze hun fabrieken neerzetten dus gaan naar de plaats waar arbeid het goedkoopst isInternationale migraties na WO IIn het begin van de 20e eeuw vierde het nationalisme hoogtij. Grote rijken verdwenen, nieuwe staten zagen het levenslicht. Op die manier ontstonden dus ook nieuwe etnische minderheden, die vaak ofwel geen erkenning kregen, ofwel onderdrukt werden in de nieuwe staat waarin ze terecht kwamen. Het groeiende nationalisme vormde ook n van de oorzaken voor het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog, als gevolg waarvan de migratiestromen nog toenamen. Landen moedigden dan ook economische immigratie aan om het arbeidstekort weg te werkenPush-pullfactoren Push factoren (migratie afremmen)Pull factoren (migratie bevorderen)

OorlogWerkgelegenheid

EpidemieAsiel

OnderdrukkingFamiliehereniging

Werkloosheid

Natuurrampen

Socio-economische standpuntWerkgelegenheid, onderwijs, armoede, zorgen ervoor dat gezinnen gaan verhuizen naar een land waar er meer werkgelegenheid is, beter onderwijs en minder armoede.Politiek standpunt Dictatuur, oorlog en corruptie zorgen ervoor dat de inwoners van een land op zoek gaan naar een land waar er geen onderdrukking aanwezig is en waar het veel rustiger is.Opbouw en afbraak van fysische landschappenStructuur van de aarde Inwendige structuur van de aarde1. continentale korst2. oceanische korst3. buitenmantel4. binnenmantel 5. buitenkern 6. binnenkern A. Moho-discontinuiteitB. Gutenberg-discontinuiteit C. Lehmann-discontinuiteit

dieptesamenstelling en massadichtheidtoestand en temperatuur

Korst-oceanische korst-continentale korsttot 5km (soms tot 12km)tot 35km (soms 100km)Si & Mg =basalt 3.0Si & Al = graniet 2.7vast tot 1000Cvast tot 1000C

Mantel -buitenmantel-asthenosfeer-binnenmantel(minstens) tot 80kmtot 175kmtot 2900kmMg - Fe - Silicaatvast 1000Cplastischvast 3000C

Kern-buitenkern-binnenkerntot 5100kmtot 6378kmFe & Nivloeibaar 3500Cvast > 5000C

Acht chemische elementen zijn samen goed voor 98,8 % van de massa van de aarde:1. ijzer: 35 %2. zuurstof: 29 %3. silicium: 15 %4. magnesium: 13%5. nikkel: 2,5 %6. zwavel: 2,0 %7. calcium: 1,2 %8. aluminium: 1,1 %Mantel gaat van vaste toestand => plastisch => vast!! Oceanische korst = zwaarder en dunner dan continentale (massadichtheid)Plastische asthenosfeer drijft op lithosfeer(=binnen-en buitenmantel)Dichtheid neemt toe met diepteDe lithosfeer is het buitenste gedeelte van de vaste Aarde, ongeveer 80 km dik. De lithosfeer verschilt van de laag die eronder ligt (de asthenosfeer) doordat het gesteente kouder, sterker en rigider is (door de lage temperatuur) .De lithosfeer is hard en niet vervormbaar.De lithosfeer bestaat uit : de aardkorst bovenste gedeelte van de aardmantel Moho-discontinuiteit (die de kortst scheidt van de mantel) Hoe hoger de lithosfeer reikt, hoe dieper ze in de asthenosfeer zakt ( korst + bovenmantel = vaste lithosfeer)De verschillende gesteentegroepen3 gesteentegroepen : 1. stollings of magmatische gesteente zijn gesteenten die zijn ontstaan door stolling van lava (aan het aardoppervlak) of magma (onder het aardoppervlak). 2. Metamorfe of omvormingsgesteenteMetamorf gesteente is gesteente dat onder invloed van temperatuur, druk of vloeistoffen is gerekristalliseerd of gemetamorfoseerd. Meestal gebeurt dit op grotere diepte in de aardkorst of mantel.Metamorfe gesteenten worden gekenmerkt door metamorfe mineralen. Dit zijn mineralen die onder invloed van druk en temperatuur in het gesteente groeien. Als een gesteente slechts laaggradig metamorf is, zullen er maar weinig van die mineralen zijn en zullen ze klein zijn. Hooggradig metamorfe gesteenten bestaan volledig uit metamorfe mineralen.3. Sedimentaire gesteente ontstaan door sedimentatie of bezinking van minerale deeltjes (uit water of uit de atmosfeer) of chemische neergeslagen deeltjes uit een oplossing. Door deze processen vormt zich sediment. Wanneer dit sediment onder druk komt te staan, kan het in een gesteente veranderen.Sedimentair gesteente is de enige soort gesteente waarin fossielen voorkomenAardbevingen Een trilling of schokkende beweging van de aardkorst. Aardbevingen vinden plaats wanneer er in de aardkorst plotseling veel energie vrijkomt. De plaats waar de energie vrijkomt heet hypocentrum. Van daaruit plant de energie zich in een golfbeweging voortSchaal van RichterEenmeetschaalwaarop de waargenomen kracht van eenaardbevingin een getal wordt uitgedrukt. Het is eenlogaritmische schaal van de sterkte van de trillingen, zoals die gemeten worden op hetseismogram.Vulkanen Vloeibaar mantelmateriaal (magma), gassen en stof dat naar de oppervlakte komt via breuken in de lithosfeer heet vulkanismeKenmerken van de uitbarsting: vloeibaarheid van de lava hoeveelheid gassen

schild-of uitvloeiingsvulkanen brede vulkaan met zachte hellingen vloeibare lava gassen ontsnappen gemakkelijk lava legt lange afstanden afvb: IjslandStrato - of kegelvulkanen taaie vloeibare massa hoge gasdruk explosieve vulkanen stijle vulkaankegelvb: EtnaVoordelen vulkanisme Vulkanen kunnen zorgen voor energievoorziening, de hitte onder de aardkorst wordt dan omgezet in energie. Grote voordelen van deze manier om energie te winnen zijn de schone manier van werken, en de onuitputtelijkheid van deze energiebronnen. Vulkanisch gesteente wordt gewonnen bijvoorbeeld als basalt voor de bekleding van dijken. Vulkanen kunnen geisers vormen, natuurgeisers zijn diepe scheuren in de grond waarin water zit. Het magma onder die scheuren warmt het water op. Als het water warm genoeg is spuit het ineens de grond uit.Nadelen vulkanisme Wanneer een vulkaanuitbarsting wel in dichtbevolkt gebied plaatsvindt, kan een vulkaanuitbarsting toch een groot aantal menselijke slachtoffers veroorzaken. Er kunnen ontploffingen ontstaan, aardverschuivingen, tsunamis,Voorkomen lava Lavafonteinen kunnen alleen voorkomen bij goed vloeibare (niet-viskeuze) lava, die geengassenmeer bevat en daarom niet opexplosieve manieruitbarst. In de praktijk komt dit vrijwel altijd neer op lava waarin zich evenveel of mindersilicabevindt dan inbasalt.Kenmerken lava gesteentein vloeibare vorm vernietigende werking crerende werking (nieuw land kan worden gevormd door lava) temperatuur tussen 700Cen 1200CPlatentektoniek Horizontale beweging van de lithosfeer (= platentektoniek)Continentendrift = in elkaar passende continenten (kusten) overeenkomsten in gesteentelagen en fossielencontinentendrift = platentektoniek(nu) radioactief vervalHet mechanisme van platentektoniek Divergeren: uiteenwijken convergeren : naar 1 punt richten

Door divergerende stromingen wordt de lithosfeer gebroken in platen continentale platen dragen continenten en oceaandelen oceanische platen dragen enkel oceanenDoor divergerende stromingen bewegen platen t.o.v. elkaar 1ste fase: ontstaan van slenken2de fase: er ontstaat een zee en nadien een oceaan3de fase: er ontstaan vulkanen, aardbevingen en gebergten4de fase: verdwijnende oceaanbodemsSubductie = botsing van 2 oceanische platenGeosynclinale ( = lang smal dalingsbekken op grens)Transforme breuk= platen die in gelijke of ongelijke zin bewegen doen wrijvingskrachten ontstaan die zich ontladen als aardbevingen (vb: St Andreasbreuk)Ruggen (ritsen)Een langgerekte, hoger gelegen structuur op de bodem van een oceaan.Vb: HeklaTroggen Eentrogis een smalle, erg diepe kloof in de zeebodem, die ontstaat bijdestructieve plaatranden. Hierbij duikt de enetektonische plaatonder de andere (subductie).Vb: Mauna LoaBreuken Scheur in de aardkorst waarlangs veelal een gebied is opgeheven of juist is weggezakt. Ze ontstaan tijdens periodes van plooiing.Vb: St AndreasbreukSlenkenEentektonischevallei ontstaan door twee ruwweg evenwijdigeafschuivingsbreukenmet een tegenovergestelde hellingsrichting.Vb: KilimanjaroHotspotDe plaats boven een kolom heet inwendig materiaal, waar lava vanuit diepere aardlagen naar boven komt. Kan door loop van tijd vulkanen gelegen op 1 rij veroorzakenVb: Kaapverdische eilandenKustgebergtenEengebergtedat evenwijdig aan eenkustlijnligt;Vb: TaurusgebergteContinentale gebergtenEen gebergte dat evenwijdig aan een continentlijn ligtVb: hooggebergtegordel vanaf Atlas via de Alpen naar de Himalaya en IndonesiOceanen Een zelfstandige wereldzee tussen decontinentenen kan meerdere(kleinere)zeenbevatten.Vb: Atlantische Oceaan Isostasie Verticale beweging van de lithosfeer (=isostasie)Voorbeeld van isostasieEen drijvende ijsberg in de zee: Een gedeelte van de ijsberg zal zich onder water bevinden. Zowel de hoogte die het drijvende voorwerp (de ijsberg) heeft (ten opzichte van een willekeurig referentieniveau), als de diepte waartoe het object in de vloeistof doordringt hangen af van de volgende factoren: de hoogte of dikte van het voorwerp dedichtheidvan het voorwerp de dichtheid van de vloeistofGeschiedenis van de aardkorst (geologische tijdschaal)De geologische tijdschaal Plaatsen van belangrijke geologische gebeurtenissen + soorten levensvormen

Plaatsen van belangrijkste plooiingsfasen/ gebergtevorming in Belgi en Europa Caledonische gebergtevorming (orogenese): begon inOrdovicium(periode) en eindigdein begin van hetDevoon(periode). Belgi lag toen op het subcontinentAvalonia. De Caledonische gebergtevorming kwam tot stand doordat eerst de subcontinenten AvaloniaenBalticabotsten. Door deze botsing ontstond het subcontinentAvalonia - Baltica. Dit subcontinent botste op zijn beurt metLaurentia, wat resulteerde in de vorming van het subcontinentLaurazi vorming van bergketens inGroenland,SchotlandenNoorwegen DeHercynische gebergtevormingwas het gevolg van de botsing van de continentenLaurazienGondwana. De Hercynische orogenese vond plaats vanaf hetlate Devoontot in hetCarboon. De gebergten die toen gevormd zijn deels afgevlakt totmiddengebergten.Voorbeelden vanHercynische middengebergtenin Europazijn:-het Centraal Massief,-het Zwarte Woud,-het Rijnleisteenmassief,-de Ardennen, (Belgi)- hetMassief van Cornwall-het Armoricaanse Massief-de Vogezen. DeAlpiene gebergtevormingwas het gevolg van de botsing van de continentenIndiaenAfrikamet het continentEurazi. De eerste fasen van de Alpiene gebergtevorming vonden plaats vanaf het midden-Krijt, maar de belangrijkste fase vond plaats in hetKenozocum. De gebergten die toen gevormd zijn (en sommige ook nu nog gevormd worden) zijn maar weinig afgevlakt, het zijn nog steedshooggebergten. In het oosten begon de gebergtevorming pas zo'n 10 miljoen jaar geleden (botsing India met Eurazi).De Alpiene gebergten die zich uitstrekken van de Pyreneen tot de Himalaya worden deAlpiene gordelgenoemd.Geologische gebeurtenissen in het Quartair in Belgi1. Pas vanaf het Quartair maakten mariene afzettingen plaats voor continentale afzettingen. De verschillende soorten continentale afzettingen zijn: fluviatiele afzettingen (door de rivieren, synoniem voor terrasafzettingen) eolische afzettingen (door de wind) getijdenafzettingen (onder directe invloed van de zee) hellingsafzettingen (erosie en transport naar de beekjes en rivieren toe2. HetQuartairwordt beheerst door 2 feiten: de opheffing van het land de afwisseling van ijstijdeneninterglacialenDe opheffingsitueerdezich vooral ten zuiden vanSamberen Maas. Zo zijn de Hoge Venen in herQuartairwel300 metergestegen.Naar het noorden toe werd de stijging steeds kleiner en in Noord-Belgi zelfs nul. Ookde ijstijdenen interglacialen hebben het landschap sterk benvloed.Geologische structuren en geologische kaartGelaagdheidGelaagdheidofsedimentaire gelaagdheidis in de geologie eenplanaire structuur in een gesteente, ontstaan door sedimentatie vanlagensedimentover elkaar. Gelaagdheid kan behalve insedimentair gesteenteook invulkanisch gesteentevoorkomen, waar het op vergelijkbare wijze vormt Discordantievlak Een erosieoppervlak dat gevormd is tijdens een bepaalde periode waarbij de onderliggende laag werd blootgesteld aan erosie.Anticline en syncline Met eenanticlineofanticlinaalwordt in degeologieeenplooibedoeld met naar beneden wijzende flanken, waarbij deaardlagenaan de binnenzijde het oudst zijn. Het is een plooiing naar boven, terwijl synclines plooiingen naar beneden zijn. Eensynclineis eenplooiin eengesteentelaag, waarbij het materiaal aan de binnenkant van de plooi jonger is dan dat aan de buitenkant. In een normale situatie, waarbij hetgesteentenietoverkieptligt, zal een syncline de vorm van een V hebben.Breuk Een aanduiding voor een discontinue zone ingesteentewaarlangs verzet heeft plaatsgevonden. Dit verzet vindt plaats door middel vanbrossedeformatie. Breuken komen vaak in sets voor, die allemaal dezelfde orintatie hebben. Transgressies en regressiesTransgressie = zeespiegelstijgingRegressie = zeespiegeldaling

Gevolgen geologische structuur BelgiVlaamse valleiDe zeespiegelschommelingen tijdens het Quartair(ijstijden) hebben het lengteprofiel van alle rivieren die in zee uitmonden steeds weer gewijzigd en verticale rivierwerking veroorzaakt. Tijdens een ijstijd verdiept een rivier zijn loop omdat de zeespiegel lager is(erosiebasis). Erosie van de dalwanden en zijdelingse rivierwerking verbreden de vallei. Bij stijging van de zeespiegel verplaatst de monding van de rivier zich landinwaarts en komt het aangevoerde erosiemateriaal uit de bovenloop tot bezinking. De vallei wordt weer opgevuld. Voor de Scheldevallei was de uitschuring maximaal tijdens de voorlaatste ijstijd. De ijskap was vooruitgeschoven tot het Midden-Nederland en de zeespiegel gedaald met ruim 100m. De bodem van de oorspronkelijke vallei, de Vlaamse vallei, lag 30m onder de huidige oppervlakte. Klimaatveranderingen in het QuartairDoor de wijziging van de plaats van platen, zijn er ook klimaatzones gewijzigd.De horizontale component van de tektoniek hangt samen met de plaattektonische bewegingen. De plaat waarop West-Europa ligt heeft zich in de loop der tijd verplaatst over de aarde. Het gebied dat wij nu Belgi noemen is daarbij door verschillende klimaatzones geschoven. Met behulp van paleomagnetisme is deze beweging van de continentale platen gereconstrueerd. De grote klimaatveranderingen werden bepaald door de verschuiving van continenten; daarnaast hebben zich ook veranderingen in het klimaat voorgedaan die een gevolg waren van de verandering van de stand van de aardas en de baan van de aarde om de zon. Gedurende het quartair leidden deze op het vasteland tot uitbreiding van landijsmassas. Hierdoor daalde de zeespiegel meer dan 100m, de ligging van de kustlijn veranderde hierdoor sterk. Gevolgen van klimaatverandering in Belgi en EuropaGedurende het Quartair is er sprake van een groot aantalijstijdenofglacialen, koude periodes waarin met name op het noordelijk halfrond vaak grotelandijskappenontstonden. De glacialen werden afgewisseld metinterglacialen(relatief warme perioden tussen twee ijstijden) waarin het landijs zich weer terugtrok.Het Quartair kenmerkt zich verder door hetuitstervenvan vele plant- en diersoorten, door versneldeevolutievan bepaalde groepenzoogdierenen door grote migratiebewegingen van vele organismen, alle als gevolg van de grote klimaatwisselingen. Het Quartair was ook de periode waarin demoderne mensverscheen,evolueerdeen zich over de Aarde verspreidde.De uiterlijke vormgeving van de aardeExogene processen(= processen die zich op of boven het aardoppervlak voordoen)Verwering (= aantasting van het gesteentemateriaal onder invloed van blootstelling aan de atmosfeer, biosfeer en hydrosfeer)Soorten verwering? Fysische verwering zorgt voor het uiteenvallen van gesteenten in kleine deeltjes. Het belangrijkste kenmerk van fysische verwering is dat de samenstelling van het gesteente niet verandert: er vindt geenchemische reactieplaats, het gesteente raakt alleen verbrokkeldVb: Mechanische verwering door boomwortels: Boomwortels dringen door in diaklazen van het gesteente en kunnen door diktegroei het gesteente uiteen doen wijken.Chemische verwering is deverweringvan materialen (meestalgesteenten) doorchemische reactiesmet aanwezigevloeistoffenofgassen.Vb: Dooroxidatie, het materiaal reageert metzuurstof. Daarbij ontstaanoxiden, die over het algemeen minderhardzijn dan de oorspronkelijke mineralen, en daardoor makkelijker verkruimelen.Biologische verwering ( Organogene verwering) is het gevolg van de werking van planten en dieren.Vb: plantenwortels die gesteenten uit elkaar drukkenErosie (= algemene term voor het wegvoeren van gesteentemateriaal door bewegende media als op de verwering een verplaatsing van puin volgt.) v.b. van erosie=> Sedimentatie Afzettingofaccumulatieis het bezinken en ophopen vansedimenten, waarbijsedimentair gesteenteontstaat.Landschapsstudie RelifvormenStrandwallenOntstaan door transversale sedimentaanvoer

Schoorwallen Lange landtongen die een lagune of baai langzaam afsluiten

Tombolo Landtong tussen een rotseiland en de kust

Waddenkust Resten van een vroegere schoorwal

HafkustKustgebied dat door langgerekte zandrug wordt afgesloten van een open zee

Deltakust Rivieren die in een zee of een meer uitmonden kunnen daar uit het aangevoerde puin een delta opbouwen (voorwaarden? Weinig getijdenwerking en zachthellende kust)

Kustvormen RiaVerdronken rivierdal in een heuvelachtig kustgebied

Calanque-of calakustKorte steile dalen zijn gedeeltelijk onder water geraakt en vormen nu korte steile baaien

FjordenkustenOntstaan na transgressie van vergletsjerde kustgebergten. Door glaciale erosie werden diepe u- vormige dalen gevormd

Frdenkust of boddenkustGlaciale accumulatielandschappen met drumlins(=elliptische grondmoreneheuvels), morenes(=gletsjerpuin) en doodijsgaten (= kuil ontstaan na smelten ondergrondse ijsschol

Lengtekust of dalmatisch kusttypeVerdronken rivierdalen en eilanden die parallel aan de kustlijn verlopen

Emersie- of regressiekustenOntstaan door stijging v.h. land of daling van het zeepijl

Valleivormen Een dal of vallei is een langgerekt gebied dat lager ligt dan de omgeving en waardoor meestal een waterloop stroomt.We onderscheiden 6 verschillende valleivormen: Kloofdal vlakbodemdal U-dalVlakdal Boogdal V-dal

Glaciale landschappen

Endogene processen (= processen die zich vanuit de aarde (planeet) zelf voordoen) vulkanisme, tektoniek en gebergtevorming kunnen gevormd worden

Bodemkaarten Bodemprofiel Organische oppervlaktelaag

Donkere bovengrond met humus aangeraakt

Bleke uitlogings-of uitspoelingshorizont

Aanrijkings-of verweringshorizont

Losse ondergrond of onverweerd los moedermateriaal

Vast gesteente of onverweerd hard moedermateriaal

Bodemkenmerken Bodemvormende factoren: klimaat mens relif biologische activiteit (bodemfauna, vegetatie, micro-organismen)Bestanddelen van bodem

Verbanden tussen bodem en relif/ondergrond/vegetatieOndergrond : al hetgesteentedat zich onder hetaardoppervlakbevindt.Relif: het geheel van hoogtes en laagtes in hetlandschap, dat samen de verticale dimensie van het landschap vormt.Vegetatie: is de ruimtelijke massa vanplanten-individuen, in samenhang met de plaats waar zij groeien en in de rangschikking die zij uit zichzelf (spontaan) hebben aangenomen Bodemkwaliteit Het is noodzakelijk om te weten van wat de kwaliteit is van de bodem om deze voor het juiste doel te kunnen gebruiken. Dus voor elke bodemkwaliteit is er een geschikt bodemgebruik.Vb: een vruchtbare bodem is geschikt voor de klassieke akkerbouwteelten (tarwe, suikerbieten)