120424 Monitor Sos Vakmanschap 2012

Monitor SOS Vakmanschap - editie 2012

zeldzame specialistische beroepsgroepen en kleinschalig beroepsonderwijs

12027 SVGB Monitor SOS 2012-herstel nw doc [2].indd 1 12-04-12 16:16

Waar vroeger een slager, een edelsmid

en een ambachtelijk meubelmaker vol passie

en gedrevenheid hun vak uitoefenden,

staat nu een schreeuwerig, helverlicht warenhuis.

Vergrijzing en ontgroening hebben alle kleur aan

de straat onttrokken; vakmanschap en authenticiteit

hebben plaatsgemaakt voor massaproductie

en eenheidsworst.



Een unieke trouwring van een goudsmid, orthopedische schoenen met onderdelen van een schachtenmaker, een veilig draaiende installatie door het werk van een meet- en regeltechnicus, een parketteur die een antieke parketvloer restaureert, goed gestemde piano’s van een pianotechnicus, een gebitsprothese van een tandtechnicus, een windmolen waarvan de wieken zijn gemaakt met mallen van een modelmaker en een historisch hekwerk dat wordt gerestaureerd door een siersmid.

Dit is een kleine greep uit de vele specialistische beroepen die we in deze tijd zeldzaam noemen. Onmisbare beroepen met grote waarde voor u en mij én voor de economie van Nederland. We spreken nu al van zeldzaam specialistisch vakmanschap en dit wordt steeds zeldzamer. Door de vergrijzing dreigt er veel kennis verloren te gaan. Er is in deze beroepen, ook nu!, grote behoefte aan nieuwe vakmensen.

We zijn het er allemaal over eens: dit vakmanschap móet doorgegeven worden. Maar dat blijkt makkelijker gezegd dan gedaan. Zeldzame beroepsgroepen voelen een nijpend tekort aan instroom van gespecialiseerde vakmensen. En kleinschalige beroepsopleidingen kunnen ternauwernood het hoofd boven water houden. Een zorgelijke situatie! Maar hoe zit het nou precies? Welke zeldzame beroepen zitten in de problemen en hoe groot is het tekort aan instroom van vakmensen? Waarom hebben scholen zoveel moeite om hun kleinschalige opleidingen draaiend te houden?

Met het lanceren van het Meldpunt Bedreigde Opleidingen en Beroepen in september 2011 heeft minister Van Bijsterveldt een start gemaakt met het verkrijgen van beter inzicht. In de monitor die voor u ligt, kunt u de eerste resultaten lezen: welke beroepen en opleidingen hebben zich tot nu toe gemeld en natuurlijk: waarom?! En welke succesverhalen zijn er van creatieve oplossingen? Er komt veel informatie boven als je je focust op deze specifieke groep beroepen en opleidingen. Soms open deuren, maar ook eye-openers waarom kleinschalige opleidingen het binnen de huidige regelgeving niet redden.

Net als ik zult u overtuigd raken van de waarde van zeldzaam specialistisch vakmanschap. Of het nu gaat om de waarde voor uw en mijn gezondheid, voor ons als consumenten, de economie in Nederland of onze rijke cultuur. In het belang van deze bijzondere beroepsgroepen doe ik een persoonlijke oproep aan u te kijken op welke manier u kunt bijdragen aan goed beroepsonderwijs voor zeldzaam, specialistisch vakmanschap!

Hans BiesheuvelVoorzitter MKB-Nederland en boegbeeld van SOS Vakmanschap

voorwoord


5

“ dit vakmanschap móet doorgegeven worden”móet doorgegeven worden”móet doorgegeven worden”móet doorgegeven



inhoud

SOS Vakmanschap - editie 2012


7

Zeldzaam specialistisch vakmanschap onmisbaar voor Nederland 16 Economische waarde 18 Consumentwaarde 20 Culturele en historische waarde 22 Waarde voor welzijn en gezondheid 24 Vraag naar gespecialiseerde vakmensen 26

Samenvatting 8

Inleiding 10

Meldpunt Bedreigde Opleidingen en Beroepen 12 Beslisboom van het meldpunt 14

I N H O U D

Verantwoording 52

Bronnen 54

Bijlage: kleinschalige opleidingen 55

Meldpunt: van knelpunten naar maatwerkoplossingen 42 Procesadvies 44 Kernproblemen 46 Oplossingsrichtingen 47

Kleinschalige specialistische opleidingen in gevaar 30 Kenmerken 32 Ontwikkelingen 34 Prognose voor 2016 36


8 Monitor SOS Vakmanschap - editie 2012

Zeldzaam specialistisch vakmanschap is onmisbaar voor NederlandSpecialistisch vakmanschap is vertegenwoor-digd in alle negen economische topsectoren van Nederland en heeft daarmee een belang-rijke sleutelpositie in de Nederlandse economie. Zeldzame specialistische beroepen bevinden zich op het snijvlak van grote bedrijfstakken en staan aan de wieg van innovaties. Daarnaast hebben ze een grote consumentwaarde, cultuur-historische waarde en zijn ze van grote waarde voor gezondheid en welzijn. Dit uit zich met name in het kwalitatief hoogstaande maat-werk dat kenmerkend is voor deze beroepen.

We noemen een beroepsgroep zeldzaam bij een omvang van maximaal 1000 personen of een gewenste nieuwe instroom van 50 vakmensen per jaar. In Nederland hebben we het dan over circa 170 beroepsgroepen met in totaal circa 80.000 werkzame personen. Dit is 1% van de beroepsbevolking.

Zeldzame specialistische beroepsgroepen hebben een grote vraag naar nieuwe instroom van gespecialiseerde vakmensen. De boven-

gemiddelde vergrijzing en ontgroening spelen hierbij een grote rol. Veel kleine ondernemers naderen de pensioengerechtigde leeftijd en zonder bedrijfsovername dunt het vakman-schap in Nederland verder uit en dreigt onmis-bare kennis en kunde uit Nederland te verdwij-nen. Per jaar is er vanuit deze beroepsgroepen behoefte aan een nieuwe instroom van circa 3000 vakmensen.

Kleinschalige specialistische opleidingen in gevaarNieuwe instroom in de zeldzame specialis-tische beroepsgroepen is voor een groot deel afkomstig van kleinschalige specialistische mbo-opleidingen. Een derde (78) van alle mbo-kwalificatiedossiers is kleinschalig, met landelijk gezien minder dan 200 studenten. Dit zijn in totaal 5764 studenten ofwel 1% van de mbo-ers in Nederland. Een kwart van de kwalificatiedossiers (57) heeft zelfs minder dan 50 studenten of wordt op slechts één of twee locaties uitgevoerd. Dit noemen wij zeer kleinschalige opleidingen. 80% van de (zeer) kleinschalige opleidingen zijn technische opleidingen en 50% zijn bbl-opleidingen. Bij

de zeer kleinschalige opleidingen is gemid-deld 26% van de studenten 30 jaar of ouder.

Het huidige beroepsonderwijs kan niet aan de vraag van de arbeidsmarkt voldoen. De klein-schaligheid maakt de specialistische opleidin-gen zeer kwetsbaar. Een aantal beleidsmaat-regelen, zoals de veralgemenisering van het mbo, de 30-plusmaatregel en geen OV-jaar-kaart voor minderjarige mbo-studenten, versterkt deze kwetsbaarheid. Daarnaast wordt er door onderwijsinstellingen veelvuldig gestart en weer gestopt met kleinschalige opleidingen. De laatste vijf jaar is het aantal studenten van de kleinschalige opleidingen met 37% gekrom-pen, terwijl het totale mbo-onderwijs met 1% is gegroeid. Bij de zeer kleinschalige opleidingen is het aantal studenten zelfs gedaald met 60%. De prognose voor 2016 is dat 20 kwalificatie-dossiers volledig zullen verdwijnen door de dalende studentenaantallen.

Meldpunt: van knelpunten naar maatwerkoplossingenSOS Vakmanschap, een samenwerkingsver-band van meer dan 50 partners uit onderwijs

samenvatting


9

S A M E N V A T T I N G

Goed vakmanschap bepaalt de veerkracht van de samenleving.

Nederland heeft goed opgeleide vakmensen nodig. Dit geldt ook

voor de zeldzame specialistische beroepen als restauratiesmid,

orthopedisch instrumentmaker, goudsmid of modelmaker. Deze

kleine beroepsgroepen zijn nauwelijks hoorbaar in het publieke

debat, maar zijn de stille kracht van onze economie. Zij geven

kleur en diversiteit aan ons straatbeeld en houden de samenleving

draaiende. Voor deze beroepen en de bijbehorende kleinschalige

opleidingen maakt SOS Vakmanschap zich sterk.

en bedrijfsleven, zet zich in voor het behouden en versterken van het kleinschalige specia-listische beroepsonderwijs, in overleg met het Ministerie van OCW en de SBB. Beroepsgroe-pen en opleidingen die zich in hun voortbe-staan bedreigd voelen, kunnen zich melden bij het Meldpunt Bedreigde Opleidingen en Beroepen. SOS Vakmanschap maakt gebruik van een beslisboom om te bepalen in hoeverre de problematiek past bij haar scope. Alle binnengekomen meldingen hebben een geheel eigen problematiek. Iedere melding is uniek en iedere oplossing is maatwerk.

SOS Vakmanschap geeft op basis van een analyse van de melder een procesadvies, dat past bij de urgentie van de bedreiging en de mate van gedeeld eigenaarschap. Daarnaast zet SOS Vakmanschap haar inzicht in de kern-problemen die spelen in deze beroepen en opleidingen: uitvoerbaarheid van de oplei-ding, specialisme van het beroep en de vakmensen en de uitstroom van de opleiding. Bovendien is er zicht op een breed veld van oplossingsrichtingen die mogelijk zijn om kleinschalig specialistisch beroepsonderwijs duurzaam te organiseren.

“goed vakmanschap bepaalt de veerkracht van de samenleving”

“goed vakmanschap bepaalt de veerkracht “goed vakmanschap bepaalt de veerkracht “goed vakmanschap

van de samenleving”bepaalt de veerkracht van de samenleving”bepaalt de veerkracht



I N L E I D I N G

Minister Van Bijsterveldt van OCW heeft in september 2011 het Meldpunt Bedreigde Opleidingen en Beroepen gelanceerd. SOS Vakmanschap heeft dit meldpunt op-gestart en daarmee gehoor gegeven aan de oproep van de minister in het Actieplan mbo ‘Focus op Vakmanschap 2011-2015’ om de aantallen studenten in kleinschalige, ambach-telijke opleidingen te monitoren en om zicht te houden op het starten en sluiten van derge-lijke opleidingen. De kennis die SOS Vakman-

“ Het zou mooi zijn als het specialistisch vakmanschap een vast punt op de agenda van

de Tweede Kamer zou worden. Verder zou ik graag zien dat uitvoeringsarrangementen

voor kleine beroepen worden vastgelegd in een centrale regeling van erkende

specialistische beroepsopleidingen. Daarvoor moeten opleidingen en het relevante

bedrijfsleven afspraken maken. Wat we nu hebben is erg vrijblijvend.’’

inleiding

André van der Leest Koninklijke Metaalunie

Uit: Backstage (MBO Raad)

schap aan de hand van dit meldpunt en aanvullend onderzoek heeft opgedaan, is gebundeld in deze eerste editie van de Moni-tor SOS Vakmanschap. De verhalen van de melders geven de onderzoeksgegevens een gezicht en verrijken het inzicht in de beroepen en opleidingen.

In deze monitor kunt u lezen hoe het Meldpunt Bedreigde Opleidingen en Beroepen te werk gaat en hoe zeldzame specialistische beroe-

pen en de bijbehorende kleinschalige oplei-dingen zijn gedefi nieerd. Daarna komen de beroepen in beeld: welke waarden vertegen-woordigen zij en hoe groot is de behoefte aan specialistische vakmensen op de arbeids-markt. Vervolgens krijgt u de atypische kenmerken te zien van kleinschalige specia-listische opleidingen. We sluiten af met een procesadvies en de kernproblemen en moge-lijke oplossingsrichtingen voor behoud van zeldzaam specialistisch vakmanschap.


11

I N L E I D I N G

“ Kleine, ambachtelijke opleidingen wil ik zoveel mogelijk

behouden en dus stel ik geen ondergrens aan een

minimum aantal studenten per opleiding per instelling.

Waar nodig kan het aanbod landelijk geconcentreerd

worden. We kunnen immers niet zonder horlogemakers

en tandtechnici. Daarom richt ik een meldpunt in om de

aantallen studenten in kleinschalige, ambachtelijke

opleidingen te monitoren en om zicht te houden op het

starten en sluiten van dergelijke opleidingen.”

Minister Van Bijsterveldt Uit: Actieplan mbo ‘Focus op Vakmanschap, 2011-2015



Beroepen en opleidingen melden zich bij het Meldpunt Bedreigde Opleidingen en Beroe-pen van SOS Vakmanschap, wanneer zij zich in hun voortbestaan bedreigd voelen. Na aanmelding wordt bekeken in hoeverre de melding past binnen het blikveld van SOS Vakmanschap. Het meldpunt gebruikt hierbij twee criteria:

Het beroep is zeldzaam.De totale omvang van de beroepsgroep in Nederland is klein en ook de behoefte aan nieuwe instromers (afgestudeerden) is klein. Als consequentie heeft de bijbehorende oplei-ding landelijk gezien kleine leerlingaantallen. De opleiding wordt op een beperkt aantal plaatsen in Nederland aangeboden.

Én het beroep is specialistisch. Het beroep is een specialisme, met werk-zaamheden die voor het grootste deel uniek zijn voor dit beroep. De verwantschap met andere beroepen is gering. Ook de werkom-geving is veelal kenmerkend en uniek. Dit komt tot uiting in de kwalifi catie: het meren-deel van de werkprocessen, vakkennis en vakvaardigheden zijn specifiek (uniek) en kenmerkend voor dit beroep. Zonder een op dit beroep toegespitste opleiding is het voor een starter zeer moeilijk om het beroep gekwali f iceerd uit te kunnen oefenen, vanwege het specialistische karakter. Dit zijn met name beroepen waarvoor complexe en hoogwaardige kennis en inzicht noodzakelijk zijn, of beroepen met een complexe ambach-telijke handvaardigheid die veel oefening vereist en langdurig moet ‘inslijten’.

Stap 1registratie

bedreigde opleidingen en beroepen

Iedere melder wordt ondervraagd zodat de kern van de bedreiging goed in beeld komt. Daarnaast wordt er bekeken in hoeverre de beroepen en opleidingen toekomstperspec-tief hebben. Verder is het van groot belang dat zowel de beroepsgroep als het onderwijs zich betrokken voelen bij de situatie en willen meewerken aan een oplossing.

Het beroep of de opleiding is bedreigd. Er is onvoldoende gekwalifi ceerde, specifi ek voor het beroep opgeleide instroom om de kwaliteit en wenseli jke omvang van de beroepsgroep ten behoeve van continuïteit en innovatie in stand te houden, nu of op de middellange termijn.

Stap 2probleemanalyse

meldpunt


13

M E L D P U N T B E D R E I G D E O P L E I D I N G E N E N B E R O E P E N

Het beroep heeft toekomstperspectief. De beroepsgroep is qua aantallen weliswaar klein, maar is wel degelijk relevant voor Neder-land. De beroepsgroep levert een zichtbare en aantoonbare bijdrage aan de Nederlandse economie en/of de maatschappij. Er is een reëel arbeidsmarktperspectief voor afstu-deerders. Er is vraag naar dit beroep op de arbeidsmarkt (door vervangingsvraag of marktgroei), of er zijn concrete mogelijkheden om als zelfstandige in dit beroep een afzet-markt te creëren en zo inkomen te verwerven.

Beroepsgroep en onderwijs zijn samen probleemeigenaar. De beroepsgroep én het onderwijs vinden het belangrijk om het beroep voor de toekomst veilig te stellen door behoud en versterking van specialistisch beroepsonderwijs. Zij willen zich gezamenlijk en intensief inspannen om een duurzame onderwijsoplossing (beroeps-opleiding) te realiseren.

Door de (mate van) dreiging, de toegevoegde waarde voor Nederland, baankansen en het probleemeigenaarschap in kaart te brengen, is het mogelijk de meldingen te rubriceren en te prioriteren. Op basis hiervan formuleert SOS Vakmanschap een advies waarmee de melder verder kan. SOS Vakmanschap geeft de melder advies over het te volgen proces en benoemt mogelijke oplossingsrichtingen. SOS Vakmanschap kan een rol spelen in vervolgactiviteiten.

Stap 3advies

Sinds de lancering van het Meldpunt Bedreigde Opleidingen

en Beroepen van SOS Vakmanschap zijn veel meldingen

binnengekomen. Iedere melding doorloopt de drie stappen

registratie, probleemanalyse en advies. Deze werkwijze is

hieronder beschreven. De beslisboom die hierbij wordt gebruikt,

volgt op de volgende pagina’s.




Zonder toegespitste opleiding verdwijnt beroepsgroep

• Nieuweaanwasvoordeberoeps-groep is niet op te vangen met anders, kort- of niet geschoolde beroepsbeoefenaren.

• Kwalificerendeenspecifiekeoplei-ding is noodzakelijk voor het voort-bestaan van de beroepsgroep, dat wil zeggen voor de kwaliteit/conti-nuïteit/innovatie van het beroep.

• Hetmerendeel(meerdan50%)van de kennis en vaardigheden zijn uniek voor het beroep en komen niet overeen met de kennis en vaar-digheden van andere beroepen.

• Voorallembo-niveausgeldtdathetten minste een tot twee jaar kost om de benodigde kennis te verwer-ven, (complexe) vaardigheden in te slijpen en de combinatie van beide in de beroepsuitoefening als begin-nend beroepsbeoefenaar toe te kunnen passen.

• Bijhogerembo-niveauskanerbovendien sprake zijn van vereiste specialistische kennis en vaardighe-den voor bijvoorbeeld:

- complexe beslissingen binnen een werkveld of op het snijvlak van werkvelden, bijvoorbeeld techniek en zorg voor cliënten;

- het leveren van maatwerk; - werk uitvoeren dat buiten ge-

baande paden valt.

SPECIALISTISCH?SPECIALISTISCH?SPECIALISTISCH?

Kleinschalig beroep in Nederland

• De beroepsgroep omvat 1000 werkzame personen of minder.

• De wenselijke nieuwe instroom op de arbeidsmarkt is 50 personen of minder per jaar.

• De opleiding bevat landelijk maximaal 200 deelnemers.

• Of de opleiding wordt op maximaal vijf instellingen in Nederland gegeven.

ZELDZAAM?ZELDZAAM?ZELDZAAM?

beslis-boom

van het meldpunt


15


Toegevoegde waarde voor Nederland, baankansen voor afstudeerders

• Er zijn baankansen voor afstu-deerders: ook op de middellange termijn is nieuwe instroom op de arbeidsmarkt gewenst (vanwege de zeldzaamheid 50 personen of minder per jaar).

• Outsourcing van het beroep en/of de opleiding naar het buitenland is niet mogelijk of leidt tot kwali-teitsverlies; bijvoorbeeld vanwege dienstverlening aan particulieren, leveren van maatwerk (en intensieve communicatie daarover) aan bedrij-ven en particulieren.

• Bovenop de directe banen heeft het beroep aantoonbare toegevoegde waarden: economische waarde, consumentwaarde, culturele en historische waarde en waarde voor welzijn en gezondheid.

TOEKOMSTPERSPECTIEF?TOEKOMSTPERSPECTIEF?TOEKOMSTPERSPECTIEF?

Beroepsgroep en onderwijs gezamelijk probleemeigenaar

• De beroepsgroep en (potentiële) op-leiders vinden het belangrijk dat de kwalifi catie en de opleiding voor het beroep in Nederland blijft bestaan of (opnieuw) tot stand komt.

• Er is aantoonbaar bewijs van samenwerking voor meerdere jaren tussen beroepsgroep (branche, vakverenigingen) en onderwijs (school, MBO Raad, andere rechtspersoon die met opleiders samenwerkt).

• Afspraken betreffen (grotendeels) het hele land en niet afzonderlijke regio’s.

• Partijen zetten zich in natura of met eigen fi nanciën in om opleiding mogelijk te maken.

• Partijen hebben zich ingespan-nen om voldoende (aanvullende) fi nanciering te realiseren voor de opleiding.

• Partijen hebben creatieve eigen oplossingen voor opleiden.

PROBLEEMEIGENAAR?PROBLEEMEIGENAAR?PROBLEEMEIGENAAR?

• Er is onvoldoende gekwalifi ceerde, specifi ek voor het beroep opgeleide instroom om de kwaliteit en wense-lijke omvang van de beroepsgroep ten behoeve van continuïteit/innova-tie nu of op de middellange termijn (vijf jaar) in stand te houden.

• Specialisme: De opleiding voor het beroep is onderdeel van een oplei-ding voor een bredere kwalifi catie. Gediplomeerden zijn onvoldoende specifi ek opgeleid voor het beroep om gekwalifi ceerd aan de slag te kunnen.

• Uitvoerbaarheid: De kwalifi catie en/of opleiding ontbreekt of dreigt te verdwijnen. Het aantal studenten is te klein voor een gezonde, bekos-tigde (kwalifi catie met bijbehorende) opleiding.

• Uitstroom: Er is een opleiding, maar de uitstroom daarvan is (nu of op de middellange termijn) te klein om te voldoen aan de behoefte op de arbeidsmarkt.

BEDREIGD?BEDREIGD?BEDREIGD?

Ernstig knelpunt (op termijn) dat voortbestaan beroepsgroep voor

Nederland bedreigt



Z E L D Z A A M S P E C I A L I S T I S C H V A K M A N S C H A P O N M I S B A A R V O O R N E D E R L A N D

Specialistisch vakmanschap heeft een sleu-telpositie in de Nederlandse economie. Vraagt u zich wel eens af hoe de wieken van de Nederlandse windmolens gemaakt worden? Daar zijn mallen voor nodig, modellen, die door de modelmakers op maat gemaakt worden. En wat te denken van nieuwe inno-vaties waar specialistisch vakmanschap aan de wieg heeft gestaan? De meeste innovaties beginnen nu eenmaal klein voordat deze uitgroeien tot producten van grote omvang.

Nederland heeft een zeer rijke historie met een pracht aan cultureel erfgoed. Zeldzame specialistische beroepen hebben een grote rol in het behouden en doorgeven hiervan. Denk aan het restauratieambacht, zoals de restauratiestukadoors die eeuwenoude orna-menten kunnen restaureren en de restaura-tiesmeden die een histor isch hekwerk opknappen. Maar ook de pianostemmer die de vleugel in het Concertgebouw stemt en de parketteur die de visgraatvloer in een monumentaal pand kan leggen.

specialistisch vakmanschap onmisbaar voor Nederland

zeldzaamSpecialistisch vakmanschap is essentieel voor de kwaliteit van ons dagelijks leven, in de meeste uiteenlopende facetten. Wie anders kunnen we inschakelen voor ontwerp en vervaardiging van uiteenlopend maatwerk, zoals een armprothese, persoonlijke trouw-ringen of een hoed voor de minister op Prins-jesdag?

Kortom, de zeldzame specialistische beroeps-groepen zijn in omvang weliswaar klein, maar hun relevantie en noodzaak voor onze econo-mie en samenleving zijn er niet minder om. Deze toegevoegde waarde voor Nederland uit zich op verschillende vlakken:• Economischewaarde• Consumentwaarde• Cultureleenhistorischewaarde• Waardevoorwelzijnengezondheid

Sinds de lancering van het meldpunt heb-ben 29 organisaties zich gemeld waarvan er 23 te maken hebben met zeldzaam, specialistisch vakmanschap. Na een ontdubbeling van overlappende meldingen zijn er 18 unieke meldingen waarmee SOS Vakmanschap aan de slag is gegaan. Deze meldingen geven een beeld van het zeldzaam, specialistisch vakmanschap in Nederland. Op verschillende plekken in de monitor krijgt u een kijkje in de situatie van deze beroepen en opleidingen.


17


“ Wij zijn allemaal

specialistische vakmensen,

onmisbaar voor onze

samenleving én voor onze

economie. Wij leveren een

substantiële en aantoonbare

bijdrage aan het succes van

BV Nederland.”

schoenherstellers

hoefsmeden

modelmakerij

audiciens glazeniers restauratieschilders

juweliers

sier- kunst en restauratiesmeden

baggeraars kleermakers en timmerindustrievakman

keramisten

banden- en wielenspecialisten opticiens

poeliers banketbakkers goud- en zilversmeden

glasblazers ambachtelijk tassen-en schoenmakers

pianotechniek vakman pluimveeverwerkende industrie

monteur voertuigen biologisch dynamische landbouw

meubelstoffeerders orthopedische technici

vakman boekhandel orthopedische schoentechnici

straatmakers ontwerpend meubelmaker

versdetaillisten medewerkers steriele medische hulpmiddelen

en scheeps- en jachtbouw parketvloerenleggers technisch

oogheelkundig assistent tandtechnici vakman slachterijen

drukkers en nabewerkers schoenconsulent zonweringspecialisten

vakman visverwerkende industrie installateurs carrosseriebedrijven

gespecialiseerde aannemers slagers vakman visspeciaalzaken

industriële lakverwerkers vakman groentespeciaalzaken

natuursteenbewerkers zadel- en tuigmakers uurwerktechnici

metaalbewerkers scheepsinterieurbouwer tentoonstellingsbouwers

afbouwspecialisten vakman versafdeling dakdekkers

restauratiemedewerker restauratiestucadoors

meet- en regeltechniek dekvloerenleggers

meubelmakers verspaners

hoedenmakers

pedicures



Voncken & Karsten (2008)

De bijdrage van een beroepsgroep aan de economie wordt in onderzoeken vaak uitge-drukt als bijdrage aan het Bruto Binnenlands Product (BBP), of bijdrage aan de werkgele-genheid.

Naar schatting van SOS Vakmanschap is circa 1% van de Nederlandse beroepsbevol-king werkzaam in de zeldzame specialistische beroepen. Omdat deze zeldzame beroeps-groepen per definitie klein zijn, worden ze in bestaande economische onderzoeken niet apart zichtbaar. Op basis van de beschikbare onderzoeksgegevens is het daarom lastig een inschatting te maken van de bijdrage van de zeldzame specialistische beroepen aan het BBP. Zeker is dat ze bijdragen aan het BBP, hoewel hun aandeel hierin klein is.

Toch kan ‘klein’ ‘groot’ zijn. Zeldzame speci-alistische beroepen hebben binnen het eigen werkterrein vaak een sleutelfunctie in de waardeketen. Op de eerste plaats kunnen deze beroepen een sleutelpositie vervullen in de (maak)industrie. Wegvallen van dit soort beroepen heeft als gevolg dat de waardeke-

ten niet of zeer problematisch functioneert. Denk bijvoorbeeld aan de meet- en regeltech-nicus die een chemische installatie veilig laat draaien, of de modelmaker die de mallen ontwerpt om pacemakers te produceren. Wanneer de beroepsgroep verdwijnt, heeft dat een breder economisch en maatschap-pelijk effect dan op de beroepsgroep alleen.Daarnaast kunnen zeldzame specialistische beroepen een sleutelrol spelen op het gebied van innovatie. Specialistisch vakmanschap is vertegenwoordigd in alle negen economische topsectoren van Nederland. Niet zelden staan zeldzame specialistische beroepen aan de wieg van innovatieve producten en diensten en van innovatieve manieren van onderne-men. Innovatie is niet alleen weggelegd voor de hoger opgeleiden in Nederland. Juist het vakmanschap dat op het mbo wordt aange-leerd is van belang voor innovatie.

Specialistische vakmensen zijn onmisbaar bij het maken en testen van prototypes of het inrichten van een fabricageproces. Er lijkt dan ook een logische aansluiting tussen het mbo en het innovatief bedrijfsleven. Er dient echter

economische waarde

De negen economische topsectoren van Nederland1 Agro-Food 2 Tuinbouw en uitgangsmaterialen 3 High Tech materialen en systemen4 Energie 5 Logistiek 6 Creatieve industrie 7 Life-sciences8 Chemie9 Water

Ministerie van EL&I Uit: Kamerbrief: Naar de top: de hoofdlijnen van het nieuwe bedrijfslevenbeleid” (2011)

nog actief gewerkt te worden aan deze aansluiting om meer innovatie van de grond te krijgen. Voor de versterking van de inno-vatiekracht in Nederland zijn alle opleidings-niveaus nodig1.

1 Commissie Hermans (2010)


19


Modelmakerijen vervaardigen modellen, mallen, vormen en prototypes van hout, metaal en kunststof. Een groot deel van de maakindustrie in Nederland is afhankelijk van de modelmakerij: van pacemaker tot windmolen. De modellen en mallen moeten zeer pre-cies zijn afgestemd op het gieten en persen. Ook met technologische ontwikkelingen als Rapid Prototyping en Computer Numerical Control zal het vakman-schap van de modelmaker van groot belang blijven: ruimtelijk inzicht, kennis van productietechnieken en handvaardigheid blijven onontbeerlijk.

De modelmakerij is niet alleen voorwaardelijk voor grootschalige productieprocessen, maar draait ook om testen schaalmodellen, prototypes en proefse-ries. Dan zijn industriële vormgevers, ontwerpbureaus en architecten de gesprekspartners van de modelma-ker. Hij overziet de productietechnische consequen-ties van een ontwerp en kan de stap maken van een idee naar de fabricage van een product.

In Nederland zijn ongeveer 300 modelmakers werk-zaam. Er is momenteel in Nederland geen opleiding tot modelmaker. In 2011, het laatste jaar dat de opleiding in Hengelo nog bestond, hebben nog twee studenten hun diploma gehaald. Er is een gebrek aan nieuwe instroom, zeker gezien de vergrijzing: over vijf jaar gaat vijfentwintig procent van de modelmakers met pensioen. Jaarlijks zijn er zes tot acht gekwalifi ceerde beroeps-krachten nodig.

Voncken & Karsten (2008)

“De economie is

gebaat bij innovatie en

innovatieve beroepen.

‘Klein’ kan ‘groot’ zijn;

dat wil zeggen dat een

ontwikkeling klein

kan beginnen, maar

kan uitgroeien tot een

ontwikkeling die van

vitaal belang is voor

de arbeidsmarkt.”

melding in beeldModelmakerij heeft grote economische en innovatieve waarde



consumentwaarde

Consumenten vragen in toenemende mate om unieke producten en maatwerk. Zeldzame specialistische beroepen zijn vanwege hun hoogwaardige vakmanschap bij uitstek geschikt om de vraag van de consument te vertalen in een persoonlijk product. De bele-ving van de consument bij de aanschaf van een product en de interactie tussen consument en vakman zijn hier van wezenlijk belang. Meestal is er een nauwe relatie tussen de maker van het product en de klant.

Veel beroepen met een grote consument-waarde bevinden zich in de kunstzinnige, creatief-ambachtelijke branches. Hierbij valt te denken aan goudsmeden, maatkleermakers,

keramisten, leerbewerkers en glaskunste-naars. Deze vakmensen zijn vaak zelfstandig ondernemers, die zelf een afzetmarkt creëren voor hun producten. Deze unieke producten, waaraan hoge kwaliteitseisen worden gesteld, dragen bij aan de welvaart en de kwaliteit van leven.

Naast het vervaardigen van unieke producten, zijn er zeldzame specialistische beroepen die zich bezighouden met onderhoud en reparatie van grote waarde voor consumenten. De schoenhersteller voor het perfect passend maken van een paar laarzen, de dakdekker om de rietkap van een boerderij te herstellen, en de uurwerktechnicus om het erfstuk van

oma weer te laten lopen. Ook deze beroepen kenmerken zich door kwalitatief hoogwaardig vakmanschap, expertise en het zoeken naar maatwerkoplossingen.


21


Lucas Hendricksstrategisch adviseur creatieve

industrie en ambachtenNRC, 22 juli 2011

Goudsmeden en zilversmeden houden zich bezig met het ontwerpen, vervaardigen, repareren en soms ook restaureren van sieraden en gebruiks-voorwerpen van edelmetaal. In 2007 werkten in de goud- en zilversmedenbranche zo’n 3000 tot 3600 personen, veelal zzp-ers.

Een voorbeeld van een dienst van goudsmeden met een grote consumentwaarde, is het maken van herinneringssieraden. Steeds meer consu-menten hebben de wens een klein beetje as van een dierbare overledene op hun lichaam te dragen in een mooi sieraad, bij voorkeur zonder dat anderen meteen zien dat ze een rouwsieraad dra-gen. Goudsmeden spelen hierop in en maken de herinneringssieraden. Een goudsmid gaat hiervoor in gesprek met de klant om naar het levensverhaal van de overledene te luisteren. Op basis daarvan ontstaat heel persoonlijk maatwerk.

De Vakschool Schoonhoven is de enige onder-wijsinstelling in Nederland die de de mbo-opleidingen goudsmid en zilversmid aanbiedt. De opleiding heeft echter hoge uitvoeringskosten vanwege het gebruik van kostbare materialen en machines, terwijl de leerlingaantallen laag zijn. Hierdoor is het moeilijk de opleiding in de lucht te houden.

melding in beeldGoudsmeden maken herinnerings-sieraden met grote waarde voor consumenten

“De consument

anno nu vraagt

in toenemende

mate om unieke

producten die

passen bij zijn

identiteit.”



Een aanzienlijk deel van de zeldzame speci-alistische beroepen heeft naast de economi-sche waarde ook een culturele en historische waarde. Een voorbeeld is Dutch Design, niet meer weg te denken uit de Nederlandse cultuur, dat een belangrijke bijdrage levert aan het imago van Nederland in het buitenland. Juist in de creatieve industrie zijn veel zeld-zame specialistische beroepen te vinden. De diversiteit aan vakmanschap, het vinden van nieuwe toepassingen voor oude technieken, het combineren van verschillende materialen en disciplines, is van grote waarde voor de Nederlandse cultuur. Een voorbeeld is het glasblazen, een eeuwenoud beroep dat vroe-ger gericht was op het produceren van glazen gebruiksvoorwerpen. De moderne Neder-landse glasblazers hebben, gebruikmakend van de oude technieken, de transitie gemaakt van gebruiksvoorwerpen naar kunstobjecten, en hebben daarmee internationaal aanzien verworven.

Naast moderne culturele uitingen heeft Nederland ook vele historische schatten en monumenten, variërend van gebruiksvoor-

culturele en historische waarde

werpen, meubels en boeken tot buitenhuizen, kerken en kastelen. Voor het restaureren en behouden van dit cultuur-historisch erfgoed zijn zeldzame specialistische vakmensen onmisbaar. Deze specialisten moeten naast meesterschap in hun werkterrein ook kennis hebben van de bewerkingstechnieken, beves-tigingsmethoden, kleurstoffen en materialen die vroeger werden gebruikt.

“ De diversiteit aan vakmanschap, het

vinden van nieuwe toepassingen voor

oude technieken, het combineren van

verschillende materialen en disciplines,

is van grote waarde voor de Nederlandse

cultuur.”


23


melding in beeldRestauratiesmeden restaureren cultureel erfgoed

Smeden is een oeroude bewerkingsmethode waarin een stuk metaal wordt verhit en in de juiste vorm wordt gebracht met een smidshamer en een aambeeld. Siersmeedwerk vereist specifi eke technieken en kennis op het gebied van het vormen en verbinden van materialen. Reconstruc-ties of reparaties aan cultureel erfgoed moeten zoveel mogelijk op de historische manier worden uitgevoerd, met hoge vakkundigheid en kennis van traditionele handmatige smeedtechnieken.

Het Nederlands Gilde van Kunstsmeden verwacht dat de vraag naar goed opgeleide vakmensen en vakkundig smeedwerk zal toenemen, mede vanwege de toenemende aandacht van de over-heid voor restauratie. Bovendien worden er steeds hogere kwaliteitseisen gesteld door de overheid. Die kunnen een positieve impuls geven aan de vraag naar vakkundigheid, wat kansen biedt voor zelfstandig ondernemers. Bij gebrek aan beroeps-opleiding is in 2009 is het project Leerwerk Sme-derij opgezet, waarbij studenten Metaalbewerking zich binnen de vrije ruimte van hun opleiding

kunnen bekwamen in het smeedvak. De uitvoering van een smeedopleiding brengt hoge kosten met zich mee, onder andere door de inrichting van een smidse met vuren en vakdocenten. Vanwege deze hoge kosten in verhouding tot het lage aantal studenten, is het de vraag hoe het huidige project structureel gefi nancierd kan worden.



Ook binnen de gezondheidszorg, op het snij-vlak tussen zorg en techniek, bevinden zich zeldzame specialistische beroepen. Door middel van maatwerkoplossingen, slimme innovaties en moderne technieken leveren deze beroepen een belangrijke bijdrage aan de gezondheid en het welzijn in Nederland.

De gezondheidstechniek houdt zich bezig met het vervaardigen en aanmeten van medische hulpmiddelen, zoals orthopedische schoe-nen, een kunstgebit, een gehoorapparaat of een armprothese. Hiervoor zijn specialistische vakmensen nodig, die zeldzaam zijn en die maatwerkoplossingen kunnen leveren. De beroepen in de gezondheidstechniek kenmer-ken zich door een combinatie van specifieke medische kennis met technische kennis en vaardigheden. Ook een aantal gespeciali-seerde beroepen binnen ziekenhuizen, zoals steri l isatie van medische instrumenten, behoort tot de gezondheidstechniek.

waarde voor welzijnen gezondheid

Door de toenemende vergrijzing en een toename van de welvaartsziekten in Neder-land wordt een steeds groter beroep gedaan op de gezondheidszorg. Dit leidt ook tot een grotere behoefte aan medische hulpmiddelen en gezondheidstechnische specialisten. De waarde van deze beroepen voor Nederland zal daarom in de toekomst alleen nog maar toenemen. Zeldzaam specialistisch vakman-schap dat bijdraagt aan onze kwaliteit van leven. Hoogwaardig vakmanschap dat maat-werk vereist en waar we niet zonder kunnen.


25


Ontwikkelingen in de gezondheidstoestand van de Nederlandse bevolking en de toenemende vergrijzing leiden tot een veranderende vraag naar orthopedische voet-/schoenvoorzieningen. Wel-vaartsziekten als overgewicht en diabetes nemen toe en als gevolg daarvan zijn meer orthopedische schoenen en orthopedische aanpassingen nodig. Daarnaast hebben mensen steeds meer aandacht voor hun eigen “welzijn” en dat van hun kinderen. Zo vinden ouders het steeds belangrijker dat hun kind goede én moderne schoenen draagt. Ze zijn bereid hier meer geld aan uit te geven wanneer het voor hun kind beter is om aangepaste schoenen te dragen.

Onderdeel van orthopedisch schoeisel zijn schach-ten en onderwerken. Deze worden gemaakt door schachten- en onderwerkmakers die traditioneel vakwerk combineren met nieuwe technieken, zoals CAD/CAM en 3D printen. De beroepsgroep bestaat in Nederland uit ongeveer zestig mensen. Het in Nederland kunnen produceren van schachten en onderwerk is een belangrijke factor om de kwaliteit van orthopedisch schoeisel te garanderen. Outsour-cing naar het buitenland betekent lagere kosten, maar heeft als risico een slechtere uitvoering van het werk. Door het werk in Nederland uit te voeren, houdt de zorgsector bovendien de regie over de kostenontwikkeling van orthopedisch schoeisel.

melding in beeldSchachten- en onderwerkmakers leveren onmisbare onderdelen van orthopedisch schoeisel

“Het is

vakmanschap

dat bijdraagt

aan de kwaliteit

van leven”



De zeldzame specialistische beroepsgroepen die SOS Vakmanschap spreekt, verwoorden een grote behoefte aan nieuwe instroom van gespecialiseerde vakmensen. Door vergrij-zing en ontgroening neemt het tekort aan goed geschoolde werknemers in heel Neder-land toe. Doordat de gemiddelde leeftijd van zeldzaam specialistisch vakmensen hoger ligt dan landelijk, speelt dit zijn de tekorten in deze beroepsgroepen ernstiger.

In figuur 1 is de gemiddelde leeftijd van een aantal beroepsgroepen2 dat zich gemeld heeft bij SOS Vakmanschap vergeleken met de gemiddelde leeftijd van de werkzame beroepsbevolking in Nederland. Sommige branches zijn duidelijk meer vergrijsd, zoals de pianotechniek en de orthopedische tech-niek3. Dit wordt deels verklaard door het grote aandeel zzp-ers4 in deze beroepsgroepen; zzp-ers in Nederland zijn gemiddeld ouder dan medewerkers in loondienst5.

Het probleem van vergrijzing is ernstiger voor zzp-ers, omdat het voor hen niet vanzelfspre-kend is dat ze aan het einde van hun loopbaan de onderneming willen of kunnen overdragen. Met het stoppen van de ondernemer verdwijnt

vraag naar gespecialiseerde vakmensen

dan ook zijn vakmanschap, dat hierdoor nog zeldzamer wordt.

De vergrijzing creëert in Nederland tegelijker-tijd een groeiende vraag naar een aantal zeldzame specialistische beroepen, met name in de gezondheidszorg bijvoorbeeld de gezondheidstechniek6. Door de vergrijzing is er meer vraag naar goede gezondheidszorg en naar medische hulpmiddelen, die vervaar-digd en aangemeten worden door specialis-ten in de gezondheidstechniek. Uit onderzoek blijkt dat landelijk gezien de meeste banen-groei wordt verwacht voor de sectoren zorg en techniek7.

Om de vraag naar specialistische vakmensen te kwantificeren, gaan we uit van een schatting van het aantal personen dat werkzaam is in deze beroepsgroepen. Hierbij noemen we een beroepsgroep zeldzaam, wanneer deze uit minder dan 1000 werkzame personen bestaat. In alle sectoren van de economie bevinden zich zeldzame beroepsgroepen. In totaal zijn dit zo’n 170 beroepsgroepen (zie figuur 3), waar binnen in totaal ongeveer 80.000 personen werkzaam zijn8. Uit onderzoek naar de ambachtseconomie blijkt dat tussen 2009 en

2020 ongeveer 16 procent van de werkzame personen met pensioen gaat (landelijk is dit 15%). Ongeveer 10 procent verlaat om andere redenen de ambachtseconomie. Daarnaast ligt de uitbreidingsvraag op ongeveer 3 procent tot 2020 (landelijk is de uitbreidingsvraag 4%)9. Wanneer we deze percentages toepassen op de zeldzame beroepen ligt er een totale arbeidsmarktvraag van 23.000 banen tussen 2009 en 2020 (zie figuur 4). Tot slot moeten we meenemen dat het percentage zzp-ers in de zeldzame, kleinschalige beroepen hoog ligt. In 2009 was het aantal zzp-ers in de ambachts-economie ongeveer 30 procent. Rekenen we de zzp-ers mee in het aantal te vullen banen, dan komt dat neer op 33.000 banen tussen 2009 en 2020. Dit houdt in dat er per jaar vanuit de zeldzame, specialistische beroepen vraag is naar circa 3000 vakmensen.

2 Goud- en zilversmeden, orthopedisch schoentechnici, orthopedisch technici, tandtechnici, pianotechnici, parketteurs, zadelmakers

3 SVGB kenniscentrum, 2011 4 HBA, in press 5 SER, 20106 SVGB kenniscentrum, 2011 7 ROA, 2011 8 CBS, 20119 HBA, in press


27


0%

5%

10%

15%

20%

25%

30%

65 of ouder55 t/m 6445 t/m 5435 t/m 4425 t/m 34t/m 24

Leeftijdsverdeligen werzame persone in NL en in de zeldzame spec*

0

5

10

15

20

25

30

35

leeg>50002001-50001001-2000501-1000201-500101-20051-1000-50

Er zijn meer oudere werkzame personen in zeldzame specialistische beroepen

* gebaseerd op meldingen SOS Vakmanschap

Leeftijd

Zeldzame specialistische beroepen*Nederland

figuur 1

Per

cent

age

wer

kzam

e pe

rson

en

vraag naar gespecialiseerde vakmensen

“ Per jaar vragen de zeldzame,

specialistische beroepen om

circa 3000 vakmensen.”



Melding Aantal vakmensen Branche omzet Aantal ondernemingenTe kort aan vakmensen komende 5 jaar

Biologisch Dynamische Landbouw * * 120 Geen

Glasblazers 45 * 20 10

Meet- en regeltechniek * * * 300

Modelmakerij 300 * 50 40

Monteur mobiele werktuigen * * * *

Orthopedische Techniek 1005 100 miljoen 95 Geen

Parketteurs 3400 415 miljoen 1700 50

Pianotechniek 600 45 miljoen 325 Geen

Restauratiemedewerker * * * *

Restauratiestucadoors 200 * 40 Geen

Schachten- en onderwerkmaken 60 tot 300 * 25 30

Scheeps- en jachtbouw 15.000 * * *

Scheepvaart en Transport college (drie opleidingen) * * * *

Sier- kunst en restauratiesmeden 150 * 110 25

Tandtechniek 1000 360 miljoen 4890 Geen

Vakschool Schoonhoven (drie opleidingen) 3000 (goud-/zilversmeden) 190 miljoen 2000 -

Vlechtambacht 3 tot 300** * * *

Zadel- en tuigmakers 310 24 miljoen 135 33

Meldingen SOS Vakmanschap in cijfers

* Cijfers nog niet bekend

** (3 professioneel, c.a. 300 amateurs)

figuur 2

Bronnen: CBS 2011, EIM structuuronderzoeken, Meldpunt Bedreigde Opleidingen en Beroepen, Stichting Demeter, SVGB kenniscentrum 2011


29


(Bron: CBS, 2011, peiljaar 2009)

(Bronnen: CBS, 2011, peiljaar 2009 en HBA (in press))

Sector Aantal beroepsgroepen Aantal werkzame personen (x1000)

Landbouw 6 2,7

Industrie 54 25,2

Bouw 1 0,1

Handel en reparatie 60 31,1

Vervoer en transport 2 0,7

Economie 13 4,9

Gezondheid, welzijn en sport 32 13,3

Overige dienstverlening 2 1,1

170 79,1

90.000

80.000

70.000

60.000

50.000

40.000

30.000

20.000

10.000

0

2009 2020

Vervangings- en uitbreidingsvraag voor zeldzame specialistische beroepen tussen 2009 en 2020

Overzicht beroepen met minder dan 1000 werkzame personen in Nederland

GroeiPensioenOverige vervanging

figuur 3

figuur 4

Melding Aantal vakmensen Branche omzet Aantal ondernemingenTe kort aan vakmensen komende 5 jaar

Biologisch Dynamische Landbouw * * 120 Geen

Glasblazers 45 * 20 10

Meet- en regeltechniek * * * 300

Modelmakerij 300 * 50 40

Monteur mobiele werktuigen * * * *

Orthopedische Techniek 1005 100 miljoen 95 Geen

Parketteurs 3400 415 miljoen 1700 50

Pianotechniek 600 45 miljoen 325 Geen

Restauratiemedewerker * * * *

Restauratiestucadoors 200 * 40 Geen

Schachten- en onderwerkmaken 60 tot 300 * 25 30

Scheeps- en jachtbouw 15.000 * * *

Scheepvaart en Transport college (drie opleidingen) * * * *

Sier- kunst en restauratiesmeden 150 * 110 25

Tandtechniek 1000 360 miljoen 4890 Geen

Vakschool Schoonhoven (drie opleidingen) 3000 (goud-/zilversmeden) 190 miljoen 2000 -

Vlechtambacht 3 tot 300** * * *

Zadel- en tuigmakers 310 24 miljoen 135 33



Om te kunnen voldoen aan de vraag naar goed geschoolde vakmensen is goed beroepsonderwijs essentieel. Hoewel het gaat om waardevo l le beroepen voor Nederland en er volop kansen zijn op werk in de zeldzame specialistische beroepen, bl i j f t de instroom vanuit het onderwijs achter10.

We noemen een opleiding kleinschalig wanneer deze landel i jk maximaal 200 studenten heeft. Opleidingen met maximaal 50 studenten noemen wij zeer kleinschalig. In deze monitor zoomen we regelmatig in op deze groep, omdat deze opleidingen het meest kwetsbaar zijn. De scope van SOS Vakmanschap is echter breder dan deze kwantitatieve grens, aangezien daarin ook ontwikkelingen worden meegenomen: oplei-dingen die nu landelijk meer dan 200 studen-ten hebben en waarvan dit aantal daalt, houdt SOS Vakmanschap nauwlettend in de gaten.

In het schooljaar 2011-2012 zijn in het Neder-landse mbo-onderwijs 230 kwalificatiedos-siers in gebruik11. Ongeveer een derde van deze dossiers (78 stuks) is kleinschalig te noemen, aangezien er landelijk minder dan 200 studenten deze opleidingen volgen (zie figuur 6). Dit zijn in totaal 5764 studenten, 1% van de mbo-studenten in Nederland. 29 kwalificatiedossiers noemen we zeer klein-schalig doordat ze door minder dan 50 studenten worden gevolgd. In totaal zijn dit 817 studenten.

Vanwege de kwetsbaarheid van opleidingen die op slechts één of twee locaties in Neder-land gegeven worden, houdt SOS Vak-manschap ook deze opleidingen in beeld. Er zijn 57 kwalificatiedossiers die maximaal 50 studenten hebben óf op één of twee loca-ties worden gegeven (zie figuur 8). Dit is 25% van de 230 gebruikte kwalificaties in Neder-land. In de bijlage van deze monitor is te vinden welke dossiers binnen deze categorieën vallen.

10 HBA, 2010 11 Toelichting in de verantwoording

Het is van belang dat er zorgvuldig wordt omgegaan met het uitvoeren van kleinscha-lige specialistische opleidingen. Verdunning vormt een bedreiging wanneer er meerdere opleidingslocaties de opleidingen uitvoeren voor in totaal weinig studenten.

specialistische opleidingen in gevaar

kleinschalige


31

Vanaf 2010 is de opleiding tandtechniek onder-gebracht bij de Dutch HealthTec Academy. Dit is een samenwerkingsverband tussen bedrijfs-leven, roc’s, vmbo- en hbo-instellingen en het kenniscentrum beroepsonderwijs bedrijfsleven. Samen hebben zij de krachten gebundeld om tot duurzame opleidingsvoorzieningen te komen voor een aantal kleinschalige, specialistische beroepen in de gezondheidstechniek.

Het baart de Branchevereniging Tandtechniek (BTT) zorgen dat een andere school een tweede opleidingslocatie is gestart. De BTT vreest dat dit de fi nanciering van zowel de bestaande als de nieuw gestarte opleiding in gevaar brengt. Maar ook de overcapaciteit die twee locaties met zich kunnen meebrengen, is ongewenst.

melding in beeldEr is een tweede opleiding tandtechniek gestart!

K L E I N S C H A L I G E S P E C I A L I S T I S C H E O P L E I D I N G E N I N G E V A A R

“ Kleinschalige opleidingen voorzien heel concreet in een specifi eke

arbeidsmarktbehoefte. Vaak gaat het om zeer gespecialiseerd werk

waarvoor weinig substitutiemogelijkheden bestaan: de gerichte

opleiding is noodzakelijk om het vak uit te kunnen oefenen.

In termen van macrodoelmatigheid hoeft er geen enkel probleem

te zijn, want het kleine aantal studenten sluit aan bij de afgebakende

vraag op de arbeidsmarkt (SER, 2002).”

IVA 2010Doelmatigheid van het mbo



Kijkend naar de kleinschalige specialistische opleidingen, dan zien we een aantal a-typi-sche kenmerken ten opzichte van het totale mbo-onderwijs in Nederland.

Veel kleinschalige specialistische opleidingen zijn technische opleidingen80% van de kleinschalige specialistische opleidingen behoren tot de sector techniek12. Dit is veel ten opzichte van de rest van het mbo, waar 56% van alle opleidingen in deze sector valt. Dit bevestigt het beeld dat juist in de sector techniek specialistische kennis en vaardigheden worden geleerd. Vaardigheden die noodzakelijk zijn om de innovatiekracht in Nederland op peil te houden.

Het is bekend dat het moeilijk is om studen-ten te interesseren voor technische oplei-d ingen. Vee l k le inschal ige technische opleidingen zijn moeilijk om aan te bieden, met name door de aanschaf van de beno-digde kostbare apparatuur. Het moet een bewuste keuze zijn van onderwijsinstellin-gen dit soort onrendabele opleidingen in hun profiel op te nemen. Samenwerking met het bedrijfsleven kan hier ondersteu-nend in zijn. 12 Bron: DUO-Cfi, 2011

Veel kleinschalige specialistische opleidingen zijn bbl opleidingen50% van de kleinschalige specialistische oplei-dingen wordt alleen in de Beroepsbegelei-dende Leerweg (bbl) uitgevoerd. Ter vergelij-king: in het totale mbo-onderwijs wordt slechts 20% van de opleidingen alleen in de bbl uitge-voerd. Het bedrijfsleven speelt in deze oplei-dingen dan ook een belangrijke rol door het aanbieden van leerwerkplekken. En dat terwijl veel bedrijven in de zeldzame specialistische beroepen zzp-ers of microbedrijven zijn. Voor het in stand houden van deze opleidingen is het van wezenlijk belang dat onderwijs en bedrijfsleven intensief samenwerken.

Opleidingen met oudere studentenKleinschalige opleidingen zijn bedreigd door de hogere gemiddelde leeftijd in de opleiding. Bij de groep allerkleinste opleidingen is gemiddeld 26% van de studenten dertig jaar of ouder en voor sommige kleinschalige specialistische opleidingen ligt dit percentage nog hoger.

De overheidsmaatregelen rondom bekosti-ging van studenten van dertig jaar en ouder hebben dan ook grote consequenties voor

deze kleinschalige opleidingen. De overheid stelt dat de opleidingskosten voor deze groep studenten voor een aanzienlijk deel gedragen zouden moeten worden door het bedrijfsleven en limiteert daarom de reguliere leerlingbe-kostiging aan scholen. Het bedrijfsleven kan via een uitbreiding van fiscale voordelen voor het opleiden van personeel deels gecompen-seerd worden voor de gestegen opleidings-kosten. De zeldzame specialistische beroe-pen zijn echter vaak kleinschalig, met een groot aandeel zzp-bedrijven. Deze bedrijven kunnen niet profiteren van fiscale voordelen omdat ze geen personeel hebben. De vrees bestaat dat veel specialistische opleidingen niet meer duurzaam kunnen worden georga-niseerd, omdat zowel onderwijs als bedrijfs-leven en uiteindelijk ook de studenten te maken krijgen met een stijging van de kosten.

kenmerken


33


De Vakschool Schoonhoven is de enige onderwijsinstelling in Nederland die de opleidingen goudsmid, zilversmid en uurwerktechnicus op mbo-niveau aanbiedt. De opleidingen hebben hoge uitvoeringskosten vanwege het gebruik van kostbare materialen en machines in combinatie met de lage leerlingaantallen. De recente terugloop van het aantal studenten verhoogt de kosten per student dusdanig dat het voortbestaan van de opleidingen aan de Vakschool Schoonhoven onder druk staat. De 30-plusregeling heeft negatieve gevolgen voor de deeltijd opleidingen, aangezien een groot deel van hun studenten in die leeftijdscategorie valt. De consequentie is dat zo’n tweehonderd van de vijfhonderd studenten waarschijnlijk moeten stoppen met hun deeltijdopleiding. Het is niet waarschijnlijk dat zij de kosten zelf kunnen of willen dragen.

Vakschool Schoonhoven ziet kosten voor 30+ studenten stijgen

melding in beeld



Kleinschalige opleidingen worden nog kleinerHet aantal studenten in kleinschalige oplei-dingen neemt snel af ten opzichte van het totaal aantal studenten in het mbo-onderwijs. De laatste vijf jaar gaat het om een krimp van 37% in de kleinschalige opleidingen met maxi-maal 200 studenten, tegenover een groei van 1,1% in het totale mbo. De daling is nog veel sterker voor de groep dossiers met landelijk maximaal 50 studenten. Daar daalde het aantal studenten tussen 2007 en 2011 met 60%! (zie figuur 7)

In 2011 is voor het eerst een daling van het totaal aantal studenten in het mbo waar te nemen. Dit betreft een daling van 1,9% ten opzichte van 2010. De daling van het aantal studenten in kleinschalige opleidingen is in dezelfde periode echter veel groter, namelijk 14,3%.

De problematiek van kleinschalige opleidin-gen komt ook in beeld wanneer we kijken in welke mate het aantal studenten per kwalifi-catiedossier groeit of krimpt. Groei betekent dat het aantal studenten in een opleiding toeneemt, krimp houdt in dat het aantal

ontwikkelingen

studenten afneemt. Opnieuw is de krimp het meest bedreigend voor de kwalificatiedos-siers met de laagste leerlingaantallen. In deze zeer kleinschalige opleidingen komt relatief veel krimp voor (52%) in vergelijking met het totale aantal kwalificatiedossiers in Nederland (34%). Daarnaast is de groei (33%) in de klein-schalige opleidingen kleiner dan in grotere opleidingen (54%) (zie figuur 9 en 10). Dit maakt de kleinschalige opleidingen erg kwetsbaar: ze zijn al klein en in de loop der tijd worden ze steeds kleiner.

Er wordt veelvuldig gestart en gestopt met kleinschalige opleidingenEen andere dreiging voor de kleinschalige opleidingen is het veelvuldig starten en stop-pen van opleidingen. Dit betreft vooral de allerkleinste opleidingen. De 21 kwalificatie-dossiers met maximaal 50 studenten worden in 2011 op 41 locaties aangeboden. Tussen 2004 en 2011 zijn 22 instellingen gestart met het aanbieden van kleinschalige opleidingen, terwijl maar liefst 32 instellingen in dezelfde periode zijn gestopt met het aanbieden van deze opleidingen13 (zie figuur 11). Het blijkt voor onderwijsinstellingen een zware opdracht kleinschalige opleidingen duurzaam

te maken en voor langere perioden aan te bieden. Zeer waarschijnlijk is het dalende studentenaantal hier mede een oorzaak van. Wellicht is het voor onderwijsinstellingen niet rendabel om de kwetsbare kleinschalige opleidingen in stand te houden. Ook concur-rentieoverwegingen van scholen kunnen een reden zijn om opleidingen te starten en tegen-vallende resultaten een reden om te stop-pen14.

Het veelvuldig starten en stoppen van klein-schalige opleidingen kan verkeerde verwach-tingen wekken en teleurstellingen opleveren voor het bedrijfsleven. Als het gelukt is een opleiding op te zetten, verwacht men dat de instroom in het beroep voor langere tijd geborgd is. Wanneer op korte termijn weer wordt gestopt met de opleiding moet het bedrijfsleven nieuwe stappen nemen om aan voldoende instroom te komen. Ondertussen zijn er jaren verloren gegaan en duurt het nog langer voordat nieuwe vakmensen zijn opge-leid voor het beroep.

13 Voor deze analyse is gekeken naar de kwalificatiedossiers uit 2011 die ook in 2004 bestonden.

14 IVA, 2010


35


“ Als we niet metzijn allen zorgendat de steeds schaarsere talenten kiezenvoor onze beroepen, dan krijgen westraks grotekwaliteitsproblemen.”

Elrie Bakker

HBA-voorzitter (Krant van het Ambacht, juni 2011)

zijn allen zorgen

voor onze beroepen,



prognose 2016Het aantal kleinschalige opleidingen zal met de huidige groeiprognose in 2016 sterk zijn verminderd (bij een gelijk blijvend aantal kwalificatiedos-siers). In de kleinste kwalificatiedossiers met maximaal 50 studenten zullen er in 2016 nog maar 17 kwalificatiedossiers zijn, in de categorie 50 tot 100 studenten per kwalificatiedossier zullen er nog 10 dossiers zijn. De grootste dossiers worden nog groter, de kleintjes krimpen verder of verdwijnen zelfs helemaal. Van alle dossiers dreigen er zelfs 20 te verdwijnen door het dalende studentenaantal (zie figuur 5). Hiervan zitten elf dossiers in de sector techniek, vijf in de sector economie en vier in de groene sector. Eén van deze opleidingen is de opleiding goud- en zilver-smeden van de Vakschool Schoonhoven. Deze opleiding ziet haar studentenaantal drastisch dalen en als er nu niet snel iets gebeurt dan zal deze opleiding in Nederland verdwijnen. Vakschool Schoonhoven heeft zich al gemeld bij het Meldpunt Bedreigde Opleidingen en Beroepen van SOS Vakmanschap.

Prognose van aantal kwalificatiedossiers voor 2016*

* van 201 dossiers die in 2004 reeds bestonden

0%

5%

10%

15%

20%

25%

30%

65 of ouder55 t/m 6445 t/m 5435 t/m 4425 t/m 34t/m 24

Leeftijdsverdeligen werzame persone in NL en in de zeldzame spec*

0

5

10

15

20

25

30

35

leeg>50002001-50001001-2000501-1000201-500101-20051-1000-50

prognose voor 2016

2011

Aan

tal k

wal

ifica

tiedo

ssie

rs

Dreigt te verdwijnen

figuur 5

Aantal studenten per kwalificatiedossier (landelijk)


37


De bbl opleiding tot parketteur kan gevolgd worden aan ROC Midden Nederland. De branche is tevreden over de kwaliteit van de opleiding. In het studiejaar 2011/2012 zijn er acht studenten ingestroomd. De instroom is al jaren niet hoog, maar loopt nu verder terug, wat ertoe heeft geleid dat de school de noodklok heeft geluid.

Het tekort aan instroom van studenten heeft een aantal oorzaken. Op de eerste plaats zijn er weinig plaatsen voor beroepspraktijkvorming, wat versterkt wordt door de teruglopende omzetten bij parketondernemers. Daarnaast is er vrijwel geen instroom vanuit het vmbo. Vmbo-studenten lopen niet bepaald warm voor doorstroom naar een mbo-opleiding tot parketteur. Het lage aantal studenten heeft een tekort aan gekwalifi ceerde instroom in de beroepsgroep tot gevolg. En bij de huidige leerlingaantallen is het zeer de vraag of de opleiding voor ROC Midden Nederland in de toekomst nog kostendekkend te organiseren valt. Het gevolg is dat de essentiële vakkennis en vaardigheden geleidelijk uit de branche zullen verdwijnen.

De brancheorganisaties VPL, VPVP en CBW-MITEX proberen met de school en kenniscentrum SH&M de instroom te vergroten. De branche-

melding in beeldParketteurs zitten te springen om gekwalifi ceerde instroom

verenigingen benadrukken voortdurend het belang van opgeleide werknemers. Er is een folder ont-wikkeld over het in dienst nemen van studenten, waarmee het wijdverspreide misverstand wordt tegengesproken dat het in dienst nemen van een leerling duur zou zijn. Daarnaast zijn er in de branche workshops met het doel studenten voor de opleiding te genereren.

prognose voor 2016

2011



Aantal kleinschalige kwalificatiedossiers

Minder 200 studenten per dossier (landelijk)

Meer dan 200 studenten per dossier (landelijk)

Geen studenten

krimp en groei in alle kwalifitactie dossiers

Aantal kleinschalige kwalificatie

krimp en groei kwalificatie dorssiers met max 50 leerlingen

3%

33%

64%

figuur 6

Ontwikkeling van het aantal studenten in kleinschalige opleidingen*

50 dossiers worden op 1 of 2 instellingen gegeven

200920082007200620052004 201120100

500

1000

1500

2000

Leering

Met landelijk maximaal 50 studenten

Aan

tal s

tude

nten

figuur 7

*Dossiers met maximaal 50 studenten in 2011 en die in 2004 reeds bestonden


39


Aantal onderwijsinstellingen per kwalificatiedossier

> 5 instellingen

3 - 5 instellingen

2 instellingen

1 instelling

0

5

10

15

20

25

30

351 instelling

2 instellingen

3-5 instellingen

> 5 instellingen

> 50002001-50001001-2000501-1000201-500101-20050-1000-50

> 5 instellingen

> 3-5

> 2

> 1

figuur 8

Aan

tal k

wal

ifica

tiedo

ssie

rs (2

011-

2012

)

Aantal studenten per kwalificatie (landelijk)

19

3

5

2

10

6

5

1

2

2

11

Minder 200 studenten per dossier (landelijk)

Meer dan 200 studenten per dossier (landelijk)

Geen studenten






Krimp en groei in dossiers met max. 50 studenten*

Krimp en groei in alle kwalificatiedossiers*

Stabiel

Groei

Krimp




52 %

15%

33%

54%

12%34%

figuur 9

figuur 10

Stabiel

Groei

Krimp

*Dossiers met maximaal 50 studenten in 2011 en die in 2004 reeds bestonden

*Dossiers in 2011 en die in 2004 reeds bestonden


41


Aantal instellingen dat kleine opleidingen (max 50 studenten) aanbiedt*

* van 21 dossiers die in 2004 reeds bestonden

80

70

60

50

40

30

20

10

02004/2005 gestart tussen

2004 en 2011gestopt tussen 2004 en 2011

2011/2012

Aan

tal i

nste

llinge

n

figuur 11

Starten

Stoppen

Stabiel

Groei

Krimp

Stabiel

Groei

Krimp



M E L D P U N T : V A N K N E L P U N T E N N A A R M A A T W E R K O P L O S S I N G E N

Met het meldpunt en aanvullend onderzoek en analyses heeft SOS Vakmanschap veel kennis opgedaan over de problematiek van kleinschalige, specialistische opleidingen en zeldzaam, specialistisch vakmanschap. SOS Vakmanschap wil echter niet alleen proble-men signaleren en registeren, maar vooral daadkrachtig zoeken naar oplossingen. De insteek van SOS Vakmanschap is dat de melders zelf probleemeigenaar zijn en bereid zijn zelf de bal op te pakken om te komen tot een constructieve oplossing.

Alle binnengekomen meldingen zijn op zich-zelf staand en hebben een geheel eigen problematiek. Iedere melding is uniek en iedere oplossing is maatwerk. Het is dan ook onmogelijk om in het algemeen oplossingen te beschrijven. Wel kunnen we melders een passend procesadvies geven, de specifi eke situatie analyseren aan de hand van kernpro-blemen en mogelijke oplossingsrichtingen benoemen.

van knelpunten naar maatwerkoplossingen

meldpunt:


43


“Een toekomstscenario voor unieke opleidingen

is een scenario waarin de betrokken partijen,

branches, kenniscentra en opleidingen gezamenlijk

naar oplossingen zoeken om op basis van eigen

verantwoordelijkheden en mogelijkheden het

aanbod van unieke kwalifi caties te reguleren.

Partijen organiseren de unieke opleidingen dan

als nicheopleidingen, waar een beperkt aantal

onderwijsinstellingen aan deelnemen; de bedrijven

en branches een grote rol spelen in het aanbieden

van de praktijkcomponent en de expertise van het

beroep en de kenniscentra een regisserende rol

spelen. En de kosten worden gedeeld.

branches, kenniscentra en opleidingen gezamenlijk

naar oplossingen zoeken om op basis van eigen

verantwoordelijkheden en mogelijkheden het

aanbod van unieke kwalifi caties te reguleren.

Partijen organiseren de unieke opleidingen dan

als nicheopleidingen, waar een beperkt aantal

onderwijsinstellingen aan deelnemen; de bedrijven

en branches een grote rol spelen in het aanbieden

van de praktijkcomponent en de expertise van het

beroep en de kenniscentra een regisserende rol

Smets & Baarda (2003)

”




procesadvies

De meldingen die zijn binnengekomen bij het Meldpunt Bedreigde Opleidingen en Beroepen zijn grondig bestudeerd en geanalyseerd door SOS Vakmanschap. Door de (mate van) dreiging, het probleemeigenaarschap de toegevoegde waarde voor Nederland en baankansen in kaart te brengen, is het voor SOS Vakmanschap mogelijk de vele meldingen te rubriceren en te prioriteren. In figuur 12 zijn dertien meldingen gerubriceerd. Iedere knop is één melding. Ter illustratie lichten we er drie meldingen uit, namelijk die van de tandtech-nici, de restauratiesmeden en de modelma-kers.

• Deurgentievandemeldingvandemodel-makers is erg groot. Het beroep wordt in haar voortbestaan bedreigd en het is van belang dat er snel actie ondernomen wordt. Het zal echter niet gemakkelijk worden om het probleem van deze melding op te lossen, aangezien het eigenaarschap van het probleem minder groot is. Een belang-rijk onderdeel van het advies zal dan ook zijn om snel partners te vinden en geza-menlijk als probleemeigenaar op te treden.

• Desituatiebij de restauratiesmeden isredelijk urgent en het eigenaarschap is erg hoog. Hier heeft de branchevereniging zich gemeld en is het onderwijs in nauwe samenwerking met het bedrijfsleven. Dit verhoogt de slagingskans van het oplos-sen van de problemen en kunnen er snel stappen worden genomen om samen te bouwen aan oplossingen.

• Bijdetandtechniekisdeurgentiemindergroot, waardoor er tijd is om tot een goede oplossing te komen. Het eigenaarschap van het probleem is redelijk groot, ook deze melding lijkt een goede kans van slagen te hebben. Doordat er ti jd is, kunnen partijen samen werken aan inno-vaties.

Een situatie met een lage urgentie van de dreiging en een laag eigenaarschap krijgt het advies op zoek te gaan naar partners om meer draagvlak te creëren voor de melding en gesignaleerde problemen. Daarna kunnen wellicht stappen onderno-men worden om gezamenlijk de problemen aan te pakken.

Een dergelijke rubricering geeft inzicht in de processtappen die voor een beroepsgroep of opleiding liggen, zonder in te gaan op de inhoud van de problematiek of vraag. Het geeft een duidelijk overzicht van de binnen-gekomen meldingen. Uiteindelijk is ieder advies aan iedere melder maatwerk. De erva-ring leert dan ook dat iedere melding uniek is en om een specifieke aanpak vraagt.


45


Scoring meldingen SOS Vakmanschap

Vind partners!

HoogLaag

Laag

Hoo

gE

igen

scha

p

Urgentie van dreiging

restauratiesmeden

tandtechniek

modelmakerij

Ga bouwen!

Zoek partners!

Ga innoveren!

fi guur 12




kernproblemen

Uit het Meldpunt Bedreigde Opleidingen en Beroepen en aanvullende analyses maken we op dat er drie kernproblemen zijn waar klein-schalige, specialistische opleidingen en beroepsgroepen mee worstelen.

Het eerste kernprobleem zit in de uitvoerbaar-heid van een duurzame opleiding. Door de kleinschaligheid zijn de opleidingen zeer kapi-taalintensief, wat wordt versterkt door het specialistische karakter van het beroep. Verdunning van opleidingen maakt het nog moeilijker de opleiding efficiënt uit te voeren. Diverse maatregelen in het onderwijs die zich richten zich op de veralgemenisering en verkorting van mbo-opleidingen werken de kleinschalige, specialistische opleidingen onbedoeld tegen.

Een tweede kernprobleem waar vee l beroepsgroepen tegenaan lopen, is dat studenten niet of niet voldoende specialis-tisch worden opgeleid. Soms komt dit eenvoudigweg omdat er geen kwalificatie-dossier beschikbaar is waardoor een speci-fieke opleiding onmogelijk is. Soms ook sluit

de ople id ing onvoldoende aan bi j de beroepspraktijk, bijvoorbeeld omdat er een tekort is aan een goed ingericht praktijklo-kaal en goede vakdocenten. De afname van het totale docentenbestand door de vergrij-zing draagt bij aan dit tekort. Tot slot kan ook een tekort aan stage- en leerwerkplek-ken een probleem zijn. Studenten kunnen dan onvoldoende in de praktijk aan de slag om het beroep onder de knie te krijgen.

Een derde kernprobleem is dat er te weinig uitstroom van de opleiding afkomt om te voldoen aan de behoefte naar vakmensen. Vaak komt dit doordat de instroom in de opleiding te laag ligt door een slecht imago of de onzichtbaarheid van het beroep. De toenemende populariteit van brede opleidin-gen onder de slinkende groep jongeren versterkt dit tekort. Ook kan het zo zijn dat er vanuit het bedrijfsleven te weinig animo is voor opleiden zodat er te weinig leerwerk-plekken zijn of dat de lengte of opzet van de opleiding niet aantrekkelijk is voor mogelijke studenten.


47


oplossingsrichtingen

Als gevolg van de druk die de kleinschalige specialistische opleidingen ervaren, ontstaan innovatieve oplossingen voor de uitvoering van de ople idingen. Bi j het Meldpunt Bedreigde Opleidingen en Beroepen is ook een aantal succesverhalen binnengekomen, met mooie voorbeelden, kansen en oplos-singsrichtingen.

Het blijkt onontbeerlijk te zijn dat branches, opleidingen en kenniscentra samen oplos-singen zoeken voor het aanbod van de klein-schalige opleidingen, zoals in de fietsbranche is gebeurd (zie succesverhaal ‘Fietsbranche zet Tweewieler Academy neer’). De kansen zijn het grootst wanneer de opleidingen worden beschouwd als nicheopleidingen, waar een beperkt aantal onderwijsinstellingen aan deelnemen om zo doende ondoelmatige verdunning van opleidingen te voorkomen .

Een mogelijke oplossing zit in het geografisch centreren van opleidingen op één oplei-dingslocatie, zoals de Dutch HealthTec Academy heeft gedaan. Het centreren kan ook gebeuren in het kwalificatiedossier zelf.

Zo zijn in het kwalif icatiedossier Creatief Vakman verschillende specialistische crea-tieve opleidingen gebundeld. Het dossier bevat gemeenschappelijke componenten waarin overlap zichtbaar wordt en inzichtelijk wordt waar opleidingen inhoud gezamenlijk kunnen aanbieden. Daarnaast zijn specialis-tische uitstromen opgenomen, om de herken-baarheid en de kwaliteitseisen van het vakmanschap voor de specifieke branches te waarborgen.

Een andere mogelijkheid zit in financiële samenwerking met het bedrijfsleven. De bran-che kan bijdragen in de kosten voor onderwijs, zoals in de pianotechniek gebeurt door een verplichte scholingsafdracht bij bedrijven. Maar het bedrijfsleven kan ook materialen leveren voor de inrichting van een praktijklo-kaal. Daarnaast is de praktijkcomponent van special istische opleidingen onmisbaar. Wanneer in het bedrijfsleven zo veel mogelijk gelegenheid wordt geboden de praktische vaardigheden te laten inslijten en de contact-momenten op school kunnen worden beperkt, snijdt het mes aan twee kanten. Studenten

worden snel inzetbaar voor bedrijven en de kosten voor opleidingsinstellingen worden beperkt.

Met een goede analyse van iedere specifieke situatie kan een palet aan oplossingsrichtin-gen ondersteunend zijn om te komen tot een passende duurzame oplossing.

Op de volgende pagina’s zijn de kernproble-men en bijbehorende oorzaken en mogelijke oplossingsrichtingen schematisch weerge-geven.




UITSTROOM

KAPITAAL-KAPITAAL-KAPITAAL-INTENSIEVE INTENSIEVE INTENSIEVE OPLEIDING OPLEIDING OPLEIDING

aanbodzijde (onderwijs)

SLECHT IMAGO SLECHT IMAGO SLECHT IMAGO SLECHT IMAGO SLECHT IMAGO SLECHT IMAGO OPLEIDING OF OPLEIDING OF OPLEIDING OF

SCHOOLSCHOOLSCHOOL ONVOLDOENDE ONVOLDOENDE ONVOLDOENDE ONVOLDOENDE ONVOLDOENDE ONVOLDOENDE STAGE- EN LEER-STAGE- EN LEER-STAGE- EN LEER-STAGE- EN LEER-STAGE- EN LEER-STAGE- EN LEER-WERKPLEKKENWERKPLEKKENWERKPLEKKENWERKPLEKKENWERKPLEKKENWERKPLEKKEN

TE WEINIG TE WEINIG TE WEINIG (GEEN) (GEEN) (GEEN)

OPLEIDINGENOPLEIDINGENOPLEIDINGEN

Oplossingsmogelijkheden onderwijs:• Combinerenpraktijkonderwijsmetgelijksoortigeberoepen• Verbeteringonderwijsconcept• Ondersteuningdoorberoepsgroep (financieel,praktijklocatie,

docenten)• Combinerenonderwijsalgemenevakkenmetandereberoepen• Bundelengelijksoortigeopleidingenopeenlocatie• Opnemenberoepinbredereopleiding(kwalificatiedossier/uitstroom)• Concentrerenopleidingopminderlocaties• Nieuweopleidingstarten(mboofcursorisch)• Positioneringopleidingofschoolmetprenimagocampagnes• BeschikbaarmakenvanOV-kaartvoormbo-studenten

KAPITAAL-KAPITAAL-KAPITAAL-

VERDUNDE VERDUNDE VERDUNDE OPLEIDINGENOPLEIDINGENOPLEIDINGEN

WEINIG WEINIG WEINIG WEINIG WEINIG WEINIG STUDENTENSTUDENTENSTUDENTENSTUDENTENSTUDENTENSTUDENTENSTUDENTENSTUDENTENSTUDENTEN

UITVOER-UITVOER-UITVOER-UITVOER-UITVOER-UITVOER-BAARHEIDBAARHEIDBAARHEID

UITSTROOM


49

LENGTE OF LENGTE OF LENGTE OF OPZET OPLEIDING OPZET OPLEIDING OPZET OPLEIDING NIET AANTREK-NIET AANTREK-NIET AANTREK-

KELIJKKELIJKKELIJK

ONVOLDOENDE ONVOLDOENDE ONVOLDOENDE KWALITEIT KWALITEIT KWALITEIT OUTILLAGEOUTILLAGEOUTILLAGE


OPZET OPLEIDING OPZET OPLEIDING OPZET OPLEIDING NIET AANTREK-NIET AANTREK-NIET AANTREK-ONVOLDOENDE ONVOLDOENDE ONVOLDOENDE

ANIMO VOOR ANIMO VOOR ANIMO VOOR OPLEIDEN IN OPLEIDEN IN OPLEIDEN IN

BRANCHEBRANCHEBRANCHE

ONZICHTBAAR ONZICHTBAAR ONZICHTBAAR BEROEP OF BEROEP OF BEROEP OF

SLECHT IMAGOSLECHT IMAGOSLECHT IMAGO

GEBREKKIGE GEBREKKIGE GEBREKKIGE DOORVERTALING DOORVERTALING DOORVERTALING KWALIFICATIE-KWALIFICATIE-KWALIFICATIE-

DOSSIERDOSSIERDOSSIER

TE WEINIG TE WEINIG TE WEINIG PRAKTIJK-PRAKTIJK-PRAKTIJK-

ONDERWIJSONDERWIJSONDERWIJS

ONVOLDOENDE ONVOLDOENDE ONVOLDOENDE

TEKORT TEKORT TEKORT TEKORT TEKORT TEKORT AAN GOEDE AAN GOEDE AAN GOEDE

VAKDOCENTENVAKDOCENTENVAKDOCENTEN

ONVOLDOENDE ONVOLDOENDE ONVOLDOENDE KWALITEIT KWALITEIT KWALITEIT OUTILLAGEOUTILLAGEOUTILLAGE

ONVOLDOENDE ONVOLDOENDE ONVOLDOENDE

ONVOLDOENDE ONVOLDOENDE ONVOLDOENDE ONVOLDOENDE ONVOLDOENDE ONVOLDOENDE KWALITEIT STAGE- KWALITEIT STAGE- KWALITEIT STAGE- KWALITEIT STAGE- KWALITEIT STAGE- KWALITEIT STAGE- KWALITEIT STAGE- KWALITEIT STAGE- KWALITEIT STAGE- KWALITEIT STAGE- KWALITEIT STAGE- KWALITEIT STAGE-

EN LEERWERK-EN LEERWERK-EN LEERWERK-PLEKKENPLEKKENPLEKKENTE WEINIG TE WEINIG TE WEINIG

AAN GOEDE AAN GOEDE AAN GOEDE VAKDOCENTENVAKDOCENTENVAKDOCENTEN

ONVOLDOENDE ONVOLDOENDE ONVOLDOENDE ONVOLDOENDE ONVOLDOENDE ONVOLDOENDE KWALITEIT STAGE- KWALITEIT STAGE- KWALITEIT STAGE- KWALITEIT STAGE- KWALITEIT STAGE- KWALITEIT STAGE-

EN LEERWERK-EN LEERWERK-EN LEERWERK-EN LEERWERK-EN LEERWERK-EN LEERWERK-PLEKKENPLEKKENPLEKKEN

VAKDOCENTENVAKDOCENTENVAKDOCENTEN

SPECIALISMESPECIALISMESPECIALISMESPECIALISMESPECIALISMESPECIALISMESPECIALISMESPECIALISMESPECIALISME

GEEN GEEN GEEN KWALIFICATIE-KWALIFICATIE-KWALIFICATIE-KWALIFICATIE-KWALIFICATIE-KWALIFICATIE-

DOSSIER OF DOSSIER OF DOSSIER OF OPLEIDINGOPLEIDINGOPLEIDING

vraagzijde (beroepsgroep)

Oplossingsmogelijkheden beroepsgroep:• Ontwikkelingnieuwkwalificatiedossier• Aanpassingkwalificatiedossier• Poolingleerwerkplekken• Afsprakentussenberoepsgroepenonderwijs(CAO,convenant)• Opnemenberoepinbredereopleiding• Positioneringberoepsgroepmetprenimagocampagnes

LENGTE OF LENGTE OF LENGTE OF OPZET OPLEIDING OPZET OPLEIDING OPZET OPLEIDING OPZET OPLEIDING OPZET OPLEIDING OPZET OPLEIDING

ONZICHTBAAR ONZICHTBAAR ONZICHTBAAR

SLECHT IMAGOSLECHT IMAGOSLECHT IMAGO

ON-ON-ON-ON-ON-ON-VOLDOENDE VOLDOENDE VOLDOENDE VOLDOENDE VOLDOENDE VOLDOENDE

AANSLUITING BIJ AANSLUITING BIJ AANSLUITING BIJ AANSLUITING BIJ AANSLUITING BIJ AANSLUITING BIJ AANSLUITING BIJ AANSLUITING BIJ AANSLUITING BIJ AANSLUITING BIJ AANSLUITING BIJ AANSLUITING BIJ (VERANDERENDE) (VERANDERENDE) (VERANDERENDE) (VERANDERENDE) (VERANDERENDE) (VERANDERENDE)

BEROEPS-BEROEPS-BEROEPS-PRAKTIJKPRAKTIJKPRAKTIJK

UITSTROOMUITSTROOM




Tweewieler AcademyFietstechniciDe fietsbranche vertegenwoordigt een typisch Nederlands kwaliteitsproduct. Fietsenhande-laren verkopen jaarlijks ongeveer 1,3 tot 1,4 miljoen fietsen. De afgelopen jaren is de omzet in de fietsbranche gestegen. De opkomst van de e-bike levert een hogere omzet op, maar noodzaakt ook tot grotere investeringen. Ook leidt de populariteit van de e-bike tot een grotere vraag naar het opleiden van mede-werkers, ook vanuit het buitenland. De huidige markt vraagt van een fietstechnicus naast vakmanschap een klant- en servicegerichte instelling, een hoge kwaliteitsnorm, kosten-bewustzijn en een focus op het oplossen van problemen.

BedreigingHet onderwijs voor fietstechnicus is zeer versnipperd in Nederland. Twaalf ROC’s bieden de opleiding aan, voor in totaal 500 studenten. In combinatie met het lage aantal studenten, leidt dit tot hoge vaste kosten voor de opleidingsinstellingen. Hierdoor is bijvoor-beeld het ontwikkelen van nieuwe lesstof moeilijk te realiseren. De opleidingen richten

zich daarom vooral op de bestaande theorie. Het praktijkgedeelte van de bbl-opleidingen ligt bij de leerbedrijven. De kwaliteit van de praktijkbegeleiding is wisselend. Het komt voor dat leerbedrijven niet beschikken over voldoende kennis en ervaring.

Naast de kwaliteit van de opleiding biedt het aantal studenten een probleem: Om aan de grote vervangingsvraag te voldoen, zullen veel meer studenten moeten worden opgeleid. Nadelig daarbij is dat het beroep weinig aanzien heeft bij potentiële studenten, in tegenstelling tot het innovatieve karakter van de branche.

OplossingIn 2010 is de Tweewieler Academy (TWA) opgericht, het kennis-, opleidings- en trai-ningscentrum voor de tweewielerbranche en het onderwijs. Het is een onderwijsgericht instituut met een duidelijk gezicht. De TWA werkt met een dedicated team van leden met verschillende expertisegebieden. Doelstel-lingen van de TWA zijn het verhogen van de professionaliteit in de branche, het verbeteren

van het (reguliere) onderwijs, het verhogen van de instroom en het neerzetten van een bedrijfseconomisch verantwoorde organisa-tie. Om de doelen te bereiken is het product-portfolio vernieuwd en zijn nieuwe trainers aangetrokken. De TWA is een afdeling binnen Innovam.

Samenwerking is een belangrijke voorwaarde voor het beperken van de uitvoeringskosten van het onderwijs. Door naast het reguliere mbo-onderwijs ook bedrijfscursussen aan te bieden op de praktijkonderwijslocatie, is de bezettingsgraad van de locatie hoger en dalen de vaste kosten van de onderwijsinstelling. Ook ROC Midden-Nederland maakt gebruik van de praktijklokalen van de TWA. De Twee-wieler Academy werkt met een eigen budget. De trainingsomzet is in de afgelopen twee jaar meer dan verdrievoudigd. De kritische omzet-grens is echter nog niet bereikt.

fietsbranche zet


51

SUCCESVERHAAL


neerTweewieler Academy



V E R A N T W O O R D I N G

Deze monitor geeft een beeld van de zeld-zame specialistische beroepsgroepen en de kleinschalige specialistische opleidingen in Nederland, de vraagzijde en de aanbodzijde. Belangrijke indicatoren zijn:• aantalberoepsgroepen• aantalwerkzamepersonen• vervangings-enuitbreidingsvraag• aantalkwalificatiedossiers• aantalstudenten• aantalinstellingendatdekwalificatie-

dossiers uitvoert• groeienkrimpinhetaantalstudenten

per kwalificatiedossier

We hanteren de beschikbare cijfers van het CBS voor het in kaart brengen van zeldzame specialistische beroepen en cijfers van DUO-CFI voor het in kaart brengen van kleinscha-lige specialistische opleidingen. Deze cijfers geven een indicatie. Naast de cijfers presen-teren we een aantal cases. Deze cases zijn afkomstig uit het Meldpunt Bedreigde Oplei-dingen en Beroepen van SOS Vakmanschap en geven een illustratie van de situatie in de beroepen en opleidingen.

verantwoording

De meest recente cijfers van de zeldzame specialistische beroepen betreffen het peiljaar 2009 van het CBS. Het CBS hanteert voor de beroepsgroepen een Standaard Beroepen-classificatie. We selecteren vervolgens op het aantal beroepsbeoefenaren per categorie. Daarbij leggen we de grens op minder dan 5000 werkzame personen. In het bijzonder zoomen we in op de beroepsgroepen met minder dan 1000 werkzame personen, de beroepsgroepen die het meest kleinschalig zijn. Hier bevinden zich beroepsgroepen tussen die een hoger of lager opleidingsni-veau vereisen dan mbo en er bevinden zich beroepen tussen die in de ogen van velen niet specialistisch zijn. Er worden met deze selec-tie uit de cijfers van het CBS echter ook beroepsgroepen niet in beeld gebracht die wel kleinschalig en specialistisch zijn, maar bijvoorbeeld door het CBS onder een grotere categorie worden geplaatst. We doen voor deze monitor de aanname dat deze beide groepen beroepen ongeveer even groot zijn. We spreken daarom van een ruwe schatting van de zeldzame specialistische beroeps-groepen.

Voor het in beeld brengen van kleinschalige specialistische opleidingen maken we in deze monitor gebruik van de data van DUO-CFI. Deze data groeperen we op het niveau van kwalif icatiedossiers. Kwalif icatiedossiers liggen dichter tegen de beroepsgroepen aan dan kwalificaties, zeker waar het specialis-tisch vakmanschap betreft. De eerste vorm van kleinschalige opleidingen zijn opleidingen met weinig studenten. We zoomen daarom in op de kwalificatiedossiers die landelijk maximaal 200 studenten hebben. We kiezen regelmatig voor het in beeld brengen van de ondergrens van maximaal 50 studenten, omdat deze opleidingen het meest kwetsbaar zijn. De tweede groep van kleinschalige speci-alistische opleidingen zijn de opleidingen die slechts op één of twee locaties worden gege-ven. Om deze groep te isoleren hebben we gekeken naar het aantal instellingen dat een kwalificatiedossier uitvoert.

Zonder de opleiding van binnenuit te kennen is het niet mogelijk om een oordeel te geven over het specialistische karakter ervan. Een objectieve afbakening van de specialistische


53

V E R A N T W O O R D I N G

opleidingen in Nederland is derhalve op basis van de DUO-CFI gegevens niet te geven. Dit is wel mogelijk voor het criterium `kleinscha-lig´. Hierbij merken we op dat er een zeker verband is tussen ´specialistisch´ en ´klein-schalig´. Specialistische opleidingen zijn niet gericht op grote aantallen studenten.

Er zullen ook andere opleidingen zijn die niet binnen de bovengenoemde criteria vallen, maar wel bedreigd kunnen zijn. Deze oplei-dingen worden in dit deel van de SOS Moni-tor niet meegenomen, maar kunnen zich uiteraard wel melden bij het Meldpunt Bedreigde Opleidingen en Beroepen van SOS Vakmanschap.

De genoemde groei- en krimpcijfers zijn geba-seerd op de leerlingaantallen tussen 2004 en 2011. Daartoe is een groeilijn berekend voor de jaren 2004 tot en met 2011. Deze groeilijn is gecorrigeerd voor toevallige schommelin-gen. Daarna zijn de aantallen voor 2004 en 2011 op basis van deze lijn opnieuw geschat. Vervolgens is gekeken of voor een dossier het studentenaantal groeit, krimpt of stabiel

is. We noemen een kwalificatiedossier stabiel wanneer het groeipercentage 2004-2011 tussen -10% en +10% ligt. De groeilijn 2004-2011 is vervolgens gebruikt om per dossier een prognose te maken van de leerlingaantal-len in 2016.

Wanneer we uitspraken doen over hoe kwalificatiedossiers zich ontwikkeld hebben in de tijd, hebben we ervoor gekozen om uit te gaan van de kwalificatiedossiers die in het schooljaar 2004-2005 al bestonden. Dat wil zeggen, dat de nieuwe en ‘gestopte’ dossiers tussen 2004 en 2011 niet mee zijn genomen. In de loop der jaren kunnen kwali-ficatiedossiers samengevoegd, gesplitst of veranderd zijn van naam.

Om toch uitspraken over de tijd te kunnen doen, is gebruik gemaakt van een koppel-tabel, ontwikkeld door COLO (nu bureau SBB), waarin ‘oude kwalificaties’ zijn gekop-peld aan de dossiers van 2011/2012.

Omdat er voor zowel de vraagzijde als de aanbodzijde sprake is van (soms ruwe) schat-

tingen op basis van verschillende bronnen, is er onvoldoende basis om conclusies te trek-ken waarin vraag en aanbod worden gekop-peld. Daarnaast geldt voor veel beroepen dat er geen unieke koppeling bestaat met een opleiding14. Daarom zal het ook in de toekomst niet mogelijk zijn een dergelijke koppeling te maken.

In de komende jaren zal SOS Vakmanschap de situatie in de beroepen en opleidingen jaarlijks in kaart brengen op basis van de dan beschikbare cijfers.

14 Smets & Baarda (2003)



B R O N N E N | B I J L A G E N

Backstage (nr. 11 september 2011). Vijf vragen aan Andrè van der Leest.

CBS (2011). Statline. Geraadpleegd maart2011. Peiljaar 2009.

Commissie Hermans (2010). Sector- investeringsplan mbo 2011-2016: Meermbo-techniek studenten op topniveau doorCentra voor Innovatief Vakmanschap. Maart2010. Platform Bèta techniek.

Dienst Uitvoering Onderwijs (DUO)-CFI,Basis Register Onderwijs Nummer (BRON),2011

EIM (2008-2011). Structuuronderzoeken Goudsmeden en zilversmeden, Tandtech-niek, Pianotechnische bedrijven, Parket-bedrijven, Orthopedisch Schoentechnisch bedrijf en orthopedisch instrumentmakers. HBA, Zoetermeer.

HBA (2010). Het ambacht: stille krachtonder de Nederlandse economie. Uitgevoerd door EB-Management. Hoofdbedrijfschap Ambachten. Zoetermeer.

HBA (in press). De sector ambachten:economie en arbeidsmarkt. Onderzoekuitgevoerd door Ecorys in opdracht van hetHoofdbedrijfschap Ambachten. Zoetermeer.

bronnen

IVA (2010). Doelmatigheid van hetMiddelbaar Beroepsonderwijs. IVA. Tilburg.

Krant van het Ambacht (juni 2011).Instroom vakmensen groeiend probleem.Hoofd Bedrijfschap Ambachten. Zoetermeer.

Ministerie van EL&I – Ministerie vanEconomische Zaken, Landbouw enInnovatie. Naar de top: de hoofdlijnen vanhet nieuwe bedrijfslevenbeleid. Kamerbriefvan de minister van Economische Zaken,Landbouw en Innovatie op 4 februari 2011.Den Haag.

Ministerie van OCW (2011). Actieplan mbo ‘Focus op Vakmanschap, 2011-2015. Kamerbrief van de minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap aan de Tweede Kamer der Staten-Generaal op 16 februari 2011. Den Haag.

NRC (22 juli 2011). Lang leve het nieuweambacht.

ROA (2011). De arbeidsmarkt naar opleiding en beroep tot 2016. ROA-R-2011/8. Research Centrum voorOnderwijs en Arbeidsmarkt. Maastricht.

SER (2010). Zzp-ers in beeld: een integralevisie op zelfstandigen zonder personeel.Advies 10/04, oktober 2010. Sociaal-Economische Raad. Den Haag.

Smets, P. & Baarda R. (2003). Winkel-dochters en kostbare kleinoden. Eenonderzoek naar unieke opleidingen in debve-sector. In opdracht van COLO. smets+hover+ adviseurs voor professioneleorganisaties. Den Haag.

Stichting Demeter (2012). Geraadpleegd januari 2012.

SVGB kenniscentrum (2011). Arbeidsmarkt en onderwijsinformatie SVGB kenniscentrum 2011-2012. SVGB kenniscentrum. Utrecht.

Voncken, E. & Karsten, S. (2008). Kansen voor kleinschaligheid: verkenning van een aantal vraagstukken rond klein-schalige innovaties op verzoek van Colo. Max Goote Kenniscentrum voor beroeps-onderwijs en volwasseneneducatie. Amsterdam.


55

bijlage: kleinschalige opleidingenKwalificatiedossier 2011-2012 Aantal instellingen 2011 Aantal leerlingen 2011

In- en verkoop vershandel 1 38

Gespecialiseerde dierverzorging vee 1 21

Kwaliteitsmanagement voeding 4 34

Proefdieren 3-4 3 18

Waterbouwer 2-3 7 24

Serviceadviseur Mobiliteitsbranche 4 40

Assemblagetechnicus Mobiliteitsbranche 1 30

Gasturbines 2-3 1 10

Vliegtuigbouw 2 39

Assistent medewerker mode/maatkleding/interieur 3 50

Commercieel medewerker buitendienst textiel 2 42

Ploegleider textiel 1 7

Medewerker glaszetten 2-3 5 39

Medewerker dekvloeren 2-3 1 16

Restauratiestukadoor 1 16

Tentoonstellingsbouwer 2-3 2 27

Schoonmaak en Glazenwassen 2-4 6 41

Assistent schoonmaak 1 14

Assistent afbouw 1 6

Parketteur 2-3 1 26

Adviseur Gezondheidstechnische Voorzieningen 1 46

Orthopedisch Technisch Medewerker 1 35

Pianotechniek 1 37

Schoenhersteller 2-3 1 38

Productievakkracht versindustrie 1 27

Productiemedewerker versindustrie 1 49

Caravantechnicus 2-3 1 2

Baggermeester 1 29

Schipper rondvaartboot beperkt vaargebied 1 16

Tabel 1: Kwalificatiedossiers met maximaal 50 leerlingen

B R O N N E N | B I J L A G E N



B I J L A G E N

Kwalificatiedossier 2011-2012 Aantal instellingen 2011 Aantal studenten 2011

Gespecialiseerde dierverzorging gezelschapsdieren 5 64

Gespecialiseerde dierverzorging paard 3 88

Natuursteenbewerker 2-3 1 87

Steigerbouwer 2-3 5 74

Medewerker informatiedienstverlening 4 73

Betontimmerman 2-3 4 71

Betonreparateur 2-3 2 65

Voeger / gevelbehandelaar 4 78

Vakman asfalt 2-3 4 72

Betonboorder 1 78

Watersportindustrie 2-4 1 75

Verbrandingsmotortechniek 3 61

Eerste Verbrandingsmotortechnicus 2 54

Woningstoffeerder 2-3 6 85

Human technology 4 88

Plafond-/wandmonteur 1 52

Juweliersbedrijf 3-4 1 64

Technisch Oogheelkundig Assistent 2 54

Uurwerktechniek 3-4 1 78

Orthopedisch Schoentechnisch Medewerker 2-3 1 83

Medewerker operationele techniek 2 83

Carrosseriebouwer 2-3 4 97

Bootman 1 57

Manager havenoperaties 2 53

Planner wegtransport 12 95

Maritiem waterbouwer 1 83

Coördinator havenoperaties 2 89

Stuurman werktuigkundige zeevisvaart sw6 4 72

Machinist Railvervoer 1 52

Tabel 2: Kwalificatiedossiers met 51 tot 100 studenten


57

B I J L A G E N


Gezelschapsdierenbranche 3-4 8 160

Biologisch-dynamisch bedrijf 2-4 1 146

Milieu en ruimte 5 146

Contactcenter teamleider 3 169

Betonstaalverwerker 2-3 1 106

Tegelzetter 2-3 25 198

Assistent bakker 12 107

Verkoopmanager Mobiliteitsbranche 5 177

Verkoopadviseur Mobiliteitsbranche 7 154

Allround grimeur 3 139

Medewerker industri‘le lakverwerking 2-3 11 108

Assistent houtbranche 19 105

Meubelstoffeerder 2-4 5 142

Medewerker Steriele Medische Hulpmiddelen 3 148

Leidinggevende vers 3-4 1 149

Leidinggevende versindustrie 3-4 1 125

Aviation operations officer 1 128

Luchtvaartlogisticus 3 117

Scheeps- en jachtbouwkundige 2 177

Visserij officier 3-4 4 121


Vliegtuigonderhoud Part-66 3-4 5 985

Audicien 2 342

Goud- en Zilversmeden 3-4 1 422

Tandtechniek 2 en 4 2 355

Vakbekwaam medewerker versdetailhandel 1 333

Medewerker versdetailhandel 1 774

Medewerker havenoperaties 3 306

Schipper-machinist beperkt werkgebied 5 206

Havenlogistiek 2-4 2 690

Binnenvaart 2-4 4 872

Tabel 3: Kwalificatiedossiers met 101 tot 200 studenten

Tabel 4: Kwalificatiedossiers met meer dan 200 studenten en op vijf of minder locaties gegeven



Deze monitor 2012 wordt u aangeboden door Samenwerkende Organisaties Specialistisch Vakmanschap.

SOS Vakmanschap is een samenwerkingsverband van meer dan 50 organisaties uit bedrijfsleven en onderwijs die zich inzetten om het zeldzaam, specialistisch vakmanschap in Nederland voor de toekomst veilig te stellen, door behoud en versterking van specialistisch beroepsonderwijs.

Om aandacht te vragen voor de problemen van deze beroepen en opleidingen en proactief oplossingen te zoeken, hebben in oktober 2010 44 organisaties uit onderwijs en bedrijfsleven zich verenigd in de “Samenwerkende Organisaties Specialistisch Vakmanschap”. Sinds de start in oktober 2010 hebben zich nog zeven organisaties uit bedrijfsleven én onderwijs bij SOS Vakmanschap aangesloten, en dit aantal groeit nog steeds. SOS Vakmanschap heeft drie doelstellingen:1. Kleinschalig, specialistisch vakmanschap een gezamenlijke stem geven.2. Expertise bieden op het gebied van specialistisch en kleinschalig beroepsonderwijs. 3. Met bedrijfsleven en onderwijsveld gezamenlijk doelmatige en duurzame oplossingen

uitwerken voor kleinschalige specialistische beroepsopleidingen.

De partners van SOS Vakmanschap zijn zelf aan zet om te zoeken naar oplossingen, maar roepen de minister van OCW op in haar beleid rekening te houden met de specifieke uitdagingen van specialistische beroepsopleidingen. SOS Vakmanschap heeft daarom in november 2010 een manifest aangeboden aan minister Van Bijsterveldt. En met succes! In het Actieplan mbo staan de kleinschalige specialistische opleidingen expliciet op de agenda. De minister wil een meldpunt voor kleinschalige specialistische opleidingen, dat leerlingaantallen en onderwijslocaties monitort. Tijdens de behandeling van het Actieplan mbo in de Tweede Kamer (op 20 april 2011) heeft de minister SOS Vakmanschap opgeroepen om knelpunten scherp in te gaten te houden en daarvoor oplossingen aan te dragen.


59

Als antwoord op de oproep van de minister heeft SOS Vakmanschap een meldpunt ingericht, voor bedreigde beroepsgroepen én bedreigde opleidingen: [email protected]. Beroepsgroepen die zich in hun voortbestaan bedreigd voelen kunnen zich hier melden. Maar ook mbo-instellingen die specialistische vakopleidingen moeten sluiten of die zien dat een opleiding voor Nederland dreigt te verdwijnen, worden opgeroepen zich te melden.

De inhoudelijke richting en activiteiten van SOS Vakmanschap worden uitgezet door een begeleidingsgroep. Deze bestaat uit VNO-NCW MKB-Nederland, MBO Raad, Koninklijke Metaalunie, Hoofdbedrijfschap Ambachten en SVGB kenniscentrum. Het ministerie van OCW steunt de initiatieven van SOS Vakmanschap en neemt als toehoorder aan de begeleidingsgroep deel.

Een overzicht van de partners en meer informatie over onze activiteiten kunt u vinden op www.sosvakmanschap.nl


120424 Monitor Sos Vakmanschap 2012

Documents

Transcript of 120424 Monitor Sos Vakmanschap 2012