1

P R O V I N C I E A N T W E R P E N

100 % EXPO

D e pa r t e m e n t C u lt u u rD r i e m a a n d e l i j ks m a g a z i n e

S E P T E M B E R - N O V E M B E R 2 0 1 5

12

stella lohaus en helene vandenberghe

VERBAET ART CENTER OPENT ZIJN DEUREN

EEN VOORMIDDAG MET FRED BERVOETS

KUNSTWANDELING DOOR MECHELEN

MONUMENTALE VOGEL GELAND

' '

P R O V I N C I E A N T W E R P E N

100 % EXPO

C O L O F O NHoofdredactie: Annik KlaesEindredactie: Ewald PetersCoördinatie & grafische vormgeving: Anne Van De GenachteRedactie: Thomas Abelshausen (Th.A.), Peter Benoy (P.B.), Wieland De Hoon (W.D.H.), Frank Herman (F.H.), Annik Klaes (A.K.), Jorden Tiebout (J.T.), Hilde Van Canneyt (H.V.C.)Cover Update: Katja Mater pagina 47Cover: Kunst in de metro © Frederik BeyensMet dank aan Isabelle De Cock

Advertenties: Viviane Spiessens, 03 338 95 75 viviane.spiessens@prospekta.be

Prospekta - centrum voor kunstcommunicatie Grote Markt 13, 2000 Antwerpen 03 338 95 09 - expo@100procentcultuur.bev.u.: Annik Klaes, Grote Markt 13, 2000 Antwerpen

Prospekta promoot en ondersteunt culturele activiteiten in de provincie Antwerpen. Via onder meer de culturele infobalie Info Cultuur, de eve-nementen Cultuurmarkt van Vlaanderen & Museumnacht, het cultuur-programma 100% CULTUUR op ATV & RTV en het magazine 100% EXPO vormt Prospekta een brug tussen publiek en culturele instellingen.

Prospekta streeft naar een duurzame werking met respect voor mens en milieu.

100 % EXPO thuis in de bus? Mail je naam en adres naar expo@100procentcultuur.be voor een gratis abonnement op dit driemaandelijkse tijdschrift van Provincie Antwerpen. Abonnees buiten België betalen portokosten.

34

46

28

Bor

is M

ikha

ilov

Cas

e H

isto

ry

11

04

04 Breedbeeld Footprint. Het spoor van

schoenen in de mode06 Dubbelinterview Stella Lohaus en

Hélène Vandenberghe over hun vaders

11 Beeldreportage Pliny’s Sorrow van Johan Creten

14 Interview Nicolas Provost in transitie18 Breedbeeld Ondergrondse troeven van

Antwerpen 20 Kanttekening Peter Benoy over Marc Kennes22 Uitverkoren Gastcuratoren aan het woord26 Breedbeeld Het muziekbos28 Dertig glorieuze jaren Interview met Maurice Verbaet32 FoMu pakt uit met werken van

August Sander34 Beresterk en bezeten

Thomas Abelshausen interviewt Fred Bervoets

Katleen Vinck

38 CONTOUR 7 Biënnale voor Bewegend Beeld44 Viewmaster/Masterview46 Fototentoonstelling Ik zigeuner47 Update Agendatips voor de herfst50 Engelen in je oor Een najaar vol laatmiddeleeuwse

polyfonie51 Speel en Win

4

5

Footprint. Het spoor van schoenen in de modeFootprint vertelt het verhaal van inspirerend en baanbrekend schoenontwerp in de twintigste en eenentwintigste eeuw. De aandacht gaat uit naar ontwerpers die met verfijnde en vernieuwende creaties bepalend waren in de geschiedenis van het schoenontwerp. De schoenencollectie van het MoMu wordt aangevuld met unieke stukken uit internationale musea en archieven van ontwerpers en verzamelaars. Met namen als Martin Margiela, Dirk Bikkembergs, Ann Demeulemeester, Tokio Kumagaï, Roger Vivier, Balenciaga, Church’s, Perugia, Vivienne Westwood, Prada, Tom Ford, Salvatore Ferragamo, Patrick Cox, Jean Paul Gaultier en Azzedine Alaïa belooft de tentoonstelling een ware revelatie te worden voor schoenenliefhebbers en modefreaks.

03.09.2015-14.02.2016 FoMu, Nationalestraat 28, Antwerpen www.momu.be

Een kunstenaar die ernaar streeft actueel werk te creëren, kan niet vermijden dat zijn groeiende oeuvre met de jaren ook een historische dimensie krijgt. Met nieuwe werken kan hij steeds weer het actuele karakter op de voorgrond brengen, maar wanneer hij sterft, wordt zijn oeuvre definitief afgesloten. Wat dan? Wie zal er verder zorg voor dragen? Wie houdt het actueel? … Who cares?

6

Stella Lohaus en Hélène Vandenberghe © Flore Herman

De kunst van

vandaag

is de kunst van

morgenStella Lohaus en

Hélène Vandenberghe aan de slag met het oeuvre

van hun overleden vaders

Dit voorjaar overhandigde minister van Cultuur Sven Gatz de Vlaamse Cultuurprijs voor Beeldende Kunst 2014 aan de Bernd Lohaus Stichting. Die spant zich sinds 2012 in om het oeuvre van de overleden kunstenaar Bernd Lohaus steeds opnieuw in het actuele artistieke discours te plaatsen. Drij-vende krachten achter de Stichting zijn weduwe Anny De Decker, op-richtster van de legendarische Wide White Space Gallery te Antwerpen, en Jonas en Stella, de kinderen van Lohaus. Vanuit Brussel breidt de Estate Philip-pe Vandenberg zijn werkingsgebied internationaal uit. Hier zijn het Hé-lène, Guillaume en Mo Vandenberg-he, de drie kinderen van de overleden schilder-tekenaar-schrijver Philippe Vandenberg, die het oeuvre van hun vader van een toekomst ver-zekeren.Structuren als stichting, ‘maat-schap’ (estate) en vzw zijn hot omdat ze hun nut bewijzen in de context waarin de kunstensector zich vandaag staande moet hou-den.

Frank Herman, provinciaal mu-seumconsulent en adviseur voor erfgoeddepots, gaat in gesprek met Stella Lohaus en Hélène Vandenberghe en peilt naar hun inzet voor het werk van hun res-pectieve vaders.

Wat trok je over de streep om je, na het overlijden van je vader, intensief te buigen over zijn oeuvre? Het is toch een beslissing die een grote impact heeft op de verdere inrichting van je leven?Stella Lohaus: ‘Zo heb ik het nooit bekeken: “Waarom zou ik dat doen?” De vraag was eerder: “Waarom zou ik dat niet doen?” Bernd stierf niet onverwacht. En toch stond de wereld op dat moment stil. Freeze. Ik was ga-leriehoudster, werkte met hedendaag-se kunstenaars, en vroeg me af wie zich zou bezighouden met het oeuvre

van Bernd. Archivarissen en kunsthis-torici stonden echt niet in rijen aan te schuiven. Niemand contacteerde ons uit eigen beweging. Het werd als van-zelf een familieaangelegenheid. Om te beklemtonen dat het over iets veel breders gaat, hebben we in het twee-de jaar na zijn overlijden de Bernd Lohaus Stichting opgericht.’ Hélène Vandenberghe: ‘Ook bij ons is het zeer natuurlijk verlopen. Toen mijn papa stierf, heb ik samen met mijn twee broers het immense atelier, met daarin enorm veel wer-ken, geopend. Mijn vader had aan-gekaart dat hij bezorgd was over de toekomst van zijn werk na zijn dood. Wij drieën stelden hem gerust en be-loofden hem er zorg voor te dragen. Dat was vanzelfsprekend. Belangrijk

is dat we goed overeenkomen en op dezelfde lijn zitten. Dat maakt samen-werken een stuk makkelijker. We zijn ook complementair. Mijn ene broer is architect en de andere filmmaker. Ik run de Estate, maar we beslissen sa-men en hebben elk onze verantwoor-delijkheden. Een echt triumviraat.’

Kwam tijdens Bernd Lohaus’ laatste levensjaren het beheer van zijn werk ter sprake?Lohaus: ‘Mijn vader was nooit als kunstenaar verbonden aan mijn gale-rie, maar bij het vijf- en tienjarig jubi-leum ervan organiseerde ik wel samen met hem solotentoonstellingen rond

zijn werk. Ik wou geen groepsten-toonstelling en ook geen duotentoon-stelling met een kunstenaar van de galerie. Dat zou het organisch even-wicht tussen de kunstenaars van de galerie verstoord hebben. De eerste man die een kind ziet, is zijn vader. En omdat mijn vader kun-stenaar was, was het eerste kunstwerk dat ik zag, een werk van hem. Ik kon hem echter niet vertegenwoordigen. Als je er te dicht op zit, kan je niet professioneel werken, zeker niet bij le-ven. Die tentoonstellingen eindigden dan ook in ruzie. Het rare is dat ik nu heel graag rond Bernd werk. De op-richting van de Stichting veranderde veel. Ik was er niet op voorbereid om me met zijn oeuvre bezig te houden. Hoewel kinderen weten dat ze hun

ouders zullen moeten begraven, spraken we daar niet over, noch over de juridische kant van de zaak, noch over hetgeen er con-creet moest gebeuren ... Zelfs niet tijdens de laatste vijf jaar van zijn leven, toen hij longkanker had.’

Ging je na de beslissing meteen aan de slag met de praktische uit-werking ervan?Vandenberghe: ‘Ik ben nog een viertal maanden voor BOZAR blijven werken, maar dan heb ik mijn ontslag gegeven. Ik was de assistente van directeur Paul

Dujardin. Werken voor Paul én voor mijn vader was te veel van het goede. Misschien ligt het aan mijn karakter, maar ik focus me liever op één ding. Daar ga ik dan 100 % voor.’Lohaus: ‘Bernd is in november 2010 overleden. Op dat moment heb ik be-slist dat ik voor de nalatenschap van mijn vader zou zorgen. In januari 2011 heb ik mijn kunstenaars verteld dat ik met de galerie stopte. Ik trok een zestal maanden uit om ande-re galerieën voor hen te zoeken. De geprogrammeerde tentoonstellingen tot juni werkte ik af. Als je iets niet op een goede manier afrondt, kan je niet op een goede of neutrale manier aan

Lohaus: ‘De eerste man die een kind ziet, is zijn vader. En omdat mijn vader kunstenaar was, was het eerste kunstwerk dat ik zag, een werk van hem’

7

het volgende beginnen. Nadien heb ik bijna een half jaar uitgerust. Toen pas merkte ik hoe moe ik was … In de lente van 2012 ben ik dan effectief gestart met de zorg voor de nalaten-schap van mijn vader. Alles kon eerst stil en rustig worden, tot stilstand ko-men … Een kunstwerk gaat niet ka-pot van een paar spinnenwebben.’

Het opstarten van een stichting of maatschap is een verhaal van alles stilleggen, alles fotograferen, alles do-cumenteren. Zijn jullie daar op een natuurlijke manier toe gekomen, of zijn er mensen die jullie geadviseerd hebben?

Vandenberghe: ‘Beide. Het was een samenloop van omstandigheden. Ik ben kunsthistorica, dus ik had wel de reflex om alles te bewaren. Toch hebben we ook bij heel veel mensen advies ingewonnen. Uiteindelijk vie-len we wel terug op wat we intuïtief aanvoelden: eerst alles stilleggen en inventariseren. Er zijn zoveel men-sen die je willen helpen. Maar vaak blijkt er dan toch eigenbelang mee gemoeid te zijn … We hebben ge-leerd dat je uiteindelijk alles zelf moet doen. Hoewel we aanvankelijk geloof-den dat we een kleine garnaal waren, ontdekten we al snel dat we veel meer wisten dan we zelf dachten …’

Veel erfgenamen hebben het moei-lijk om die eerste cruciale vraag te stellen: ‘Is het oeuvre wel waardevol genoeg?’ Bernd Lohaus en Philippe Vandenberg zijn relatief bekende kunstenaars, alle twee met ups en downs in hun carrière. Hoe kon je als erfgenaam inschatten: ‘Ja! Het is het waard!’?

Lohaus: ‘Mijn vader was inderdaad op een bepaalde manier een bekend kunstenaar. Jan Hoet deed veel voor hem, bijvoorbeeld in Kassel met Do-cumenta 1992. Maar in vergelijking met sommige generatiegenoten is Bernd niet ten volle naar waarde ge-schat. Dat hangt ook samen met zijn Duitse afkomst. Doordat hij naar België is verhuisd, kennen in Duits-land niet zoveel mensen zijn werk. Anderzijds behoort hij ook niet tot de Belgische kunstcanon omdat hij met de Duitse taal bleef werken. Zo viel hij tussen twee stoelen. Ik ben er wel altijd van overtuigd geweest dat zijn werk later zou komen bovendrijven. Er gaat een bepaalde kracht van uit, een grote stabiliteit ook. Kijk maar naar de grote werken ICH, DU, JA en NEIN. Ik ga niet zo ver om te be-weren dat mijn vader een existentiële twijfelaar was, maar aspecten in zijn werk benaderen het ‘labiele’, het ‘mis-schien’, het ‘ODER’ en het ‘ALS’. Met dat discours was mijn vader voor op zijn tijd. Vandaag merk ik dat

8

Bernd Lohaus, Fremdkörper © Frank Herman

Vandenberghe: ‘Er zijn zoveel mensen die je willen helpen. Maar vaak blijkt er dan toch eigenbelang mee gemoeid te zijn …We hebben geleerd dat je uiteindelijk alles zelf moet doen’

jonge curatoren zijn werk opnieuw oppikken. Onlangs was er in Berlijn een groepstentoonstelling, Poetic Mini-malism, waar het minimale, inclusief het psychologische, gecombineerd werd met het filosofische. Het oeuvre van Bernd was er de centrale referen-tie voor kunstenaars van een jongere generatie. Ik ben fier dat Bernd na zo veel decennia eindelijk een galerie in Berlijn heeft. Het is nooit te laat.’Vandenberghe: ‘Ons verhaal is anders. Mijn vader behoorde wel tot de Belgische kunstscene, ook al legde hij een ongewoon parcours af. Hij had een haat-liefderelatie met de kunstwereld. Vaak stond hij - bewust of onbewust - tussen zijn werk en de kijker. Zowel als persoon als in zijn werk was hij zeer polemisch en radi-caal. Grote breuken kenmerken zijn oeuvre: het gaat van figuratief naar abstract, over het geometrische tot het iconografische en het symbolische ... Verzamelaars en curatoren konden vaak niet volgen. Inhoudelijk ging het wel steeds over la condition humaine …’

Bijna tegengestelde oeuvres: Lohaus en Vandenberg? Vandenberghe: ‘Zowel Lohaus als Vandenberg werkte met taal. Ze wa-ren hierin pioniers in België. Mijn va-der was al in de jaren tachtig met taal bezig. Dat discours is nu pas echt in de kunst aanwezig. Omwille van die taal wordt het werk van beide kunste-naars vandaag opnieuw opgepikt.’

Is er iets veranderd aan de omgang met het oeuvre van jullie vader? Lohaus: ‘Bernd had iets relatief wilds dat mensen die hem niet ken-den, afschrikte. Daar moest je aan wennen. Maar blaffende honden bijten niet ... Er zijn nu mensen die vragen om bepaalde werken tentoon te stellen: werken “met taal” of wer-ken “zonder taal” ... Laurent Busine, directeur van het MAC’s op de site van Grand-Hornu, en Phillip Van den Bossche, directeur van Mu.ZEE in Oostende, ontdekten zijn werken

uit de jaren zeventig, die in België niet bekend zijn. Voor hen waren dat eyeopeners en ze wilden ze graag ten-toonstellen. Met de Stichting kunnen we vandaag zonder problemen een bruikleenformulier invullen. Als men daarentegen anno 2000 met Bernd zelf had moeten onderhandelen … Als een curator zegt: “Die werken uit de jaren zeventig bekoren me”, dan denkt de kunstenaar: “Wat ik nu doe, vindt die curator niet goed.” Een kunstenaar denkt voorwaarts en is niet bezig met zijn archief of met het catalogeren.’Vandenberghe: ‘Waarom hebben we advies gevraagd over de kwaliteit van het oeuvre? Natuurlijk vinden wij het werk van onze vader fantastisch, maar als kinderen zijn we subjectief. Hoewel mijn vader op het einde van zijn carrière nog wel kon leven van wat hij verkocht, maakte hij geen deel meer uit van echt belangrijke collec-ties. Hij werd ook niet meer vertegen-

woordigd door een sterke galerie. Ik wilde niet de gefrustreerde dochter zijn die tegen wil en dank zijn werk overal zou promoten terwijl iedereen zei: “Is ze blind? Dat werk is niet goed genoeg.” Je moet de confrontatie met de waarheid over de kwaliteit durven aangaan. We vertrouwden vooral op kunstenaars die er zelf geen enkel voordeel bij hadden om een werk goed of slecht te vinden: Berlinde De Bruyckere, Peter Buggenhout, Dirk Braeckman, Walter Swennen ..., allen kunstenaars die internationaal erkend zijn. Mijn vader was in België zo ge-stigmatiseerd dat curatoren en men-sen uit de Belgische kunstscene die hem kenden, niet meer echt naar zijn werk konden kijken, en het dus ook niet meer zagen. Jonge en buitenland-se curatoren hebben een nieuwe, hel-dere kijk op zijn werk. Brett Littman van The Drawing Center in New York vindt het ongelooflijk hoe hij met taal omgaat in zijn tekeningen …

9

Atelier Philippe Vandenberg – Estate Philippe Vandenberg © Joke Florial 2015

Ook Iwan Wirth van galerie Hauser & Wirth bevestigde dat het werk een grote kwaliteit heeft en een internati-onaal parcours verdient.’

Vroeger bevroor de familie vaak de omgang met een artististieke nala-tenschap: er mocht niets verdwijnen, alles moest blijven zoals het was … Jullie zijn baanbrekers in de manier waarop jullie met het oeuvre van jul-lie vaders omgaan.Lohaus: ‘Een oeuvre waar een erf-genaam tien jaar op zit, verdwijnt samen met de kunstenaar in de verge-telheid. Dan begraaf je je vader een tweede keer, veel dieper. Het is een groot compliment dat het-geen Hélène en ik op natuurlij-ke en spontane wijze doen als baanbrekend wordt gezien. Na-tuurlijk kennen we al bijna tien jaar het klappen van de zweep in de hedendaagse kunstwereld. In die zin zijn we niet blind of naïef ... Maar het verhaal van nalatenschap maken we wel voor de eerste en laatste keer mee. Uiteindelijk bestaat er dus geen verschil tussen het beheer van een collectie of het oeuvre van je overleden vader.’Vandenberghe: ‘Een werk moet voortleven, in dialoog blij-ven staan met de wereld. Het werk zelf verandert natuurlijk niet, maar elke periode heeft zijn taal en manier van kijken. Het is belangrijk om kunst telkens opnieuw binnen de actuele context te interpreteren. Daarom vragen wij aan generatiegenoten, aan jonge kun-stenaars of kunstenaars uit andere disciplines, om een selectie te maken van werken van onze vader. Bij elke keuze worden nieuwe elementen naar boven gehaald, zaken waar we niet bij stilstonden of die we zelfs nooit eer-der opmerkten. Hetzelfde geldt voor curatoren en onderzoekers. Wij men-gen ons ook niet in het inhoudelijke discours. Wij zorgen enkel voor de humus.’

Lohaus: ‘Een kunstenaar waar een erfgenaam tien jaar op zit, verdwijnt in de vergetelheid. Dan begraaf je je vader een tweede keer, veel dieper’

Vandenberghe: ‘Een kunstwerk moet voortleven, in dialoog

blijven staan met de wereld’

Welke raad zou je nog meegeven aan kinderen van overleden kunstenaars? Hoe kunnen zij op een zinvolle ma-nier omgaan met hun artistieke nala-tenschap?Lohaus: ‘Niet te snel beslissen. De tijd doet zijn werk, ook op een heel positieve manier …Hopelijk kan je in contact komen met ervaringsdeskundigen. Je moet je goed informeren. Men mag overigens zowel Hélène als mij contacteren. Er zijn zeker honderd verschillen tussen de Estate Philippe Vandenberg en de Bernd Lohaus Stichting, maar er zijn ook minstens tweehonderd overlap-

pingen. Toch moet je de uniciteit van je structuur voor ogen blijven hou-den, want die weerspiegelt de unici-teit van het oeuvre. Het mag niet de bedoeling zijn om alles wat wij doen blindelings of automatisch na te boot-sen. Is een internationale galerie voor elk oeuvre te ambiëren? Natuurlijk niet. Maar het is goed voor Philippe Vandenberg. En ik ben heel fier dat Bernd, na zoveel decennia, eindelijk vertegenwoordigd wordt door een ga-lerie in Berlijn. Hij heeft dat bij leven nooit mogen meemaken.’Vandenberghe: ‘Je moet eerst,

dankzij een goede inventarisatie, het werk door en door leren kennen. En als bruggenbouwer moet je ook de verhouding van het oeuvre tot de bui-tenwereld kennen. Dat is wat je bent, een bruggenbouwer, niet meer of niet minder. Om verhalen te vertellen en het werk te interpreteren, sta je te dicht bij het werk. Je moet je plaats kennen, het gaat over het oeuvre, niet over jou.’

Heb je het gevoel dat je, door zo in-tensief met zijn oeuvre bezig te zijn, contact houdt met je vader?Lohaus: ‘Ja, maar op een abstrac-

te manier. Ik kan sentimenteel worden wanneer ik door een oud fotoboek blader; dat is toch anders wanneer ik door een ca-talogus blader.’Vandenberghe: ‘Toen mijn vader nog leefde, was ik zeker niet dagelijks met hem bezig. Dat is nu wel het geval. Op die momenten is hij echter een kunstenaar rond wie je werkt met abstracte gegevens en ma-teriaal. Door een fotoboek bla-deren gebeurt met een ander deel van je hersenen. Dan is hij je papa.’Lohaus: ‘Ik vraag me wel altijd af wat Bernd gedaan zou heb-ben, niet toen, maar nu, mocht hij nog in leven zijn. Het is een nalatenschap, een archief, een deel van het verleden, maar het

is ook een deel van het heden. Wat in het verleden ligt, is het leven met die persoon. Het oeuvre is het heden.’| H.V.C.

www.berndlohaus.be www.philippevandenberg.be

10

Pliny’s SorrowMonumentale vogel geland aan het Red Star Line Museum

11

Pliny’s Sorrow is een indrukwekkend bronzen beeld van de in Parijs levende Vlaamse kunstenaar Johan Creten. Het werk, dat eerder te zien was in het Middelheimmuseum, kreeg deze zomer een definitieve plek aan de Rijnkaai in Antwerpen, precies op de plaats waar landverhuizers in-scheepten voor hun reis met de Red Star Line naar een beter leven.

Het werk roept makkelijk een associatie op met de ade-laar met gespreide vleugels, in de Europese geschiedenis een machtssymbool bij zowel de Romeinen als Napoleon en tot op vandaag het wapen van Duitsland. In Amerika vertegenwoordigt het dier bovendien het vrijheidsideaal. Ook Pliny’s Sorrow straalt kracht uit, dominantie zelfs, maar al snel blijkt dat het helemaal niet om een adelaar

gaat. De lange nek en snavel maken duidelijk dat het werk werd geïnspireerd door een watervogel zoals de aalschol-ver, een idee dat nog versterkt wordt door de meerpaal die als sokkel werd gebruikt.

12 13

– Pliny’s Sorrow, 2011-2013– Gepatineerd brons, verloren

wastechniek – Gesigneerd, gedateerd, zegel

van de kunstenaar, stempel van de gieterij

– 450 × 450 × 190 cm – 1820 kg

De ruwe huid, de impressionistische afwerking van het langgerekte lijf en de opengewerkte rug bieden een tegen-gewicht van fragiliteit aan de imposant gespreide vleugels. Het complexe beeld toont zo ook een kwetsbaar wezen. Pliny’s Sorrow staat symbool voor de moed van het individu dat zich opmaakt voor een lange reis. Kwetsbaar en dap-per tegelijkertijd.

Het beeld, aangekocht door Stad Antwerpen, is het eerste beeld van Creten van deze omvang dat in België in de openbare ruimte staat.|A.K.

Johan Creten, Pliny’s SorrowRijnkaai, plein tegenover Red Star Line Museum

12 13

In transitieVisueel kunstenaar Nicolas Provost

Nicolas Provost maakt videokunst en films. Na eerder in New York en Ronse tentoongesteld te hebben, is hij vanaf september te gast in de Warande in Turnhout. Tegelijk verschijnt de eerste monografie over zijn werk. Op een moment dat zowel de wereld als de kunstenaar een transitie doormaken.

Nicolas Provost, Exodus

14

Hoe ben je ertoe gekomen om met film te werken? ‘Ik ben mij beginnen uitdrukken in een taal die mij via de massamedia tv en film in de mond is gelegd. Ik ben met deze media opgegroeid en ben er zoals iedereen door geconditioneerd. De informatie die ze verspreiden, heeft ons grotendeels gevormd tot wie we vandaag zijn. Beide media hebben echter iets tegenstrijdigs. Ze doen ons dromen en inspireren ons, maar tegelijk worden ze door macht-hebbers gebruikt om te bepalen hoe we denken, of vooral hoe we niet denken.’

Hoe verhoudt die eigenheid van het filmmedium zich tot hetgeen je met je werken wil vertellen? Nicolas Provost: ‘Ik ben op zoek naar de spanningen en emoties die achter die tegenstrijdigheid schuil-gaan, naar de tegenstrijdigheden in ons bestaan, het onschuldige en het corrupte … Ik wil daar gevoelig voor zijn en er beeldend op ingrijpen. Er steekt veel schoonheid in, maar ook veel verdriet. Wie zijn we geworden aan het begin van de eenentwintig-ste eeuw en waar gaan we naartoe? Met elk tijdperk gaat een collectief bewustzijn gepaard. De spanning tussen het individu en het collectieve, boeit me.’

Je laat je inspireren door de spannin-gen in ons bestaan, in de wereld van vandaag. Hoe zou je die omschrijven? ‘We leven in een interessante tijd. We bevinden ons in een periode van transitie die je als een biosphere cons-ciousness kan omschrijven. Van een verouderd industrieel systeem dat op profit gericht is, evolueren we naar een nieuwe economische situatie waar de

waarden vooral gebaseerd zijn op sha-ring en re-integratie in onze planeet. Maar het zal nog lang duren voor we af zijn van het ‘plunderkapitalisme’. Gelukkig kunnen we sinds de digita-le revolutie zelf onze informatie in-winnen. Hierdoor zijn we onze eigen hoofdredacteur geworden.’

Voor je tentoonstelling in de Waran-de in Turnhout, die de titel Exodus meekreeg, maakte je nieuwe video’s. Die bouwen voort op dezelfde idee-en, maar je wilde de video’s heel bewust in een ‘installatie-jasje’ pre-senteren, om de ervaring ‘anders’ te maken. Kan je een tipje van de sluier lichten?‘Het is een work in progress. Er kan nog veel gebeuren in de eindfase. Ik werk aan twee monumentale video-instal-laties. Exodus bestaat uit vier cinema- scope-projecties die samen een lan-ge panoramische installatie vormen.

‘Net zoals de wereld ben ik in transitie.En in beide gevallen kijk ik uit naar het volgende hoofdstuk’

Nicolas Provost, NYC © Evgueni Galperine

15

Het zijn beelden die ik in slow motion filmde in Monument Valley, Death valley en andere iconische filmland-schappen in het westen van Amerika. Ik probeer op een abstracte manier een spanning teweeg te brengen over afscheid nemen van onze planeet. Het tweede werk is een spiegelruim-te waarin ik de horror van het heelal wil benaderen. De kolonisatie van de ruimte, die binnenkort misschien realiteit wordt, wordt sterk geroman-tiseerd. Ik ben geïnteresseerd in het extreme gevoel dat gepaard gaat met ruimtereizen. We zijn een futiliteit in dit oneindige raadsel.’

Dit najaar verschijnt ook een eerste monografie over je werk bij Uitge-verij Lannoo. Is het tijdstip bewust gekozen? ‘Ik flirtte al lang met het idee om een boek te maken. Toen Annelies Na-gels me uitnodigde voor een tentoon-stelling in de Warande, stelde zij voor om ook een catalogus te voorzien. Toevallig kwam Lannoo in dezelfde periode met de vraag om een mo-nografie te maken. Ik vond dat het daar wel tijd voor was. We hebben de krachten gebundeld. Ik zie de mono-grafie als een afsluiter van het eerste hoofdstuk van mijn carrière. Boven-dien kreeg ik onlangs een zoon, wat mij ook als mens veranderd heeft. Net zoals de wereld ben ik in tran-sitie. En in beide gevallen kijk ik uit naar het volgende hoofdstuk.’

Zal een lezer het gevoel krijgen zich in het universum van Nicolas Provost te begeven?‘Absoluut. We wilden dat de lezer bij elke film – ik heb bijna alle films uit mijn oeuvre in kaart gebracht – het gevoel en de spanning van die film zo sterk mogelijk kon beleven. Samen met de zeven auteurs hebben we ook geprobeerd aan de hand van mijn werk een groter verhaal te vertellen. We gaan dieper in op het fenomeen ‘filmtaal’ en hoe ik me daarmee in de kunstwereld begeef.’

Vroeger werkte je zuiver filmisch, maar met de jaren zijn ook fotografie en schilderkunst vertrekpunten ge-worden. Zie je jezelf nog ooit schil-der worden?‘Ik schilder nog niet, maar wie weet. Het schilderij blijft het meest roman-tische medium. Het idee dat een mens kan leven door zijn verbeelding op doek te schilderen, is ontroerend.’

Vraag je jezelf soms af of je nu film-maker bent of kunstenaar? ‘Nee, het zijn anderen die dat onder-scheid maken. Ik wil me niet in een hokje laten steken. Ik heb mij altijd beeldend kunstenaar gevoeld. On-dertussen ben ik vijftien jaar bezig. Video is nog altijd mijn medium en “filmtaal” voor een groot stuk mijn

onderwerp. Maar omdat ik groei als mens en als kunstenaar, evolueren ook mijn interesses en de manieren waarop ik me uitdruk.’

Als we de video Illumination en de film The Invader naast elkaar zouden leg-gen, zou je toch kunnen zeggen dat het ene ‘een kunstwerk’ is en het an-dere ‘een film’?

‘Voor mij is er weinig verschil tussen die twee werken. Alles is vanuit het-zelfde artistieke perspectief gemaakt, met dezelfde kijk op de wereld. Het enige verschil is dat film meer tijd en geld vraagt. Het is een onderne-ming die je alleen kan volhouden als je echt gepassioneerd bent door dat medium. Met The Invader heb ik ge-

Nicolas Provost, Gravity, 2007

16

probeerd om mijn kunst binnen te smokkelen in de filmindustrie, om zo een groter publiek te bereiken.’

Wat onderscheidt jou als kunstenaar? Wat heb jij meer of anders dan an-deren?‘Moet ik nu efkens doen of ik beter ben dan andere kunstenaars? (lacht) Ik weet niet hoe andere kunstenaars

denken of in de wereld staan. Het be-langrijkste voor mezelf is dat ik din-gen probeer te maken die écht zijn, die mijn passie tonen. It has to be real: it’s not about ego, it’s about empathy.’

Heeft het kunstenaarschap voor jou een keerzijde? ‘Ik zou mijn levensstijl voor geen an-dere willen inruilen, al worden het werk en de onzekerheid die ermee gepaard gaan serieus onderschat. De belangrijkste keerzijde is dat je een balans moet vinden tussen enerzijds naïef genoeg willen blijven om van de wereld te kunnen houden en an-

derzijds alert blijven kijken naar die wereld, die fundamenteel corrupt is. Voor een poëet is dat een catch 22. Ik maak er mijn levenswerk van.’

Wat is voor jou het meest beklijvende ‘stuk’ uit de kunstgeschiedenis?‘De bloederige liftscène uit The Shining.’

Vind je tussen alle activiteiten door nog tijd om aan je tweede langspeel-film te werken? ‘Ik heb moeten aanvaarden dat ik meer tijd nodig heb dan een andere filmmaker, omdat ik ook beeldend kunstenaar ben. Ik zal misschien maar twee films in tien jaar kunnen maken. Maar dat is ok.’ | H.V.C.

Exodus12.09.2015-14.02.2016Nicolas Provost gaat in gesprek met Jeroen Laureyns20.09.2015 om 15.00 uur de Warande, Warandestraat 42Turnhoutwww.dewarande.be

Nicolas Provost stelt een filmprogramma samen voor MOOOV filmfestival. Elke maand kan je een van zijn favoriete Hollywoodklassiekers bekijken in Utopolis Turnhout.www.mooov.be

‘Met The Invader heb ik geprobeerd om mijn kunst binnen te smokkelen in de filmindustrie, om zo een groter publiek te bereiken’

Interviewster Hilde Van Canneyt houdt op www.hildevancanneyt.com een kunstblog bij

met ongewone gesprekken met hedendaagse kunstenaars.

17

Blik op de ondergrondse troeven van AntwerpenOntwerpbureau Enthoven heeft het metrostation Plantin een make-over gegeven. Het doel was om een positieve ervaring en een groter veiligheidsgevoel te creëren. De ontwerpers zochten inspiratie in het Museum Plantin-Moretus/Prentenkabinet. Op witte wanden zijn renaissanceafbeeldingen aangebracht van dieren en een portret van drukker Plantin zelf. Ook straatkunst is geïntegreerd in het concept. De graffiti-vis is van Bart ‘SPOK’ Boudewijns. Met dit soort kwalitatieve graffiti hoopt het stadsbestuur het spuiten van illegale graffiti te ontmoedigen.

Coproductie De Lijn/Stad Antwerpen

© Frederik Beyens

Marc Kennes

20

Benoy was van 1991 tot 2005 directeur van Theater Zuidpool. Hij schildert en schrijft over beeldende kunst en theater.

Verleidelijke verfHet werk van Marc Kennes

Een heftig kolkende stroom tus-sen roodgloeiende oevers. Met een helse onstuimigheid was Dante’s Inferno op de Rupel-streek geprojecteerd, de streek waar de schilder opgroeide te midden van steenbakkerijen die vandaag tot industriële ar-cheologie herleid zijn. Niet toe-vallig heet een gehucht er Hel-legat en een riviertje Hellebeek. Verder schilderijen waarop fi-guren zich brutaal overleverden aan hun driften in armoedige en schaarsverlichte kamers. Soms leken het darkrooms, waar elke identiteit bijkomstig is gewor-den. Zo verliep een tiental jaar geleden mijn eerste kennisma-king met het werk van schilder en graficus Marc Kennes.

Kennes (°1962) genoot zijn opleiding aan de Academie en het Hoger In-stituut voor Schone Kunsten te Ant-werpen. Sinds 1986 exposeert hij ge-regeld in binnen- en buitenland. Hij behoort tot de selecte groep kunste-naars van galerie De Zwarte Panter.

Hoe spontaan en ‘wild’ sommige van zijn doeken ook geschilderd lijken, in werkelijkheid gaat het om een gecon-troleerd proces waarbij soms meer dan twintig verflagen aangebracht worden. ‘Binnen de abstractie zit het verhaal en dat beeld komt soms na

heel lang naar boven’, aldus Kennes. De expressieve kracht van zijn schil-derijen resulteert vooral uit het sa-menspel van deze techniek en een ge-durfd kleurgebruik. Kennes heeft een authentieke schilderstaal ontwikkeld die uniek is en eenzaam haar weg zoekt. De verhalende onderstroom in zijn werken is bevrijd van alle anek-dotiek en nooit eenduidig.

In 2013 verraste Kennes met A tri-bute to Sjostakovitsj, een cyclus met enkele portretten van de componist en magistrale werken (180 cm x 220 cm) geïnspireerd op zijn Symfonie nr. 5 (1937). Sjostakovitsj componeerde deze symfonie in de periode dat hij door Stalin geviseerd werd en be-schuldigd van formalisme. Een retour à l’ordre? De reactie van het publiek bij de première bewees dat de uit-voering zeker niet als een nederlaag werd ervaren. Kennes heeft de symfonie vertaald in sombere en melancholisch geladen landschappen, waarin een dreiging steeds in mindere of meerdere mate aanwezig is. Verticale kleurbalken vertolken de tempowisselingen in de muziek. Schildershanden met meer beheersing dan vroeger, het werk ingetogener, universeler. De symbo-

listische droom om klanken en kleu-ren te laten corresponderen, is zeker geen streven, maar is ook niet ver weg. Net zoals ik niet meer naar de strijkkwartetten van Schönberg kan luisteren zonder aan Impressie III/concert van Kandinsky te denken, kan ook de Symfonie nr. 5 bij mij geen an-der beeld meer oproepen dan deze landschappen.

Binnenkort zal galerie De Zwarte Panter volhangen met Bright Absent, nieuw werk van Kennes. De ten-toonstelling zal uit twee contraste-rende cycli bestaan: Bewitched City, stedelijke landschappen die een re-flectie over vervreemding bevatten, en Road to El Rocio, een reeks over desolate landschappen in Andalusië. Ook hier zijn de geste van het schil-deren en de materialistische verta-ling in verf de echte inzet. | P.B.

Marc Kennes en Peter Hofkens 22.10.2015 - najaar 2016Universiteit AntwerpenSint-Jacobsmarkt 9-13Antwerpen

Bright Absent 14.11.2015-10.01.2016 Galerie De Zwarte Panter Hoogstraat 70-74, Antwerpenwww.marc-kennes.be

Hoe spontaan en ‘wild’ sommige van zijn doeken ook geschilderd lijken, in werkelijkheid gaat het om een gecontroleerd proces waarbij soms meer dan twintig verflagen aangebracht worden

21

De Modernen zijn voor de laatste keer te gast in de Koningin Fabiolazaal. Voor deslottentoonstelling werd aan veertig mensen gevraagd hun favoriete kunstwerk uit de negen-tiende of twintigste eeuw te kiezen uit de collec-ties van het KMSKA en de Provincie Antwerpen.

De gastcuratoren kozen ieder het kunstwerk dat hun het meest dierbaar is. Die keuze lichten ze toe met kleine verhalen, verrassende invalshoeken, soms pure poëzie, en af en toe een vleugje humor. Zo kom je te weten wat zij mooi, ontroerend, inspirerend of bijzonder vinden.

De Gentse fotograaf Jacques Sonck, bekend van zijn indringende zwart-witportretten, maakte van iedere gastcurator een foto bij het werk dat hij of zij koos. De

UitverkorenVeertig bekende en minder bekende Vlamingen kiezen hun favoriete kunstwerk

foto’s worden gepresenteerd naast het gekozen werk. Er zijn een dertigtal werken uit de KMSKA-collectie te zien en tien uit de collectie van de Provincie Antwerpen.

100 % EXPO laat je alvast kennismaken met de keuzes van museumbezoekers Paul De Roy en Tonia In den Kleef, beleidsmaker Walter Rycquart, kunstenaars Vaast Colson en Ephameron, ondernemer Thomas Leysen en Jongbloed!-er Elise Gacoms.

De Modernen. Uitverkoren19.09.2015-03.01.2016

Koningin FabiolazaalJezusstraat 28, Antwerpen

www.kmska.be

22

Vaast Colson, beeld kunstenaar werd

gebiologeerd door Ensors Val van de opstandige engelen (1889). ‘Bij Val van de opstandige engelen was het gevoel dat ik het schilderij niet voldoende kon zien op mijn beeldscherm, het sterkst. Ik zag een cluster van tekens die in een bepaalde beweging over het doek stromen. Ensor moet het schilderij met snelheid en trefzekerheid gemaakt hebben. In sommige zones lijken de kleuren opeen te zijn gemetseld. Op andere plaatsen is er veel ruimte tussen de verschillende sporen. Mijn ogen werden door de verschillende kleurvlekken doorverwezen, alsof het verhaal zich steeds elders afspeelde. In het afgebeelde verhaal bekampen twee groepen elkaar. Maar het lijkt wel of de verschillende toetsen samenspannen in een complot dat op de toeschouwer gericht is.’

Vaast Colson: ‘Is er een werk waar ik graag tijd mee zou doorbrengen? Een werk dat ik echt wil zien? Dat was het motief voor mijn selectie ’

23

Vaast Colson: ‘Is er een werk waar ik graag tijd mee zou doorbrengen? Een werk dat ik echt wil zien? Dat was het motief voor mijn selectie ’

Paul de Roy is een fervent museumbezoeker. Hij

kiest voor het olieverfschilderij Stilleven met veer (1969) van Raoul Hynckes ‘Ik was 17 toen ik in 1968 de tentoonstelling Kontrasten bezocht. Het was de allereerste keer dat ik kunst in het echt zag. Ik ontdekte er de naoorlogse Belgische schilders en werd van mijn sokken geblazen. Het betekende het begin van talloze bezoeken aan de klassieke genres op de eerste verdieping van het Museum voor Schone Kunsten en aan het kleurengeweld van de moderne ismen op het gelijkvloers. Verward sloot ik elk bezoek af met enkele meditatieve ogenblikken voor het werk van Raoul Hynckes, de Nederlandse magisch-realist uit het interbellum. Zijn meesterlijke Stilleven met veer in grijs- en bruintinten bracht me weer in evenwicht. Het draagt bescheidenheid en sereniteit in zich en wijst me op de maat der dingen.’

Tonia In Den Kleef wordt langzaam blind. Ze dacht

dat kunst niet meer voor haar was. Tot ze werd uitgenodigd voor de stuurgroep Art in the Dark. Haar keuze: Jan Dries, Ademend leven (1963). ‘Met het project Art in the Dark konden ziende mensen ervaren hoe je van kunst kan genieten zonder te zien, door kunstwerken te betasten in een pikdonkere ruimte onder begeleiding van een blinde gids. We maakten de brochure Ongeziene rijkdom, met informatie voor gidsen, curatoren en onthaalpersoneel over hoe ze hun museum toegankelijk kunnen maken. Ademend leven van Jan Dries zag ik op een tentoonstelling in de reeks De Modernen. Een beeld voelen is een evenwaardige vorm van waarnemen. De huid van het beeld, de abstracte vorm en de onverwachte hoekjes spreken mij aan. Bovendien is wit een kleur die ik nog goed zie.’

24

Walter Rycquart ©Jacques_Sonck

E phameron is kunstenaar. Ze hoort de stilte in het

beklijvende doek Naar de dodenwake (1889-1890) van Theodoor Verstraete. ‘Ik koos dit beeld vlak na de begrafenis van mijn vader, over wiens slepende ziekte ik begin dit jaar een beeldverhaal uitbracht: Wij Twee Samen. Als kunstenaar kijk ik vooral naar hoe de dynamiek in een beeld wordt opgebouwd. Het olieverfschilderij Naar de dodenwake is een boeiend werk, dat me aanspreekt door de sterke compositie met de donkere figuren, in een resonerend zwart met subtiele kleurschakeringen. De kijker kan in dit beeld echt de stilte horen, de druk voelen, het verdriet proeven. Theodoor Verstraete stond vooral bekend als landschapsschilder, maar ik vind dit een van zijn opmerkelijkste werken.’

Walter Rycquart, hoofd van het departement

Cultuur van de Provincie Antwerpen kiest voor 700 points blancs (1970) van Pol Bury. ‘Dertig jaar lang was voor het Antwerpse provinciehuis een hydraulische sculptuur van Pol Bury te bewonderen. Het was een van de vroege ontwerpen die de kunstenaar volgens dit principe maakte. Water en wind lieten de 42 bewegende metalen cilinders van de sculptuur knikken en wiegen. Het samenspel van de langzaam bewegende buizen, het tikken van het metaal, het geluid van het klaterende water en de onvoorspelbaarheid van de bewegingen leidden tot een ingetogen beleving van het werk. Het principe van 700 points blancs is ongeveer hetzelfde. Pas als je lang en rustig naar dit werk kijkt, merk je dat de witte puntjes af en toe verspringen. Wie goed luistert, hoort het geritsel van honderden draadjes die tegen elkaar schuren.’

2524

Thomas Leysen is ondernemer. Leysen kiest

voor het olieverfschilderij Schilderend geraamte (1896) van James Ensor. ‘Wie Het schilderend geraamte heeft gezien, zal het beeld niet snel vergeten. De schilder staat aan zijn ezel, minzaam voorovergebogen, en wordt omringd door zijn werken. Hij kijkt ons indringend aan. Maar hij heeft geen ogen. Er speelt een lichte glimlach op de lippen die er niet zijn. Of is het een grijns? Sommigen zien in dit werk een vanitas: een reflectie over de vergankelijkheid van de dingen en over de ijdelheid van het menselijk bestaan. Een zekere ijdelheid was baron James Ensor alvast niet vreemd. Voor mij staat dit schilderij echter net voor het tegenovergestelde. Het is een affirmatie van de eeuwigheidswaarde van de kunst, die de sterfelijke persoon van de kunstenaar ver overstijgt.’|A.K.

E lise Gacoms is Jongbloed!-er. Haar uitverkoren

schilderij is De blauwe distel (1904) van Emile Vloors. ‘Ik ontmoette Emile Vloors ongeveer vijf jaar geleden in zaal P van het KMSKA, waar toen Het Schaakspel hing. Het was het begin van een zoektocht die me tot bij zijn nalatenschap en zijn familieleden bracht. Een speciaal contact dat mijn onderzoek alsmaar persoonlijker maakte. Het is mijn grote passie geworden, die ik hopelijk levenslang kan voortzetten. De Blauwe Distel, een portret van Lucie Laridon, straalt uit wat mij initieel aantrok in het werk van Vloors: oog voor detail, zin voor schoonheid, een genuanceerd spel van tinten en, bovenal, mysterie. Toch heb ik het gevoel dat ik deze dame heel goed ken. Ik las de brieven die ze schreef, bekeek de foto’s waarvoor ze poseerde en maakte op die manier kennis met haar leefwereld.’

Het MuziekbosIn 1997 verhuisde Patrick Van Caeckenbergh van Gent naar het kleine Sint-Kornelis-Horebeke. De inwoners, de gebeurtenissen in het dorp en de mythes die er leefden, werden voor de kunstenaar een onuitputtelijke inspiratiebron. Van de bomen in zijn tuin maakte hij tussen 2007 en 2014 ‘boom-tekeningen’. Hij slaagde erin hun essentie te vatten, waarna hij begon te improviseren. Van Caeckenbergh maakt graag de vergelijking met een muziekpartituur die als basis dient voor variaties. Een selectie van deze tekeningen was in 2013 al te zien op de Biënnale van Venetië.Patrick van Caeckenbergh. Het Muziekbos 09.09.2015-17.10.2015Zeno X Gallery, Godtstraat 15, Antwerpen www.zeno-x.com

Jo Delahaut, Harmonie, 1956, olie op doek

28

Dertig glorieuze jarenHet Maurice Verbaet Art Center opent zijn deuren

‘Ik heb mijn vrouw om toestemming gevraagd. Maar ik weet niet of ze goed

wakker was’

Maandenlang ging in Antwer-pen het gerucht dat er een nieuw museum zou openen. Dat was niet uit de lucht gegrepen. Al gaat het niet om een museum in de strikte, klassieke zin van het woord. Vanaf september biedt het befaamde gebouw van de voormalige Antwerpse Water-werken op de Mechelsesteen-weg onderdak aan het Maurice Verbaet Art Center. Focus van de collectie? De Belgische plasti-sche kunsten van 1945 tot 1975, de zogenaamde dertig glorieuze jaren, Les Trente Glorieuses.

Bij het begin van het gesprek vertelt Verbaet hoe hij, toen hij nog op de schoolbanken zat, zijn moeder naar veilinghuizen stuurde om te bieden op de werken die hij in catalogi had uitgezocht. De naturel waarmee hij de anekdote vertelt, is opvallend. Als-of iedere tiener zijn moeder vraagt om veilinghuizen te bezoeken. In die tijd had hij vooral oog voor werken van Belgische kunstenaars uit het begin van de twintigste eeuw. Die waren voor hem, een jongeman met een bescheiden beurs, betaalbaar. Geleidelijk aan bouwde hij een echte verzameling op, al was hij zich daar niet meteen van bewust. ‘In het begin voelde ik me zeker geen verzamelaar. Het was een drang, een passie. Als ik mooie dingen zag, probeerde ik die te kopen.’ Veel later pas, onder meer door gesprekken met museumdi-recteuren, werd Verbaet er zich van bewust dat hij een echte verzamelaar was. ‘Men vertelde me dat ik in de loop der jaren een belangrijke collec-tie Belgische kunst had opgebouwd.’

Samen met zijn echtgenote Caroline, de vrouw met wie hij sinds 1989 de

passie voor plastische kunsten deelt, presenteerde Verbaet in 2012 twee-honderd werken uit zijn verzameling in het Museum van Elsene. Het was een indrukwekkend overzicht van een eeuw moderne kunst in België. Voor Maurice en Caroline was het ook een ijkpunt, dat leidde tot re-flectie en de voedingsbodem vormde voor een nieuw, groots plan.

Tournez la pageOngeveer een jaar geleden maakte Verbaet een radicale keuze. Over-nachts besloot hij alle vooroorlogse kunst uit de collectie te verkopen. Meer dan vijfhonderd werken – van symbolisten als Spilliaert, Minne en Rops, maar ook van impressionis-ten, dadaïsten, kunstenaars van de Latemse School, avant-gardekun-stenaars, Ensor … – gingen onder

29

de hamer. ‘Veel mensen vroegen me waarom ik niet de tien of twintig werken waar ik het meest van hield, uitzocht om bij te houden. Ik heb het geprobeerd hoor, om die oefening te maken. Maar het werden er al snel vijftig, of meer. Voor mij zijn alle werken belangrijk. Uiteindelijk had het geen zin.’ Het was alles of niets.

De beslissing om alle vooroorlogse werken te verkopen dient een ho-ger doel. Met de opbrengst van die werken richt Verbaet zich nu op kunstenaars van na 1945. ‘Het is duidelijker om het blad volledig om te draaien en te zeggen: vanaf nu verzamelen we enkel nog Belgische kunst van na de oorlog, liefst van de jaren tussen ’45 en ’75.’ Door zich op een specifieke periode te con-centreren, versterkt hij niet alleen zijn collectie. Hij koopt de werken namelijk niet om ze in een depot te laten verdwijnen. Integendeel. Hij wil de werken tonen en zo de kun-stenaars opnieuw onder de aandacht brengen. De periode van ’45 tot ’75 is een schromelijk onderbelichte perio-de in de Belgische kunstgeschiedenis, vindt Verbaet. Om daar verandering in te brengen, richtte hij het Maurice Verbaet Art Center (mvAc) op.

Museum, nieuwe stijlOp de vraag waarom hij voor het mvAc Antwerpen als locatie koos, klinkt het bijna verontwaardigd: ‘Omdat ik een Antwerpenaar ben! Daar heb ik nooit aan getwijfeld.’ Ook de culturele dynamiek in de stad spreekt hem aan. ‘Ik vind dat er in Antwerpen op cultureel vlak enorm veel gebeurd is, en nog steeds veel gebeurt.’ Na lang zoeken vond Verbaet in de iconische toren van de voormalige Antwerpse Waterwerken een uiterst geschikte locatie. ‘Dat ge-bouw werd in 1965 ingehuldigd, dus het plaatje klopt.’ Op de gelijkvloer-se verdieping komt een tentoonstel-lingsruimte van 1400 m2. Die vormt het brandpunt van het mvAc.

Maar het Art Center is veel meer dan enkel een tentoonstellingsruim-te. Er zit een ambitieus plan achter, met een ruime, wetenschappelijke omkadering. Naast burelen voor de medewerkers op de achtste verdie-ping komen er in het gebouw ook een congresruimte, een studiecentrum en een loft waar studenten en onderzoe-kers kunnen verblijven. Verder zullen er events georganiseerd worden en films gemaakt worden over de kun-stenaars. Geheel in de geest van de

‘We zoeken raakpunten die ons ertoe aanzetten om verder te kijken dan het werk en een onverwachte geschiedenis te ontdekken’

tijd plant Verbaet ook een groene daktuin. En er komt een galerie en een label voor alle uitgaven van het Art Center. Er is nog meer. Het mvAc onder-houdt goede contacten met de kun-stenaars of hun erfgenamen. Zo gaan medewerkers actief op zoek naar documenten, briefwisselingen en andere sporen die de kunstenaars achterlieten. Door die verschillende

Jo Delahaut, Harmonie, 1956, olie op doek

Pol Mara, Color-seum, 1967, olie op doek

30

fragmenten samen te brengen, wil het mvAc verbanden leggen. En dat leggen van verbanden staat ook cen-traal in de eerste tentoonstelling.

Connexions OneHet mvAc opent in september met Connexions One. Belgische kunst tussen 1945 en 1975, een tentoon-stelling die wordt opgevat als een panorama van de Belgische kunst na de Tweede Wereldoorlog. Er zal werk van maar liefst veertig kunstenaars te zien zijn. ‘Dit concept laat ons toe om een aantal kunstenaars voor te

stellen die ons na aan het hart liggen en tegelijk de contouren te schetsen van wat we later verder willen uit-diepen’, verklaart Camille Brasseur, curator van de tentoonstelling en wetenschappelijk directrice van het mvAc. Een willekeurige greep uit het brede aanbod? Je ziet er werk van Willy Anthoons, André Bogaert, Anne Bonnet, Pol Bury, Hugo Claus, Jan Cox, Etienne Elias, Pol Mara,

Antoine Mortier, Léopold Plomteux, Tapta, Engelbert Van Anderlecht, Paul Van Hoeydonck, Serge Vander-cam, Wout Vercammen en Maurice Wyckaert.

‘We zoeken raakpunten – de ‘con-nexions’ – die ons ertoe aanzetten om verder te kijken dan het werk en een onverwachte geschiedenis te ontdekken’, gaat Brasseur verder. In plaats van enkele protagonisten voor het voetlicht te brengen, of een speci-fieke stroming uit te lichten, wordt in-gezet op het tonen van de bruisende diversiteit in de eerste drie decennia na WO II. Maatschappelijke, politie-ke en sociale veranderingen uit die tijd zorgen voor centrale, dragende thema’s, die de verschillende werken met elkaar verbinden. Het gaat om het bredere culturele leven in België tijdens die ‘glorieuze jaren’: er zijn niet alleen werken die de sfeer van Expo 58 verbeelden, maar er wordt ook getoond hoe kunst zijn plek vond in de openbare ruimte en kun-stenaars in dialoog gingen met hun omgeving, hoe ze omgingen met de vernieuwende architectuur van wo-ningen, en er is een hommage aan sleutelfiguren die zich tijdens die glo-rieuze jaren hebben ingezet voor de Belgische kunst.

‘Onderbekende’ kunstenaarsVoor wie er nog aan twijfelde: Ver-baet is een man met een plan. En ge-duld. ‘Het is een langetermijnproject. We geven onszelf tien à vijftien jaar om deze kunstenaars terug onder de aandacht te brengen. Hun werk moet getoond worden. In België. En in het buitenland. Dat is onze rol. Enfin, we hebben de pretentie om dat te doen’, klinkt het schalks. Om er daarna weer heel serieus aan toe te voegen. ‘We hopen dat het lukt.’

Het hele mechanisme trekt zich in-tussen op gang. ‘Er zijn al overeen-komsten met verschillende buiten-landse musea, samen goed voor zo’n

vier- à vijfhonderd werken die we in bruikleen zullen geven’, illustreert Verbaet. En hoe verhoudt het mvAc zich tot andere musea in eigen land? ‘Ik heb goede relaties met de meeste museumdirecteuren. Ik ga hen aan-porren om hetzelfde te doen en de promotie van de Belgische kunst op zich te nemen. We willen hen daar ook bij helpen. We hebben een grote collectie, onderhouden goede relaties met de kunstenaars of hun erfgena-men en beschikken bovendien over depots en transportinfrastructuur. Zo moeten musea niet zelf honderden verschillende collectioneurs contac-teren en alle transporten regelen. Dat maakt het voor hen meteen een stuk schappelijker en haalbaarder. Zo hoop ik hen aan te moedigen ook on-derbekende kunstenaars tonen.’

Verbaet gebruikt – bewust of onbe-wust – niet het woord ‘onbekend’, of ‘minder bekend’, maar wel degelijk het woord ‘onderbekend’. Het feit dat hij met een dergelijk neologisme komt om de algemene waardering van de naoorlogse Belgische kun-stenaars onder woorden te brengen, toont hoezeer hij ervan overtuigd is dat ze meer bekendheid verdienen. Hij legt de lat hoog voor zichzelf en zijn team. Wanneer is het project voor hem geslaagd? ‘Ik ben een op-timist. Ik ben zeker van mijn slaag-kansen, anders zou ik er nooit aan begonnen zijn. Maar wanneer is het voor mij geslaagd? Als ik voldoende mensen, musea en kunstencentra heb kunnen overtuigen om een aan-tal vergeten kunstenaars terug op de voorpagina te plaatsen.’ | Th.A.

Connexions One. Belgische kunst tussen 1945 en 197519.09.2015- 20.12.2015Maurice Verbaet Art Center, WAW Building, Mechelsesteenweg 64 Antwerpen www.verbaet.com

Pol Mara, Color-seum, 1967, olie op doek

31

August Sander, Circusartiesten, 1926-1932 © Die Photographische Sammlung/SK Stiftung Kultur – August Sander Archiv, Köln; VG Bild-Kunst, Bonn, 2015

M E E S T E RW E R K E N E N O N T D E K K I N G E NHet Antwerpse FotoMuseum pakt uit met werk van August Sander

Met enkele honderden portretten trachtte August Sander (Duitsland, 1876-1964) in zijn reeks Mensen van de 20ste eeuw de volledige maatschappelijke orde in kaart te brengen. Naast dit totaalproject brengt Meesterwerken en ontdekkingen een caleidoscopisch overzicht van thema’s, gespreid over vijf decennia.

32

August Sander – Meesterwerken en ontdekkingen23.10.2015 - 14.02.2016FoMu, Waalsekaai 47, Antwerpenwww.fomu.be

August Sander, Treinverkeer op de Hohenzollernbrücke, 1938 © Rheinisches Bildarchiv, Köln

33

© Jens Mollenvanger

34

Beresterk en bezetenEen voormiddag met Fred Bervoets in galerie De Zwarte Panter

Fred Bervoets schuwt de ruwe kan-ten van het leven niet. Dat toont hij in zijn werk. En ook in dit gesprek. Galeriehouder Adriaan Raemdonck ontvangt me met een hele thermos koffie. Terwijl Bervoets nog onder-weg is van Antwerpen-Noord, waar hij woont, doorblader ik enkele map-pen uit het archief dat Raemdonck bijhoudt. Als galeriehouder doet hij heel wat meer voor Bervoets dan en-kel zijn werk te koop aanbieden, zo blijkt al snel. Een lukraak openge-slagen pagina in een van de vele ar-chiefmappen toont een rapport van de Koninklijke Academie voor Scho-ne Kunsten, van de klas ‘etsdrukken’ uit het academiejaar ’59-’60. Het eerste wat opvalt? Het punt voor gedrag en stiptheid: maar liefst 96 op 100. Twintig minuten later dan afgesproken verschijnt Bervoets ten tonele. Voor hij me begroet, haalt hij een borrel uit de bar. Jenever-cola. In een longdrinkglas. Hij zet zich mee aan tafel en steekt een sigaret op, de eerste van vele die hij de volgende vier uur zal roken.

Boog als penseelAanleiding voor het gesprek is een tentoonstelling in CC de Werft. Wat wil Bervoets daar tonen? ‘Ik heb het spel ’s bekeken daar, en ik zou het graag nogal druk houden, in een kabinetachtige opstelling.’ In De Zwarte Panter is permanent een selectie werken van Bervoets te zien. We wandelen naar de expor-

uimte om ze samen te bekijken. Bij het kleine deel van zijn gigantische collectie kleine etsen – ‘krabbels, ge-maakt tussen de soep en de patatten’

– vertelt hij dat hij er bij de expo in Geel veel meer wil tonen, wel twee-honderd. Daarnaast zal hij ook werk tonen op het typische formaat van 100 cm x 70 cm, de afmeting van zijn grootste etsplaten. En – uiter-aard – zijn grote ‘lappen’, zoals hij zijn grote doeken zelf noemt. Nadat hij enthousiast heeft getoond hoe hij zo’n doek met pijl en boog te lijf gaat – Bervoets is een fervent boogschut-ter op de staande wip – trekken we naar het drukatelier. Bij het doorkrui-sen van de groene binnentuin van De Zwarte Panter wijst Bervoets op rode stokrozen die opgeschoten zijn achter het beeld dat Frans Heirbaut van hem maakte. ‘Die stokrozen, de goden moeten die geplant hebben. Het zaad is naar daar gevlogen, ach-ter mijne rug.’ De zaden vielen in de groeven tussen de kasseien in goede bodem. ‘En ’t zijn rode. Mijn kleur.’ Terwijl Bervoets als in versteende beroering de rozen staat te bewon-deren, valt de treffende gelijkenis op tussen het beeld van Heirbaut en de echte Fred Bervoets. De houding is identiek: een sigaret – groene Michel, of wat dacht u? – in de rechterhand, de linkerhand nonchalant in de zak-ken van een lange jas. En de houding licht voorovergebogen.

Borstels vol salpeterzuurBij het drukatelier staan we voor een gesloten deur. We wandelen terug naar het bureau van Raemdonck. Al van ver roept Bervoets, op de

liefdevol scheldende manier waarop enkel oude, trouwe boezemvrien-den elkaar kunnen aanspreken: ‘Hé dikke, hebt gij die sleutel?’ Bervoets

‘Ge werkt altijd blind. Ge ziet niets. Het is altijd afwachten hoe ’t eruit komt’

Fred Bervoets (°1942) stelt dit najaar tentoon in CC de Werft in Geel, het perfecte excuus voor een gesprek met de meester. De locatie? Galerie De Zwarte Panter in de Hoogstraat in Antwerpen uiteraard, sinds jaar en dag zijn thuishaven. Bervoets vertelt met een intensiteit die aanzwelt naarmate de uren vorderen. De toon botst alle kanten op: van intiem dichterbij schuifelen, om angsten en dromen toe te vertrouwen, tot een bulderend en brullend weer recht springen. Hij heeft het over durf en vrijheid. Over de roes. Over kleine, dagdagelijkse ongemakken. ‘Ik moet sebiet nog naar den oogmeester, verdorie!’ En over begeestering – en bezetenheid.

35

Fred Bervoets,

De laatste optocht, 2013

bijgekleurde ets

© Dominique Provost

en Raemdonck gedragen zich onder elkaar als oude, kibbelende viswijven. Hoe kan het ook anders, na veertig jaar vriendschap en samenwerking? Wanneer we uiteindelijk in het atelier staan en de fotograaf een portret van hem wil maken, vloekt Bervoets de hele ruimte bij elkaar omdat hij zijn glas nergens kan neerzetten.Bervoets ontwikkelde tijdens zijn car-rière een heel eigen werkwijze, die et-sen en schilderen combineert. Vooral zijn werk op groot formaat is uniek. ‘Den etstechniek die ik gebruik voor de grote lappen, die gebruikt eigenlijk niemand.’ Normaal wordt een ets-plaat eerst met een afdeklaag bedekt, waarna de etser er met een naald of een scherp voorwerp de afbeelding in aanbrengt. Die plaat wordt dan in een bad met zuur of zout gebeet, waardoor de lijnen van de tekening als een dieptereliëf in de plaat ver-schijnen. Na het wegpoetsen van de etsgrond wrijft men inkt in de groe-ven en drukt men de ets onder een pers af op ingevocht papier.

Bervoets doet het nét iets anders. Hij werkt rechtstreeks met salpeterzuur

op zinken platen. Hoe hij op het idee kwam om de salpeter rechtstreeks op de platen aan te brengen? ‘Oh, uit COLÈRE. Ik kapte er wat over. En daar kwamen zo’n grijze dingen op. Ik zei: “Drukken!”’ Die techniek ver-fijnde hij. ‘Volgens de strafheid van den acid – als ge er meer water bij doet, dan wordt het lichter – krijgt ge grijstonen. Verstade? En ge werkt altijd blind. Ge ziet niets. Het is altijd afwachten hoe ’t eruit komt, hé.’ Na het drukken schildert Bervoets de et-sen vaak nog bij. ‘Komt het er slecht uit, moet ge er meer op schilderen. En soms is het perfect van den eer-ste keer, en dan laat ge de ets gewoon zwart. En dan drukte ze nog een keer en dan schildert ge die bij. Meestal drukken we twee keer voor de zeker-heid.’ Voor zijn grote ‘lappen’ plaatst hij meerdere zinken platen naast elkaar, op de grond. De platen worden apart onder de drukpers gerold en de druk-ken aan elkaar geplakt. ‘Het is een omslachtig gedoe. Drukken. Plakken. Zo schoon tegeneen en zo.’ Lachend voegt hij eraan toe: ‘Een schilderijke maken gaat rapper ze.’

Feestelijkheid en disciplineTerug in het bureau van Raemdonck begint Bervoets tijdens het vertellen al snel heen en weer te schuifelen op zijn stoel, waarna hij opnieuw recht-staat. ‘Op je knieën zitten, uren aan een stuk, gelijk ne kikker, of zo lang voorovergebogen staan, over die pla-ten … (zucht) Ik ben er scheef van gegroeid. Vroeger sprong ik onder ne stok door, maar dat kan ik nu niet meer. Nu, als ik iets moet ophangen en ne nagel moet slagen en daarvoor op ne stoel moet gaan staan, dan staat die stoel al wat te bibberen.’ Wanneer maatjes en olijven worden gebracht, krijgt de sfeer iets feestelijks. ‘Pakt een maatje, ze zijn hier goed! Het zijn de beste maatjes van de wereld!’ Ter-wijl Bervoets zijn glas gaat bijvullen, vraag ik Raemdonck of de sfeer altijd zo uitgelaten is. ‘De sfeer hier? Die gaat van hoog naar laag. (lacht) Dat is zoals een ballet. Soms heel heftig.’ Bervoets heeft de roes nodig. Die voedt zijn creativiteit. En toch is er een vreemd contrast: aan de ene kant is er de kunstenaar die zich, bij-na losgeslagen, oncontroleerbaar en compleet bezeten overgeeft aan de

36

durven, zal ik doen. Meer kan ik niet zeggen.’ Bervoets schildert zich de volledige vrijheid tegemoet.

Hij haalt iets wat lijkt op een blok-je duct tape uit zijn zak. Een zelfge-maakt hoesje voor zijn telefoon. Hij moet naar het ziekenhuis voor een afspraak bij ‘den oogmeester’ en belt zijn vrouw. Terwijl we samen op haar wachten en de bodem van het glas in zicht komt, lijkt Bervoets zelf even te-rug te blikken op de voormiddag. Hij mompelt half tegen mij, half tegen zichzelf: ‘Schilderen … ‘t is het beste wat het leven kan brengen.’ | Th.A.

Fred Bervoets26.09-12.12.2015Exporuimte de Halle, CC de Werft, Markt 1, Geelwww.dewerft.be

Fred Bervoets, Zelfportret, 2015, acryl op papier

roes; aan de andere kant heb je de discipline, het geduld en de noeste arbeid die nodig zijn om het drukken tot een goed einde te brengen en de afzonderlijke etsen samen te voegen. Bervoets beheerst ze allebei, al gaat zijn voorkeur uit naar de creatieve roes, naar het ontwerpen van de et-sen, en het overschilderen achteraf. Dat zorgt soms voor verwarring. ‘Het je-m’en-foutisme dat sommige kunste-naars uitstralen, is bedrieglijk. Je hebt een ijzeren discipline nodig om zo’n oeuvre bij elkaar te schilderen’, weet Raemdonck. ‘Bervoets is écht beres-terk.’

Rode tranenNaarmate het middaguur nadert en de jenever-cola zijn werk doet, zwelt de intensiteit van Bervoets’ vertellen aan. De roes doet zijn intrede en brengt begeestering met zich mee. Dat het tekenen dan snel kan gaan, illustreert Bervoets door de voorpa-gina van een boek te signeren. Een zelfportret, in potlood. ‘Ligt hier nog ergens ne rode stift?’ Vijf seconden later huilt hij rode tranen. Waarom toch altijd die zelfportretten? ‘Als ik van die vreemde situaties teken, zeker voor zo’n groot doek, dan is dat een beetje gelijk ne film. Als een scena-rio schrijven. Maar ja, wie moet daar in meespelen? Dan kan ik beter zelf spelen, hé. Ik ken mezelf het best.’

Terwijl we samen door enkele cata-logi met zijn werk bladeren, schetst Bervoets de context van de doeken, de verhalen die erin verwerkt zijn. Zijn oeuvre leest als één groot auto- biografisch werk. De anekdotes vol-gens elkaar in snel tempo op. Hij heeft er zichtbaar plezier in ze te ver-tellen. ‘Herinneren is het belangrijk-ste wat je kan doen.’ Bervoets spreekt zo vurig en bevlogen dat het soms moeilijk te achterhalen is waar een

‘Ik heb nog wel wat te vertellen. Ik wil misschien nog wel es laten zien dat ik nog iets anders kan’

verhaal stopt en een nieuw begint. Hij strooit namen in het rond zoals enkel mannen op leeftijd dat kunnen. Hij heeft het over grote voorbeelden zoals Ensor en Permeke, en een heel arsenaal minder bekende schilders. Zijn geheugen blijft scherp. Er vallen ook namen van compagnons de route, zoals Jan Cox en Ferre Grignard. Bervoets vertelt ook over oud-stu-denten. Hij is oprecht ontroerd, om-wille van het respect dat hij van hen voelt, en omdat ze hem jong en fris houden. ‘Ik wil zorgen dat ik genoeg begeesterd blijf om te creëren. En ik heb nog wel wat te vertellen. Ik wil

misschien nog wel es laten zien dat ik nog iets anders kan.’

FlippéGevraagd naar wat hij denkt bij het doorbladeren van de catalogi en boeken met zijn werk, klinkt het verwonderd vloe-kend: ‘Hoh. Dat ik grijs ben geworden, ja?! (zucht) Maar we hebben nog genoeg, we hebben nog ge-noeg te doen. Als ik door mijn boeken ga, denk ik: “Verdorie, Bervoets! Hebt u dat allemaal gemaakt? U bent toch wel een vreemden mensch geweest.” Eigenlijk ben ik nooit ik geweest, denk ik. Ik ben een mens ge-weest die altijd onderweg was. En zo wil ik ook eindigen. Al sla ik er totaal naast, dan. Dat iedereen zegt: “Allez, dat kan nu toch niet meer.” Of dat ze denken: “Nu is hij helemaal flip-pé.” Dat is ook weer mooi dan. En daar zal het op eindigen. Wat zij niet

37

AaBbPp / A DOG REPUBLIC & RAM RADIOARTEMOBILE / Sander Breure and Witte van Hulzen / Andrea BUttner / Jan Fabre / Michael Fliri / Chiara Fumai / Johan Grimonprez / Fa brice Hyber / Rabih Mroue / Ana Prvacki / Michael Rakowitz / Gilad Ratman / Albert Serra / Slavs and Tatars /Nedko Solakov / Javier Tellez / Grazia Toderi / An van. Dienderen / Angel Vergara / Gilberto Zorio

CONTOUR 7 Film, video, installaties op bijzondere plekken in Mechelen

,

Utopie voor de gekDat de hofnar en de zot zich de snedigste kritiek kunnen veroorloven, is een eeuwenoud cliché. Ook de Neder-landse humanist Desiderius Erasmus was zich hiervan bewust toen hij zijn Lof der Zotheid schreef. Hij wisselde hierover per brief van gedachten met More, wat onge-twijfeld ook sporen naliet in diens Utopia, een scherpe en ironische kritiek op het Europa van toen.

More’s kritiek was vijfhonderd jaar geleden erg pran-gend, maar is vandaag nog steeds relevant. Denk maar aan de potentiële grexit en de grauwe eurocrisissen die ons boven het hoofd hangen. Het woord ‘utopie’ – een woord dat we aan More te danken hebben – draagt een zekere onhaalbaarheid in zich. Een utopie is een wens die op vervulling blijft wachten. Wat de zin en onzin van utopisch denken dan precies is, wordt bij CONTOUR 7 binnen het luik Fooling Utopia uitgediept.

CONTOUR 7

Tot 08.11.2015Binnenstad Mechelen

www.contour7.be

© S

tijn

Swin

nen

3 9

CONTOUR 7 bezoeken is een even spannende als ont-spannende manier om hedendaagse beeldende kunst van internationaal niveau te ontdekken. Je maakt een stadswandeling door de Mechelse binnenstad en komt op verschillende locaties film, video, installaties en perfor-mances tegen. Bij het startpunt van CONTOUR 7 vind je de ticketbalie en een bar. Je kan er ook de CONTOUR 7-applicatie op je smartphone laden.

A c a d e m i e M e c h e l e n M i n d e r b r o e d e r s g a n g 5

De Engelse humanist en filosoof Thomas More werd in zijn tijd door velen beschouwd als een martelaar, door anderen als een monster. Wat er ook van zij, More was voor op zijn tijd. Tijdens zijn verblijf in Vlaanderen in de zomer van 1515 bezocht hij niet alleen Mechelen, maar schreef hij ook het grootste deel van Utopia, zijn boek over de ideale staat. CONTOUR 7, de zevende editie van de tweejaarlijkse Biënnale voor Bewe-gend Beeld, is opgedragen aan Thomas More. Curator van deze editie is Nicola Setari.

CONTOUR 7 brengt eenentwintig nationale en internati-onale kunstenaars samen. Inhoudelijk zijn er twee luiken, die verwijzen naar zowel het menselijke als het intellec-tuele traject dat More exact vijfhonderd jaar geleden in Mechelen aflegde. De kunstenaars vonden inspiratie bij enerzijds monsters en martelaren en anderzijds utopieën van vroeger en vandaag.

Monsters, martelaren en mediaIn het verleden gebruikten zowel fictieve als reële mon-sters en martelaren Mechelen als decor. Zo teisterde de klopgeest Oude Rode Ogen, door Mechelaars beter gekend als De Nekker, volgens volkslegendes uit de zeventiende eeuw de stad door onschuldige kinderen te ontvoeren. Waarom verhalen we over zulke monsters? Omdat ze raken aan onze diepste angsten? Of omdat ze ons waarschuwen voor een gruwe-lijke toekomst? Tijdens de Tweede Wereldoorlog vonden in Mechelen in ieder geval echte gruwelen plaats, toen Kazerne Dossin door nazi-Duitsland werd ingezet als doorgangskamp bij de deportatie van Joden en Ro-mazigeuners naar Auschwitz. In tegenstelling tot monsters herinneren martelaren ons eraan dat mensen in staat zijn hun geloof zo radicaal te omarmen dat ze zelfs hun leven ervoor willen offeren.

Het onderscheid tussen monsters en martelaren ver-vaagt echter snel als ze in de informatiedraaikolk van de huidige massamedia verdwijnen. De kunstwerken die in het luik Monsters, Martyrs and Media getoond worden, bezetten letterlijk en figuurlijk de historische binnenstad van Mechelen.

© S

tijn

Swin

nen

© G

ilber

to Z

orio

4 0

Het parcours brengt je eerst naar het Cultuurcentrum Mechelen, dat zich tegenover het startpunt bevindt, op de plek waar vroeger het minderbroedersklooster met zijn binnenhof, gastenverblijven en ziekenvertrekken stond. In 1796 werd de orde van de minderbroeders verjaagd, maar de zeventiende-eeuwse kerk herinnert nog aan hun aanwezigheid.

Cultuurcentrum Mechelen huisvest onder meer werk van Gilberto Zorio, een van de kunstenaars die eind jaren zestig in Italië aan de wieg stond van de Arte Povera-be-weging. Zijn È Utopia, La Realtà, È Rivelazione uit ’71 is een installatie waarbij een fluorescerende tekst wordt weergegeven in een veranderende context. Door de belichting van blauw in wit te veranderen en vervolgens in duisternis te laten overgaan, wordt gespeeld met de betekenisvorming van een zin.

C u lt u u r c e n t r u m M e c h e l e n M i n d e r b r o e d e r s g a n g 5

© S

tijn

Swin

nen

© Rabih Mroué

41

De Vlietenkelder gaat tijdens CONTOUR 7 een interessante dialoog aan met hedendaagse beeldende kunst. In Old House gaat Rabih Mroué na wat geheugen betekent en hoe ons hoofd zich dingen herinnert, of opnieuw uitvindt. Dit wordt geplaatst tegenover een beeld van een huis dat steeds weer instort en, door te spelen met de chronologie van de montage, terug recht komt.

De Vlietenkelder is een ondergronds gangencomplex dat ontstond toen in de zestiende eeuw een oud stadska-naaltje overwelfd werd. Het was sindsdien een plek voor akelige monsters, maar ook een kelder waar men tijdens de Tweede Wereldoorlog kon schuilen voor het oorlogs-geweld. De site onderging in 2012 een grondige restau-ratie en wordt uitzonderlijk opengesteld voor individuele bezoekers.

D E V L I E T E N K E L D E R I J Z E R E N L E E N

© S

tijn

Swin

nen

© S

tijn

Swin

nen

© S

ande

r B

reur

e &

Witt

e va

n H

ulze

n© J

an F

abre

4 2

De in Kazerne Dossin getoonde werken bevatten een expliciete verwijzing naar monsters en martelaren. The Shores of An Island I Only Skirted is een video-installatie van het Amsterdamse kunstenaarsduo Sander Breure en Witte van Hulzen. De rustige beelden van een onschuldig natuurlandschap werden opgenomen op

Het Hof van Busleyden dateert van het begin van de zestiende eeuw en is ongetwijfeld een van de mooiste plekjes van Mechelen. Van Busleyden had als mecenas en humanist een nauwe band met Erasmus én More. More schreef zelfs een gedicht over de schoonheid van het Hof van Busleyden. Het is dus geen toeval dat deze plek de Biënnale ontvangt die aan hem is opgedragen.

Deze voormalige legerkazerne, in 1756 ge-bouwd door Maria Theresia van Oostenrijk, werd tijdens de Tweede Wereldoorlog door nazi-Duitsland gebruikt als doorgangskamp. In 2012 opende naast de oude Kazerne Dossin een museum met dezelfde naam. De historische con-text van deze site is voor de kunstenaars van de Biënnale een grauwe maar interessante voedings-bodem. De monsters en martelaren uit de zwarte pagina’s van de geschiedenis dwalen er tijdens CONTOUR 7 weer even rond.

Je kan niet alleen rondwandelen in het huis waar More ooit verbleef, maar je kan er ook hedendaagse kunst bekijken. Zo toont Jan Fabre in het Hof van Busleyden twee modellen van zijn bekende beeldhouwwerk Searching For Utopia, dat de volhardende kunstenaar weergeeft tijdens zijn schijnbaar trage en moeizame zoektocht naar een utopie. Daarnaast toont Fabre ook een speciaal voor CONTOUR 7 geproduceerd videowerk, waarin hij zijn performance Hommage aan Thomas More uit 1977 herhaalt.

H o f va n B u s l e y d e n Frederik de Merodestraat 65 K a z e r n e D o s s i n G o s w i n d e S ta s s a r t s t r a at 1 3 5

© S

tijn

Swin

nen

4 3

De Noker is een voormalig veertiende-eeuws klooster waar ook zieken verzorgd werden. De site staat tot op vandaag in het teken van zorg: de hoofdzetel van welzijnsorganisatie Emmäus vzw is er gevestigd. De zorgvuldig gerestaureer-de kapel en de fabelachtige binnentuin van de Noker vormen het sluitstuk van CONTOUR 7.

het Noorse eiland Utøya, waar zich in 2011 een mon-sterlijke schietpartij voltrok die onder meer een reactie was tegen de immigratiepolitiek in Noorwegen. Deze beelden worden gecombineerd met archiefbeelden van Afrikaanse immigranten die, op zoek naar een betere toekomst, de oversteek naar Europa wagen.

De kapel waar ooit zieke burgers, pestlijders en geesteszieken kwamen bidden, is tijdens de Biënnale heel even het decor voor een hoogmis van de hedendaagse videokunst. Alles wat naar wijwater en kruisbeelden ruikt, werkt bij de Ita-liaanse kunstenares Chiara Fumai als een rode lap op een stier. Met The Book of Evil Spirits, een werk vol verwijzingen naar occulte en heidense rituelen, benadert ze de veertiende-eeuwse kapel met de nodige ironie. |A.K.

K a z e r n e D o s s i n G o s w i n d e S ta s s a r t s t r a at 1 3 5 D e N o k e r N o k e r s t r a at 6

© Chiara Fumai

De Academies voor Beeldende Kunsten van Ber-chem, Hoboken, Merksem en Wilrijk organiseren voor het vierde jaar op rij een tentoonstelling met eindejaarswerken van studenten. Het kunstmin-nend publiek krijgt op die manier een unieke kans om kennis te maken met een nieuwe lichting kun-stenaars. Alle werken die tijdens Viewmaster/Masterview in het monumentale Zuiderpershuis te zien zijn, doorstonden de strenge selectie van gastcurator Johan Pas. De kunsthistoricus, auteur en docent licht zijn zeer persoonlijke keuze toe.

Rieke Van Der Stoep, glasXS

Viewmaster/Masterview Johan Pas selecteert een nieuwe lichting kunstenaars

Voorgaande edities kenden teams van curatoren, met klin-kende namen als Jean Paul Van Bendegem, Annie-Mie Van Kerckhoven en Stef Kamil Carlens. Is het een eer om gevraagd te worden?Johan Pas: ‘Neen, een eer zou ik het niet noemen. Ik zie het als een opdracht, een uitdagende job die concentratie vergt, en tijd.’

Welke criteria hanteerde je bij de selectie van de werken?‘Geen enkel criterium, behalve kwaliteit. Ik wilde het niet te rationeel of intellectueel benaderen. Ik wilde me zoveel mogelijk laten verrassen. De selectie is dus gemaakt op basis van gut feeling. Zo’n uitgesproken subjectieve keuze valt misschien niet bij iedereen in de smaak. Wel heb ik

44

getracht werken te selecteren uit een brede waaier aan kunstdisciplines. Er zitten sculpturen tussen, glas, kera-miek, installaties, video, zelfs mode.’

Kreeg je carte blanche?‘Ja, ik had volledige vrijheid. Het was bijvoorbeeld niet zo dat er een minimaal of maximaal aantal werken tentoon-gesteld moest worden. Ik wilde er zeker geen schoolvoor-stelling van maken en niet aan positieve discriminatie doen onder het mom van: “Ach, het zijn maar studentjes.” Dus ik ben streng en selectief geweest. Ik had zelfs al een plan B bedacht. Voor het geval ik niks goed genoeg zou vinden! Dan had ik het hele Zuiderpershuis volgepropt en sim-pelweg alles getoond! Gelukkig zat er voldoende kwaliteit tussen, anders was het een antitentoonstelling geworden.’

Hebben de studenten hun werk aan je voorgesteld? Ben je een dialoog met hen aangegaan?‘De selectie is blind gemaakt. Ik wilde zelfs de naam van de kunstenaar niet weten. Een dialoog kan afleiden. Ik zit vaak in jury’s. Als mensen hun werk verbaal moeten toelichten, presenteert de een zichzelf natuurlijk beter dan de ander. Nu kon ik met onbevangen blik kijken, een heel frisse ma-nier van werken. Op de vernissage zal ik wel een paar keer verrast worden als ik de kunstenaars ontmoet. Omdat ze jonger of ouder zijn, meer introvert of juist meer extravert dan ik, op basis van hun werk, had verwacht.’

‘Ik was verrast door de maturiteit van sommige werken. Er zitten zonder twijfel kunstenaars tussen die volwassen werk maken. Tegelijkertijd liep het niveau van de werken ontzettend uiteen. Bij het KASK, waar ik doceer, ben ik gewend aan een meer homogeen niveau. Hier ging het echt alle kanten op: van rotzooi tot topwerk. Uiteindelijk heb ik uit honderden kandidaten zo’n vijftien tot twintig studenten geselecteerd, soms met één groot werk, soms met een ensemble van werken.’

Hoeveel van de exposanten kunnen straks leven van de kunst, schat je?‘Tja ... dat is van veel factoren afhankelijk. Puur op ar-tistieke merites red je het niet. Je moet handigheid heb-ben, kunnen netwerken. Alle kunstenaars in deze expo-sitie hebben het potentieel om hun plaats te vinden in de kunstwereld, maar hebben ze ook de werklust, de moed, de overtuiging, het vereiste masochisme?’

Masochisme?‘Jazeker, de bereidheid om jezelf te grabbel te gooien, om je beledigingen te laten welgevallen en om met moeite en pijn obstakels te overwinnen. Dat is net zo belangrijk als het talent dat hier getoond wordt.’ | J.T.

Jeffe Van Hoof

‘Puur op artistieke merites red je het niet’

Speelde de expositieruimte, het Zuiderpershuis, een rol bij de selectie?‘Je kan er niet omheen dat het Zuiderpershuis een ruig, industrieel gebouw is, veel ruwe planken, veel baksteen. Het is zeker geen white cube. Hoewel ik geloof dat goede kunst overleeft in de meest barre omstandigheden, kwam er toch veel pas- en meetwerk kijken bij het indelen van de expo. Je moet uitkijken dat werken niet te visueel kwets-baar zijn ten opzichte van de omgeving. Daarom heb ik vaak brutale werken gekozen die een dialoog aankonden met de ruimte.’

Krijgen bezoekers werk te zien van studenten met talent, of van volgroeide kunstenaars?

Viewmaster/Masterview12.09-13.09.2015 en 19.09-20.09.2015Zuiderpershuis, Waalse Kaai 14,Antwerpen

45

Ik, zigeuner. De reizen van Jan YoorsFototentoonstelling

In De Loods, de oude bagageloods in het Red Star Line Museum, is vanaf eind september een selectie van het fotografisch en filmisch werk van de Antwerps-New Yorkse kunstenaar Jan Yoors te zien.

Geboeid door diversiteitJan Yoors werd in 1922 in Antwerpen geboren als zoon van brandglasschil-der Eugeen Yoors en dichteres-acti-viste Magda Peeters. Op twaalfjari-ge leeftijd kwam hij in contact met Romzigeuners die in de buurt van Antwerpen hun kamp hadden opge-slagen. Hij sloot zich bij hen aan en begon grote delen van het jaar – mét toestemming van zijn ouders – rond te trekken. Yoors nam een camera mee en documenteerde zijn reizen en de levensstijl van de Roms. Tij-dens de Tweede Wereldoorlog sloot hij zich aan bij het verzet. Zijn op-dracht was om zigeuners bij anti-Duitse activiteiten te be-trekken.

Na de oorlog belandde Yoors via Groot-Brittannië in New York, waar hij naam maakte als tapijtkunstenaar en ge-boeid raakte door de grote etnische diversiteit in de stad. Hij zag New York daarbij eer-der als een etnisch lappende-ken dan als het voorbeeld van de Amerikaanse melting pot. Yoors maakte hierover een fotoboek en een filmdocumentaire. Deze uitzonderlijke tijdsdocumenten dragen beide de titel Only One New York.

In het decennium voor zijn dood in 1977 reisde Yoors verschillende keren terug naar Europa om er zijn oude zigeunerkennissen op te zoe-ken. Over zijn leven bij de zigeuners schreef hij twee boeken: Wij Zigeuners (The Gypsies) en Een volk op doortocht (Crossing. A Journal of Survival and Re-sistance in World War II).

Verborgen en kwetsbare werelden Voor Ik, zigeuner. De reizen van Jan Yoors selecteerde fotograaf Koen Broos zo-wel foto’s van Yoors’ reizen met de Romzigeuners in de jaren dertig en zijn latere reizen naar Europa als fo-to’s van de etnische gemeenschappen in het New York van de jaren vijfig. Ook de film Only One New York wordt getoond. De beelden geven een inkijk in Yoors’ fascinatie voor wat hij zelf ‘minoriteiten’ noemde en tonen zijn talent om te infiltreren in verborgen en kwetsbare werelden zonder er vol-ledig in op te gaan.

RandprogrammaIn het kader van Ik, zigeuner. De reizen van Jan Yoors organiseert het Red Star Line Museum van oktober 2015 tot maart 2016 zes lezingen die dieper ingaan op tentoonstellings-thema’s, vijf avondopeningen met muzikale omlijsting en vier workshops straatfotogra-fie met jongeren. |A.K.

Ik, zigeuner. De reizen van Jan Yoors25.09.2015-10.04.2016 Red Star Line Museum Montevideostraat 3, Antwerpenwww.redstarline.be

Jan

Yoor

s

4 6

Jan

Yoor

s

4 7

UpdateAgendatips voor de herfst

aan de basis lagen van de Kempen-se musea en heemkundige kringen. De tentoonstelling die vorig jaar in het Taxandriamuseum in Turnhout werd getoond, krijgt nu een spin-off in Hoogstraten. De opstelling wordt aangevuld met lokale elementen.

Tot 29.11.2015Begijnhof 9, Hoogstratenmuseum.hoogstraten.be

D O C U - P R E S S 5 - K atj a M at e rF r a n s M a s e r e e l C e n t r u mHet Frans Masereel Centrum nodigde de Nederlandse fotogra-fe Katja Mater uit als artist in residence. Tijdens haar verblijf experimenteerde Mater voor het eerst met grafiek. Ze onderzocht hoe haar fotografische praktijk in een ander medium overleeft, hoe deze verandert en welke parallellen er zijn. Maters grafiek lijkt medita-tief. De prints (zie pagina 47) geven een beeld van de tijd die voorbijging tijdens het maken en tonen hun eigen ontstaansgeschiedenis. In de tentoonstelling worden deze nieuwe werken gecombineerd met bestaand werk en een inkijk in het creatiepro-ces van Mater.

Tot 01.11.2015Masereeldijk 5, Kasterleewww.fransmasereelcentrum.be

V o n d s t e n v e r t e l l e n . A r c h e o l o g i s c h e pa r e l s u i t d e A n t w e r p s e K e m p e n S t e d e l i j k M u s e u m H o o g s t r at e n Archeologisch speurwerk in de schrale zandbodems van de Kem-pen leverde de afgelopen twee eeuwen behoorlijk wat nieuwe inzichten op. Vondsten vertellen laat enkele topvondsten uit de Kempen ‘aan het woord’. Ze vertellen over de vroegere bewoners, over ontdekkers en erfgoedpioniers. Waren deze erfgoedpioniers we-tenschappers of gewoon ordinaire schattengra-vers? Archiefstukken en verhalen schetsen een beeld van Walterus Van Genechten, Eu-geen Surinx, Louis Stroobant en Gus-taaf Aerts. Er wordt getoond hoe ze te werk gingen en hoe hun collecties

O n e A r m e d M a n - M o n s t e rOne armed man is een kunstexpo met live performances, muziek en feest. Vijftig kunstenaars werden gese-lecteerd met werk rond het thema ‘monsters’. Uiteenlopende kunst-vormen komen aan bod: grafiek, installatie, performance, illustratie, video, kostuum, juweelontwerp, fotografie ... Kan je op 21 oktober niet aanwezig zijn bij de opening? Tot 8 november 2015 is de expo elk weekend overdag open, met verschillende evenementen voor jong en oud.

21.10-8.11.2015

Hofstraat 15, 2000 Antwerpenwww.onearmedman.be

3 0 j a a r W I T Z L I - P O E T Z L IOp 30 september 2015 viert café WITZLI-POETZLI zijn dertigsteverjaardag. Voor de gelegenheid werd aan een veertigtalkunstenaars onder de klanten gevraagd om een kunstwerk te

maken ter ere van de verjaardag.Elke laatste zaterdag van de maand opent een nieuwe expo met dezewerken op de eerste verdieping en wordt er bij wijze van editieeen bierviltje van uitgebracht.

30.09.2015-30.09.2016Blauwmoezelstraat 8Antwerpen

N a r c i s s e T o r d o i rM u s e u m P l a n t i n -

M o r e t u s / P r e n t e n k a b i n e t

In 2014 organiseerde het Museum voor Hedendaagse Kunst

Antwerpen een suc-cesvolle tentoonstel-ling met werk van

Narcisse Tordoir. Antwerpen heeft

toen een van de monumentale schilderijen uit de reeks The Pink

One Armed Man

48

Spy aangekocht voor zijn stedelijk kunstpatrimonium. Tordoir schonk vervolgens vier tekeningen uit de-zelfde reeks aan het Prentenkabinet. Dit najaar presenteert Tordoir deze tekeningen en andere werken in de historische ruimten van het Museum Plantin-Moretus. De oude bibliotheek is de uitgelezen plaats om zijn monumentaal werk te confronteren met de historische context van het museum. Daarnaast selecteert Tordoir tekeningen en prenten uit het Prentenkabinet die hem aanspreken en inspireren.

20.09.2015-03.01.2016Vrijdagmarkt 22, Antwerpenwww.museumplantinmoretus.be

D u i z e n d b o m m e n e n g r a n at e n . S o u v e n i r s u i t d e l o o p g r av e nK i j k d e p o t M A S Bomscherven en granaathulzen worden vazen, uurwerken en briefopeners. Trench art staat voor (kunst)voorwerpen die door solda-ten, krijgsgevangenen en burgers gemaakt zijn uit oorlogsmateri-aal. Ontdek in het Kijkdepot dit boeiend maar weinig bekend deel uit de rijke collectie van het MAS. En achterhaal de geladen betekenis van deze souvenirs, die in de dode uurtjes aan het front gemaakt wer-den als persoonlijk aandenken, voor verkoop of ruil.De mini-expo biedt een apart per-spectief op de historische foto’s van Exodus. Op de vlucht voor de oorlog in de MAS-Wandelboulevard. Samen brengen zij een beklijvend verhaal. |A.K.

Tot 18.10.2015Hanzestedenplaats 1, Antwerpenwww.mas.be

Narcisse Tordoir in de bibliotheek van het Museum Plantin-Moretus/Prentenkabinet

Souvenirs uit de loopgraven, Kijkdepot MAS

49

Peter Imhoff, alias Petrus Alamire, werd rond 1470 geboren in Neu-renberg, waar hij werd opgeleid tot musicus en scribent. In het zog van zijn handeldrijvende familieleden reisde hij naar de Lage Landen en vervaardigde er luxueuze muziek-handschriften voor Margaretha van Oostenrijk en aartshertog Karel, de latere keizer Karel V. Alamire was ondernemer, spion voor Hendrik VIII en koerier voor Erasmus en andere humanisten. Bovendien on-derhield hij persoonlijke contacten met verschillende Europese hoven en met machtige handelaars en bankiers. Zijn muziekhandschriften raakten verspreid over heel Europa.

De sprankelende muziekhandschrif-ten die Alamire vijfhonderd jaar geleden in zijn atelier in Mechelen maakte, vormen het uitgangspunt van een uniek project. Van 51 hand-schriften, die een schat aan polyfone composities uit heel Europa her-bergen, maakte het Alamire Digital Lab digitale beelden.

Klank- en beeldsensatieTijdens de tentoonstelling Petrus

Alamire. Meerstemmigheid in beeld in de Antwerpse kathedraal staan zeven bijzondere boeken centraal: het imposante en prachtig verluchte Mechels koorboek uit het Stadsar-chief van Mechelen en zes hand-schriften – daaronder het liedboek van Margaretha van Oostenrijk en de Occo-codex – uit de Konink-lijke Bibliotheek in Brussel. Deze zeven boeken bevatten religieuze en profane muziek, en het oeuvre van drie generaties componisten uit de vijftiende en zestiende eeuw.

De tentoonstelling laat de bezoeker niet alleen kennismaken met de handschriften, maar ook met de machthebbers, componisten en musici van rond 1500. Bovendien dompelt ze hem op een verbluffende manier onder in de klankwereld van de vroegzestiende-eeuwse meer-stemmigheid dankzij de ingenieuze media-installatie van kunstenaar Rudi Knoops.

De Lage Landen, toen en nu‘In de Antwerpse kathedraal tonen we manuscripten en beeldende kunst uit die tijd, én je beluistert

er de muziek’, benadrukt directeur Bart Demuyt van AMUZ en de Alamire Foundation. ‘Dat maakt deze tentoonstelling interessant voor een ruim publiek. De polyfone stukken die je hoort, weerklonken vijfhonderd jaar geleden op precies dezelfde plek. De tentoongestelde muziekhandschriften werden tijdens de liturgie écht gebruikt.’

‘Het topniveau van de werken en het vakmanschap dat toen in de Lage Landen bestond, maken we tastbaar dankzij vakmanschap van vandaag’, vervolgt Demuyt. Muziek-handschriften zijn moeilijk tentoon te stellen – je kan telkens maar een pagina laten zien – maar dankzij de gedigitaliseerde manuscripten en de fantastische multimedia-installatie kan je zowel visueel als auditief aan-genaam grasduinen.’ | W.D.H.

Petrus Alamire. Meerstemmigheid in beeldTot 22.11.2015 Onze-Lieve-Vrouwekathedraal Antwerpen www.amuz.be

‘De polyfone stukken die je hoort, weerklonken vijfhonderd jaar geleden op precies dezelfde plek’

Rust, zuiverheid en perfectie: meerstemmige of polyfone muziek uit de Lage Landen stond vijf eeuwen geleden hoog aangeschre-ven in Europa dankzij componisten

als Josquin des Prez en Pierre de la Rue. Hun werk werd verzameld in prachtig verluchte muziekhand-schriften, vervaardigd in het atelier van Petrus Alamire.

In de kathedraal van Antwerpen worden deze ingeweken Mechelaar, zijn muziek en zijn tijd loepzuiver in klank en in beeld gebracht.

Engelen in je oorEen najaar vol laatmiddeleeuwse polyfonie

50

‘De polyfone stukken die je hoort, weerklonken vijfhonderd jaar geleden op precies dezelfde plek’

Vanaf 25 september 2015 elke vrijdag en zaterdag voorstellingen en concerten in Antwerpse theaters en concertzalen tegen halve prijs.Wisselstraat 12 (hoek Grote Markt) – 2000 Antwerpen www.lastminuteticketshop.be

Wedstrijd 100% EXPO – nummer 11Oplossing: Antwerp ArtDe winnaars zijn: Hugo Van Tricht (Schoten), Danny Donkers (Vosselaar), Bob Hanzen (Brecht), Hans François (Borgerhout), Sofie Bernaerts (Overpelt). Zij ontvangen een exemplaar van het kunstboek Omens van Jan Vanriet.

1 Rust, zuiverheid en perfectie zijn kermerkend voor deze muziek

2 Antwerpenaar die van het gebouw van de Antwerpse Waterwerken een museum maakt

3 Vader van Stella4 Antwerps tapijtkunstenaar die geboeid was door

Romzigeuners5 Curator van de tentoonstelling Viewmaster/

Masterview6 Kunstenaar die een vogel liet landen7 Uitverkoren fotograaf8 Biënnale voor Bewegend Beeld9 Kunstenaar in verandering10 Vertikale kleurenbalken vertolken bij deze

kunstenaar tempowisselingen in de muziek11 Kunstenaar die blind werkt

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

Mail het woord dat we zoeken voor 1 december 2015 naar expo@100procentcultuur.be en maak kans op 5x1 pakket met catalogi van de jaarlijk-se kunstexpositie One Armed Man. Elke catalogus geeft een overzicht van de kun-stenaars die exposeerden tijdens One Armed Man: Pin-Up (2013), The Year 2525 (2014) en Monsters (2015). Het pakket is voor je samen-gesteld door DOP-platform. Meer informatie www.onearmedman.beVergeet niet je adres te vermelden.

S P E E L E N W I N

SHOW

ACCATTONE WIM CATRYSSECÉLINE CONDORELLIJAN DE COCKFERRY ANDRÉ DE LA PORTEWILLEM DE ROOIJKOENRAAD DEDOBBELEERMAATSCHAPPIJ DISCORDIALILI DUJOURIEKERSTEN GEERSAGLAIA KONRADGERMAINE KRUIP

GABRIEL KURIVALÉRIE MANNAERTSKATJA MATERJOSIAH MCELHENYMANFRED PERNICEBAS SCHEVERSSANTIAGO SIERRASTEVE VAN DEN BOSCHKOEN VAN DEN BROEKJOEP VAN LIEFLANDPHILIPPE VAN SNICK

Curated by Wouter Davidts, in collaboration with Philip Metten and Mihnea Mircan

THEC

ORNER

EXTRACITY.O

RG

Opening 11.09.2015 | 19:00 On view at the same time: 'No blossom no moonlight' and 'Farah Atassi'

Eikelstraat 31 - 2600 Antwerpen-Berchem

12.09.2015—06.12.2015

Extra City