A n t r o p o l o g i s c h V e r a n t w o o r d

Op de Bank met... Gerben Nooteboom

Ver van je bed of toch ernaast?

Scientology

Jaargang 14, Nummer 2, februari 2007

Inhoud

Our ‘bacheloruitreiking’, just another rite of passage?

Brief van de OC

Metro in de nacht

‘Snorders zijn niet meer weg te denken uit Zuidoost’

Scientology

Genoeg

Column Mario Rutten

‘De jongeman of de grijze muis’

Ver van je bed of toch ernaast?

De scheiding tussen kerk en staat

Kookkul

Het LaSSA weekend naar Antwerpen

4

6

7

8

11

15

16

17

21

26

29

30

Op de Bank met...Gerben Nooteboom

12

Anti-Japans activisme in China

18

‘Harde aanpak Marokkaanse probleemjongeren

werkt niet’

24

3

Open dag bij antropologie. Nadat ze de middelbare school had afgerond en een jaar

had gereisd, was het tijd om een volgende stap in het leven te zetten. Veel van haar leeftijdsgenoten waren inmiddels naar Amsterdam vertrokken en waren inmiddels geassimileerd in dat afschuwelijke Amsterdamse Studenten Corps, om daar de netwerken en partner te vinden die de rest van het leven zouden bepalen. Andere leeftijdsgenoten studeerden ook, maar werkten hard om de studie netjes binnen 4 jaar af te ronden, zodat ze zo snel mogelijk aan huisje-boompje-beestje toekomen,

zonder hun studietijd aan te wenden om nieuwe ervaringen op te doen. Weer anderen gingen na de middelbare school direct aan het werk en doen nu kutbaantjes. Alle drie de opties leken haar niets. Ze wilde geen deel uitmaken van de grote kudde, ze wilde niet over de afgetrapte route lopen. Haar favoriete film is Trainspotting, over de belevenissen van de verslaafde antiheld Renton. De tagline van de film had enorme indruk op haar gemaakt: ‘Choose life. Choose a job. Choose a starter home. Choose dental insurance, leisure wear and matching luggage. Choose your future. But why would anyone want to do a thing like that?’

Ze denkt met weemoed terug aan het jaar dat ze gereisd had. Overal ontmoette ze sympathieke backpackers, vrije geesten die net als zij met volle teugen van de rustige levenstijl genoten die bij het backpacken hoort. Het grootste deel van de tijd had ze besteed aan relaxen aan de rivierbank, op het terras, in de hangmat, of waar dan ook. Leven van dag tot dag. Leven zonder sturing en zonder verplichtingen. Het liefst zou ze deze levensstijl voor altijd willen voortzetten. Zonder enige verwachtingen bezoekt ze de open dag van de opleiding antropologie. Ze komt in de kantine van het spinhuis en loopt bijna tegen de enorme stapels kratten bier aan tegenover in ingang. De exotische aankleding van het gebouw en de vele foto’s aan de muur roepen herinneringen op van haar verre reizen. Overal om haar heen ziet ze slonzige types. Veel ongeschoren koppen. Niemand draagt make-up. Niemand kleedt zich naar de mode. Ook al is het is laat in de middag, de mensen zijn net uit hun bed gekropen en zien er dus ook zodanig uit. Tot haar vreugde rookt iedereen shag (beter dan de sigaretten van Marlboro, want het is goedkoper en niet het product van een Amerikaanse multinational). Er bestaat geen twijfel over, in deze omgeving met deze mensen zal ze zich thuis voelen. In het leven hoeft niet iedereen ervoor te kiezen om mee te lopen met de grote kudde. Sommige mensen kiezen voor de kleinere kuddes.

Rogier Vlaar

Redactioneel Colofon

CUL is het tijdschrift voor studenten en docenten van de opleiding culturele antropologie & niet-westerse sociologie aan de UvA.

OZ Achterburgwal 1851012 DK Amsterdamcul_redactie@yahoo.comwww.kwakiutl.nl

HoofdredacteurRogier Vlaar

MedewerkersRebecca Bego, Miriam Driessen, Eeke Jagers, Tom Klikken, Inge Linsen, Ava Mees List, Suzanne Nievaart, OC, Raimer Rodrigues Rezende, Mario Rutten, Taninay Strehl, Rogier Vlaar

EindredactieInge Linsen, Rachel Nieuwstede, Talinay Strehl, Jenda Terpstra

Lay-outMartine Luijten

PRMiriam Driessen, Elin Landkroon, Inge Linsen, Rachel Nieuwstede

PenningmeesterThomas Mulder

Secretaris Nikki de Zwaan

DrukkerDrukkerij Wilco b.v.Amersfoort

Oplage500

Foto omslagRogier Vlaar

Wegens ziekte deze keer geen bij-drage van Bert Schijf.

“If you don’t give a farewell party, we won’t understand that you really left.” That is what a friend told me before I left Brazil to come live in The Netherlands. I was not planning to have a party, but he convinced me to. At that moment, I recalled that the day after my cousin left to the United States, I went to her house in Brazil to ask if she wanted to go to a festival with me. It took me a while to get used to the fact that she was not living there anymore. If my friend was right, it would probably have been easier if she had given us a farewell party, or some sort of ‘rite of passage’, as I later learned to call it in anthropology...

‘Rites of passage’. This term seems to be one of the faculty’s favorites for speeches in occasions such as graduations, or even when students complete their first year of study, the so-

called ‘propedeuse’. It was made popular among academics in the beginning of the last century by the ethnographer Arnold van Gennep (1873-1957) and has never lost its relevance. If we observe our own personal history or that of our family, we notice that it is full of such markers: baptisms, weddings, birthday parties, graduations, funerals, and so on. In every society, important transitions or changes of status are marked by ceremonies that protect individuals’ worldviews from the dangers of a liminal phase and help people get used to the new situation. Such ceremonies also constitute a formal and efficient way of constructing one’s ‘new identity’ and make new social roles and expectations clear. Every anthropologist knows how useful it is to observe these rites, which tell us a lot about a society, its various social categories and their hierarchy. The importance that is given to a rite of passage therefore reflects the importance of the signaled transition.

It is, however, when none or unsatisfactory rites are performed, that their importance becomes most clear, especially for those whose identities are influenced by such occasions. In this case, a better example than the one I gave before, is ironically one in which the importance of rites of passage was so much emphasized in speech: our Bachelor degree ceremony (‘Bacheloruitreiking’).

Since ‘we’ in the Netherlands chose for the Bachelor-Master system and about half of the students I have talked to do not plan to do the Masters in Anthropology, the conclusion of the Bachelor is for many the end of their time in our Spinhuis and therefore calls for a big (farewell) party. I expected the university to prepare a nice ceremony for us, something comparable to what HvA students get. However, for those who would not go further at our faculty, the feeling that prevailed was that they were stopping in the middle of their studies.

My first surprise was that I could only invite two people to attend the ceremony. I wondered whom students chose between their parents and a girl/boyfriend. My own decision was not difficult. Since my parents live in Brazil and I do not have a boyfriend or a girlfriend, I invited two good friends.

As for the big party feeling, however, it had to wait until the evening, when more people were allowed to come. Nevertheless, before the day ended in a lot of beers and a good party at the Pacific Park nightclub, we were presented with a few more surprises.

First of all, a few hours before the ‘uitreiking’, we received a call that the room in the Bushuis had been double-booked. Our ceremony had been moved to another room, which was not as nice, but a bit bigger. As two phone calls would do, I do not think that anybody had trouble informing their invitees. It did, however, give me the feeling that the occasion was not as important for the university as I would have expected.

The ceremony itself was nice, although very short. I was glad to see that I was not the only one who found the day special enough to dress up. The ones that deserved the most compliments were Rogier and his father, who even came in suit and tie. I did my best too, wearing my new clogs, symbolizing my forged dutchness as I was also celebrating five years in the Netherlands. Our dear professor Gerd Baumann delivered a nice speech. As usual, he spoke well, but some of us might have wondered if his inclusion of the importance of rites of passage in his talking was just a matter of habit or an ironic

Our ‘Bacheloruitreiking’, just another rite of passage?

I expected the university to prepare a nice ceremony for us

4

statement. If the latter is true, I endorse his point. Not that I did not appreciate the nice agenda we were given by the Alumni Association, but after three years (or more) of hard work, I would have been happier if there had also been a present from the faculty itself; even something simple like an UvA t-shirt and some flowers.

Anyway, it was a day of celebration. So after we left the UB-building, most of us were up to some drinks to celebrate. However, since we had to wait for the second group, our crowd dispersed. I heard that some parents, who had come from far away, were pretty disappointed that there was nothing prepared for them. Many, after a ceremony of half an hour, found it too much to wait for two hours to get some drinks and snacks. For those who did wait, it was not very special either because the budget was quite limited, but still it was very ‘gezellig’, as our Spinhuis always is.

In the end, it was a nice day and I had a lot of fun. Nonetheless, as a graduated anthropologist, I feel obliged to raise some questions. If the adoption of the BaMa system has come to be inevitable en if we have accepted it to the extent that a large number of students stop or change the course of their studies after the Bachelor, why do we still act as if the Bachelor diploma does not mean anything? If we wish to be able to get a job with a Bachelor qualification, we have to convince the market that it has sufficient value. We will not succeed if we do not believe it ourselves. Unfortunately, the rite of passage the UvA provided us could not be less convincing.

Disclaimer:This article does not in any way mean to criticize the work of Ine Koomen or any other faculty staff member, who are highly appreciated. It means instead to highlight the contrast between how much the university values (or does not) the Bachelor diploma and the BaMa system it has implemented.

Raimer Rodrigues Rezende

Our ‘Bacheloruitreiking’, just another rite of passage?

5

Lieve antropologie studenten,

Alvorens te beginnen aan een update van de activiteiten van de opleidingscommissie eerst dit: de opleidingscommissie (OC) bestaat uit vier studentleden (Anna Albers, Lieve de Coninck, Bodil Stelwagen en Annelien Bouland) en vier docentleden (Yolanda van Ede, Mattijs van de Port, Thijl Sunier en Rob van Ginkel). Wij geven gevraagd en ongevraagd advies aan de opleidingsdirecteur en de decaan over onderwijsgerelateerde onderwerpen die spelen binnen onze opleiding. Kortom, wij spannen ons in voor zo goed mogelijk onderwijs!

Vacature

Per 5 februari (tweede semester) vertrekt Anna Albers naar Berlijn en moet zij dus de OC verlaten. Wij zijn daarom op zoek naar een nieuw, en liefst eerstejaars, studentlid voor de OC! Als jij het leuk vindt je als vertegenwoordiger van de studenten Culturele Antropologie in te zetten voor de kwaliteit van ons onderwijs kijk dan op onze Blackboard site voor meer informatie.

Spreekuur

Ook dit jaar organiseren de OC en de SCO een wekelijks inloopspreekuur. Voor al je klachten, suggesties, vragen en opmerkingen over het antropologie onderwijs kun je woensdag tussen 13:00 en 14:00 uur terecht in de studentenkamer op het Spinhuis. De koffie staat klaar!

Accreditatie

Het rapport van de accreditatiecommissie is af! Wij komen er als opleiding gelukkig zeer gunstig van af en blijken de beste bacheloropleiding antropologie van het land! Toch zijn er wat punten waarop wij minder scoren. Zo constateert de accreditatiecommissie een te hoge werkdruk voor onze docenten en zou de master te kort van duur zijn. Als OC zijn we momenteel dan ook bezig te kijken wat op deze punten verbeterd kan worden.

Onderwijs enquêtes

Wij hebben net alle onderwijsenquêtes van de vakken die door antropologie worden aangeboden samengevat. Nu je dit leest zullen alle vakken en docenten inmiddels ook zijn besproken in onze vergadering en zal eventueel advies aan het opleidingsteam zijn doorgegeven.

Wij hopen jullie zo een idee te hebben geven over de zaken waar wij ons op dit moment -voor jullie- mee bezig houden. Mocht je ons willen bereiken, mail dan naar opleidingscommissieca@yahoo.com of kijk op Blackboard en open de link naar de OC pagina of kom langs op het inloopspreekuur.

Liefs van Anna, Annelien, Bodil en Lieve

6

Het is laat op de avond en ik waag mij in de metro op weg naar huis. Hier en daar zit een verdwaalde thuisloze met

een hond en verder zijn er bijna alleen mannelijke eenlingen, die zich onopvallend ophouden in hoeken en achter palen. Ik ga tegenover twee gothics zitten, een jongen en een meisje, begin twintig, schat ik. Een duistere sfeer hangt om hen heen en ik vraag me af of het aanbidders van de duivel zijn. De jongen kijkt op en ik zie zijn onnatuurlijke lichtblauwe ogen, omlijnd met zwart koolpotlood en ik realiseer me dat hij lenzen draagt. Beiden zijn gehuld in lange zwarte fluwelen jassen. De jongen heeft delen van zijn haar weggeschoren, heeft lange zwarte dreads en het meisje heeft lange zwartgeverfde haren, die schitteren in het licht van de TL-buizen van de metro. Haar wenkbrauwen zijn dunne gitzwarte bogen. Ik neem de tijd om ze goed te bestuderen en krijg het ondertussen een beetje koud. Ze hebben zwartgelakte nagels en grote, puntige ringen die er gevaarlijk uitzien. Als het meisje haar hoofd even draait zie ik dat ze lichtgroenige lenzen in heeft, met pupillen als van een kat. Ze heeft een lange zwarte sluier in haar haar, alsof ze een bruid van satan is. Ergens in haar haar draagt ze een zwarte rechthoekige zonnebril, alsof het geen winter is en de nacht om ons heen nog niet donker genoeg. De jongen heeft een soort vliegeniersbril op zijn hoofd, een overblijfsel uit vroegere tijden. Samen zien ze eruit alsof ze dagen onophoudelijk gefeest hebben; de jongen heeft rode randen om zijn ogen en de zwarte make-up van het meisje is uitgelopen. Met een schok besef ik dat het rood om de ogen van de jongen schmink is, en dat het uitgelopen oogpotlood van het meisje opzet is: ze gaan ergens naartoe en hebben

zich klaargemaakt! Terwijl ik de geheimzinnige jongelingen vanuit mijn ooghoeken blijf bekijken, bedenk ik me dat er iets niet klopt. Ja, ik weet het al: ze praten veel te levendig. Terwijl ze eruit zien alsof ze van een begrafenis komen en hun reisdoel nu hun eigen graf is, kijken ze niet terneergeslagen. Bij hun outfits zou een uitgestreken, ernstige blik passen, vol van verachting voor de wereld om hen heen en verlangend naar de komende eeuwige nacht. Maar nee, ze lachen vrolijk. Het meisje vraagt de jongen hoe hij haar haar het leukst vindt zitten en hij gaat er uitvoerig op in. Hij kijkt diep in haar kattenogen en zij staart bewonderend in zijn wit-blauwe ogen. Af en toe raken ze elkaar subtiel aan. Ik voel de spanning van de nacht die komen gaat om hen heen, ze gaan vast naar een feestje. Het meisje is mooi, heeft een egale, blanke huid, als een bleke maan in de nacht, ze giechelt luid, té luid en werpt haar hoofd in haar nek. Nee, besluit ik, deze twee roepen geen demonen aan: zij horen bij de levenden. Ze zijn jong en verliefd… Bij een volgende halte stappen twee stellen 50-plussers de metro in. Het zijn degelijke, burgerlijke types, waarschijnlijk niet uit de grote stad. Ze weten niet wat ze zien en staren onophoudelijk en enigszins met afschuw naar de twee zonderlinge types die voor mij zitten. Een beetje plagerig werpt de jongen een blik op hen. En ineens begrijp ik het, het duivelse genot van blikken als deze. De verbazing op de gezichten van de mensen is onbetaalbaar; ze kijken een beetje dommig, alsof ze in een dierentuin zijn, alsof ze voor de tralies staan van een kooi met een exotische, beangstigende diersoort. Ze blijven stilstaan, onbeweeglijk, en begrijpen niet wat er gebeurt. Ze weten niet hoe zij een kort moment in de

macht van deze excentriekelingen zijn, ze staren, móeten staren, zijn gevangen, heel even… En dan lopen ze weer door, maar niet onberoerd. Geschokt, gefascineerd… het is een vorm van pesten. Even later stappen de goths uit. Ik zie ze richting de roltrappen lopen, in een zweem van duister en stoffige mystiek, giechelend, kletsend. Twee uitzinnige jonge mensen... Ze hebben de hele avond en nacht voor zich, en daarna nog een heel leven.

Inge Linsen

Metro in de nacht

7

,,Stap snel in.’’ De chauffeur van de rode Mazda 626 is nerveus. ,,Ik kan hier niet te lang blijven staan.’’ Voor 3 euro wil hij wel van metrostation Bijlmer naar Gaasperplas rijden. Een Surinamer van middelbare leeftijd, met een witte stoppelbaard en een petje. Zijn auto is oud, maar goed onderhouden en schoon. Tijdens het tien minuten durende ritje ontspant hij zich en vertelt voluit. ,,Vanochtend kwam de deurwaarder bij me langs; 1.367 euro en 30 cent moet ik betalen. Ik heb jarenlang geen gemeentebelasting betaald.’’

Hij is werkloos, zo vervolgt hij, maar gaat morgen op zoek naar een baan. Of hij niet rond kan komen van taxirijden? Hij moet lachen. ,,Ik rij niet vaak. Hier verdien je niets mee: 2,5 of 3 euro per keer. Daar word je niet rijk van. Als je wilt verdienen,

moet je hierin doen’’, zegt hij terwijl hij zijn wijsvinger onder zijn neus houdt en hard snuift. Terwijl hij de parkeerplaats bij Gaasperplas oprijdt, geeft hij zijn telefoonnummer. ,,Als je een taxi nodig hebt, bel je maar.’’

Hoeveel snorders er precies zijn in Zuidoost is niet bekend, maar populair zijn ze zeker. Sterker nog, het stadsdeel is een waar bolwerk van de illegale taxi’s. Als je er een nodig hebt, hoef je zelden langer dan een paar minuten te wachten. Voor een schijntje van wat je voor een normale taxi betaalt, brengen ze je naar je plek van bestemming. Zo laat de Taxi Centrale Amsterdam (TCA) weten dat een ritje van metrostation Gaasperplas naar het Academisch Medisch Centrum (AMC) circa 6 euro kost, terwijl je daar bij een snorder 3 tot 5 euro voor betaalt. De meeste bestuurders zijn Surinaams of Afrikaans. Ze rijden in vaak krakkemikkige en onverzekerde auto’s, hebben geen taxivergunning en betalen geen belasting. Met snorren vullen ze hun baan of uitkering aan.

Maandagmiddag op het Anton de Komplein, bij de Amsterdamse Poort. De wekelijkse markt is aan de gang. Op de rijen kraampjes liggen exotische en minder exotische waren uitgestald: van kokosnoten en zoete aardappels tot trainingspakken en horloges. Mannen en vrouwen zeulen met witte en rode plastic boodschappentassen. Bij de bushalte aan de rand van het plein staat een tiental mensen te wachten. Auto’s zoeven voorbij. Bus 47 – naar het Academisch Medisch Centrum (AMC) – arriveert. Mensen stappen in en uit en het tjokvolle voertuig rijdt weer verder.

Een oudere, zwarte dame met een zwart-wit geblokte boodschappentrolley wacht tot de bus vertrokken is. Ze staat aan de rand van de weg en kijkt naar de voorbijrijdende

auto’s. Een grijze Volkswagen Golf toetert en trapt op de rem als de vrouw haar wijsvinger uitsteekt. ,,Naar Ganzenhoef’’, zegt ze als het raampje opengaat. In de rechter voordeur zit een kleine deuk. Een Indiase man stapt uit, opent de kofferbak en zet daar de tas van de vrouw in. De twee stappen in en de auto scheurt weg.

Even later stopt een blauwe Nissan. Een zwarte vrouw stapt uit. Twee Afrikaanse mannen die met beide handen boodschappentassen en pakken toiletpapier dragen, overleggen met de bestuurder en stappen in. Een volgende snorder komt net te laat. De grijze Audi rijdt langzaam voorbij de bushalte. De chauffeur trekt zijn wenkbrauwen omhoog terwijl hij door zijn zonnebril naar de paar overgebleven wachtenden kijkt. Niemand reageert en de man trekt weer op.

,,Altijd veel klanten als het markt is’’, benadrukt Prince, een Ghanese man met een paarse Toyota. Voor vijf euro rijdt hij

Snorders zijn volledig ingeburgerd in Zuidoost. De illegale taxi’s zijn spotgoedkoop en alom aanwezig. Ze hebben hun legale tegenhangers uit het stadsdeel verdreven en zijn zelfs een serieuze concurrent voor de bus.

‘Snorders zijn niet meer weg te denken uit Zuidoost’

Als je er een nodig hebt, hoef je zelden langer dan een paar minuten te wachten

8

van de markt naar metrostation Reigersbos. ,,Als je om 10 uur ’s ochtends begint en tot 6 uur ’s avonds rijdt, verdien je zo’n 25 euro per dag.’’ Genoeg om van te leven is het niet, zegt hij, maar dat hoeft ook niet. Prince werkt in een kipgroothandel in Zeist en rijdt taxi in zijn vrije tijd. ,,Ik moet elke dag naar Zeist rijden en dat kost geld, weet je. Maar als ik een beetje bijhossel, heb ik geld voor de benzine en voor de boodschappen’’, zegt hij in vloeiend Nederlands met een licht Afrikaans accent.

,,Dat is mijn vrouw’’, zegt hij als zijn mobiele telefoon afgaat. ,,Die gaat me vertellen wat ik moet kopen.’’ Met zijn linkerhand houdt hij zijn telefoon tegen zijn oor, druk pratend in een van de Ghanese talen, met zijn rechterhand leidt hij zijn wagen over de Gooise Weg. Een deuntje van radio 538 schalt uit de speakers. Het ritje laat een typisch beeld van Zuidoost zien: grauwe flats en grijze kantoorpanden. De verschillende wijken worden van elkaar gescheiden door brede, drukke wegen waar alleen auto’s kunnen rijden en die vaak ietwat hoger liggen dan de omgeving. Hoeveel snorders er zijn, weet hij niet, zegt Prince als hij zijn echtgenote te woord heeft gestaan. Een paar honderd zeker wel. ,,Er is veel concurrentie.’’

De inwoners van Zuidoost lijken het allemaal prima te vinden, maar de lokale politiek zit toch enigszins met de snorders in zijn maag. ,,Het is geen groot probleem’’, zegt een woordvoerder, maar toch. De chauffeurs betalen geen belasting, de auto’s zijn niet verzekerd en vaak niet in orde en daardoor lopen de passagiers weer risico. Daarom laat het stadsdeel momenteel uitzoeken hoe het kan dat er in Zuidoost zoveel snorders zijn. Met de resultaten wil het de illegale taxi’s aanpakken. Dat kan

variëren van het voorlichten van klanten tot het aansporen van de snorders om een legaal taxibedrijf te beginnen.

Tot die resultaten er zijn, in december ergens, kan de zegsman er nog niet al te veel over zeggen, maar een aantal mogelijke verklaringen voor de populariteit van de snorders kan hij wel geven. Zo is het openbaar vervoer in het stadsdeel verre van ideaal. ,,Je hebt hier twee metrolijnen die het stadsdeel van noord naar zuid doorkruisen. Oost-westverbindingen zijn er niet of nauwelijks. Daar rijden alleen maar bussen, maar dat is

niet de gemakkelijkste manier van transport, en enkele jaren geleden zijn een aantal lijnen geschrapt.’’

Ook de fysieke opbouw van de Bijlmer kan er iets mee van doen hebben. ,,Je hebt hier van die dreven. Die liggen in de buurt van de flats en het is gemakkelijk om aan zo’n dreef een auto aan te houden.’’ Een laatste verklaring zou cultureel kunnen zijn; in Midden-Amerikaanse landen als Suriname heb je ook snorders. ,,Als zoiets in de eigen regio veel voorkomt, is dat heel gemakkelijk te importeren naar Zuidoost.’’

Voor Yusuf uit Somalië is de verklaring simpeler: de snorder is goedkoop en nog handig ook. Voor vijf euro rijdt hij van metrostation Kraaiennest naar het AMC. De rubberen strip

die horizontaal over de voordeur van zijn blauwe volkswagen Astra loopt, hangt er half af. Over de prijs onderhandelt hij niet; 2,50 binnen de wijk de Bijlmer, vijf euro daarbuiten. ,, De bus is goedkoper dan de snorder, maar daar moet je altijd op wachten. De taxi brengt je precies tot waar je moet zijn, tot aan de deur. Met de bus moet je altijd lopen. En de normale taxi is veel, veel duurder dan de snorder’’, legt hij uit in gebrekkig Nederlands.

Bang voor de politie? Yusuf moet lachen.

9

Niet dat de inwoners van het stadsdeel de keuze hebben tussen illegale en legale taxi’s. Die laatste zijn nauwelijks te bekennen in het stadsdeel. In de jaren negentig reden er nog snorders in het centrum van Amsterdam. Ze werden toen regelmatig belaagd door gewone taxichauffeurs. De laatste jaren zijn de illegale taxi’s verdwenen uit de stad, terwijl ze hun positie in Zuidoost hebben verstevigd. ,,Alleen in Zuidoost rijden nog echte snorders’’, zegt TCA-chauffeur Cees Meester, die ze vroeger bestreed en het de afgelopen jaren vooral opnam tegen de onlangs afgetreden TCA-top. Hij bevestigt dat legale taxi’s nauwelijks in Zuidoost komen. ,,De mensen daar nemen toch een snorder. Ik ben wel eens voorbij zo’n bushalte gereden, maar de mensen zeggen dan: nee, dank je.’’ Bovendien rijden veel taxichauffeurs volgens hem liever niet naar de Bijlmer. ,,Het is er gevaarlijk, en de meeste taxichauffeurs zijn geen helden.’’

Ook van de politie hebben de snorders weinig te vrezen. Die wilde voor dit artikel niet meewerken, maar in het verleden lieten woordvoerders in de media weten dat het vaak moeilijk is om ze aan te pakken. Om iemand te bekeuren is

een verklaring van de passagier nodig, en die heeft er weinig belang bij om zijn chauffeur te verlinken. Om de snorders echt aan te pakken, is daarom veel inzet nodig, met onder andere undercoveragenten, en daarvoor is het probleem niet ernstig genoeg.

Bang voor de politie? Yusuf moet lachen. ,,Die pakt je alleen als je fout parkeert of te hard rijdt. Als je goed rijdt, hoef je je nergens zorgen om te maken.’’ Hij heeft nog nooit een boete gehad. ,,Ik heb zelfs twee, drie keer politieagenten gereden. Iedereen weet dat snorders het goedkoopst zijn’’, pocht hij. Hij rijdt het terrein van het AMC op, negeert het bordje ‘Alleen taxi’s en ambulances’ en stopt precies voor de hoofdingang. ,,Voorzichtig met het geld’’, zegt hij. ,,Ze mogen ons niet zien.’’

Tom Kikken

10

Eenmaal voor het gebouw weet ik opeens niet meer zo zeker of ik dit wel wil. Voor ik het weet strikken ze me en sta

ik straks zelf zieltjes te winnen in de Kalverstraat. Of ik wordt een soort Kirstie Alley, of die slet van Dawson’s Creek.

Het pand van deze kerk heeft zich genesteld op de Nieuwezijds tussen de Patta en het politiebureau, wat mij in ieder geval twee vluchtmogelijkheden geeft. Ik loop naar binnen, gewapend met mijn meest intimiderende assets -een flink decolleté en torenhoge hakken, en zeg dat ik graag de persoonlijkheidtest wil doen. Nu is iedereen wel geïnteresseerd in zijn eigen persoonlijkheid, en dan het liefst om te horen over hoeveel toffe eigenschappen je wel niet beschikt. Zo lezen we stiekem de horoscoop in de Viva en kwam ik er op internet achter dat ik Krusty the Clown zou zijn in de Simpsons, mijn themalied ‘I will survive’ is en dat ik ‘Sex on the Beach’ zou zijn mocht ik in een volgend leven terugkeren als cocktail.

Anders wordt het, wanneer je in gesprek gaat met een professional die je aan de hand van vragen en lichaamstaal even onder de loep gaat nemen, en het wordt al helemaal andere koek als deze professional in de ban is van een organisatie zoals de Scientology. Onder het mom van gratis tests (persoonlijkheid, stress, etc.) waarop een vrijblijvend gesprek volgt, vertellen ze je hier wat er allemaal scheelt en natuurlijk vooral hoe je via hen de weg naar het geluk kan vinden, aan de hand van bepaalde leefregels die je worden voorgeschreven. Nu zijn die regels op zichzelf niet zo vergezocht: niet moorden vind ik een vrij reguliere, en ook in ‘poets je tanden’ kan ik me nog wel vinden. Uiteindelijk gaat het er natuurlijk om wat voor brainwash deze leden ondergaan, met als eeuwige voorbeeld maar weer Tom Cruise op bezoek bij Oprah. Je kan me niet zeggen dat hij alleen maar verliefd was, dat was echt de gekte van een sektelid.

Enfin, het jonge blonde mokkeltje achter de balie overhandigt mij een vel met vragen en ik ga in de foyer zitten. Een halfuur en tweehonderd antwoorden later zegt ze dat ik even moet wachten voordat iemand me komt beoordelen. “Je kan wel even boven in de kantine zitten”, zegt ze. Boven. Alsof het niets is. Alsof ik me gerust voel tussen deze mensen als ik vier deuren, twee trappen en zes gangen verwijderd ben van de buitenwereld.

Wat me nog het meest verbaast, terwijl ik in de uit de klauwen gelopen keuken met koffiezetapparaat peentjes zit te zweten, is dat er naast de te verwachten oude nerdy mannen en zweverige vrouwen van rond de veertig, vrij veel

jongeren rondlopen. Zouden paps en mams bij dezelfde organisatie zitten? Ik kan me haast niet voorstellen hoe deze redelijk normale en misschien wel knappe kids hier anders in godsnaam verzeild zouden zijn geraakt. Misschien als een soort verkapt datingbureau, of als opstapje om de wereld te domineren.

Ik word opgehaald door een vinnig vrouwtje met panterprint bloesje op wie mijn boezem ongetwijfeld geen enkele indruk maakt, en in een klein kantoortje zonder ramen begint het verkooppraatje. Hoe ik hier verzeild ben geraakt. Of ik de Scientology ken. Na wat gebrabbel over wetenschap en de ziel, pint ze mij vast op mijn grafiek. “Een goede uitkomst”, zegt ze – alsof een persoonlijkheid met een machine te meten valt - maar wat schort er aan me? Discipline, te verhelpen met het lezen van dit en dit boek. En een cursus. “Natuurlijk”, zeg ik, “maar nu ben ik even blut”. Erg veel wordt er verder niet aangedrongen als ik beloof het boek een keer aan te schaffen. Vrij geruisloos trippel ik weer het gebouw uit, na het in ontvangst nemen van een visitekaartje met koffievlek en flauwe uitspraak van de grote leider L. Ron Hubbard (zeg me dat die naam niet rechtstreeks uit Star Wars komt). Onbekeerd en geen cent armer. De grootste persoonlijkheidstest heb ik in ieder geval doorstaan.

Ava Mees List

ScientologyHoe makkelijk is het om je een sekte in te praten? Of eigenlijk, hoe makkelijk praten ze je bij een sekte om? Ik besloot bij de Scientology kerk op bezoek te gaan.

11

Als AIO kwam hij graag in de creatieve ongeorganiseerde bende, om één van de seminars bij te wonen van Jan

Breman of Abraham de Swaan, óf om op zoek te gaan naar literatuur in de bibliotheek op zolder. De chaos én interessante mensen inspireerden hem. Nu is hij zelf werkzaam op het studentikoze plekje van de Universiteit van Amsterdam. Gerben Nooteboom is de nieuwe aanwinst van het Spinhuis. Per 1 november heeft hij een vaste aanstelling gekregen als

universitair docent ontwikkelingssociologie aan onze faculteit. ‘Als ik nu kijk valt het met de chaos wel mee’, aldus Nooteboom. Komend jaar en de jaren daarop zal Gerben Nooteboom de vakken ASO, Antropologie en Sociologie van Ontwikkeling, en Praktijk van Ontwikkeling geven. Daarnaast is hij samen met Mario Rutten bezig met de opzet van een meer theoretische cursus over antropologie en sociologie van ontwikkeling. Ik ben benieuwd hoe deze veelzijdige, bevlogen, christelijke

Op de bank met...

Gerben Nooteboom

Een warm welkom. Op de bank spreek ik met Gerben Nooteboom, een nieuwkomer in het Spinhuis. Thema’s als vrijheid en gebondenheid, creativiteit en beperking, sociale uitsluiting en armoede passeren de revue. Ik ben echter vooral benieuwd naar de mensen die hem inspireerden en hem tot deze plek brachten.

12

ontwikkelingssocioloog via Wageningen en Nijmegen uiteindelijk in het Spinhuis terechtkwam.

Eind jaren tachtig begon Gerben Nooteboom met de studie rurale ontwikkelingssociologie in Wageningen. Hoewel hij later in Nijmegen gepromoveerd is als cultureel antropoloog, ligt zijn hart nog steeds bij de ontwikkelingssociologie. Nooteboom: ‘ik zou niet vier jaar lang de religion of Javakunnen onderzoeken.’ De opleiding in Wageningen had een interdisciplinair karakter. Vakken zoals plantenteelt en agrarische geschiedenis stonden ook op het programma. De interesse voor het platteland stamt uit zijn kindertijd. Nooteboom: ‘ik heb als kind een tijd lang in Oene gewoond, een dorp aan de IJssel tussen het bos en de rivier. Tijdens mijn jeugd heb ik de romantiek van het leven in een dorp meegekregen. Het platteland is ruimte, rust en vrijheid. In de natuur kan alles. Ook de mensen van het platteland vind ik mooi.’ Nooteboom waarschuwt tegelijk voor romantisering van

de dorpsgemeenschap, een thema dat ook in zijn proefschrift terugkomt. ‘Je moet niet denken dat de rijken zich echt om de armen bekommeren.’ Romantic images zijn gevaarlijk. Het is daarom de taak van antropologen en niet-westers sociologen om achterdochtig te zijn en de werkelijkheid te ontrafelen, ‘zoals Max Weber dit de “onttovering van de wereld” noemt.’ In Wageningen was Jan Douwe van der Ploeg voor Nooteboom een grote inspirator. ‘Hij sprak over stijlen van landbouwbeoefening. Je zou het levensstijlen kunnen noemen. Hij liet zien dat mensen aan de ene kant in een vast patroon zitten, een levensritme, dat een bepaalde richting uitgaat zonder dat je er grip op hebt. Aan de andere kant ontwikkel je binnen dit vaste patroon een eigen stijl en ben je wel degelijk in staat je leven zelf creatief vorm te geven. De stijl biedt het culturele repertoire waarbinnen het individu eindeloos kan variëren en kiezen. Zo heeft een jazzmuzikant de keuze uit eindeloos veel variaties en interpretaties, maar blijft hij tegelijkertijd wél binnen de Jazz.’ Wageningse sociologen zoals Van der Ploeg prikkelden Nooteboom met vragen als: hoeveel ruimte heeft een individu om eigen keuzes te maken? In hoeverre is hij of zij in staat zijn eigen leven vorm te geven? Ofwel, wat is nu de vrijheid van de mens binnen cultureel en sociaal repressieve religieuze, economische en politieke systemen? ‘Zelfs in de meest moeilijke situaties zijn mensen in staat ruimte te scheppen voor zichzelf. In concentratiekampen zag je bijvoorbeeld mensen die kunst maakten. Terwijl niet

iedereen dat doet of kan doen.’ Het voortdurende dilemma tussen vrijheid en gebondenheid, tussen creativiteit en beperking, zorg en eigenbelang.

‘De kwestie van sociale zekerheid is heel actueel nu.’ Op 22 november heeft Gerben Nooteboom op de Christenunie gestemd, ‘omdat het een christelijke partij is met een sociaal beleid.’ Hij is van mening dat mensen die niet voor zichzelf kunnen zorgen door de staat beschermd moeten worden. ‘Daarnaast moet de staat mensen aanspreken op hun eigen verantwoordelijkheid, anders creëer je een cultuur van zwakheid, van zelfingenomenheid en parasitisme.’ Ook meent Nooteboom dat ontwikkelingshulp nodig is. ‘Er is veel onrecht in de wereld en er zijn veel mensen die daar zelf niet uit kunnen komen. Dus als daar organisaties voor zijn die mensen een duwtje willen geven is dat goed, maar wel met respect voor de cultuur.’ Maar dat is een politieke keuze. Als onderzoeker moet je zo neutraal mogelijk zijn, aldus Nooteboom. Het mooiste onderzoek vindt hij onderzoek dat gaat over interpretaties

van ontwikkeling op lokaal niveau, daar waar antropologie en ontwikkeling samenkomen. De manier waarop mensen soms aan de haal kunnen gaan met een ontwikkelingsproject boeit hem.

Norman Long maakte Nooteboom warm voor deze actor-benadering. De Engelse professor van de Manchester School laat zien dat mensen creatieve wezens zijn. ‘Ik vond hem heel inspirerend, maar hij was wel eenzijdig in zijn theorieën. Zijn ideeën hebben mij erg geholpen om in het veld te kijken naar de manier waarop mensen creatief hun leven vormgeven. Ik ben eigenlijk nooit zo gecharmeerd geweest van structuralisten. Maar tegelijkertijd ben ik bang dat structuralisten meer gelijk hebben dan je zou willen.’ Keuzes worden gestructureerd door eerder gemaakte keuzes, waardoor het leven als het ware padafhankelijk wordt: ‘structuralisten laten zien dat als je als dubbeltje geboren bent, je niet gemakkelijk een kwartje wordt. Zo is het bij mij ook gegaan. Ik heb nooit voor Indonesië gekozen. Ik wilde naar Peru of West-Afrika, of misschien naar Vietnam, maar ik kreeg een baan op Indonesië omdat ik mijn stage op de Filippijnen had gedaan.’ Een boek dat Nooteboom de Amsterdamse studenten kan aanraden, omdat het zo mooi de menselijke creativiteit binnen beperkende kaders laat zien, is de etnografie Wielding & Yielding van Magdalena Villareal, een promovenda van Norman Long, over het leven van drie Mexicaanse vrouwen.

‘De dorpsgek heeft ook altijd een plek. Op Koninginnedag bakt hij kroketten.’

13

De antropologe laat zien hoe de drie vrouwen omgaan met machtsverschillen en ongelijkheid. ‘Villareal redeneert vanuit de agency van de vrouwen. Ze kijkt naar de ruimte die de vrouwen voor zichzelf proberen te creëren. Ze laat daarbij zien dat de vrouwen alles gebruiken, ook hun eigen charmes en seksualiteit.’

Voor zijn proefschrift A Matter of Style onderzocht Gerben Nooteboom de verschillende manieren waarop Javaanse boeren omgaan met sociale zekerheid. Deze manieren, die hij ‘stijlen’ noemt, zijn heel divers en snijden dwars door statische categorieën zoals rijkdom en armoede. De wijze waarop mensen uit een kleine arme dorpsgemeenschap risico minimaliseren intrigeert hem. ‘De staat kan nooit volledig voor mensen zorgen. Dorps sociale zekerheid - die ik overigens op geen enkele manier wil romantiseren - is in staat leemtes te vullen.’ Niet alleen in Zuidoost-Azië, maar ook in Nederlandse dorpen is er – in beperkte mate - sprake van een zogenaamde moral community. Mensen leven met elkaar mee en zorgen voor elkaar. ‘De dorpsgek heeft ook altijd een plek. Op Koninginnedag bakt hij kroketten.’ De hulpdienst die tijdens de MKZ-crisis in Oene werd opgericht is een goed voorbeeld van een manier waarop sociale zekerheid in een dorp werkt. Oene werd een paar jaar geleden als eerste dorp getroffen door de veeziekte. Het verschil met een soortgelijk dorp, Kootwijkerbroek, was opvallend groot, aldus Nooteboom. Daar waar in Kootwijkerbroek rellen uitbraken met de politie, bleef het in Oene rustig. ‘Tijdens de crisis was het dorp [Oene] helemaal afgesloten. Wanneer de ziekte in je bedrijf geconstateerd was, mocht je een week het erf niet meer af. Deze situatie was voor veel boeren heel traumatisch. Het interessante was dat er in Oene een soort hulpdienst werd opgericht. Vrijwilligers belden met de boeren, soms dagenlang.’ Volgens Nooteboom is van gelijkheid in lokale steun lang niet altijd sprake. De allerarmsten in het zuiden hebben vaak geen toegang tot dorps sociale zekerheid, omdat ze niet kunnen investeren in sociale relaties en wederzijdse hulp. Ook na een ramp, zoals een aardbeving, tyfoon of vulkaanuitbarsting, werkt lokale sociale zekerheid niet. ‘Als allen getroffen worden, dan gaat over het algemeen iedereen voor zichzelf. Een dorpssamenleving heeft echter wel een nivellerende werking, het dempt mensen om al te grote risico’s te nemen.’

In de periode dat Gerben Nooteboom AIO was in Nijmegen, volgde hij ook wel

eens een college of seminar in Amsterdam. Indertijd sprak Jan Breman hem erg aan. ‘Wat ik heel mooi vond aan Jan Breman was zijn absolute passie en betrokkenheid bij onrecht en processen van sociale uitsluiting. Een marxist kun je hem niet noemen, wel een idealist, in de zin van dat hij boos was om onrecht.’ De manier waarop Breman vertelde over landloze arbeiders in India, raakte Nooteboom. ‘Hij kon heel goed overbrengen wat het betekent om een landloze arbeider te zijn, wanneer je straatarm bent en voedseltekorten moet overbruggen. Sommigen aten klei tegen de honger.’ In zijn werk benadrukt Gerben Nooteboom dat armoede niet meetbaar is in geld alleen. Hij heeft dan ook kritiek op het politieke debat nu. ‘Het gaat alleen over cijfers en koopkracht. De armoede zou gedaald zijn van 11% naar 9%, omdat meer ouderen een aanvullend pensioen hebben. Deze cijfers zeggen niets als mensen eenzaam zijn. Daarom is sociale uitsluiting veel interessanter.’ Naast de vragen over sociale uitsluiting, houden ook oude sociologische problemen van samenwerking en orde hem bezig. Wanneer werken mensen samen? Waarom wachten mensen als de trein leeg loopt, en waarom doen ze dat in de metro van Amsterdam niet?

De Amsterdamse metro neemt de in Ede woonachtige Gerben Nooteboom echter graag voor lief. Hij ervaart zijn nieuwe baan als een privilege en ziet zijn toekomst aan de UvA met plezier tegemoet.

Miriam Driessen

14

Op een druilerige winterdag heb ik er ineens genoeg van, het wordt me teveel. Alle sluimerende irritaties van de

afgelopen jaren verhevigen zich nog één maal. Ik voel de woede tot in mijn vingertoppen branden. Ik kan het niet meer verdragen naar hem te kijken. Het moet afgelopen zijn, het is uit. Wat een oneindig verspilde, verspilde tijd. Ik verzamel al mijn krachten, zet hem eigenhandig op straat en geef hem een trap na. Zo. Daar staat hij dan, moederziel alleen op de koude straatstenen. Mijn televisie.

Het grote, zwarte onding uit het jaar nul is verleden tijd. Nooit meer zal ik kijken naar het afschuwelijke scherm dat

door veelvuldig gebruik nog slechts twee kleuren bevat, rood aan de linker-, groen aan de rechterkant. Nooit meer zal ik het monotone getetter horen, de oeverloze mededelingen. Ik ga op een stoel zitten en luister naar de overdonderende stilte. Al die jaren waarin ik naar dat zwarte kastje heb gekeken, wat heb ik eigenlijk gezien? Er doemt een angstaanjagend beeld op van quasi-psycholoog Dr. Phil en zijn zalvende, holle frasen. Ik hoor het gekir en geroddel van Albert Verlinde over beroemdheden uit de polder. Ik zie de verwarde cast voor me van de serie met de profetische titel Goede Tijden, Slechte Tijden, en herinner me hun psychotische omgangsvormen. Mijn hoofd wordt overspoeld door een zee van blauwe en gele Lingo-ballen en niet-bestaande zesletterwoorden. Mijn adem stokt in mijn keel als ik denk aan de make-over programma’s, waar huizen, auto’s, personen en hun familieleden grondig gerenoveerd en in hergebruik worden genomen. Dan schrik ik wakker uit een sluimerslaap.

De televisie is verleden tijd en niet alleen voor mij. Dit verouderde instituut zal binnenkort geheel verdwijnen. De moderne technologie maakt het mogelijk de enige bekijkenswaardige programma’s (nieuws, documentaires, films, enzovoorts) online te bekijken of te downloaden. Het meest weldadige hiervan is wel het gebrek aan reclame.

Een visioen uit een verre toekomst doemt op, waarin ik wandel met mijn kleine dochtertje aan de hand. ‘Mam’, zegt ze, ‘vertel eens van vroeger? Over die kastjes?’ Ze kijkt me met pretoogjes aan. ‘Vooruit.’ Mijn dochtertje springt

een beetje. ‘Vroeger hadden we een soort zwarte dozen in de kamer staan, waar we programma’s op keken. We gingen ervoor zitten zappen, net zolang tot we iets leuks zagen.’ ‘Zappen?’ vraagt mijn dochtertje niet-begrijpend. ‘Maar soms was er niks en dan bleven we toch zitten.’ Nu giechelt het kleine blonde meisje. ‘Urenlang zaten we te kijken naar suffe spelletjes en nodeloos gebabbel.’ Ze speelt met de krullen van haar zijstaartje. ‘Misschien is mama daarom wel een beetje raar,’ denkt ze. Ze zegt het niet. ‘En toen?’ ‘Toen kregen we er genoeg van. We maakten een gigantische stapel televisies op het Museumplein en staken die in brand.’ ‘Net

als de spinnewielen bij Assepoester?’ vraagt ze. ‘Ja. Alleen waren de vlammen ook blauw, groen en paars, want er zat veel plastic in die apparaten.’ Haar ogen worden groot bij de gedachte aan zulke vlammen. Net een sprookje. ‘En toen?’ ‘Toen begon ons echte leven. La dolce vita.’ Ik wachtte even. ‘De dagen werden uren langer! We lazen… verrijkten onze geest. De scheppingskracht in onze ziel ontwaakte. Creativiteit ontsproot in onze breinen! Ineens zagen we de andere mensen om ons heen en verdiepten we ons contact. Niets was meer hetzelfde…’ Terwijl ik dromerig in de verte staar, zie ik niet dat mijn dochtertje allang is weggerend naar een speeltuintje.

Als ik alleen op mijn kamer zit dringt het tot me door dat hij echt weg is. Ongemerkt dwalen mijn ogen steeds af naar de hoek van de kamer waar hij altijd stond, als geleid door een magnetische kracht. De leegte is allesomvattend. Ik begin hem te missen. Met al zijn gebreken was hij er wel altijd voor me wanneer ik uitgeput op de bank plofte. De stilte kan ik niet verdragen. Zal ik een nieuwe kopen? Een mooiere? Of zal ik de oude weer van de straat halen? Misschien staat hij er nog. Geleid door een duistere kracht loop ik naar buiten om te kijken.

Inge Linsen

Genoeg

Mijn hoofd wordt overspoeld door een zee van blauwe en gele Lingo-ballen en niet-bestaande zesletterwoorden.

15

Aan het eind van de middag kwamen we in Genting Highlands aan, een vakantieoord vijftig kilometer ten

noorden van Kuala Lumpur. De belangrijkste attractie van Genting Highlands is een groot casino dat 24 uur per dag open is. Samen met vijf Chinese ondernemers en hun vrouwen was ik hiervoor speciaal uit Kedah State in het noorden van Maleisië gekomen. Eén van hen was Lim Peng Guan, een 43 jarige ondernemer bij wie ik regelmatig logeerde. Tijdens een van die bezoeken had hij me uitgenodigd mee te gaan op hun jaarlijkse uitje naar Genting Highlands. Nadat we hadden ingecheckt in het hotel introduceerde Guan ons bij een van de managers van het casino die hij nog van de middelbare school in zijn geboorteplaats kende. Via hem kregen we toegangskaarten voor de VIP lounge in het casino. In deze zaal, die zich op de bovenste verdieping bevond, was het dragen van T-shirts en sandalen verboden en gold een hogere minimuminzet bij het gokken dan in de andere zalen van het casino. Het was er ruim opgezet en voor de gasten werd er gratis drank en eten geserveerd. Ik keek mijn ogen uit naar de rijkdom om me heen: mannen in zijden pakken met dure horloges en vrouwen in luxe avondjurken met prachtige sieraden. Hoewel wij ons er speciaal voor hadden gekleed staken we toch duidelijk af bij deze pracht en praal in de VIP lounge. Samen met Guan liep ik van de ene speeltafel naar de andere. Al snel duizelde het me van de hoge bedragen die door de aanwezigen schijnbaar achteloos werden ingezet. Guan had daar minder moeite mee en paste zich naadloos aan. Zijn voorkeur had het blackjackspel waarbij hij fiches ter waarde van honderden euro’s inzette. Toen ik na een half uur besloot te kijken hoe onze reisgenoten het deden bleken ze niet meer in de VIP lounge te zijn. Guan gaf aan dat ze waarschijnlijk in een van de algemene casinozalen aan het spelen waren en stelde voor dat wij daar ook heen zouden gaan. Na een tocht door de overvolle zalen van het casino vonden we onze vrienden terug aan een roulette tafel. Het was er rumoerig, druk en rokerig. Het werd me al snel duidelijk dat ze niet van plan waren naar de VIP lounge terug te gaan.

Ook Guan gaf aan dat hij zich in dit gedeelte van het casino meer thuis voelde. “Laten we hier maar blijven, Mario”, zei hij. “Het is hier veel gezelliger, veel drukker en niet zo formeel.” De minimuminzet bleek voor Guan geen rol te spelen bij zijn besluit niet terug te keren naar de VIP lounge, want ook hier zette hij vaak grote bedragen in bij het blackjackspel. Tijdens het vervolg van ons verblijf in Genting Highlands besteedde ik geen aandacht aan deze zaalvoorkeur van Guan en zijn vrienden. De betekenis ervan werd me pas twee weken later duidelijk, toen ik op een avond met Guan meeging naar een van de illegale gokhuizen op het platteland van Kedah State. Via een deur achter in een restaurant kwamen we in een ruimte met verschillende speeltafels. Er waren meer dan twintig mannen aanwezig, het was er rumoerig en er werd veel gerookt en gedronken. Tussen twee kaartspellen door verwees Guan naar ons bezoek aan het casino: “Ik vind het altijd leuk om naar Genting Highlands te gaan. Het is er schitterend en het hotel is zeer luxe, vooral die VIP lounge is prachtig. Maar als je het me echt vraagt, dan vind ik dit soort ruimtes waar je met vrienden en bekenden kunt kaarten eigenlijk leuker”. Guan bleek die middag golf te hebben gespeeld met een zakenrelatie uit Penang. Twee jaar daarvoor had hij golflessen genomen en was lid geworden van de plaatselijke golfclub waar de elite van Kedah State regelmatig vertoefde. Hoewel hij via de club veel mensen had leren kennen voelde hij zich er nog steeds niet echt thuis. Hij was dan ook blij dat zijn zakenrelatie onverwachts vroeg naar Penang terug moest keren en hij hem daardoor niet mee uit eten hoefde te nemen in de golfclub. “Het is daar prachtig, maar niet zo gezellig”, zei Guan. “Ik zit liever hier bier met mijn vrienden te drinken, dan dat ik whisky drink in de bar van de golfclub”. Diep in de nacht, onderweg naar huis, vertelde Guan dat hij door de groei van zijn bedrijf steeds meer contacten onderhield met ondernemers in Penang, Kuala Lumpur en Singapore. Vooral het sociale aspect ervan bleek hem niet altijd gemakkelijk af te gaan. Geboren en getogen in een kleine plattelandsgemeente voelde hij zich vaak wat ongemakkelijk in die kringen. Het was om die reden dat hij zijn twee zonen

Mario Rutten/Guan

16

naar een privé-kostschool in Kuala Lumpur had gestuurd in de hoop dat zij zich later wel thuis zouden voelen in kringen van de zakelijke elite van Maleisië. “Op die school zitten kinderen van grote ondernemers en van politici. Ze maken daar vrienden en leren hoe je je moet gedragen. Dat is belangrijk als ze het bedrijf later overnemen”, zo gaf Guan aan.

Hoewel het doen van onderzoek onder Chinese ondernemers in Maleisië betekende dat ik mij aan allerlei nieuwe gebruiken en gewoontes moest aanpassen, voelde ik mij direct thuis bij Guan en zijn familie. Het ongemakkelijke gevoel dat Guan had wanneer hij in ‘betere’ kringen moest opereren was voor mij erg herkenbaar. Ik ben zelf afkomstig uit een soortgelijke lagere middenklasse familie in Nederland. Mijn grootvader was een middenstander die meerdere kleine bedrijfjes heeft gehad en tussendoor een keer failliet is gegaan. Er was daardoor onvoldoende geld om mijn vader te laten studeren. Via avondcursussen had mijn vader zich weten op te werken

van een vertegenwoordiger die de winkels afliep om boter te verkopen tot marketingdirecteur van een grote multinationale onderneming. De toegenomen welvaart in ons gezin ging echter gepaard met onzekerheid over onze sociale positie. Hoewel we qua inkomen in de buurt kwamen van de hogere middenklasse in Nederland, voelden mijn ouders zich nooit echt thuis wanneer ze weer voor een etentje bij de zakelijke elite werden uitgenodigd. Ik herinner me goed hoe ze altijd blij waren het overleefd te hebben en weer gewoon zichzelf konden zijn zonder op hun woorden of gedrag te hoeven letten. Een verschil met Guan was dat mijn ouders er niet voor hadden gekozen hun kinderen naar een elitaire school te sturen of ze op speciale sportclubs te doen. En daar was ik hen, ver weg in Maleisië, nog steeds dankbaar voor. Mijn sociale achtergrond bleek nu nuttig te zijn bij mijn onderzoek naar Chinese ondernemers op het platteland van Kedah State.

Zijn ondefinieerbaar gekleurde haar strak achterover gekamd, twee inhammen en gestoken in een grijs

ouweherenpak. Een verschijning die meer doet denken aan de buurman van mijn achteroom in het verzorgingstehuis dan aan een jongeman die in de bloei van zijn leven zou moeten zijn. En toch, deze grijze muis danst met meer én aantrekkelijkere vrouwen dan ik. Ik, blond, ook met inhammen, gestoken in een spijkerbroek en een bordeauxrode blouse en al met al meer vitaliteit uitstralend dan ‘el ratoncito’. “Merkwaardig”, zou je denken. Althans, dat dacht ík, mijn onzekerheid verbergend. Het is het geheim van de milonga, de Argentijnse tangosalon. Ver van het oppervlakte van alledag waar mensen een oordeel krijgen op grond van hun uiterlijk, klasse of achtergrond is er iets bijzonders op de dansvloer van de milonga gaande. De vlotte babbel, het leuke gezicht en de lange benen van de straat zijn er ook op de milonga. Maar, daar waar deze buiten de dansvloer overheersen en vaak van doorslaggevende betekenis zijn, laat men ze op de dansvloer links liggen. Het onderscheid dat dansers maken laat zich niet beïnvloeden door de status van een beroep, opleidingsniveau of de grootte van een auto. Taxichauffeur of arts, secretaresse of ministersdochter, de bus of een Ford, het zijn onbelangrijke

en niet bekende criteria op een milonga. Mensen praten zelfs zelden over hun privé-leven. De milonga is een soort vrijzone voor mensen om zich aan het dagelijkse leven te onttrekken. Even weg van de sleur, de stress of het gevoel opgesloten te zijn. Voor de doorgewinterde tangodanser en danseres draait de milonga om de ultieme tango te dansen. Op zo’n moment vergeet je alles om je heen en voel je niets anders dan genot, adrenaline, lust en uiteindelijk een soort bevredigend en euforisch gevoel. Achtergrond is onbelangrijk, je danst. Alle vrouwen bezitten schoonheid, dus het maakt voor de man niet uit wie deze vrouw is. Wat de vrouw betreft, ze sluit haar ogen tijdens de dans en ziet dus niks van degene die haar fantasie stimuleert. Zie je er uit als een grijze muis en zou je op straat nog geen onderscheid maken tussen een betonnen muur en een etalagepop van een herenmodezaak, maar kan je wel goed dansen, dan ben je nummer één op de dansvloer en laat je die blonde jongen met z’n bordeauxrode blouse na een paar biertjes overgaan op een dubbele whisky.

Eeke Jagers

‘De jongeman of de grijze muis.’

17

Renmin Ribao, een officieel nieuwskanaal van de Chinese staat, bejubelde op 2 juli 2006 de opening van de

spoorweg van Qinghai naar Tibet. Volgens het bericht hadden 100.000 werklieden zich 1800 dagen en nachten gezamenlijk ingespannen om deze lijn te bouwen. De werkomstandigheden in de berggebieden waren extreem, maar vol moed trotseerden ze de vrieskou en het gebrek aan zuurstof. Alle moeilijkheden werden dankzij de innovatieve geest van de Chinese natie overwonnen. Het resultaat was indrukwekkend: ‘twee gigantische stalen draken, die de hoop van de verschillende nationaliteiten van de natie droegen, bewogen langzaam achtereenvolgens vanuit het Golmud station en het Lhasa station. De bouw van de Qinghai-Tibet spoorweg, die de aandacht van de hele wereld heeft getrokken, is compleet!’ Dit verslag weerspiegelt de manier waarop veel Chinezen tegen de eigen geschiedenis aankijken. Ongeveer vijftig jaar geleden bevond de natie zich in een diep dal. Hierop volgde een lange strijd om het land op te bouwen, die opoffering en zware inspanningen vereisten. Nu is China het grootste economische wonder van de wereld. Overal ter wereld consumeren mensen producten waarop ‘Made in China’ prijkt. In China worden flats en fabrieken in hoog tempo uit de grond gestampt en een toenemend aantal mensen krijgt meer geld te besteden dan ooit tevoren. China is uit het dal geklommen en heeft de top bereikt. Deze nationalistische kijk op de wereld wordt door de autoriteiten aangemoedigd. De centrale overheid ziet nationalisme overwegend als een positieve kracht. In juli 2006 sprak president Hu Jintao op een conferentie over het belang voor Chinezen om op allerlei vlakken op te treden als een ‘verenigd front’. De Chinezen moeten er naar streven om ‘de grote eenheid te versterken tussen zonen en dochters van de Chinese natie thuis en in het buitenland onder het vaandel van patriottisme.’ Verder moet er als een verenigd front worden opgetreden bij de ontwikkeling van de economie, bij het ontwikkelen van democratie ‘onder leiderschap van de communistische partij’, bij het aanpassen van religies aan het gezag van de communistische partij en bij de integratie van verschillende minderheden in de grote familie van de Chinese natie.

Het Chinese nationalisme kan zich ook op een minder constructieve en vriendelijke manier manifesteren. In 2005 vonden er in verschillende steden gewelddadige anti-Japanse demonstraties plaats. ‘Patriottisme kent geen schuld’, schreeuwden de demonstranten terwijl ze vernielingen aanrichtten bij Japanse consulaten en bedrijven. Deze uitingen zijn deels te verklaren vanuit de rol van Japan in de Tweede Wereldoorlog en vanuit de recente diplomatieke conflicten tussen China en Japan, maar ze zijn ook kenmerkend voor het opkomende nationalisme in China.

Al enkele decennia is het nationalisme geleidelijk het communisme aan het vervangen als leidende ideologie in China. Dit is in gang gezet sinds 1978, toen China voorzichtig afstand begon te nemen van de planeconomie. Deng Xiaoping had sinds 1977 de leiding van de communistische op zich genomen. Hij creëerde openingen voor marktwerking en ondernemerschap, die al snel gunstig bleken uit te pakken voor de economie. De voorzichtige stappen richting het kapitalisme werden gevolgd door verdere stappen. Dit riep natuurlijk de vraag op hoe deze economische hervormingen waren te rijmen met de communistische principes. Deng deed zijn best om dit beleid aan de man te brengen als ‘socialisme met Chinese karakteristieken’, maar dit kon nauwelijks de ideologische leegte vullen. Deng erodeerde het communisme verder door afstand te nemen van de klassenstrijd. Zijn voorganger, de Grote Roerganger Mao Zedong, geloofde in de continuerende klassenstrijd, want zelfs in een socialistische maatschappij zouden er in China bourgeoisie elementen bestaan. Daarom bleef Mao tot lang na de revolutie de massa’s aansporen om zich te verzetten tegen de elementen in de samenleving die hij als ‘bourgeoisie’ beschouwde. Dit pakte rampzalig uit tijdens de Culturele Revolutie, waarbij heel China leed onder chaos en geweld. Mao’s opvolger Deng, zelf een slachtoffer van de Culturele Revolutie, propageerde na 1978 geen ideologie meer die mensen zou kunnen verdelen. Hij zocht eerder naar mogelijkheden om mensen te binden. Na de bloedige repressie van de studentendemonstratie op het plein van de Hemelse Vrede in 1989, was het communisme als ideologie werkelijk

De periode die de Chinezen kennen als de ‘Eeuw van Vernedering’ is allang voorbij. China heeft een indrukwekkende groei doorgemaakt en is nu een wereldmacht aan het worden. Veel Chinezen denken dat de oude rivaal Japan dit in weg staat. Anti-Japans activisme is in opkomst en dreigt uit de hand te lopen.

Anti-Japans activisme in China

18

bankroet geraakt. Tegenwoordig is China officieel nog steeds communistisch en staat Mao’s portret nog steeds op de bankbiljetten, maar er wordt een ideologie gepropageerd die inhoudelijk niets meer met het communisme te maken heeft. De centrale overheid is al jaren bezig met een programma van patriottistische educatie.

Het verleden speelt hierin een belangrijke rol, voornamelijk de periode die bekend staat als de Eeuw van de Vernedering (rond 1840 tot 1949). China was toen economisch en militair zwaar achtergebleven in verhouding tot voornamelijk de Europese landen. Het Chinese leger werd in de opiumoorlog (1840-1842) door Groot-Brittannië verslagen en werd gedwongen verdragen te tekenen die Hong Kong overdroegen aan de Britten en die China’s havens openden voor Britse importproducten zoals opium. Andere landen, zoals Frankrijk en Rusland, versloegen China in latere oorlogen, waardoor China ook concessies moest doen aan die landen. Onder de Japanse invasie en bezetting tijdens de Tweede Wereldoorlog heeft China het meeste geleden. De Japanners roeiden grote delen van de plattelandsbevolking uit, richtten een massaslachting aan in Nanking en dwongen veel vrouwen tot seksuele slavernij. De Eeuw van de Vernedering eindigde in 1949, vier jaar nadat de Japanse bezetting was opgehouden, toen de communistische partij de macht in China overnam van de door de VS gesteunde Kuomintang. Vanaf dat moment was China eindelijk bevrijd van buitenlandse invloed. De overheid sponsort met regelmaat tentoonstellingen, lezingen en activiteiten om het bewustzijn over de Eeuw van Vernedering te vergroten. De bezetting door Japan staat vaak in het middelpunt van de belangstelling. Xinhua, één van de officiële nieuwskanalen van de Chinese overheid, kwam in augustus 2005 met een

bericht over een bezoek van een groep van duizend schoolkinderen aan een nationaal museum. In het kader van de patriottische activiteiten die gesponsord waren door de overheid, kwamen ze speciaal voor een tentoonstelling over het bloedbad dat in Nanking door de Japanners was aangericht. Ze werden geconfronteerd met allerlei afbeeldingen en voorwerpen die de gruweldaden van de Japanners illustreerden. Na afloop schijnt één van de kinderen tegen de verslaggever te hebben gezegd dat hij door de voorstelling had leren begrijpen dat achterstand invasie uitlokt. ‘We moeten hard studeren voor een sterker en machtiger China in de toekomst,’ zou het kind hebben gezegd. Dit bericht maakt duidelijk welke

boodschap de autoriteiten willen overbrengen met de educatie van geschiedenis. In het verleden was China zwak en onderontwikkeld, daarom konden andere landen misbruik van China maken. De buitenlanders konden het nationalisme echter niet volledig onderdrukken. Het heldhaftige verzet van de communistische partij kon de eensgezinde Chinese natie mobiliseren en zo kon China uiteindelijk van de schadelijke buitenlandse invloed bevrijd worden. Nu moet iedereen zich ervoor inspannen om van China een sterke natie te maken, waar niet langer mee te sollen is.

China’s economische succes is voor veel patriotten een bevestiging van hun gelijk. China heeft de kritiek van de internationale gemeenschap getrotseerd door een eigenwijze economische koers te volgen waardoor het land volop kon profiteren van buitenlandse investeringen en export naar de internationale markt. De onophoudelijke groei doet veel Chinezen geloven dat China op den duur de VS als wereldmacht zal vervangen.

Japan wordt gezien als een andere grote rivaal. Dit land heeft nu een dominante positie in Azië en wil volgens het model van de ‘Vliegende Ganzen’ de andere Aziatische landen naar de vooruitgang meevoeren. De dominante houding van Japan is een doorn in het oog van vele Chinezen, omdat dit doet denken aan het imperialisme van Japan in de Tweede Wereldoorlog. De bestseller Zhongguo Keyi Shou Bu (China Can Say No, 1996) verwoordt de houding die vele Chinezen naar Japan toe hebben. Volgens de auteurs van dit boek behoort Japan samen met de VS en andere landen tot een kliek die erop uit is om China klein te houden, omdat ze de groei van het land vrezen. Het boek pleit er daarom voor

19

dat China een assertieve houden moet aannemen tegenover Japan, een land dat nooit vertrouwd kan worden vanwege hun slachting van ‘duizenden na duizenden.’ Dit gedachtegoed is alleen maar toegenomen na recente diplomatieke conflicten tussen China en Japan. De voormalige premier van Japan, Junichiro Koizumi, vond het nodig om tijdens zijn ambtsperiode meerdere malen de Yasukuni tempel te bezoeken. Deze tempel is gewijd aan doden die tijdens Japanse oorlogen zijn gevallen. Er wordt een groot aantal gevallenen vereerd, waaronder 14 mensen die door de geallieerden als oorlogsmisdadigers berecht zijn en tot de dood werden veroordeeld. Uit China kwamen woedende reacties op deze bezoeken, omdat voor veel Chinezen hieruit blijkt dat Koizumi niet voldoende berouw heeft over de rol van Japan in de Tweede Wereldoorlog. Daarnaast vindt China dat Japan niet (genoeg) zijn verontschuldigingen heeft aangeboden en dat de door Japan bezette Senkaku eilanden aan China toebehoren.

In 2005 kozen veel Chinezen ervoor om hun wrok naar Japan toe openlijk te tonen. Er werden in verschillende Chinese steden anti-Japanse protesten gehouden. Ook zijn er petities georganiseerd tegen de toetreding van Japan in de VN en tegen de bouw van een hoge snelheidstrein die gefinancierd wordt met Japanse investeringen. Verder proberen Chinese activisten regelmatig per boot Senkaku (Diaoyu) te bereiken, een groep eilanden die zowel door Japan als China geclaimd worden, maar die op dit moment in Japans beheer is.

De anti-Japanse activiteiten beginnen nu vormen aan te nemen waar de Chinese centrale overheid niet zo comfortabel mee is. De huidige machthebbers streven naar een harmonieuze samenleving en daar zijn de gewelddadige protesten moeilijk mee te rijmen. Daarnaast jagen de anti-Japan acties de Japanse investeringen weg die zo belangrijk zijn voor de Chinese economie. Bovendien worden de Chinese autoriteiten regelmatig geconfronteerd met petities die hen oproepen om harder op te treden tegen Japan. De autoritaire overheid van China zit er natuurlijk helemaal niet op te wachten dat burgers zich op deze manier in de politiek mengen. De centrale overheid is tot inkeer gekomen en probeert nu op allerlei manieren de anti-Japanse activiteiten te onderdrukken. Anti-Japanse websites worden geblokkeerd, online forums worden gecensureerd, demonstraties worden verboden, en activisten worden gearresteerd. De gemoederen worden ook gesust door de media. De officiële media deed weinig verslag over de protesten in 2005 en er werd ook weinig aandacht besteed het laatste bezoek van Koizumi aan Yasukuni. In diverse speeches hebben Chinese politici het regelmatig over het belang om op vreedzame manier met buurlanden om te gaan.

De acties van de centrale overheid lijken succesvol. Er zijn geen grote gewelddadige anti-Japanse demonstraties meer geweest zoals die in 2005 hebben plaatsgevonden. De autoriteiten bevinden zich met de onderdrukking van anti-Japanse activiteiten wel op glad ijs. De centrale overheid profileert zich graag als patriottistisch, maar onderdrukt ter gelijkertijd de anti-Japanse activiteiten die zich profileren als patriotten in hart en nieren. Hiermee lopen de autoriteiten het risico om hun geloofwaardigheid te verliezen.

Recente ontwikkelingen wijzen uit dat het nu steeds beter gaat met de relatie tussen China en Japan. Shinzo Abe heeft Koizumi opgevolgd als nieuwe premier van Japan. Abe heeft geen bezoeken aan Yasukuni gebracht sinds hij premier is geworden en dat maakt hem een beter te accepteren figuur. Sinds kort heeft Abe China bezocht om met president Hu Jintao te praten, nadat Chinese en Japanse leiders elkaar jarenlang hadden gemeden. De Chinese leiders zijn nu uitgenodigd om ook een keer naar Japan te komen.

Is de storm hiermee geluwd? Veel Chinezen hebben nu wel door dat de autoriteiten geen verdere opschudding wensen en begrijpen dat het gevaarlijk is als ze openlijk protest voeren tegen Japan. Maar onderhuids blijft er wrok naar Japan toe bestaan. De South China Morning Post, een krant uit Hong Kong, had in oktober een reportage over hoe de film de Tokyo Trial in het vasteland van China werd ontvangen. De film gaat over de naoorlogse rechtszaak tegen Japanse oorlogsmisdadigers. In de film weet een Chinese rechter, dankzij lobbyen en een dramatische speech, de overige rechters ertoe over te halen de Japanners de doodstraf te geven. De film bleek een enorm succes. Bij een volle voorstelling bedelden mensen aan de kassa om een staanplaats of een extra voorstelling. Het epos over onrecht en vergelding blijkt in te haken op emoties die nog steeds bij een groot deel van de Chinese bevolking heersen.

Rogier Vlaar

20

Je geeft de vele formulieren die je net hebt ingevuld samen met de drie verplichte pasfoto’s aan de receptioniste

en krijgt de sleutel. Je kijkt naar het kamernummer op de groene sleutelhanger: 310A. Enthousiast en ook een beetje zenuwachtig sleur je je grote koffer de lift in. Over een week begint je eerste semester aan the University of Hong Kong, je kan nog steeds niet helemaal geloven dat het eindelijk zover is. Je vraagt je af of je roommate er al is, en wie het zal zijn: zou ze uit Hong Kong komen, of uit China? Je hoopt dat je het goed met haar zult kunnen vinden, want voor de komende tijd zal zij, samen met de andere meisjes op de derde verdieping, je familie voor een groot deel vervangen.

Je steekt de sleutel in het slot en doet verwachtingsvol de deur open. Je moet even wennen aan het licht binnen; de luxaflex zijn dicht en het is nogal schemerig, hoewel het al twee uur ’s middags is. Dan zie je vol verbazing een plas modder aan je voeten liggen. Je volgt een spoor van zand en water dat bij de deur begint met je ogen – komt onderweg een natte slipper, een modderige handdoek en een lege fles tegen – tot je uiteindelijk bij het bed rechts in de kamer uitkomt. Op het bed beweegt iets. Pas dan zie je dat er iemand in de kamer is. Een meisje ligt op haar buik op de lakens te slapen, hoogstwaarschijnlijk nog in de kleding die ze gisteren aanhad. Een van haar armen hangt uit het bed. Je krijgt een naar gevoel in je onderbuik. Opeens draait ze zich om en gaat langzaam rechtop zitten, kijkt een paar seconden voor zich uit, en grijpt vervolgens met één hand naar haar voorhoofd terwijl ze met de andere een fles water die in de vensterbank ligt probeert te pakken. Pas dan merkt ze jouw aanwezigheid op. Ze staat op, hoest een paar keer, doet een verwoedde maar falende poging om de lege fles met haar voet te verstoppen en zegt dan: “Oh hey there, nice to meet you, I’m Rebecca.”. Het is even stil. “My name is Wing.” antwoord je, niet goed wetend wat je nog meer moet zeggen. Dan schuifelt het meisje de kamer uit, in de richting van de gang. Je kijkt naar de foto’s op het prikbord boven haar bureau: polaroids van studenten met bier op een balkon, rokende studenten op festivals, studenten die gillend van het lachen met tien man boven op elkaar op

een bank liggen en studenten die in een huiskamer dansen, zwaaiend met flessen wijn. De puzzelstukjes vallen ineen, je ergste vermoedens worden bevestigd: je deelt je kamer met een uitwisselingsstudent.

Je bent een paar dagen geleden aangekomen op het vliegveld van Hong Kong, en begint net enigszins te wennen aan de gedachte dat je hier echt de komende vijf maanden zal wonen. Niet dat je daar problemen mee hebt: je eerste ervaringen waren ronduit geweldig. Je verblijft in Starr Hall, wat een van de beste studentenhalls van de universiteit blijkt te zijn en waar dan ook een flink aantal uitwisselingsstudenten

vertoeven. En díe heb je al ontmoet. Je kamergenoot is er nog niet, dus daar hoef je gelukkig nog geen rekening mee te houden. En het duurt vast ook nog wel even voor ze komt aangezien het nog vakantie is, dus je geniet van je privacy zolang je die nog hebt. Je wordt wakker op je buik en met je gezicht in een kussen, het moet even tot je doordringen waar je ook al weer bent. Hong Kong. Gisteren Macau. Casino’s. Daarna de stad in. Iets met gratis drinken. Acht man in een taxi. Naar het strand om de zonsopgang te zien. ’s Nachts zwemmen. Langzaam komen plaatjes en gebeurtenissen terug, je probeert ze in chronologische volgorde te plaatsen maar staakt die poging vrijwel onmiddellijk omdat je je ineens bewust wordt van een enorme dorst. Je draait je om en gaat langzaam rechtop zitten. Even is er niks, en dan plots een dreunende hoofdpijn. Water. Terwijl je de fles probeert te pakken, zie je opeens dat er een klein Aziatisch meisje in je kamer staat. Je bent even verlamd, beelden uit The ring en andere Japanse horrorfilms schieten door je hoofd, maar dan zie je de grote koffer die in de deuropening staat. Shit. Het is je roommate. Je springt op, en probeert dingen in de kamer te vinden die er niet zouden moeten zijn, die een verkeerde indruk maken. Je probeert een lege ginfles onopvallend weg te schuiven met je voet. Je ziet dat het meisje die handeling aandachtig volgt en je geeft het maar op. Je kucht een paar keer in de hoop dat je niet té schor klinkt en je zegt wie je bent. Het meisje stelt zich ook

Ver van je bed of toch ernaast?Participerende observaties uit een dorm in Hong Kong

De puzzelstukjes vallen ineen, je ergste vermoedens worden bevestigd: je deelt je kamer met een uitwisselingsstudent.

21

voor, er volgt een kleine stilte, je besluit wijselijk de kamer even te verlaten en schuifelt naar de badkamer. Je probeert je onderweg te herinneren hoe ze ook al weer heet.

Je hebt gedoucht, hebt drie dubbele espresso’s in Starbucks gedronken en probeert te geloven dat je geen kater meer hebt. Je gaat terug naar je kamer voor een frisse start. De deur is op slot en dat wijst erop dat ze er waarschijnlijk niet is, dus je zoekt een paar minuten naar je sleutel en loopt naar binnen. Je kater komt spontaan terug. Aan de linkerkant van de kamer, de kant die eerst zo mooi wit, smetteloos en leeg was, staart een reusachtige en angstaanjagende Hello Kitty je vanaf een poster aan. Op het bed ligt een felgroen dekbed waar honderden kikkers á la Kwak de kikker van kindernet op staan afgebeeld, die een bal overgooien en ijs eten. Vol afgrijzen kijk je naar een pluche Nijntje – Nijntje! – die in de vensterbank staat, pal naast je woordenboek. Elmo lacht je toe vanaf de boekenplank. Terwijl je iets probeert te vinden waar haar naam opstaat zodat je daar niet nog een keer om hoeft te vragen, kom je nog verscheidene personificaties van treinen en sterren tegen, en een beker met Pucca erop. Op stickers boven haar computerbeeldscherm vormt Winnie the Pooh de letters W-I-N-G met zijn armen. Dus zo heette ze. Ook jij krijgt een naar gevoel in je buik: het lijkt er sterk op dat je een kamer moet gaan delen met iemand van twaalf.

Er zijn alweer een paar weken voorbij gegaan sinds je eerste stappen in Starr Hall. En het waren hectische weken. Het Starr Hall oriëntatiekamp, het begin van je studie: je studeert zowel medicijnen als engineering, en je had meteen de eerste dagen al erg veel werk te doen. En dan heeft je verdieping ook nog introductieweken, met een dagelijks programma.Je roommate zie je niet zo vaak. Soms komt ze gehaast binnen rennen, gooit haar tassen op haar bed, trekt al bellend iets anders aan en stormt de deur weer uit. Soms komt ze naar de georganiseerde activiteiten, soms niet. Dat weet je nooit van te voren.

Je wordt wakker met je gezicht op iets hards, een fel licht schijnt in je gezicht en het duurt even voor het tot je doordringt waar je ook al weer bent. Je tilt langzaam je hoofd op. Bureaulamp. Dat was het licht. Dan kijk je naar beneden. Principles of Biochemistry. Je staart even wazig naar de glanzende zwartgedrukte letters, en weet weer wat je aan het doen was. Tentamen morgen. Dan pas merk je dat je niet meer alleen in de kamer bent. “Wing, just take some rest!”. Je draait je om. Je roommate is bezig een berg kleding van een stoel naar haar bed te verplaatsen, een dagelijks ritueel. ’s Nachts wordt de berg weer terugverplaatst naar de stoel. Voor je iets terug kan zeggen, wordt er op de deur gebonkt. “Floormeeting in ten minutes!” roept iemand in de gang. Dat was je helemaal vergeten. Ook dat nog. Hardop zuchtend sta je op. Rebecca

22

kijkt op. “I don’t think I am going.” zegt ze terwijl ze haar slippers uitschopt en op haar stoel neerploft met een bakje sweet and sour chicken uit de kantine. Langzaam dringen die woorden tot je door. Je hoeft niet te gaan. Je hoeft niet te gaan. “Okay!” antwoord je terwijl je in de spiegel kijkt, hopend dat je bril geen striemen heeft achter gelaten in je gezicht terwijl je lag te slapen. Ze kijkt je even aan. Dan kijkt ze naar je bureau. Dan kijkt ze je weer aan en zegt “Just stay here, I will go.”. Verrast blijf je staan terwijl ze overeind komt en haar slippers aantrekt. Voor je iets kan doen is ze de kamer al uit. Je gaat weer zitten. Je hoeft niet te gaan. Je kijkt weer naar je bureau en je boeken. Het kan nog. Maar je hoeft niet te

gaan. Je staart even voor je uit, je blik dwaalt af naar de foto’s op het prikbord aan de andere kant van de kamer. De foto’s die je zo verontrustend vond toen je voor het eerst voet over de drempel zette in deze kamer. Je glimlacht en pakt je boek.

Je bent een maand verder en redelijk gewend geraakt aan het leven in een Hall. Je kan het goed vinden met de meisjes op je verdieping, maar het lijkt of jullie op een totaal andere golflengte zitten op het gebied van ongeveer elke denkbare bezigheid. Soms doe je mee met de activiteiten die je verdieping organiseert, maar termen als ‘mass games’ en ‘cheering activities’ vind je persoonlijk niet erg wervend. En er zijn zoveel andere dingen die je wil zien en doen nu je in Hong Kong bent. Wing doet altijd overal aan mee. Ze slaapt bijna nooit. Je vraagt je af of het haar niet een keer teveel wordt.

Met bibliotheekboeken onder je arm en een afhaalmaaltijd in de hand kom je de lift uit. Je passeert de common room. Aan de bedrijvigheid binnen te zien staat er vanavond iets op het programma. Je lacht even naar twee meisjes die druk in de weer zijn met een tafel. Ze zwaaien terug. Kamer 310. Met je schouder duw je tegen de deur, in de hoop dat deze niet op slot is. De deur schiet open. Wing zit in haar stoel, maar zo te zien is ze in slaap gevallen boven haar boeken. Hoofdschuddend loop je naar je eigen bureau en zet je tasje met eten neer. Je kan niet zitten want je stoel is volledig bedekt met wasgoed. Het moet nu toch echt eens in de kast worden opgeborgen. Terwijl je de kleding op je bed begint te gooien, hoor je geluiden achter je en je draait je om. Wing is wakker geworden; ze kijkt een beetje verdwaasd om zich heen. Je snapt het niet, waarom gaat ze niet gewoon

een paar uur slapen, daar heeft ze veel meer aan. “Wing, just take some rest!”. Ze kijkt je aan, haar bril heeft een afdruk achtergelaten op haar wang. Voor ze iets kan zeggen, wordt er geklopt. “Floormeeting in ten minutes!” schreeuwt iemand aan de andere kant van de deur. Dus dat was er gaande. Je bent nog niet eerder bij een floormeeting geweest, er kwam elke keer iets tussen. En dat is dit keer hoogstwaarschijnlijk weer het geval. Je kijkt even naar je sweet and sour chicken. Je blik glijdt over de stapel nieuwe films naast je laptop. Wing staat zuchtend op. Natuurlijk gaat ze, maar ze lijkt niet erg enthousiast. “I don’t think I am going.” zeg je nonchalant terwijl je gaat zitten en begint met eten. Ze kijkt je glazig aan.

Je probeert een opkomend schuldgevoel te onderdrukken. “Okay!” antwoordt ze dan, ze lacht er vriendelijk bij. De druk op je geweten neemt in rap tempo toe. Je kijkt naar het grote boek op Wings bureau. Op haar aantekeningen ligt een Hello Kitty potlood. Voor je jezelf kan tegenhouden, heb je de woorden “Just stay here, I will go.” al hardop uitgesproken.

Twijfels komen op wanneer je de kamerdeur achter je dicht trekt. Beelden schieten door je hoofd. Verplichte spelletjes. Hall-songs. Ontgroening. Terwijl je naar de common room loopt, kun je alleen maar denken aan bonding activitiesen corveearbeid.

Maar tien minuten later zit je met thee en een maancakeje op een bank, omringd door een twintigtal lachende en door elkaar schreeuwende meisjes. Je hebt je zojuist vrijwillig aangemeld voor de organisatie van een bazaar tijdens het Starr Hall festival. Je krijgt zelfs een speciaal voor de gelegenheid geprint T-shirt. En je zal het waarschijnlijk nog dragen ook. Je glimlacht en neemt een slok van je thee.

Rebecca Bego

Verplichte spelletjes. Hall-songs. Ontgroening. Terwijl je naar de common room loopt, kun je alleen maar denken aan bonding

activities en corveearbeid.

23

Het is net als een vader die er meteen op los slaat. De kinderen lopen weg en willen niks meer met je te maken

hebben. Een complex probleem kun je niet wegslaan.’ Eric Bervoets stelt dat alleen een harde aanpak van Marokkaanse probleemjongeren niet werkt. Sterker nog, het maakt de problemen erger. De bestuurskundige promoveerde eind september aan de Universiteit Twente op een onderzoek naar de manier waarop de politie omging met Marokkaanse straatjeugd in drie verschillende wijken: Korte Akkeren in Gouda, Kanaleneiland in Utrecht en Geuzenveld-Slotermeer in Amsterdam West. Desondanks gebruikt de politie volgens hem vaak te veel repressie en zoekt te weinig naar andere middelen.

Een voorbeeld. De politie in het Amsterdamse stadsdeel Geuzenveld-Slotermeer had de overlast van jongeren redelijk onder controle toen Bervoets in 1998 met zijn onderzoek begon. Kort daarna begonnen de problemen. Er doken nieuwe groepen probleemjongens op.‘Echt jonkies, van dertien tot zestien jaar. Ze gebruikten verdovende middelen en dronken. Met fikse overlast begonnen ze de aandacht op zich te vestigen.’

In dezelfde periode maakte een aantal wijkagenten – die in Amsterdam officieel buurtregisseurs heten – plaats voor nieuwe mensen. Die hadden nauwelijks contacten in de buurt en kenden de hangjeugd niet. ‘En onbekend maakt onbemind, zeker op straat’, zegt Bervoets. Bovendien kreeg de politie in de hele hoofdstad de opdracht op te treden tegen kleine overtredingen, om zo de gedragsnormen van Amsterdammers op te krikken. In Geuzenveld-Slotermeer gebruikten sommige agenten dat vooral om Marokkaanse jongeren aan te pakken. ‘Het werd behoorlijk selectief toegepast.’

Dat alles bij elkaar vormde een explosieve cocktail en een reeks beruchte incidenten volgde. In 2001 riepen jongeren antisemitische leuzen tijdens de dodenherdenking in het stadsdeel. Ook vielen ze bezoekers van die herdenking lastig. Het Sloterparkbad werd in 2001 en 2002 geteisterd door vechtpartijen en diefstallen. Politie en jongeren pakten elkaar steeds harder aan. Een aantal jongens vernielde de dienstwagens van agenten met wie ze het aan de stok

hadden. ‘Naderhand had de politie de zaak weer enigszins onder controle, maar het is nooit meer echt rustig geworden in de wijk’, zegt Bervoets.

Dat de politie geneigd is tot een harde aanpak is misschien wel begrijpelijk. De relatie met de probleemjongeren is uitermate moeilijk. Bervoets: ‘Politiemensen geven aan dat ze als positivo binnenkomen en denken “ik kan wel met die jongens omgaan”. Maar als je voortdurend het gevoel hebt dat je twee stappen voorwaarts doet en drie stappen terug, krijg je last van ‘Marokkanenmoeheid’, zoals agenten het zelf noemen.’ Sommigen reageren daar op door de jongens simpelweg te negeren, maar het kan ook leiden tot escalaties.

Anderzijds hebben de jongeren het gevoel dat de politie altijd hen moet hebben. Dat klopt ook wel, aldus Bervoets. Als een bepaalde groep relatief veel problemen veroorzaakt, is het begrijpelijk dat de politie die groep in de gaten houdt. ‘Politiewerk op straat is in wezen altijd selectief. Dat kan hele nare consequenties hebben voor Marokkaanse jongens. Ik ken genoeg voorbeelden van jongeren die gewoon lekker werkten, misschien wel getrouwd waren en kinderen hadden, maar die toch regelmatig op straat werden gecontroleerd door politiemensen. Dat zet kwaad bloed.’

Hoe moeizaam de relaties ook zijn, toch moet de politie niet alleen met harde hand optreden. Maar hoe dan wel? Om te beginnen is het belangrijk om contact te zoeken met de jongens en hun omgeving. Daarom zijn wijkagenten zo belangrijk. Tijdens Bervoets’ onderzoek sprak een wijkagent een jongen aan die werd gezocht ‘De wijkagent zei tegen hem: “Luister, ik wil jou vanmiddag om één uur op het bureau zien, want de recherche zoekt jou.” Zo’n jongen komt dan precies op dat tijdstip op het bureau. Want hij weet: die agent kent mijn vader, hij kent mijn maten, hij kent mijn neven, hij kent mijn hele omgeving. De agent wist dat Marokkaanse jongeren vaak nog banger zijn voor hun reputatie binnen de eigen gemeenschap dan voor het strafrecht’, zegt Bervoets.

Verder moet de politie de buurt betrekken bij het bestrijden van overlast. Niet alleen de autochtone, maar ook de allochtone bewoners. ‘Een groot deel van de Marokkaanse

‘Harde aanpak Marokkaanse probleemjongeren werkt niet’

24

Alleen maar hard optreden tegen Marokkaanse probleemjongeren heeft een averechts effect. Bestuurskundige Eric Bervoets concludeert dat na jarenlang onderzoek in notoire probleemwijken. Hij ziet graag dat de politie een langetermijnvisie ontwikkelt in plaats van brandjes blijft blussen. ‘Geen hardere, maar betere repressie.’

gemeenschap is die probleemjongeren enorm zat. Ze maken zich zorgen om hun bevolkingsreputatie en schamen zich enorm.’ Bewonersplatforms en Marokkaanse buurtvaders kunnen de politie enorm helpen door informatie te geven of de boel te sussen als er spanningen zijn.

Ook op het Kanaleneiland in Utrecht liepen eind jaren negentig de spanningen op. De relatie tussen politie en jongeren was al jaren verziekt en de millenniumwisseling kwam eraan. ‘Ieder jaar was het problematisch rond de oudejaarsviering’. De politie zei: “We denken dat het een groot probleem gaat worden, waarom gaan we niet van tevoren met verschillende personen en jongeren hier in de wijk praten?” De politie strikte een aantal jongeren om een oogje in het zeil te houden en Marokkaanse wijkorganisaties organiseerden een sportwedstrijd om de jongens bezig te houden. ‘Er gebeurde wel eens wat, maar grote ongeregeldheden bleven Kanaleneiland op dat moment bespaard.’

Verder moeten agenten streng, maar ook rechtvaardig en consequent zijn tegen de straatjeugd. ‘In de jongerencentra waar ik onderzoek heb gedaan, hoor je alleen maar klotepolitie dit en klotepolitie dat. Het is een straatcode, de politie is er om te haten. Maar als je die jongens apart neemt, zie je dat ze wel degelijk verschillend over agenten denken. Ze zeggen: “het zijn allemaal klootzakken, behalve Ton”, of “behalve Tristan”, die mogen we wel.’ En die uitzonderingen zijn volgens Bervoets altijd een bepaald type agent. ‘Niet de softies, niet de hardliners, maar juist de mensen die duidelijk zijn. Dan zeggen ze: “We weten dat we moeten oppassen, want hij is best wel streng, maar aan de andere kant is hij ook redelijk.”’

Weblog Geenstijl maakte Bervoets belachelijk vanwege de vermeende softe aanpak die hij bepleit. Maar over één ding mag juist geen twijfel bestaan: hij is voor stevig aanpakken. Alleen niet onnodig en niet in de wilde weg. ‘Als het nodig is moet je echt doorpakken, maar dan gericht en genuanceerd. Geen hardere, maar betere repressie.’ Zo kwamen de korpsen die hij onderzocht met een lijst van jongens die de meeste overlast

veroorzaakten. Die hielden ze vervolgens scherp in de gaten en pakten ze hard aan. ‘Het was niet meer de problematiek van de Marokkaanse jongens, maar van bepaalde gezichten. Daar kun je vervolgens je capaciteit gericht op inzetten.’

Maar veel korpsen weten die juiste mix van repressie en preventie nog niet vaak te vinden. Daar is een aantal redenen voor, zegt Bervoets. ‘Ik denk dat politiechefs heel gevoelig zijn voor de publieke opinie. Ze willen laten zien dat ze in staat zijn de problematiek te beteugelen. Met handhaving kun je veel bereiken op korte termijn. Je kunt het ook meten, want je kunt zeggen: we hebben zoveel aanhoudingen verricht. Preventie is het verhaal van de lange adem, het is veel lastiger.’ Bovendien heeft de politie volgens hem een cultuur van reageren op incidenten. Daardoor komen wijkagenten er soms simpelweg niet aan toe contacten op te bouwen met een buurt, omdat ze te vaak met noodhulpdiensten moeten meedraaien. ‘De politie is nog te veel een soort van brandweerorganisatie die ad hoc brandjes blust.’

Dat moet veranderen, want anders kunnen de gevolgen ernstig zijn. ‘Dan gaan zowel politiemensen als Marokkaanse jongens elkaar stoere verhalen vertellen over incidenten die er zijn geweest, om aan te tonen hoe slecht de andere kant is. Jonge Marokkaanse jongens worden daar dan mee opgevoed. Aan de andere kant gebeurt dat ook bij nieuwe politiemensen. Dat heeft gevolgen voor de manier waarop ze op straat met elkaar omgaan en zo kom je in een spiraal terecht. Gelukkig hebben wij hier in Nederland nog geen echte no-go areas, zoals in echt grote steden als Parijs of Brussel. Maar die kant zou het wel kunnen opgaan.’

2004 Bervoets, Eric. Tussen respect en doorpakken. De politiële aanpak van Marokkaanse jongeren in Gouda, Utrecht en Amsterdam. Doetinchem: Elsevier Overheid.

Tom Klikken

25

In januari 2000 waarschuwde Paul Scheffer in het artikel ‘Het Multiculturele Drama’ dat Nederland een probleem

heeft. We zitten opgescheept met verschillende etnische minderheden die er allerlei normen en waarden op na houden, die anders zijn dan die van ons. Scheffer zegt: ‘De rol van de islam is niet zomaar te vergelijken met die van de christelijke godsdiensten in Nederland’, want ‘waar het vooral om gaat is dat de scheiding van staat en kerk niet werkelijk is aanvaard in islamitische kring.’ Doordat bij moslims de verlichting niet heeft plaatsgevonden zijn ze niet bekend met de scheiding tussen kerk en staat, wat als consequentie heeft dat ze de

Nederlandse staat niet erkennen. Volgens Scheffer is het om deze reden zo moeilijk voor deze mensen zich aan te passen aan de wetten en normen die door de staat worden gesteld. In 2000 werd deze redenering met de nodige scepsis ontvangen, maar sinds de laatste jaren heeft er een omslag plaatsgevonden. Geert Wilders grijpt elke gelegenheid aan om steeds weer te benadrukken dat de scheiding tussen kerk en staat één van de belangrijkste eigenschappen is die de Nederlander van de moslim onderscheidt. Zelfs het verkiezingsmanifest 2003-2007 van de PvdA vermeldde: ‘Net als iedere inwoner van ons land moeten nieuwkomers zich

vertrouwd maken met de normen die in onze wetten zijn vastgelegd. Daarbij horen ook de beginselen van scheiding van kerk en staat en van gelijkwaardigheid van man en vrouw en de gelijkwaardigheid van hetero- en homoseksuelen.’ Ook hier wordt de scheiding van kerk en staat aangehaald als iets waar autochtonen wel volledig vertrouwd mee zijn, maar de allochtonen niet. Dankzij dergelijke reacties op de aanwezigheid van de islam in Nederland, staat de scheiding van kerk en staat dus volop in de belangstelling. In het publieke debat halen politici en opiniemakers het altijd aan als één van de grote verworvenheden van de Verlichting, maar ze maken nooit echt duidelijk waar ze het nou precies over hebben. Het blijft onduidelijk wat ze onder

Als we Geert Wilders mogen geloven valt het hedendaags veelbesproken integratieprobleem van moslims in ons land te verklaren aan de hand van het idee van een gescheiden kerk en staat, een concept wat naar zeggen door ‘hun’ niet gehanteerd wordt en door ‘ons’ wel. Maar wat houdt dit concept nou eigenlijk precies in en hoe groot is het onderscheidt tussen ‘wij’ en ‘zij’ nou echt? Rogier Vlaar probeert antwoord te geven op deze vragen en neemt een duik in de geschiedenis van de Kerk.

Uit de oude doos: De scheiding tussen kerk en staat

26

het begrip verstaan, hoe de scheiding tot stand is gekomen en waarom die scheiding zo belangrijk is. Uit een terugblik op de geschiedenis blijkt al snel dat het om een hol begrip gaat, dat op allerlei manieren kan worden geïnterpreteerd.

De oorsprong van het idee van de scheiding tussen kerk en staat heeft een lange geschiedenis, die terug gaat tot het vroege christendom. In de Bijbel stond al: ‘Geve aan de Keizer wat de Keizer toekomt en aan God wat God toekomt.’Sinds de tijd dat het christendom uit niet meer dan kleine en opgejaagde splintergroeperingen bestond, was er al het idee dat gelovigen er beter aan deden om zich van de wereld af te wenden. De grote boze buitenwereld is vol van zonde en vijandigheid en daarom vonden christenen dat ze er beter aan deden om zich ervan te distantiëren. Op basis van deze ideeën formuleerde kerkvader Augustinus het contrast tussen de Stad van Mensen en de

Stad van God. Tot de Stad van God behoorden diegenen die zich wijdden aan een vroom en moreel leven in dienst van de Heer. Tot de Stad van Mensen behoorde de zondige wereld met de politieke en sociale instituties die de orde moesten handhaven. Idealiter zou de Stad van God zoveel mogelijk moeten worden gescheiden van die nare Stad van Mensen. In de Bijbel staat verder dat ‘twee zwaarden’ genoeg zijn om de wereld te regeren. Volgens Augustinus en andere kerkvaders moest de kerk, in navolging van het principe van de twee zwaarden, zoveel mogelijk los komen te staan van de macht van de staat. De stand van de geestelijken hoefde alleen verantwoording af te leggen aan de Paus. Deze theoretische stelling was deels van toepassing op de situatie in de Middeleeuwen. Na de val van Rome was Europa versnipperd in allerlei staten waarin kerkelijke instituties zich bevonden. De kerken waren niet langer gebonden aan een Romeinse keizer, maar wel aan een Romeinse paus. De werkelijkheid pakte vaak wel anders uit dan de doctrines van Augustinus deden vermoeden. Door de middeleeuwen heen hadden veel staten wel degelijk macht over de kerken en waren het gezag van kerk en staat met elkaar verbonden. De katholieke kerk was in de middeleeuwen deels gebonden aan Rome en deels aan de staat, maar had vaak wel een bevoorrechte positie. Door de Franse Revolutie, aan het eind van de 18e eeuw, is de positie van de kerk in Frankrijk voor het eerst in gevaar gekomen. Veel van de privileges van de kerk werden ongedaan gemaakt. Er waren zelfs plannen om de katholieke religie te vervangen door een seculiere cultus. Deze ontwikkelingen vielen bij de katholieken uiteraard niet in goede aarde. Nog vele jaren na de Franse Revolutie zou

er een sterke vijandigheid bestaan tussen de katholieken en de republikeinen, de voorstanders van een republiek in de traditie van de Revolutie. De katholieke kerk verloor veel privileges door de revolutie, maar won invloed terug door zich op allerlei manieren actief in te mengen in het openbare leven, om op die manier mensen aan de kerk te binden. In de loop van de 19e eeuw was het Franse onderwijs voor een groot deel in handen van de geestelijken. Hier maakten de republikeinen zich grote zorgen over. Ze vreesden dat de katholieken hun controle op het onderwijs gebruikten om Franse kinderen het anti-republikeinse gedachtegoed met de paplepel in te gieten. Om aan deze onwenselijke toestand een einde te maken, voerden de republikeinen in 1905 de läicté in. Bij wet werd de staat op strikte wijze van de kerk gescheiden. Deze scheiding was een harde klap voor de katholieken. De staat maakte een einde aan financiële steun aan de geestelijkheid,

confisqueerde kerkgebouwen, en hervormde of sloot een groot deel van de scholen. In Nederland was de situatie anders. Na de Middeleeuwen had de protestante kerk een dominante positie verworven. De hervormde kerk was sterk verbonden met de staat. De kerk werd financieel door de overheid gesteund en de overheidsinstanties werden gedomineerd door protestanten. De protestantse religie was de enige religie die in het openbaar mocht worden uitgeoefend. Andere groeperingen, zoals de katholieken, genoten minder rechten en bleven op allerlei vlakken achtergesteld ten opzichte van de protestanten.

De Franse bezetting van 1795 bracht hier enige verandering in. De Fransen introduceerden een nieuwe grondwet die de kerk formeel van de staat scheidde. Hiermee werd de bevoorrechte positie van de protestantse kerk formeel opgeheven, maar de protestanten bleven de lakens uitdelen in Nederland. De grondwet van 1848 maakte het voor katholieken mogelijk zich te organiseren en zich voor hun emancipatie in te zetten. De dominante positie van protestanten in de regering nam af en katholieken mochten openlijk hun godsdienst uitoefenen. De formele scheiding tussen kerk en staat van 1795 kon hierdoor een reëlere vorm aannemen. In de geschiedenis van Europa duikt de scheiding tussen kerk en staat steeds opnieuw op, maar iedere keer heeft het concept een totaal andere rol en betekenis. In de Middeleeuwen sloeg het op de scheidslijn tussen de wereld van de zonde en de wereld van het geloof. In de nasleep van de Franse Revolutie was het een middel van de republikeinen om hun politieke rivalen van de staat los te koppelen. In de

De grote boze buitenwereld is vol van zonde en vijandigheid

27

Nederlandse context had de scheiding te maken met het opheffen van de privileges van protestanten ten opzichte van andere groeperingen. Eigenlijk is de scheiding van kerk en staat als een kapstok waar van alles aan is op te hangen. Soms is de scheiding door verlichte motieven tot stand gekomen, maar vaker is het een resultaat van een minder nobele realpolitik.

In Europa is het lang stil geweest over de scheiding tussen kerk en staat, maar integratieperikelen zijn aanleiding om het concept weer uit de oude doos te halen. Het concept blijkt bijzonder handig voor diegenen die een scheidslijn tussen wij en zij willen trekken. Volgens velen kan er een contrast gemaakt worden tussen zij die de scheiding wel erkennen (de autochtonen) en zij die dit niet erkennen (allochtonen), om vervolgens dit contrast tot aanleiding voor grote zorg te verheffen. Het is echter volstrekt onduidelijk hoe opiniemakers en politici tot deze conclusie zijn gekomen. Er is nog nooit een opinie onderzoek gedaan naar de verschillen in meningsvorming over deze kwestie, waarschijnlijk omdat onderzoek hiernaar vrij moeilijk te operationaliseren is. Wel hebben enquêtes uitgewezen dat een groot deel van de in Nederland wonende moslims vindt dat geloof een rol moet spelen in de politiek, maar daar denken veel niet-moslims niet anders over, zo blijkt uit de grote populariteit van de CDA. Dit neemt natuurlijk niet weg dat de islam voor veel onzekerheid en opschudding zorgt. De politiek voelt de noodzaak hier op te reageren. Het treurige is dat degenen die de scheiding tussen kerk en staat als grote verworvenheid uitbundig prijzen vaak dezelfde mensen zijn die dit principe vervolgens schenden. Waarschijnlijk vanwege de dreigende opkomst van de extreem rechtse Le Pen, voelde het Franse politieke establishment de noodzaak om een daad te stellen. Terwijl Le Pen steeds meer stemmen aantrok, besloot het establishment in 2004 dat het tijd was te bewijzen dat ze ook in staat zijn hard op te treden tegen de islam. Bij wet werd het verboden om religieuze symbolen, waaronder de hoofddoekjes, te dragen in Franse scholen. Hoewel het hier gaat om een inperking van religieuze vrijheid door wetgeving van de staat, wordt deze wet vreemd genoeg gerechtvaardigd met läicté, het principe van de scheiding tussen kerk en staat. Geert Wilders noemt altijd graag de scheiding tussen kerk en staat als één van de kernwaardes van de westerse beschaving, maar wil ondertussen wel een opschorting op de bouw van moskeeën van vijf jaar. Als hij zijn zin krijgt, zal bovendien artikel 1 van de grondwet voortaan vermelden dat Nederland een natie is met een joods/christelijke/humanistische traditie (dit artikel vervangt dan het gelijkheidsbeginsel, welke een doorn in het oog van Wilders is, omdat het discriminatie verbiedt). In Amsterdam vinden ook dubieuze ontwikkelingen

plaats. De gemeenteraad is onlangs akkoord gegaan met een startsubsidie van 400.000 euro voor de oprichting van Marhaba, een huis voor ‘islam, cultuur, en ontmoeting.’Uiteindelijk streeft de stichting naar een overheidssubsidie van twee miljoen euro per jaar. Toen aan Cohen uitleg werd gevraagd, wilde hij vermoedens wegwuiven dat het om een initiatief zou gaan dat strijdig is met de scheiding tussen kerk en staat. Het zou immers om een ‘seculier’ centrum gaan. Maar volgens een eigen toelichting op de plannen wil Marhaba ‘Amsterdamse moslims helpen hun islam te bevrijden van zijn traditionele, onderdanige, passieve en dociele houding tegenover de moderniteit’. In het beleidsplan van de stichting spreekt men van de ‘ontwikkeling van een Europese moslim-identiteit.’ De scheiding tussen kerk en staat is een rekbaar concept dat op allerlei manieren kan worden uitgelegd. De enige oppervlakkige overeenkomst is dat deze scheiding altijd iets te maken heeft met het idee dat de instituties van de staat los dienen te staan van de religieuze instituties. Het moge duidelijk zijn dat de bovenstaande voorbeelden ontwikkelingen zijn in een tegengestelde richting: de staat lijkt zich tegenwoordig juist meer met de religie te bemoeien. Tegelijkertijd blijft het idee bestaan dat de scheiding een verworvenheid is die alleen door autochtonen wordt gerespecteerd. De scheiding tussen kerk en staat heeft zo een nieuwe functie gekregen. Het is een manier om een kunstmatige grens te trekken tussen wij en zij.

Rogier Vlaar

28

29

Het moge duidelijk zijn dat wij allen heerlijk hebben genoten van de gebakken sprinkhanen uit de vorige kookkul en nu wij lekker op dreef zijn behoefte hebben aan een uitdagend hoofdgerecht om hierbij te serveren. Ik moet er wel bij zeggen dat dit recept zeker niet voor de lafhartige en/of veganistische antropoloog is weggelegd, voor jullie weer een braver receptje in de volgende CUL! Het volgende recept is één van de specialiteiten van de Igorots, een etnische minderheid woonachtig in het noordelijke gebergte van de Filippijnen. Aangezien ik zelf daar geboren en getogen ben, kan ik jullie vertellen dat deze exotische specialiteit zeker alle moeite waard is.

Pinikpikan, (oftewel vertaald: ‘de zachte dood’)

Benodigdheden: - een levende kip (bij voorkeur een gezond scharrelkippetje) - hout voor een vuurtje - een schoon, glad oppervlak - een pollepel of stokje om mee te slaan.- etag (gezouten varkensvet)- Chinese kool

Bereiding: Maak een vuurtje. Klem de levende kip stevig tussen je knieën en leg één van de vleugels op het gladde oppervlak. Sla nu met de pollepel op de binnenkant van de vleugel, doe dit niet te zacht, maar ook niet zo hard dat de botjes breken. Met regelmatige slagen bewerk je de vleugel vanaf het puntje tot aan de zijkanten. Herhaal dit 5 minuten lang. Doe nu hetzelfde met de andere vleugel. Hierna leg je de nek van de kip horizontaal op het oppervlak en sla je ook deze van boven naar beneden en weer terug. De kip zal langzaamaan bewusteloos raken. Het slaan van de kip is noodzakelijk voor dit recept om een aantal redenen: 1. Op deze manier verzacht men het leed van de kip. Door het slaan van de vleugels en de nek worden deze verdooft en zal de kip geen pijn ondervinden aan zijn slachting. 2. Op deze manier wordt het slachten vergemakkelijkt. Aangezien de kip verdooft is zal hij niet meer tegenstribbelen of proberen te pikken of slaan. 3. Dit is de belangrijkste reden: door het slaan zal al het bloed naar de vleugels en de nek

van de kip wegtrekken, waardoor deze opzwellen en het bij het koken net lijkt alsof er meer vlees aan zit. Ook zal bij de slachting weinig of geen bloed verloren gaan, en heb je dus weinig op te ruimen.Pak nu de bewusteloze kip met één hand bij zijn poten en vleugels vast en geef met de andere hand een ferme mep met de pollepel tegen de achterkant van de kop, net onder de kruin. Niet te hard, anders zal de kip beginnen te bloeden, maar ook niet te zacht, dan zal hij wakker worden en je proberen te verwonden. Vervolgens hou je de bewusteloze kip boven het vuurtje, zodat al zijn veren verbranden. Dit branden van de veren (in plaats van ze te plukken) zorgt ervoor dat het vet, wat aan het uiteinde van de veren in de huid zit, bewaard blijft en in de huid zal smelten. Dit geeft een lekkere bijsmaak en er gaat wederom niets van het goeie van de kip verloren. Nu pas slacht je de kip. Snijd hem in stukjes, inclusief alle ingewanden, en doe deze in de kookpot. Snijd ook de etag en doe deze met de Chinese kool bij de kip in de kookpot. Kook dit alles op hoog vuur gedurende 10 minuten. Water afgieten en goed doorroeren. Eet smakelijk!

Talinay Strehl

Kookkul

30

Het feest begon al op station Roosendaal.Je stelt je voor, een handje hier, een handje daar.

Al die namen zul je nooit onthouden, denk je dan.Amsterdam en Leiden hadden elkaar al in de trein ontmoet.

Utrecht en Nijmegen proberen uit te puzzelen wie waar vandaan komt.

Al snel doet het er niet meer toe.De sfeer is gemoedelijk en vrolijk.

Op elk moment valt er wel wat om over te lachen.Over jargon gesproken.

Over reizen.Over muziek.

Over de omgeving.Over herinnering en over de toekomst.

Het LaSSA weekend naar Antwerpen, 10-12 november, 2006

De LaSSA, een samenwerkingsverband tussen alle studieverenigingen Antropologie in Nederland, organiseert jaarlijks een weekend waar antropologen uit het hele land elkaar kunnen leren kennen. Het laatste LaSSa weekend vond plaats in Antwerpen. Suzanne Nievaart was er bericht hierover in de vorm van een gedicht.

Een paar namenspellen verder en een kampvuur met gepoogde sing-along,Communaal koken, communaal slapen, communaal alles.Alles lijkt vanzelf te gaan,Hoewel het je natuurlijk niet is ontgaan dat er een paar (hyper)actieve LaSSA-leden ongeveer om het uur rondlopen met een lijstje.

Wat wel vanzelf gaat is de band die je allemaal met elkaar deelt. Dat heet antropologie.Het is een bijzonder volk, die antropoloogjes uit antropologenland. Daar wil ik wel mijn hele leven mee omgaan.Dat doe ik dan ook, en dit is nog maar het begin.Na 48 uur lachen tot pijn in je wangen aan toe,Heftige discussies over de politiek, racisme, discriminatie, religie en de multicultuur,Zijn we vrienden voor het leven. De reunie is al begonnen.Jali, jali.

Suzanne Nievaart

31