1

ImplementatieImplementatie van van

BIMBIMin het in het architectenbureauarchitectenbureau

IPC voor architecten / IPC voor architecten / CollectiefCollectief project BIMproject BIMWorkshop 1 Workshop 1 –– 10 10 novembernovember 20102010

ProgrammaProgramma

11.00 Kennismakingsrondje11.30 Terugkoppeling ervaringen BIM

Quickscans11.45 Wat is BIM?

t d k / i t t+ stand van zaken / ervaringen tot nu

12.30 Lunch

13.30 Wat vraagt BIM in projecten?Consequenties op bureauniveauHoe kun je ermee aan de slag?

ProgrammaProgramma

14.30 Werkgroepsessies ‘implementatiestrategie’ eigen bureau

15.30 Terugkoppeling werkgroepen

16 30 P l d k h16.30 Programma volgende workshops 16.45 Werkgroepsessies ‘ontbrekende

onderwerpen / prioriteiten’

17.30 Maaltijd

18.30 Terugkoppeling werkgroepen, afspraken, sluiting (19.00 uur)

KennismakingsrondjeKennismakingsrondje

• Dik Spekkink

adviesbureau voor bouwprocesinnovatieadviesbureau voor bouwprocesinnovatie

KwaliteitszorgKwaliteitszorgBouwprocesinnovatieBouwprocesinnovatieICTICT--beleidbeleid in de in de bouwbouwArbeidsomstandighedenArbeidsomstandigheden

(o.a. implementaties kwaliteitssystemen)(o.a. Standaardtaakbeschrijving DNR)

(o.a. BIM-implementaties)(o.a. cursus V&G coördinatie)

Terugkoppeling BIM Terugkoppeling BIM QuickscansQuickscans

• Geen inhoudelijke behandeling resultaten...

• ... maar: wat vond je ervan?

Bouwen is communicerenBouwen is communiceren

• Bouwproject: samenwerkingsverband van veel participanten …

• … die samen één product leveren …• en daartoe heel veel informatie moeten• … en daartoe heel veel informatie moeten

uitwisselen

2

Ideaalbeeld Ideaalbeeld bouwprocesbouwproceseenduidige definitie

foutloze communicatie

probleemloze planning

perfecteinformatie

overdracht

opdrachtgever

architect

constructeur

W-adviseur

aannemer

E-installateur

W-installateur

informatieoverdracht

Eigenlijk is het een wonder datW-adviseur

E-adviseur

Overige adv.

W-installateur

Onderaann. 1

Onderaann. 2

overheid

fabrikanten

groothandel

er uberhaupt iets goed gaat!

Bouwen is communicerenBouwen is communiceren

• In de communicatie gaat veel mis • Gebrekkige communicatie veroorzaakt 60%

van de faalkosten (1 à 3 miljard per jaar)• Steeds meer informatie wordt digitaal• Steeds meer informatie wordt digitaal

gegenereerd en uitgewisseld …• … maar computerprogramma’s “verstaan”

elkaar niet

Mensen moeten nog steeds de “vertaalslag” maken

Veel dubbel werk, grote kans op

fouten

Bovendien ……Bovendien ……

• Weten mensen wel altijd zeker wat er wordt bedoeld?

“BIM” kan een belangrijke bijdrage leveren

aan de oplossing

BIMBIM

• Bouwwerk Informatie Model• “Alle” informatie over een project in één

digitaal model van het bouwwerkW dt l 30 j ‘ d d’• Wordt al 30 jaar over ‘gedroomd’

• Ontwikkeling recentelijk in stroomversnelling– Programmatuur en apparatuur kunnen het aan– Benodigde afsprakenstelsels komen beschikbaar– (Buitenlandse overheids-)opdrachtgevers

schrijven het voor– Bouw Informatie Raad (BIR) stimuleert

implementatie in Nederland

BIM, een definitieBIM, een definitie

• BIM is een methodiek, waarbij men zorgdraagt dat alle relevante informatie gedurende de hele levenscyclus wordt

l b k b h dopgeslagen, gebruikt en beheerd, ondersteund door een digitaal (3D) gebouwmodel

– Alle partijen die betrokken zijn bij het bouwproces, werken met dezelfde informatie

– De informatie is continu beschikbaar en altijd actueel

Bron: deBIMspecialist

3

BouwwerkBouwwerkInformatieInformatie

Programmavan Eisen

Ontwerp- Tekeningen- Berekeningen

Haalbaarheidsonderzoek

Regelgeving

worden gerealiseerd door:

leiden tot:

48

22,8

6 6 6 6 6 6 6 6

7,8

7,8

7,2

2

D

B

A

C

1 3 4 5 6 7 8 9

A'

C C'

first floor

A

Visualisatie

Constructie- Tekeningen- Berekeningen

Waarom moet je dit als architect willen?

InformatieInformatieModelModel

worden getoetst met:

hebben referenties met:

Installaties-Tekeningen- Berekeningen

Simulaties- Klimaat- Daglicht, geluid - Brand / rookverspreiding- Energiegebruik

Technische specificaties“Virtueel

bouwen”

Facility Management

Beheer &onderhoud

1994: “Strategie Bouwinformatica”1994: “Strategie Bouwinformatica”

• Adviesraad TechnologieBeleid Bouwnijverheid(ARTB, voorganger van Regieraad Bouw)

“De partij die straks “De partij die straks de digitale informatiestromen in de bouw de digitale informatiestromen in de bouw weet te sturen, is spekkoper”weet te sturen, is spekkoper”

architect heeft prima uitgangspositie

Stand van zaken in vogelvluchtStand van zaken in vogelvlucht

• 80% van de BNA-architecten op enigerlei wijze bezig met 3D/BIM• In eerste instantie intern

• Ingenieursbureaus volgen snel• Vooral nog 3D modelleren

• Koppelingen met andere software nog gering

• Grote aannemers lopen voorop met ‘virtueel bouwen’ • Koppeling met planning: “4D”

• 3D-ondersteunde samenwerking in projecten nog mondjesmaat• … maar snel groeiend

VoorbeeldprojectVoorbeeldproject

Meander Medisch Centrum100.000 m2

4.000 ruimten

VoorbeeldprojectVoorbeeldproject

Ouderenhuisvesting ‘De Veste’Wonen en gezondheidszorg

Voorbeeldproject(en)Voorbeeldproject(en)

VU Medisch CentrumOnderzoek & Diagnostiek

+ Jeroen Bosch Ziekenhuis

4

VoorbeeldprojectVoorbeeldproject Meander Meander –– het proceshet proces

• Gebruik 3D/BIM was eis van opdrachtgeverBegon met 3D ‘getekend Programma van Eisen’Wil straks 3D model van het gebouw ‘as built’

• Opdrachtgever betaalt ‘inleereffecten’ architect• Aantal participanten werkt in één model• Na 4 jaar: nog steeds één model/database• Model bij aanbesteding beschikbaar gesteld

De Veste De Veste –– het proceshet proces

• 3D modelleren door architect uitbesteed aan specialist• Alle communicatie via een project web applicatie …• … en verder ondersteund door workflow management

systeem

Praktijkervaringen, Praktijkervaringen, de ‘snelle’ voordelende ‘snelle’ voordelen

• Opdrachtgever/gebruiker (maar ook alle andere betrokkenen) krijgt veel meer inzicht

• Klant wordt volwaardig lid van het ontwerpteam• Toetsrondes, gebruikersoverleg en

goedkeuringen gaan veel sneller

Ondersteuning gebruikersoverlegOndersteuning gebruikersoverleg

Auditorium

• Real time toetsing van het ontwerp aan het PvE

5

• ‘Clash control’ spoort discrepanties in deelontwerpen vroegtijdig op

• Vinger aan de financiële pols door gekoppeldebegrotingen

Stukslijsten (bijv. labmeubilair)Stukslijsten (bijv. labmeubilair)

Ook handig voorfacility management!

Alle tekeningen zijn altijd consistent!(architect + adviseurs)

Praktijkervaringen, de knelpuntenPraktijkervaringen, de knelpunten

Mogelijkheid beïnvloeden kosten/kwaliteitKosten van ontwerpwijzigingen

• Meer werk / beslissingen in vroege ontwerpfasen

VO DO TO PV UO / DV EXPL

Insp

anni

ng /

effe

ct

Traditionele ontwerpproces

BIM ontwerpproces

Kosten van OntwerpwijzigingenBIM proces

Meer praktijkervaringenMeer praktijkervaringen

• Grenzen tussen ontwerpfasen vervagen / vallen weg– Standaardbeschrijvingen van output per fase

kloppen niet meer– “Bouwen aan een 3D model is eigenlijk bouwen aanBouwen aan een 3D model is eigenlijk bouwen aan

een bestekmodel”– Traditionele honorariumverdeling past niet

• Onzekerheid over aansprakelijkheid– Eigendom van informatie, naspeurbaarheid van

beslissingen– Monika Chao: geen probleem, technisch oplosbaar

6

Nog meer praktijkervaringenNog meer praktijkervaringen

• In één 3D model werken verloopt nog moeizaam– Volledig nieuwe manier van denken en doen– Internet kan grote hoeveelheden data soms niet

aanaan

• Goede proces- en contractafspraken zijn absolute noodzaak– Wie is ‘eigenaar’ van welke objecten?– Wie moet wanneer welke informatie leveren? – Wie moet wanneer wat tekenen?– Hoe en wanneer breng je elkaar op de hoogte van

wijzigingen in het model– Wanneer noemen we het model een VO?

Programma-tuur regelt

dit niet voor je

Wie moet wanneer wat tekenen?Wie moet wanneer wat tekenen?

Citaten ‘ervaringsdeskundigen’ Citaten ‘ervaringsdeskundigen’

• “Succes hangt op dit moment ontzettend af van hoe goed mensen met elkaar kunnen opschieten”

• “Je zult met z’n allen moeten werken met een bepaalde bibliotheek van objecten, anders krijg je deelmodellen die niet op elkaar passen”

ZónderZónder uniforme objectenbiebuniforme objectenbieb

MétMét uniforme objectenbiebuniforme objectenbieb Wellicht ten overvloede:Wellicht ten overvloede:

• 3D modelleren ≠ 3D tekenen / ‘visualiseren’• 3D tekenpakket ≠ BIM• BIM ≠ “projectweb”

P j t b d l di it l d t i– Projectweb: delen van digitale documenten via gemeenschappelijke website

– BIM: delen van data via gemeenschappelijk digitaal model

Projectweb is wel goede opstap naar delen van data

7

Nog niet iedereen is eraan toeNog niet iedereen is eraan toe

Een constructeur:• Opdrachtgever ziet ‘t niet, wil het niet

– “Dit is helemaal niet wat ik heb gevraagd, we zitten pas in het VO!”zitten pas in het VO!

– Uiteindelijk wordt het goedkoper voor de opdrachtgever (door lagere faalkosten), maar in eerste instantie blijft het vechten voor een adequaat honorarium

• Aannemer kan het niet, gelooft het niet, vertrouwt de data niet– Wil het liefst gewoon bestek en tekeningen

• “Installatieadviseurs laten het afweten”

BIM: wat is het wel en wat is het niet?BIM: wat is het wel en wat is het niet?

BIM is wel:• Samenwerken• Informatie delen en

hergebruiken• Gebruik maken van

BIM is niet:• Ieder voor zich• Te koop• Alleen maar software

W k l k t kl• Gebruik maken van 3D modellen

• Informatie centraal opslaan• Levenscyclusbenadering• Beter communiceren• Hulpmiddel voor

procesoptimalisatie

• Werken volgens kant en klare, uniforme methodieken

• De oplossing voor alle problemen in de bouw

• Alles in één omvattend computerprogramma

• Een doel op zich

BIM BIM vraagtvraagt in in projectenprojecten::• Geïntegreerd ontwerpen

– Voordelen optimaal als alle relevante disciplines van meet af aan samenwerken

– Adviseurs moeten ‘conceptueel meedenken’– Deelontwerpen van verschillende participanten

moeten gelijke pas houden

• Transparant werken en bereidheid tot delen van (digitale) informatie – Ontwerpen wordt steeds minder een ‘black box’

BIM BIM vraagtvraagt in in projectenprojecten::Betrekken uitvoeringsdeskundigheid

– Uitvoerende partijen hebben andere view op het 3D model: “Virtueel bouwen”

Architect meet nettooppervlak

Aannemer wilbruto oppervlak

weten

VoorbeeldVoorbeeld

Constructeur: stabiliteitswand over

3 verdiepingen (één object)

Aannemer: ik bouw ‘m in drie keer (3 objecten)

BIM vraagt in projecten:BIM vraagt in projecten:

• Software applicaties die kunnen werken met de data uit het BIM– Op dit moment nog de grootste hindernis– Huidige praktijk: tientallen computerprogramma’sHuidige praktijk: tientallen computerprogramma s

die niet met elkaar “praten”– Nodig: gebruik van uniforme objectdefinities

(definities van ‘dingen’ en hun kenmerkende eigenschappen)

• “Oplossing” op dit moment: alle ontwerpteampartners hetzelfde 3D modelleringspakket

“Afspraken-stelsels”

8

Dé open uitwisselingsstandaard voor 3D objectinformatie: IFC

Van Van systeemgebondensysteemgebonden naarnaar openopen

open open standaardenstandaarden

‘gesloten systemen’:‘gesloten systemen’:uitwisseling softwareuitwisseling software--gebondengebonden

‘open ‘open systemensystemen’:’:uitwisselinguitwisseling systeemsysteem--onafhankelijkonafhankelijk

Onder andere “objecten-

bibliotheken”

IFC (Industrial Foundation Classes)IFC (Industrial Foundation Classes)

• Ontwikkeld door BuildingSMART– Wereldwijd consortium van softwareleveranciers,

opdrachtgevers, marktpartijen

• Definities van objecten j– door beschrijving van hun topologische en

geometrische eigenschappen

• Bijvoorbeeld: Deur – Breedte: …… mm– Hoogte: …… mm– Dikte: …… mm– Vrije doorgang: …… mm– Locatie: xyz t.o.v. referentiepunt

Het “objecttype” of “concept”

deur

Door projectgericht waarden in te

voeren, wordt het een uniek “object”

9

IFC vooralsnog beperktIFC vooralsnog beperkt

IFCInitiatief:STABU

“IFD Library for Building

SMART”

STABU

BuildingSMART: “Dit gaan wij niet doen!”

Basis: IFC

Van IFC Van IFC naarnaar IFD LibraryIFD LibraryDeur

– Breedte: …… mm– Hoogte: …… mm– Dikte: …… mm– Vrije doorgang: …… mm

Aanvulling:IFD Library

j g g– Locatie: …… t.o.v. referentie–– BrandwerendheidBrandwerendheid :: …… min…… min–– Geluidwerendheid: Geluidwerendheid: -- …… dB(A)…… dB(A)–– Kleur:Kleur: …… RAL…… RAL–– ………:………: …………….…………….–– ………:………: …………….…………….–– Fabrikaat:Fabrikaat: …………….…………….

In de loop van de tijd aanvullen met nieuwe

‘property sets’

Consequenties op Consequenties op bureauniveaubureauniveau

BeleidsaspectenBeleidsaspecten

• Niet zomaar een volgende stap in de automatisering

• Grootste innovatie in het vak in misschien wel 100 jaarwel 100 jaar

• BIM is uiterst strategische tool– Regisseur van het ontwerp- en bouwproces kan

zich niet permitteren om niet met BIM bezig tezijn

• Vraagt om beslissingen en betrokkenheid op directieniveau

CultuuraspectenCultuuraspecten

• BIM zal uitvoering architectenvak fors veranderen

• Integraal en geïntegreerd• Life Cycle denken• Life Cycle denken• Transparant werken en informatie delen

– Ontwerpen wordt steeds minder een ‘black box’

• Nieuwe werkwijzen, nieuwe bureaustandaarden

OrganisatieaspectenOrganisatieaspecten

• Nieuwe functies/rollen nodig– ‘BIM regisseur’ (beheer BIM in projecten)– Modelleur

• Grenzen tussen functies vervagen• Grenzen tussen functies vervagen– Waar eindigt het ontwerpen en begint het

modelleren? – ‘Real time’ ontwerpevaluatie– Gaat de architect zelf modelleren?

• Beheer BIM trekt andere taken aan– Ook grenzen tussen disciplines vervagen– Constructie- en installatietekeningen worden uit

het centrale model gegenereerd

10

OrganisatieaspectenOrganisatieaspecten

• Op termijn: geen separate bestekdocumenten of begrotingen meer– Alle info zit in het model– Consequenties voor functie-invulling vanConsequenties voor functie invulling van

bestekschrijver en kostendeskundige

• Interactief werken (in teamverband)– Enorme versnelling van het teamproces

(je bent al snel de bottleneck)– Real time ontwerpevaluatie– Enorme toename van (interne en externe)

informatie waar je liefst direct iets van moet vinden

Competenties Competenties

• “Tekenen” wordt moeilijker– Door koppeling van informatie aan het model

• Nieuwe vaardigheden / competenties– Tekenen is niet langer het trekken van lijnen– Tekenen is niet langer het trekken van lijnen,

maar het manipuleren van 3D objecten– 3D modelleren– Integraal ontwerpen– Life Cycle denken– Beheer en management van het BIM– Workflowmanagement– Samenwerken via project websites

Impact op businessmodelImpact op businessmodel

• Toepassing 3D/BIM katalyseert de ontwikkeling naar meer D&B-contracten

• Meer vaste samenwerkingsverbanden• Andere business modellen nodig• Andere business modellen nodig

– Goed BIM vertegenwoordigt meerwaarde voor uitvoeringsfase en beheerfase vermarkten!

– Selectie van ontwerpteams i.p.v. individuele adviseurs

– Andere klanten (die meerwaarde van je werk zien en voelen)

– ‘Integral Project Delivery’

Hoe kun je ermee aan de slag?Hoe kun je ermee aan de slag?

• Bepaal wat je wilt met BIM– Welke rol wil je als architect spelen in een

gedigitaliseerd bouwproces?

• Begin intern en ‘klein’ (little BIM)Begin intern en klein (little BIM)– Zo dicht mogelijk bij de bestaande werkwijze– Olievlekwerking– Eerst 3D modelleren, snel over naar ‘Quick Wins’

• Kies een pakket dat bij je past– Laat je niet leiden door ‘markt’ en marketing

• Wijs een ‘BIM trekker’ aan– Iemand die het leuk vindt en kan enthousiasmeren– Mandaat van de directie

Drie manieren van Drie manieren van samenwerken via BIMsamenwerken via BIM

1. Alle participanten werken letterlijk in één model

2 é d ll ( l ) k2. Eén modelleur (BIM specialist) verwerkt centraal alle informatie in een BIM

3. Werken met ‘aspectmodellen’

BouwwerkBouwwerkInformatieInformatie

Programmavan Eisen

Ontwerp- Tekeningen- Berekeningen

Haalbaarheidsonderzoek

Regelgeving

worden gerealiseerd door:

leiden tot:

48

22,8

6 6 6 6 6 6 6 6

7,8

7,8

7,2

2

D

B

A

C

1 3 4 5 6 7 8 9

A'

C C'

first floor

A

Visualisatie

Constructie- Tekeningen- BerekeningenWordt het dít of BIM BAM BOM?

Building Information Model (ontwerp)InformatieInformatieModelModel

worden getoetst met:

hebben referenties met:

Installaties-Tekeningen- Berekeningen

Simulaties- Klimaat- Daglicht, geluid - Brand / rookverspreiding- Energiegebruik

Technische specificaties“Virtueel

bouwen”

Facility Management

Beheer &onderhoud

Building Information Model (ontwerp)

Building Assembly Model (uitvoering)

Building Operation Model (exploitatie)

Moeten we – op termijn –niet willen…

11

Alle participanten in één modelAlle participanten in één model

• Meest ‘zuivere’ werkwijze, ideaalmodel• Vraagt zeer veel van de mensen, de

organisatie, de hardware en de software• In de praktijk nog (zeer) moeizaam• In de praktijk nog (zeer) moeizaam• Een constructeur:

– “Wanneer de architect een deuropening verplaatst, kan het zo maar zijn dat een draagmuur méé verschuift, zonder dat je het merkt”

• Sterke regisseursrol noodzakelijk• Wie beheert het model?

Eén Eén BIMBIM--specialistspecialist voert alle info invoert alle info in• BIM-specialist is zeer machtig• Stuurt de architect en adviseurs aan• Eenduidig versiebeheer mogelijk• (Relatief) onafhankelijk van de software van

ti i t

Diverse specialistische

bureaus bieden dit als participanten

– Hoe meer de modelleur digitaal kan overnemen, hoe beter

• Ontwerpende partners afhankelijk van de zorgvuldigheid en deskundigheid van BIM-specialist– Maar deze neemt aansprakelijkheid niet over!!

bieden dit als dienst aan

Werken met aspectmodellenWerken met aspectmodellen

• Architect en adviseurs modelleren separaat eigen deelontwerpen– Bouwkundig model, constructief model,

installatiemodel

• Periodieke clash controls• Periodieke clash controls– Clashes oplossen in gezamenlijke ontwerpsessies

• Alle clashes opgelost en iedereen tevreden: samenvoegen tot één model en ‘bevriezen’– Uitgangspunt voor uitwerking aspectmodellen in

de volgende ronde

• Model bevat in feite alleen gezamenlijke info• Wie heeft de regie?

Werken met aspectmodellenWerken met aspectmodellen

Bouwkundig BIM

ConstructiefBIM

“KernBIM”Data die voor 90%i IFC k d

Installatietechnisch BIM

KernBIM

Als regisseur van het ontwerpproces moet je

hier bovenop willen zitten

via IFC kunnen wordenuitgewisseld

WerkgroepsessieWerkgroepsessie

• Verdelen in groepen van 4 à 5 personen

• Vraagstelling:

Wat is voor mijn bureau de beste implementatiestrategie?

Programma volgende Programma volgende workshops workshops

12

WerkgroepsessieWerkgroepsessie

• Wat ontbreekt er in het conceptprogramma dat je wel behandeld wilt hebben?

• Prioriteiten: welk(e) onderwerp(en) moeten• Prioriteiten: welk(e) onderwerp(en) moeten het eerst aan de orde komen?

• 17.30 uur terug voor de maaltijd!

Opdracht voor de volgende keerOpdracht voor de volgende keer

1. Schrijf een ‘strategische beleidsnotitie’ voor de implementatie van BIM• Visie en marktstrategie• Waar wil je als bureau staan in eenWaar wil je als bureau staan in een

gedigitaliseerd bouwproces

2. Bepaal een aanpak voor de implementatie• Intern• Extern: wijze van samenwerken met

ontwerpteampartners via BIM

3. Stel een top 5 samen van competenties die het bureau moet ontwikkelen om invulling te geven aan het BIM-beleid

Opdracht voor de volgende keerOpdracht voor de volgende keer

• Stuur document uiterlijk ...... a.s. naar dik@spekkink.nl

• Bereid een presentatie voor van ca. 10 minutenminuten

• Presenteer antwoorden op de vragen in tweede workshop

Tot slotTot slot

• Werken met 3D/BIM is nog een proces van vallen en opstaan …

• … wordt vaak nog wat mooier voorgesteld dan het in werkelijkheid isdan het in werkelijkheid is

• Positieve ervaringen overheersen• Werken met BIM wordt absoluut onze

toekomst

Er is geen weg terug!