1 Hoe vooruitziend is ondernemend Vlaanderen? · figuur 1).Vooral de lage score van...

1

Deze bijlage valt niet onder de verantwoordelijkheid van de redactie van De Standaard maar onder die van Etion.

Hoe vooruitziend is ondernemend Vlaanderen?

ETION-enquête• Waarliggenbedrijfsleidersvanwakker?• Hoeanticiperenzeopdesnelveranderendetoekomst?

RondetafelHoemaakjejebedrijffutureproof?

Interviews met ERGOenVITO

2

Verantwoordelijke uitgeverETION vzw, Jeroen SleursSneeuwbeslaan 20 bus 1 - 2610 Wilrijk

Redactie: Jochanan Eynikel, Geert Janssens, Jeroen Sleurs en Herman Van de Velde

Interviews, eindredactie: Dirk Remmerie - [email protected]: Peter Frison - [email protected]: © Jan Crab - [email protected]: p. 3, 8-14

HOE VOORuITzIEND IS ONDERNEmEND VlaaNDEREN - ETION

www.etion.be• alleinfooverdeactiviteitenvanETION• kennisbankmetgratisartikelsovergeëngageerdondernemen• doemeealslid,partner…

VolgonsenpraatmeeviaETIONforum

Het nadenken over de toe-komst kent een zeer lange ge-schiedenis. Al in de Griekse

oudheid deden koningen een beroep op orakels, de futurologen ‘avant la lettre’. Niet altijd met succes. Zo vroeg koning Croesus aan het orakel van Delphi of het verstandig was om de Perzen de oorlog te verklaren. Het antwoord uit Delphi, “U zal een groot rijk vernieti-gen”, sterkte hem in zijn voornemen om een offensief tegen de Perzen te starten. De veldslagen hadden evenwel niet het beoogde effect, ook al kwam de voor-spelling van het orakel van Delphi wel degelijk uit. Koning Croesus verloor en vernietigde zijn eigen Lydische rijk.

Ondernemers kunnen zich beter niet beroepen op orakels of moderne waar-zeggers, maar moeten gestructureerd en systematisch nadenken over de toe-komst en op basis daarvan de strategie van hun bedrijf uittekenen. De strategie bepalen en die vervolgens overbrengen naar alle medewerkers, behoort tot de kerntaken van wie aan het hoofd staat van een onderneming of organisatie. In deze bijlage getuigen enkele inspireren-de ondernemers uit een brede waaier van sectoren over hun aanpak rond toekomstdenken. Jochanan Eynikel en Geert Janssens, experts bij ETION, zorgen voor aanvullende inzichten uit eigen onderzoek en de literatuur.

De basisconclusie is helder. Voor zijn rol als strategiebepaler moet de leider een zeker toekomstbeeld voor ogen hebben, hij moet een doel vooropstel-len. Hij moet in staat zijn of het talent bezitten om opvallende trends in de omgeving of in de maatschappij te on-derkennen. Hij moet een visie hebben en met visie bedoelen we de uiting van een manier van zijn die nog niet bestaat, het anticiperen op een toekom-stige staat van de organisatie.

VOORWOORd

Een strategie vereist een toekomstbeeld

Denken over de toekomst is dus essen-tieel voor ondernemers. Een artikel in Harvard Business Review gaf onlangs enkele concrete tips om toekomst-denken te verbeteren. Eerst en vooral moet je zorgen dat je over voldoende data beschikt. Je kan maar oordelen of trends detecteren als je voldoende geïn-formeerd bent. Toekomstdenken start dus met het zorgvuldig verzamelen van correcte data, maar ook aandachtig luisteren kan ons interessante infor-matie opleveren. De Griekse wijsgeer Socrates was het voorbeeld van ver-wonderd luisteren. Onder de noemer “Ik weet dat ik niets weet” was Socrates bereid om bestaande zekerheden los te laten in zijn zoektocht naar kennis en waarheid. Een Socratisch gesprek is niet

gericht op resultaten, maar vooral op het gezamenlijk zoeken naar inzichten en het formuleren van assumpties. De toekomst is immers onvoorspelbaar en daarom moet men rekening houden met meerdere toekomstmogelijkheden. Het is met andere woorden van belang meerdere varianten te ontwikkelen van de wijze waarop de toekomst zich kan ontwikkelen.

Als ondernemer kan je best ook een bedrijfscultuur stimuleren waar men-sen kunnen experimenteren en zelfs tegendraads mogen zijn. Wij hebben allemaal de neiging om ons te om-ringen met mensen met een zelfde gedachtegoed. Nochtans is diversiteit enorm verrijkend en stimuleert het ‘le

choc des idées’. Ook het verleden is de moeite waard om te bestuderen, al was het maar om er lessen uit te trekken. In onze snel veranderende wereld is het niet aangewezen om de toekomst te voorspellen op basis van wetmatighe-den uit het verleden, maar de geschie-denis kan ons veel leren over de mense-lijke natuur en over de manier waarop mensen reageren op bepaalde situaties. Literatuur is trouwens ook een bron van kennis omtrent de complexiteit en de onvoorspelbaarheid van menselijk gedrag. Ten slotte moeten we leren om te gaan met ambiguïteit. In tegenstel-ling tot wat sommige mensen denken, kunnen we ons beslissingskader niet herleiden tot simpele binaire keuzes. De wereld is een stuk grijzer en laat zich niet vangen in simplismen.

Tot slot denk ik dat we ook meer aan-dacht moeten hebben voor de ideeën en mogelijke inbreng van ontwerpers en kunstenaars die de gave hebben om met hun verbeeldingskracht toe-komstscenario’s te schetsen die veel meer kunnen bijbrengen dan complexe wetenschappelijke analyses gebaseerd op statistieken.

Met dit katern wil ETION onder-nemers attent maken op het belang van toekomstdenken. De wereld is in een echte stroomversnelling geraakt en ondernemers moeten zich meer dan vroeger aanpassen aan de almaar sneller veranderende omstandigheden. Wij willen de toekomst niet zomaar op ons laten afkomen, maar proberen die zelf voor een stuk te boetseren. De toekomst biedt gigantische opportuni-teiten aan wie voorbereid is, erop anti-cipeert en bereid is om zekere risico’s te nemen. ■

HERMAN VAN DE VELDE - voorzitter ETION, forum voor geëngageerd ondernemen

Xpair communication www.xpair.be

© Jan locus

3HOE VOORuITzIEND IS ONDERNEmEND VlaaNDEREN - ETION

Hoe vooruitziend is ondernemend

Vlaanderen?

PaGIna4-6

Zinvol voorspellen

PaGIna7

JOCHananEYnIKEL

GEERTJanSSEnS

Om innovatief te zijn moet je buitenkomen

PaGIna8-12

PaTRICKMOLEManSGEERTPEETERSanBEaZaR

TOMWILLEMEn

“Wij moeten impact hebben”

PaGIna13

WaLTEREEVERS-VITO

“Niets zo mooi als jonge ondernemers

coachen naar succes”

PaGIna15

PHILIPPELISOn-ERGO

I nHOUd

PaGIna14

Agenda

4

Van modetrends tot megatrends. Maandelijks verschijnt er wel ergens een overzicht van evoluties die aangeven wat er op kleine of grote schaal in de wereld beweegt. Ook de bedrijfswereld is daar gevoelig aan, want een onderneming is maar succesvol als ze goed inspeelt op haar omgeving. Maar van welke evoluties liggen onze ondernemingen echt wakker en hoe anticiperen ze erop? Dit was op de opzet van de ETION-toekomstenquête bij ondernemers en bedrijfsleiders. Met het onderzoek wilden we nagaan hoe de bedrijfswereld vooruitblikt in een snel veranderende wereld en op welke manier ze zich daarop voorbereidt. *

Waar liggen ondernemers wakker van?

Elkeorganisatieisonderhevigaanomgevingsfactoren.Denkenweaanklantenbehoeften,regelgeving,ma-cro-economischetendensen,grond-stofprijzenofterreurdreiging.Doordevingeraandepolstehoudenbij

potentiëleveranderingeninhunomgeving,kunnenorganisatiesersnelleropinspelen.Infiguur1vin-denweeenoverzichtvantientrendsdieondernemersuiteenlijstvanvijftigtrendshetmeestenhetminstbepalendachtenvoordetoekomstvanhunbedrijf.Hetgaatdaarbijomeconomischetendensen,politiekeinvloeden,technologischeinnovatiesenalgemenemaatschappelijkeont-wikkelingendiewegemakshalvever-zamelenonderdeterm‘trends’.

Eeneerstevaststellingisdaterzichduidelijktweetoptrendsaftekenen.Eenkleinehelftvanderespondenten(41%)stiptwijzigenderegelgevingaanalseentoekomstbepalendefactorvoorhunorganisatie.Meerdaneenderde(37%)denkthetzelfdeovermobiliteit.Eentweedevaststellingisdester-keinvloedvandeoverheidopdebedrijfswereld.Indedriemeestaangevinkteomgevingsfactoren–re-gelgeving,mobiliteitengeopolitiek–spelenoverhedeneencrucialerol.Overhedenzijnvoorveelbedrijveneenheelbepalendestakeholder.Eenderdeobservatieissterkedeaan-wezigheidvantechnologischetrendsindetop-10vanmeestrelevantetrends.Eenderdedaarvanisgelinkt

aandigitaletechnologie.E-commerceenautomatiseringvankenniswerkdoorontwikkelingenopvlakvanartificiëleintelligentie,machinelearningendeeplearning,delendevijfdeplaatsindetoptrendlijst.Opdenegendeplaatsvindenweooknogbig-datatechnologieterug.Indewe-reldvandeCEOisdigitaalmeerdanooithetnieuwenormaal.Tochblijkennietalletechnologi-schetrendsevenprioritair.Zozijntransparantievaninformatie,priva-cy-uitdagingenenontwikkelingenopvlakvannanotechnologieengeneticavoornauwelijks5%vandeonder-nemingenechtrelevant(oranjeveldfiguur1).Vooraldelagescorevanprivacy-uitdagingenmagverwonde-ren,rekeninghoudendmetdepu-bliekeaandachtvoorditthema.Ookecologischeuitdagingenzoalswater-schaarsteenhetverliesaanbiodiver-siteitblijkenweinigimpacttehebbenopdetoekomstvanondernemingen.Tenslottezienwedatterrorismeookzeerlaagscoort,aldienttewordenopgemerktdatdeenquêtevoordeaanslagenvan22maart2016werdafgenomen.

Anticiperen op de toekomst

Minstenszobelangrijkalsdevraagwelketrendsertoedoenvooronzebedrijven,isdevraaghoezeermeeomgaan.Eensuccesvollestrategieligtimmersineengoedeafstemmingtussendeeigenorganisatieendeexterneomgeving.Geziendeveran-derlijkheidvandieomgeving,iseenstrategiealtijdonderhevigaaneenzekerematevanonvoorspelbaarheid.Deafstemmingvanorganisatieenomgevingvraagtdaarommeerdanhetopvolgenvanenkeleopvallen-detrends.Jemoetzeookkunnenverbindenmetdetoekomstvanjouwbedrijf:welketrendszijnrelevantvoorons?Welkeverbandenzijnertetrekkentussendezeveranderingeninonzeomgeving?Watzoudemogelij-keimpactervanzijnoponzeonder-nemingenhoekunnenwedaaropanticiperen?Dezevragenvormende

basisvantoekomstdenken:hetvoor-uitdenkenopveranderingendiemenvandaagwaarneemtmetdebedoelingertijdigopteanticiperen,bijvoor-beeldindelangetermijnstrategie.Erbestaandiversetechniekenenmethodiekenwaarmeeorganisatiesvooruitblikkennaardetoekomst(ziekaderstuk‘werkvormen’).Sommi-gezijnspecifiekontworpenvoortoekomstverkenning,anderehebbenruimeretoepassingenzoalsbrainstor-mingofstakeholderdialoog.Tochstimulerenaldezewerkvormenhetvooruitdenkenopverandering.Zehelpenklaarheidtebrengenovertrends,overdeinvloedervanopdeondernemingofoverhoeeenorgani-satiezichhieropkanvoorbereiden.

Werkvormen voor toekomstdenkers

Backcasting:eenplannings-methodewaarbijmenvertrektvaneengewensttoekomsts-cenarioenvervolgensineenterugwerkendreflectieprocesdestappenenactiepuntenformuleertdienodigzijnomdittebereiken.Brainstorming:groepsprocesomineenkortetijdnieuweideeëntegenererenwaarbijdenadrukligtopcreativiteiteneenveelheidaanideeën.Datamining:hetgerichtzoe-kennaar(statistische)verban-deningegevensverzamelingenwatpatroonherkenningtoelaat.Delphimethode:kwalitatieveonderzoekstechniekomeengroepsprocesmetdeskundigentestructureren.demethodebestaatmeestaluitopeenvol-gendeschriftelijkebevragingenvanexperten,gevolgddooreen(anonieme)terugkoppelingvanderesultaten.Expertpanel:gestructureerdegroepsdiscussiemetexpertsmetalsvoornaamsteopdrachthetsynthetiserenvangegevensuituiteenlopendebronnen

Hoe vooruitziend is ondernemend Vlaanderen?

JOcHANAN EyNIkEL | @jochanantweets

FIg 1 Meest en minst relevante trends en omgevingsfactoren in de bedrijfs-wereld. Blauw = 10 meest gekozen trends, oranje = 10 minst gekozen (Bron: ETION-Toekomstenquête 2016)

* De enquête werd afgenomen in de loop van maart 2016 bij 274 bedrijfsleiders en beslissings-nemers uit organisaties in Vlaanderen en Brussel.

41%Wijzigenderegelgeving37% Mobiliteit

27% Geopolitiekeverandering26% Warfortalent

23% E-commerce23% Automatiseringvankenniswerk

23% Vergrijzing20% Consolidatievanindustrieën

19% Bigdatatechnologie19% Globaliseringvanmarkten

Transparantievaninformatie6%Terrorisme6% Waterschaarste5%Privacyuitdagingen5%Nieuwegezinssamenstellingen4%Nanotechnologie3%Invloedvanburgerinitiatieven3%Nationalisme3%Verliesaanbiodiversiteit2%Genetica2%


5

Extrapolatie:hetnaardetoe-komstdoortrekkenvanbepaal-dehuidigeontwikkelingen.Future Search:eenmeerdaag-seplanningsontmoetingwaarineenruimegroepvanstakehol-dersindialoogmetelkaareengezamenlijkevisieenactieplanvoordetoekomsttrachtvormtegeven.Scenariodenken:eeninterac-tieve,gestructureerdemethodewaarbijuiteenlopende,moge-lijkeenrelevantetoekomstbeel-dengeschetstwordenwaarmeeeenorganisatiekanwordengeconfronteerd.Stakeholderdialoog:hetbetrek-ken/bevragenvanstakeholdersinhetverkennenvantoekomsti-geontwikkelingenenstrategieënwaarinzijalsbelanghebbende(mogelijk)betrokkenzijn.SWOT-analyse:eenbedrijfskun-digmodeldatdestrategievaneenorganisatiehelpttebepalenopbasisvaneenanalysevandesterktesenzwaktesvandeorganisatieenvandekansenenbedreigingeninhaaromgeving.Trendopvolging:hiermeebedoelenweallegerichteiniti-atievendiemenneemtomdekennisvanbepaaldetrendsenontwikkelingentevergroten.Bij-voorbeeldliteratuuronderzoekofhetbijwonenvaninformatie-sessies.

Bronnen: Gosselin & Tindemans 2013, Heene 2016, Studiedienst Vlaamse Overheid, wikipedia.org, futuresearch.net

Infiguur2zienweinwelkematedezewerkvormenwordentoegepastindebedrijfswereld.Daaruitblijktdathetmerendeelvandeorgani-satiesopzijnminstééngerichteinspanninglevertinhetanticiperenopdetoekomst.Slechts6%neemtgeenenkelinitiatiefhiervoor.Tochzijnslechtstweewerkvormenechtgangbaar:deSWOT-analyse(75%)enbrainstorming(72%).Minderdandehelftvandeondernemingenhoudtactiefdevingeraandepolsdoortrendopvolging(43%)enhetraadplegenvanstakeholders(32%vandebedrijven).Eenvijfdevandeondernemingennodigtweleenseenexpertenpaneluitofwaagtzichaaneenscenario-oefening.Derestvandewerkvormenwordtslechtsdooreenkleineminderheidvandebedrijventoegepast.Ondernemingenkijkenduswelvooruit,maarhebbeneenbeperkteervaringinmethodiekendiehierbijkunnenhelpen.

Hetvaltopdatwerkvormendiespecifiekgerichtzijnoptoekomst-verkenning–zoalsscenariodenken,FutureSearchenbackcasting–min-dergangbaarzijndandewerkvormendiemeerderedoeleindenhebbenzoalsSWOT-analyse,brainstormingofstakeholderdialoog.Datisjammerwanthetiseigenaandegeijkteme-thodesdatzijnethetverkennenvantoekomstigescenario’skoppelenaanactiepuntenomermeeomtegaan.Opdiemanierkunnenzeeenantwoordbiedenopeenbezorgdheidbijon-dernemersdatdergelijkeoefeningenteweiniginconcreteactiesresulteren(zieknelpuntenfiguur6).Eengebrekaanvertrouwdheidmetdezemetho-diekenkanhieraanonderliggendzijn.Uitonzestudieblijktdatbedrijvenregelmatigaandachtbestedenaanhuntoekomstoplangetermijn.Bijnadriekwartvandeondernemingendoetdatminstenséénkeerperjaar(figuur3).Menkijktdaarbijgemiddelddrietotvijfjaarvooruit(figuur4).Nietzoverdus.Slechts19%hanteerteentijdsho-rizonvanmeerdanvijfjaar.Datkaneropwijzendatbedrijvenvandaagveelveranderingenverwachtenopkortetermijnofdatmenoplangeretermijnvooruitblikkenmoeilijkofzinloosacht.

Tevredenheid & knelpunten

Heeftmenookietsaantoekomst-verkennendeinitiatiaven?Figuur5toontdatdebalanspositiefis,maardatverbeteringzekermogelijkis.Dehelftvanderespondentenistevredenoverhetresultaatvanhun

KNElpuNTEN VOOr TOEKOMsTVErKENNINgDrukopkortetermijnresultaten 46%Onzekerheidovertoekomstigeontwikkelingen 43%Moeilijkheidomtoekomstverkenningentevertalennaaracties 29%Teweinigtijd 27%Meerwaardeismoeilijkmeetbaar 23%Gebrekaaneigenexpertiseinbegeleiding 20%Gebrekaankennisvantrendsenomgevingsfactoren 19%Moeilijkheidomlangetermijnstrategieflexibeltehouden 15%Moeilijkheidomonspersoneeltebetrekken 14%Teweinigzichtoprelevantievantrendsvooronzeorganisatie 10%Wijervarengeennoemenswaardigeknelpunten 7%Moeilijkheidomexternestakeholderstebetrekken 7%Andere 2%

toekomstverkenning.Vieropdetienstaaterechterneutraaltegenoverwateropkanwijzendatdeuitkomst(te)beperktis.Eenminderheidis(heel)ontevredenofuitermatetevreden.Eenmogelijkverklaringvindenweindeknelpuntendierespondentenop-noemenbijtoekomstdenken(figuur6).Bijnadehelftvandebedrijven(46%)verwijstdaarbijnaardedrukopkortetermijnresultaten.Datisveel.Hetlijkteropdatinheelwatorganisatiesdeordevandedaghetdenkenoplangeretermijnverhin-dert.Debelangrijkstehinderpaalvoortoekomstdenkenisdusdeda-gelijkseagenda.Ietswatstrooktmeteenandervaakaangehaaldknelpunt,hetgebrekaantijd(27%).Eenopdedrierespondentenervaarthetalseenknelpuntomtoekomstverkenningennaarconcreteactiestevertalen.Hierligteenuitdagingvoortrainers,pro-cesbegeleiderseninterneverantwoor-delijkenbelastmetdestrategischeontwikkelingvaneenonderneming.

stakeholders voor de toekomst

Alsbedrijvendeblikopdetoekomstrichten,gebeurtdatindeeersteplaatsmetdedirectie.Tochzettenheelwatbedrijvenookdedeurenvandeboardroomendebuitenwereldopen.Zozienwedatbijnavieropdetienorganisatiesuitvoerendemede-werkersuitnodigtinreflectieoefenin-genoverdetoekomstvandeonder-neming.BeduidendminderdandeCEOendedirectiedieinachtopdetienondernemingenbetrokkenpartijzijn,maarbijnaevenveelalskader-ledenenbestuursleden.Quaexternebetrokkenpartijenzijnconsumentenenklantenuitschieters.Meerdandehelftvandebevraagdeorganisa-tiesvindtheneenrelevantepartijbijhetexplorerenvandetoekomst.Opmerkelijk:klanten(54%)wordennogméérbetrokkendankaderleden(47%)enuitvoerendemedewerkers(39%)!Tenslottezijnookleveran-

FIg 2 Werkvormen van toekomstdenken (Bron: ETION-Toekomstenquête 2016)

SWOT-analyse75%Brainstorming72%

Trendopvolging43%

Stakeholdersdialoog32%

Expertpanel21%Scenario-oefening19%Extrapolatie12%Datamining11%

Geen6%Futuresearch5%

Andere3%Backcasting2%Delphimethode2%

FIg 3Hoe vaak doet uw organisatie denkoefeningen over de toekomst? (Bron: ETION-Toekomstenquête 2016)

Meermaalsperjaar34%

1keerperjaar40%

Omde2à3jaar22%

Uitzonderlijk4%

FREQUENTIE VANTOEkOMSTVERkENNING

FIg 4Hoe ver kijkt u vooruit bij denkoefeningen waarmee u op toekomstige ontwikkelingen wil anticiperen? (Bron: ETION-Toekomstenquête 2016)

TIJDSHORIZON BIJTOEkOMSTVERkENNING

FIg 6Welke knelpunten ondervindt uw organisatie bij toekomstverkenningen? (Bron: ETION-Toekomstenquête 2016)

TEVREDENHEID

FIg 5Hoe tevreden bent u met de resultaten van toekomstverkenningen? (Bron: ETION-Toekomstenquête 2016)


Meerdan10jaar4%

6tot10jaar15%

3tot5jaar68%

1tot2jaar13%

Heeltevreden4%

Tevreden50%

Neutraal39%

Ontevreden6% Heelontevreden1%

6

ciersenanderezakenpartners(32%)regelmatigbetrokkenexternepartijenintoekomstverkenningen.Westellenvastdatstakeholdersdiedirectbetrokkenzijnbijdekernac-tiviteitvaneenorganisatiezoalsdeconsument,deproducentofleveran-cierveelvakerintoekomstverkennin-genbetrokkenworden.Stakeholdersdiemeestaleerderindirectbetrokkenzijnzoalsoverheden(13%),buurt-bewoners(4%),ngo’s(3%),inves-teerders(12%)ofdeonderwijswereld(10%)wordenslechtsdooreen

minderheidvandebedrijvenuitge-nodigd.Mogelijkisdeafstandtussendezepartijenendeorganisatietegrooten/ofwordtdemeerwaardeomhentebetrekkennietgezien.Ervaltnochtansveelexpertisetever-gareninhetbetrekkenvanexternenbuitenhetonmiddellijkestakehol-dernetwerk.Eenseenondernemingdetrendsgedefinieerdheeftdievoorhuntoekomstbepalendkunnenzijn,kanzijgerichte‘stakeholdersvoordetoekomst’betrekken.Zoalsperso-nenenorganisatiesdieontbrekende

inzichtenenideeënmetbetrekkingtotdezetrendskunneninbrengen:experts,start-ups,ervaringsdeskundi-gen,peer-organisaties,…

Besluit en aanbevelingen

HoevooruitziendisondernemendVlaanderen?Afgaandoponzestudiekunnenwezeggendateenmeerder-heidactiefbezigismetdetoekomst.95%neemtinitiatiefenbijna75%doetditminstensjaarlijks.Knel-puntenzijndemoeilijkheidomtoekomstverkenningeninconcreteactiestevertalen,deeerderbeperktediversiteitindepartijendiemenhierinbetrektenvooraldebeperktekennisvanbestaandemethodesvantoekomstdenken.Vooraldandege-nedieexplicietgerichtzijnophetverkennenvanmogelijketoekomst-scenario’s.Opbasisvandezebevin-dingenbesluitenwedaarommetenkeleaanbevelingenvoor‘toekomst-denkers’:

• plan.Trekelkjaarminstensééndaguitvoorhetverkennenvanlangetermijnontwikkelingenindeomgevingendemogelijkegevol-genhiervanvooruwbedrijf.Hetkaneenzinvollepersoneelsactivi-teitzijn.

• leer.Informeeruovermethodesvantoekomstdenkenofbeter:neemzelfdeelaaneenoefening,bijvoorbeeldalsstakeholdervaneenandereorganisatie.

• Volg op.Selecteereenbeperktaantaltrendsenthema’sdiebe-langrijkzijnvooruwondernemingenstemeendeelvanuwjaarlijks

opleidings-enresearchbudgethieropaf.Uhoeftnietalleszelfoptevolgen.Ukanbijvoorbeelddeopvolgingvanenkeletrendstoe-wijzenaanmedewerkersofteamsdieeentijdelijkerolalstrendwat-cheropnemen.

• Betrek.Detoekomstmaaktunietalleenzelf,maarininteractiemetuwstakeholders.Betrekhendanookinhetverkennenvanenanticiperenopdetoekomst.

• Innoveer.Toekomstdenkenstoptnietbijhetopvolgenvantrends.Umoeterooksnelengepastopkunnenreageren.Ditiswatuzelfinhandenhebt.Bijvoorbeelddoorcontinuteblijveninnoverenenzomeeaanhetstuurtezittenvandeverandering.

• Herinner.Deaangehaaldewerkvormenhelpenvooruittedenkenopdetoekomstopbasisvanveranderingendiewevandaagopmerken.Doorproactiefvooruittedenkenopmogelijkescenario’skunnenorganisa-tieszich‘detoe-komstherinneren’wanneerzereali-teitwordt.Ditishetprincipeachterrampoefeningendievandaag–helaas–hunnutbewijzen.■

FIg 7 Wie betrekt u bij toekomst-verkenningen? links = intern, rechts = extern)(Bron: ETION-Toekomstenquête 2016)

83%Directieteam

78% CEO

47% Kaderleden

42% Raadvanbestuur

39% Uitvoerendemedewerkers

23% Specifiekefunctie

Klanten/consumenten54%

Leveranciers32% Zakenpartners32%

Vakfederatie19%Overheid13%Investeerders12%Onderwijs10%Vakbond9%Distributeurs7%Buurt4%Media4%Andereexternepartij4%Ngo’s3%


© Shutterstock

7

Is het nog wel zinvol om de (econo-mische) toekomst te willen voor-spellen? Het antwoord hangt af van wat je ermee wil bereiken. Ook voor economen is toekomstdenken meer dan het bij elkaar sprokke-len van wat cijfertjes over groei en inflatie. Wie de toekomst wil zien, moet naar een hoger niveau waar je je kan loskoppelen van dagelijkse invloeden en kuddegeest.

Niemand kan de toekomst voor-spellen, ook niet diegenen die het een paar keren is gelukt omdat ze… geluk hadden. In dit katern wordt daarom het onderscheid gemaakt tussen voorspellen in de letterlijke betekenis van het woord en het bedenken van toekomstsce-nario’s vanuit een veel bredere ach-tergrond. Toekomstdenken is een zeer zinvolle oefening. Het noopt tot het zichzelf of de organisatie in vraag stellen en het zet de blik op scherp.

Het economisch weerbericht

Ookeconomenmoetenhunblikveldlerenverruimen.Vanhenwordtweleensgezegddatzegoedzijninhetvoorspellenvanhetweervangister-en.Economenbeperkenzichinhunanalysesenjaarlijksevooruitzichtenmeestaltoteenbeschrijvingvanwaterzichopdatmomentafspeelt.Datmenhetaandurftomvoorspellingentedoentoteencijfernadekomma,bewijstdanweerdateconomengevoelhebbenvoorhumor.Eengoedverstaanderbeseftuiteraarddateendergelijkeexactheidslechtseenindicatievewaardeheeft.Feitelijkschetseneconomenmethunvoor-spellingeneenideaalkaderdatnuttigisvooriemanddieineenbedrijfoforganisatieeenbudgetvoorhetvolgendjaarmoetopmakenofzijnstrategiewilbijstellen.OokonzeeigenjaarlijkseETIONOutlook(ziep.14)moetwordenopgevatalseenverhelderendemomentopname.Devoorspellingvaneengroeicijfervoorvolgendjaarisechteromringdmetzoveelonzekerheiddatzelfsde

meestingewikkeldeeconomischemodelleneerdervroegdanlaatdemistingaan.Maardatisooknietdevoornaamstekritiekopeconomenofdeeconomischewetenschap.Diekritiekisvaneentotaalandereordeengaatvooraloverhetfeitdatmentienjaargeledendemoedervanallefinanciëlecrisissen,metinhetzogdeeurocrisis,nietheeftzienaankomen.Ookdehopelozeverdeeldheidovermogelijkeremedies,komttotopvandaaghetimagovandeeconomenniettengoede.Dezekritiekenzijnslechtstendeleterecht.ErwarentijdensdeaanloopnaardekredietcrisisindeVSwaar-schuwingenteover.NourielRoubini,RobertShiller,deBankvoorInterna-tionaleBetalingen…zijnnietvandeminstenenwezennaastveleanderenherhaaldelijkopdegrotegevarenvaneenovergewaardeerdevastgoedmarktendedaaraangekoppeldefinanciëleinnovatie.Niemandwounaarhenluisteren.Enwatmetdekritiekronddeeurocrisis?Reedstijdensdejarennegentig–deperiodevanhaarcon-ceptie–hebbeneconomenontelbarekerengewaarschuwdvoordewankeleconstructiewaaropdeeenheidsmuntgingwordengebouwd.Debasiskri-tiekwasdaternietwerdvoldaanaandevoorwaardenvaneenoptimalemuntzone.Deeurozoueenmuntwordenzonderdakbovenhaarhoofd,ideaalbijzonneschijnmaarproblematischbijregenweer.

kuddegeest

Eengrootdeelvandeeconomen–zekerdehoofdstroming–hebbenditsoortwaarschuwingeninderdaadaltegemakkelijkindewindgeslagen.Maarzijzijnnietalleen.Ookbe-windslui,commentatoren,demedia,investeerders…hebbenerdoorgaansweinigorennaargehad.Hetbasis-probleemisdatwanneerfinanciëlemarkten–maarookhetbeleid,deadviseurs,detoezichthoudendein-stanties,demedia…–gevangenzittenineenwurggreepvankuddedenken,erweinigkruidistegengewassen.Kuddegeestopmarktencreëerteencomfortzonewaarineenonevenwich-tigesituatieofzeepbelgedurende

velejarenongestoordkangroeien.Daarstajedanmooialseconoomindewoestijnteschreeuwenmeteenherhaaldelijkwaarschuwendevingeropgestoken,terwijlermaargeeneindelijkttekomenaanhetfeestjeopdebeurzenofdefinanciëlemarkten.Inhetgevalvandeeurowerdenwaarschuwingenindekiemgesmoorddooreenanderevormvankuddegeest,namelijkdievanhetpolitiekcorrectdenken.ZekerinEuropawashet‘notdone’omtegendeeurotezijn.Depoliticilogicaheefthaarrechtenmaarrijdtzichvaakookvast.Deredeneringdatdeeurogeenoptimalemuntzonezouzijn,werdindejarennegentigafgedaanalsonterechtekritiekvanAngelsaksisch-denkendeeconomendiehetnietzobegrepenhaddenopeeneengemaaktEuropa.Deeurocrisisenalleswaternadienopvolgde,toontaandathetonderscheidtussentheo-retischefictieenrealiteitsomsmindergrootisdanmengraagzouwillen.

Glory hunting

Deervaringenvandejarennegentigenhetvoorbijedecenniumhoudenenkelebelangrijkelesseninvoorhettoekomstdenkenvanvandaag.Ofhetnugaatombanken,administraties,radenvanbestuurvanbedrijven,directiecomités…onsdenkenzitvaakgevangenineenvooringenomenheid.Dieweerhoudtonservanomonzean-tennesopentezetten.Wezijngeneigdomalleendiesignalenoptevangendieonsvoorafgeprepareerdoordeelbevestigenofversterken.Inzijnboek‘Byebyemanagement’wijstMarkBuelensheelwatmanagementlitera-tuurnaardeprullenmandonderdenoemer‘gloryhunting’.Onderzoekerssprokkelengegevensbijelkaardiehunvoorafgeformuleerdehypothesebe-vestigen.Zokrijgenzeeensamenhan-gendverhaalmeteenmooiklinkendeverklaringvoorwaterinhetverledenisgebeurd.Leukenspannendomtelezenhoebepaaldebedrijvenhettotaandetophebbengebracht,maarvanweinigwaardevoorwiezijnblikrichtopdetoekomst.Ookwetenschappelijkonderzoekleidtaandiekwaal,zelfsindeexactewetenschappen.Datblijktuitweten-schappelijkonderzoekoverdatonder-zoek.Erisuiteraardhetbasisprobleemdatheelveelonderzoekzichbaseertopdatauithetverleden.Degangbarewerkwijzeisdatmenvervolgensdegevondenverbandenextrapoleertnaardetoekomst.Dietoekomstkanernochtanstotaalandersuitzienofgehoorzamenaananderewetten.Deaccuraatheidlijdtookonderdevaststellingdatinzichtendiegeldenalsvaststaandaltevaakgebaseerdzijnopresultatendienauwelijkswerdenge-verifieerd.Hetonderzoekisevenmin

neutraalomdatmenaltevaakgaatzoekenopplaatsenwaarmenhoopttevinden.Ookdepublicatieagendaisnietgeheelvrijvansubjectiviteit.Eriseensterkevoorkeurvoorpubli-catievanonderzoekenmetsignifican-teresultaten.Watnietsignificantis,riskeerthetdaglichtniettezienmaarisdaaromnietminderrelevant.

Naar een hoger niveau

Detoekomstismeerdanooitonze-ker.Indezekaternheeftukunnenlezendatdesnelheidvanveranderingaccelereertineenongezientempo.Wieopeenzinvollemanieroverdetoekomstwilnadenken,dientzichmeerdanooitlostekoppelenvaninhetverledenverworveninzich-tenendeeigenvooroordelen.PeterHinssen,inonslandeenautoriteitophetvlakvaninnovatieendigita-lisering,klaagtregelmatigoverhetgebrekaanruimdenkendheidinonzemaatschappij.Deblikverruimen,kanvooriedereenietsandersbeteke-nenmaariedereenzalweleenniveauhogermoetendenken.Vanecono-menvergthetalvastdatmenbeseftdateconomiegeenexactewetenschapisenhetgedragvanmensenonder-hevigisaanallerleibiologischeenpsychologischeinvloedenwaardoordewiskundigemodellennietkloppenenkuddegeesthoogtijviert.Dankijktmenandersnaardedigitaletransformatievanonzeeconomie,hetChineseeconomischemodelofdezeepbelindeobligatiemarkt.Maarookhetbeleidmoeteentandjebijsteken.Onzepoliticikijkennogteveelachteromenproberendetoekomstvoortebereidenvanuithetverleden.Diemethodewordtingehaalddoordeverandering.Aan-vankelijkdachtmenfenomenenzoalsUberenAirbnbaftehoudenmetreguleringmaarinmiddelswordenweonderdevoetgelopendoorbol.com,hetrobotbankierenenHelloFresh.Niemandweethoegroothetlekinonzeeconomieisdatwordtgeslagendoore-commercedatvooralvanuitNederlandwordtopganggebracht.Endatisnogmaareenbegin.TegenwoordigziterinelkehuiskamerweleenseenPokémon.Straksmisschieneenrobot.Ineenwerelddiezosnelverandertenwaarinformatiezoveelvuldigbeschikbaaris,wordtbeslissingssnelheidcruciaal.Minderhiërarchie,meerdecentrali-satie,inspraakenmedezeggenschapzijngeenmodewoordenmaarzullendedrijvendekrachtenzijnvaneeneconomieintransitie.Ookhetbeleidzalzichhieraanmoetenspiegelenenliefstsnel.■

GEERT JANSSENS | @jrgeert

Zinvol voorspellen


8

Om innovatief te zijn moet je buitenkomen

Kunnen ondernemers nog vooruitdenken in onze snel veranderende omgeving? Wat moet een bedrijf doen om ‘future proof ’ te blijven? Welke trends en ontwikkelingen zijn prioritair? Over deze en veel meer vragen buigen vier Vlaamse ondernemers zich tijdens een rondetafel van ETION. Het kan verbazen in tijden van economisch schijnbare reddeloosheid, maar toekomstdenken rijmt hier niet op doemdenken.

An Beazar

CEOvanEnprove,opgerichtin2010.Enproveisgespecialiseerdinhetenergie-efficiëntermakenvanbedrijven.Naasthetgevenvanadvies,ontwikkeltEnproveookspecifiekesoftwareomener-gieverliezenopinstallatiesproac-

tiefoptesporen.

DELEN HUN VISIE:

“Ondernemers, ook concurrenten, werken veel meer

samen dan vroeger.

Jochanan Eynikel

ExpertmensgerichtondernemenentoekomstdenkenbijETION.

Patrick Molemans

CEOvanGrandecoWallfashionGroup,eenproductiebedrijfvanbehangpapier.Met11miljoen

rollenperjaardenummervijfinEuropa.Dierollenrollenrich-ting85landenmetFrankrijk,

EngelandenRuslandalsgrootsteafnemers.300medewerkers.

“Alleen vanuit je eigen bedrijf kun

je niet aan toekomstdenken doen. Een goed professioneel

netwerk is goud waard.

Geert Peeters

CFOMetallo.Metallokooptwe-reldwijdgrondstoffenenschrootomterecyclerentotzuivereme-talen.500medewerkershoudendefabriekeninBeerseenSpanjedraaiende.ElkjaarverwerktMe-tallo350.000tonaanmaterialen.

“Dat we in handen zijn van een private equity groep, dwingt

ons om sneller the next step zetten.

Tom Willemen

CEOvanBouwgroepWille-men,met2200medewerkershetgrootstefamilialebouwbedrijf

vanBelgië.Bouwt“zowatalles”:kantoren,appartementsgebouwen,sportcentra,musea,bruggen,tun-nels,grotehavenwerken,wegen-

werken…

“In de tijd van mijn grootvader was het beste bouwbedrijf dat met de beste metsers. Daarmee

alleen maak je nu – en zeker in de toekomst –

het verschil niet meer.Geert Janssens

HoofdeconoomvanETION,expertparticipatiefondernemen.

“Economen doen heel veel voorspellingen. Met wisselend succes.


“Toekomstdenken begint bij vooruitdenken op de veranderingen van vandaag.

9

Alles heet snel te veranderen. Voelen jullie dat ook zo aan? Is dat een hinderpaal om vooruitziend te zijn, of moeten jullie de veranderingen ondergaan?

Tom Willemen:“Dewereldver-andertinijltempo.Datisonwaar-schijnlijkboeiend.Hetisnietomdathetsnellergaatdatjemoetdenken:‘Ikgaernietsmeeraandoen.Ikganietmeervooruitkijken.’Opkorteretermijnmoetjemeerdanooitjeogenopenhoudenomintespelenopopportuniteiten,maarjemoeteven-goeddetrendsoplangeretermijnindegatenhouden.”


Hoe doe je dat in de praktijk?

Willemen:“Datishetmoeilijkste.Niemandheefteenglazenbol.Wijhebbeninonsbedrijfviermedewer-kersdiealleenmaarmetinnovatiebezigzijnopevenveelterreinen:debouwtechnischeinnovaties(wat zijn de nieuwe materialen en bouw-methoden?),procesinnovatiesenbusinesstransformatie(hoe kunnen wij beter werken en onze mensen beter ondersteunen?),businessinnovaties(wat zijn de nieuwe markten en welke strategie past daarbij?)enhightechendigitalisatie(wat met drones, het Inter-net of Things, virtual reality?).Zodraeenideeeenbusinesscasewordt,gaatzo’nprojectnaariemandandersdiehetopvolgt.”

Heb je enkele voorbeelden?

Willemen:“Vorigjaarontwikkeldenweeentoepassingmetvirtualrealityomafstuderendeingenieursaantetrekken–nietonderdehoedevanonzeinnovatie-expert,maargeleiddooronzeHR.Eenanderecase:wijgebruikendronesomthermoscanstedoenvanplattedakenenzolekkenoptesporen,maarookvoorhetopmetenvanonzevoorradenzandensteneninonzeasfalt-enbetoncen-trales.Werkdattotvoorkortdoorlandmeterswerdgedaan.”geert peeters:“Umagmestraksvertellenhoeudatconcreetdoet,datisheelinteressantvoorons.”

Begint toekomstdenken met medewerkers die zich toeleggen op innovaties?

peeters:“Wijpakkendathelemaalandersaan.BijMetallohebbenweminderinnovatievetechnologieëndieopkortetermijntoegevoegdewaardebiedenaanonzemaniervanwerken.WijbestedenheelveelaandachtaanR&D,maardeinnovatieshebbenlangedoorlooptijden.Inonzemarkt,degrondstoffensector,iserdanweerheelveelvolatiliteit.Telkensalseriemandmetvoldoendesoortelijkge-wichtindeVSofinChinaeenma-cro-economischeuitspraakdoet,kandateffecthebbenopdeprijzen.Watdatbetreftisheteenheelemotioneelgegeven.Hetgebeurtmeerdaneensdatschrootboerenhunmateriaalniet

10

aanbiedenomdatzeverwachtendatdeprijszalstijgen.Inzo’nwereldvolonverwachtewendingen,ishetheelbelangrijkomdoordievolatiliteitheentekunnenkijken.Wijhebbeneenheelduidelijkkompasdatvoorstabiliteitzorgtomdatwijonzemaatschappelijkerol,onzemissieenonzevisiehelderhebben.Wijwillenwereldwijdeengeprefereerderecy-clagepartnerzijn.Endusishetzaakomteanticiperenoptrends,zoalsdesteedsstrengerwordendemilieu-wetgevingendecirculaireeconomie.Ertsenontginnenisminderduur-zaamenvaaknietecologisch.Daarligtvooronseenopportuniteit:wijmoetenonzecompetentiesuitbreidenenonzespanwijdtegrotermaken,’tistezeggen:eenbrederpalletaanmaterialenenmetalenrecycleren.Wijmakenookgebruikvanbigdataindeproductieomsnellerintegrij-penenteoptimaliseren.”

patrick Molemans:“Wijhebbendetoekomstbijwijzevansprekenindrieperiodengesplitst:alleswatverdervanonsafligtdanvijfjaar,watweverwachtentussendedrieendevijfjaarendeperiodetussennuendriejaar.Wanneerjedenktaandekomendedriejaar,benjebezigophetniveauvanjeidentiteitenjestrategischeroad map.Hoeisdatniveauonderhevigaandetoekomst?Ikvergelijkhetgraagmetautorijdeninslechtweer:jemoetvoortdurendbijsturen,maarjeroad mapbrengtjenaarjedoel.Demeestebedrijvendenkenopdatniveau.Opdieter-mijnkunjeaandeslagmetdemen-senendeexpertisebinnenjeeigenbedrijf.Omzichttekrijgenopdeperiodetussendrieenvijfjaarheb-

benweeeninnovatietrajectopgezet,waardriemedewerkersuithetbedrijfbijbetrokkenzijnenwaarwevooraldeknowhowuitandere,relevantesectorenlerenkennen.Wijzijnzelfnognietechteeninnovatiefbedrijf,dusmoetenweonzevoelsprieteneldersuitsteken.Bedoelingisomdaarelkjaaréénconcreetprojectuittehalen.Hetmoeilijksteisomtienjaarvooruittekijken.Probérentekijken.Datdoeikeenmaalperjaar,alsenigevanGrandeco,samenmetondernemersuitderetailenanderebedrijvenuitdewereldvandecoratieoftechnologie.Metdiegroepdoenweeenpogingomdegrotetenden-seninteschatten.Watisdeimpactvan3D-printing?Vandetoenamevandeeenpersoonsgezinnenenklei-nerewoningen?Eentendensisookdatmensensteedsmeerbuitenleven.Ookindestadziejehettoenemendebelangvaneentuintjeofeenleukterras.Dandenkenwij:waaromgeenbuitenbehang?”

An Beazar:“Onsbedrijfiszeerinnovatief.Nietmeezijnmetdeontwikkelingenoptechnologischvlak,zouvooronsdedoodsteekkunnenbetekenen.Vooronsisdeuitdaging:hoekunnenwemetrela-tiefbeperkteresourcestijdinvestereninhetontdekkenvanalwatnieuwis?Defocusligtopefficiëntwerkenenonzeklantenlatenbesparenophunenergiefactuur.Erheerstgro-teonzekerheidoverwetgevingenprijszettingrondenergie.Meernogdanlageprijzen,willendemeestebedrijvenzekerheid.Logischdatzekijkennaareigenvoorzieningenzoalswindturbinesenzonnepanelenenmanierenomenergietestockerenin

bijvoorbeeld,batterijen.Erkomenheelwatdatabijkijkenomdietechnologieëngoedtebeheren.Veelbedrijvengerakenbedolvenonderdieovervloedaandataenkomenbijonsteradeomdatzeteveelcijfershebbenomernogdeessentieuittehalen.Degrootstebehoeftediewijzullenhebben,zijndata-analisten.Diezijndungezaaid,wantstatistiekisnogsteedsgeenpopulairvak.Vooronsisdeuitdaginggoedemensentevindenomonzetoekomstuittebouwen.WijhebbenprojectenlopensamenmethetAgentschapInnove-renenOndernemen(Vlaio)diemeeonsrisicodragen,maarwijmogendetreinvandebigdatanietmissen.Ookaldoenwehetmomenteelnogbeterdandegrotespelersquaken-nisopbouwenflexibiliteit,tochblijftdevraaghoeweinnovatieverankereninonsbedrijf.”

uit de ETION-enquête blijkt dat onvoorspelbare regelgeving een constante zorg is voor de ondernemers.

peeters:“Deregelgevingheeftopverschillendeniveauseeninvloedoponzebedrijfsvoering.OpBelgischniveaukampenwemethogeloon-kosten,onzekerheidoverbelastingenenenergie.OpEuropeesniveauwordtdesteedsstrengeremilieuwet-gevingvastgelegd.Dieregelszijnergstreng,endatisopzichgoed,maardatgeeftonswereldwijdnietmeteeneenconcurrentieelvoordeel.Hetglobalespeelveldisheelbepalend

voorMetallo,maaralskleinlandenrelatiefkleinbedrijfhebbenwijdaarmaareenzeerbeperkteinvloedop.”

Willemen:“Deregelgevingbepaaltderandvoorwaardenendegren-zenwaarbinnenjemoetspeleneninnoveren.Deregelgevingrondhetgebruikvandrones,bijvoorbeeld,isheelrecent,maardaarhebbenwijnietopgewacht.Wijdedenonzeeer-stepilotsvoorwebijwijzevanspre-kenmeteendronemochtenvliegen.Jekannietblijvenwachtenopeenregelgevendkaderomtebepalenwatjestrategiezalzijn.Ikdenknietdatregelgevingheelergbepalendisvoorinnovatieentoekomstdenken.”

Opmerkelijk dat je zegt dat regelgeving jouw toekomstdenken niet in de weg staat, want dat is wat men wel vaker hoort. Is de regelgeving in jouw sector dan zo gunstig of ligt het aan de manier waarop je ermee omgaat?

Willemen:“Aangunstigeregelge-vingzalhetnietliggen.Ikdenkdatdewettelijkeverplichtingenindebouwsectorzowatdestrengstezijn,zowelopvlakvandetewerkstellingvanpersoneelinhetkadervandestrijdtegendesocialedumpingalsnaarallerleikwaliteitseisendiedoorheelveelinstantieswordengecontro-leerd.Belangrijkerisdatregelgevingjenietmagverhinderenomnaardetoekomsttekijken.Hetiseenexcuusdatjenooitzoumogengebruiken.


11

Zeker,erisonzekerheid,maardieisnietgroterdanofkleinerdananderetrendsenevolutiesindewereld.Hetisessentieelomtekijkennaartragetrendsenjenietlatenleidendoorsnelletrendsomjetoekomstuittetekenen.Tragetrendszijndesteedsstrengerwordendemilieuwetgevingofdeglobalisering.Diezijnvrijvoor-spelbaar,wantaljarengeledeningezet.Ietsandersisdatspecifiekewettelijkemaatregelenindietrendssomsonver-wachtkunnenkomen,maaréchtever-rassingenkunnendatnietzijn.Danishetzaaksnelbijtesturen.”peeters:“Opdievisieisonzemissiegebouwd.Onsbedrijfiseenschip,maarwemoetenwendbaarblijven.Agile.Datheeftheelveelmetmensentemaken.Ja,erisnoodaanmeerdata scientists,maareriseenevengrotenoodaanmensendieopenzijn,diezichzelfenhunbedrijfinvraagstellen,dieveerkrachtigzijnendiezichnietsnellatenontgoochelen.”

Zou een koolstoftaks op Eu-ropees niveau een trage trend kunnen zijn?

Willemen:“Eenkoolstoftaksisgeentrendopzich,datiseenuitingvandeduurzaamheidstrend.”

Beazar:“Hetiseenvoorbeeldvaneenvrijlogischetaks.”

Molemans:“Bijdeinvoeringvaneendergelijketaksisdevraagaltijd:moetenwijalleenonzekoersbijstu-ren,ofonzeconcurrentenook?BijeennieuweregelopEuropeesniveauisergeenprobleem,danverschijntiedereengelijkaandestart.Wieerdanhetmeestverstandigmeeom-springt,wint.”

peeters:“Eentakskanhelpenominnovatiessnelleringangtedoenvin-denopdemarkt.Dankzijinnovatieslagenweerzoinomproductentemakendieinhoogwaardigebouw-materialenkunneningezetwordeneneenduidelijklagereecologischevoetafdrukhebben.”

Molemans:“Nadeisolatienormenvoorwoningenisernusprakevanakoestischenormen.Daarkun-nenwijonsnualopvoorbereidenzodanigdatalsdienormeris,wijaleenproducthebbendataandieeisenvoldoet.Datisdekrachtvantoe-komstdenkenenvoortdurendalerttezijn.”

Hoe doe je dat, altijd alert zijn?

Molemans:“Ominnovatieftezijn,moetjebuitenkomen.Jemoetpratenmetandereondernemers,meton-derzoekersaanuniversiteitenenmetmensendiebuitenjesectorwerken.”

Kleinere bedrijven heten meer wendbaar te zijn dan grote, maar die hebben dan weer het voordeel dat ze interne experts kunnen aanduiden die bezig zijn met trends en innovaties.

Beazar:“Voorons,alskleinenjongbedrijf,geldtdatwijsnelkeuzesmoetenmakenenhopendatweonsernietteveelmeevast-pinnenopdelangetermijn.Wehebbenweinigtotgeenoverschotomonsmisstappentepermitteren.Watikwelmeentemerken,isdatereengrotereopenheidistussenbedrijveninvergelijkingmettienjaargeleden.Dewerelddietoengeslotenwasengerichtwasopbikkelhardeonderlingeconcurren-tieheeftplaatsgemaaktvooreenwereldwaarinconcurrentensomssamenwerkenvanuithetinzichtdatjenietinallesexpertkuntzijn.Zekernietnuersteedsmeerexper-tisedomeinenbijkomen.”

peeters:“Datklopthelemaal.Dieopencultuuriser.Wijmerkendatinonzesectorelkemarktspelerzichinzekerematespecialiseertenopbasisvaneenuniekbusinessmodelopereert.Eensuccesvolletoekomstbestaatnamelijkuit‘blueoce-an’-strategieën.Datbetekentdatsectorgenoten(zoalsNyrstar,Auru-bisenUmicore)deelsgelijkaardigeactiviteitendoenmaartegelijkookklantenenleveranciersvanelkaarzijnenzoelkaardusversterken.Datiseengoedeevolutie.Naarmatede

wereldsnellerverandert,vergrootdenoodaancoöperatie.Jeblijftimmersnietwendbaardoorenkeltekijkennaarjeeigengewoonten,productiemethodenenprocessen.”

Hoe verloopt toekomstdenken in de praktijk?

Molemans:“Wijdoenaanscena-

rio-analyse,sprekenmetverschil-lendestakeholdersenmetandereindustrieën,zoalsdeverpakkings-industrie,omtekijkenwaarwemogelijkkunnensamenwerken.Daarzijnalmooietastbareresultatenuitvoortgevloeid.Zohebbenwenumeteenpartnereenprinterontwikkelddiegeenenkelanderbedrijfheeft.Watdepraktischetoekomstmogelijk-


12

hedenzijn,moetnogblijken,maariksluitnietuitdatereendagkomtwaaropjebijdedoe-het-zelfzaakterplekkegepersonaliseerdbehangpapierlaatprinten.”

Willemen:“Omtezienwatkanofniet,moetjeereerstenvooralaanbeginnen.Onzedronesvlogenuitnogvoorwewistenvoorwatwedieallemaalzoudenkunneninzetten.Weontdektendaardoorweldemoge-lijkheden.3D-printingishetzelfdeverhaal.Datisvoorlopigveelteduuromindebouwintezetten,maardoorhettedoenzijnweopeenaan-talhiatengestoten.DatbenenwenuverderuitinsamenwerkingmeteenVlaamseuniversiteit.”

Het uittesten van 3D-printing en virtual reality begint toch bij een visie om dingen anders te doen.

Willemen:“Zeker.Hetsluitaanbijwatikinhetbedrijftweejaargeledenbegonteverkondigen:datweopaantalvlakkenfundamenteelzullenmoetenveranderenomdatdewereldfundamenteelverandert.Ikgebruikdanheteenvoudigevoorbeeldvanmijngrootvader–wijzijntenslotteeenfamiliebedrijf(lacht).Inzijntijdwashetbestebouwbedrijfhetbedrijfdatdebestemetsershad.Indetijdvanmijnvadertotnuisdatalleennietmeervoldoende,numaakjehetverschilmetproject-enwerfleidersdiemensenenmiddelenhetmeestefficiëntinzetten.Maarookdieken-nisgeraaktmakkelijkverspreid.Waarmoetenwehetverschilmakenindetoekomst?Wemoetenhethelebouw-

procesrationelermaken.Wemoetensneller,beterengoedkoperbouweneninspelenopveranderingen.Enterdedigitaliseringvanhetbouwproces,machine learningenartificiëleintelli-gentie.DaarzijnwedeeerstestappenaanhetzettenmetonsERP-systeem(EnterpriseResourcePlanning).”

Beazar:“Ookwijzetteninopslimmesoftware.Onsmeestkostbarebezitistijd.Alswijsoftwarehebbendieproblemenanalyseertenoplossin-genvoorstelt,danmoetenwijminderdebaanopomterplekkeproblementeanalyserenenoptelossen.”

Molemans:“Eveneenkanttekening:verbeterenvandetechnologieisnoggeentoekomstdenken.Tech-nologieisniethetantwoordopdevraag:hoezaldewereldveran-deren?Mijnervaringisdatjezeermoeilijkvanuitjeeigenbedrijfaantoekomstdenkenkuntdoen.Smartoplossingeniséén,maarvoorechtinnovatiefdenkenmoetjebuitenjeeigengezichtsveldtreden.”

Beazar:“Jemoetdetijdenderuimtecreërenomdaarovernatedenken,ominspiratieoptedoen.”

Molemans:“Jemoethetnietalle-maalzelfdoen.Jemoetvooraldemensenkennendiejeverderkunnenhelpen.Eengoednetwerkisgoudwaard.”

Willemen:“Stapéénomaandetoekomsttedenken,iswetenwatervandaagbestaat.”

Molemans:“Datiseenvalkuil,wantdanbenjeweerbezigmetproduct-verbetering.Jemoetkijkennaarwatjewilovervijfoftienjaar.Enpasdankijkjeoferalbestaandetechno-logieisdiejeindievisiekuntinscha-kelen.Jemoeteerstdenkenzonderbarrières,andersbotsjemeteenopbezwarenzoals‘3D-printingistochduur’–bezwarendieerovervijfjaarmisschiennietmeerzijn.Mijnadvies:vertrekaltijdvaneentabularasa.”■


13

“Ons toegepast wetenschappelijk onderzoek moet impact hebben. Onze focus ligt op duurzaamheid, en dat doen we niet vrijblijvend”, zegt Walter Eevers, onderzoeksdirecteur bij VITO. “De Vlaamse overheid ver-wacht dat wij onze rol als strategisch kenniscentrum ten volle invullen en meet daarvoor onze bijdrage aan de samenleving. Het is aan ons om die verwachting te overtreffen. En ik denk dat wij dat doen.”

geef eens een voorbeeld van jullie maatschappelijke return.

Eevers:“Eenmaatstafisdematewaar-inwijbijdragenaanhetondernemer-schapinVlaanderen.Natuurlijkzijnwijzelfeenwerkgeverdiejobscreëertvoorhoogopgeleidenenwespelenopdiemaniereenaanzienlijkeeconomi-scherolinderegio.Onzeactiviteitenleidenooktotnieuweeconomischeactiviteiten.Belangrijkdaarbijisdatonzeonderzoekersgeprikkeldwordenomookondernemertezijn.Wijzijngeengroepbollebozenachtereendraadineenbos(VITO en naburige SCK worden streng bewaakt, red.),onsonderzoeklevertindebuitenwereldmeetbaremeerwaardeop.”

Meerwaarde door de oprichting van spin-offs?

Eevers:“Onderandere.TweemooievoorbeeldendaarvanzijnLaserClad-dingVenture(LCV)enUniFly.Eenbelangrijkebarometeromtevoor-spellenofeenspin-offsuccesinzichdraagt,isdebereidheidvanexternefinanciersomgeldoptafelteleggen.Alseenventuredebuitenwereldnietkanovertuigendathetdeinvesteringwaardis,ishetnognietmarktrijp.Hetcoating-en3D-printingbedrijfLCVneemtintussenextramensenindienst.UniFlyontwikkeltsoftwarevoordronegebruikerszodatdiemeteengratisapp(Launchpad)wetenwaarzemogenvliegenenniet.HetIT-bedrijfstelttwaalfmensentewerkenhaaltbinnenkortextrakapitaalopominternationaaltekunnengroeien.”

Zijn er ook ventures die VITO’s visie op de maatschappelijke bijdrage hard maken?

Eevers:“Eenstart-upmeténeeneconomischewaardeéneensocialecomponentishetditjaaropgerich-teActiv84Health.Destart-upwonmeteeneenEuropeseprijsvoorSmartAgeing.Activ84Healthzorgtervoordatoudereninhunwoon-enver-zorgingsinstellingopdehometrainerkunnenfietsenendankzijeenprojec-tievanGoogleStreetviewzichtochdoorhuneigenstratenvoortbewegen.Daarbijwordenverschillendepara-metersopgevolgd,opbasiswaarvandezorgverstrekkersdegezondheidvandeseniorenkunnenopvolgenenpreventiefkunnenoptreden.Onderdergelijkeprojectenzettenwijgraagdeschouders.”

VITO helpt kleine en grote bedrij-ven en overheden heel concrete uitdagingen aan te pakken met toegepaste r&D. Met welke vragen kloppen die aan?

Eevers:“Zekloppennietaltijdaan.Daaromhebbenweeencommerciëleceldieonsverhaalnaarbuitenbrengt.Wegaanzelfopzoeknaardiebedrij-venwaarwijeenmeerwaardekunnenbieden.Datisvooreendeelookderoldiedeoverheidvanonsverwacht.Devragendiebijonsbelanden,zijnheeldivers.Meestalzoekenwenaaroplossingenviacocreatie–eenechtsucces.Webrengenverschillendebedrijvensamenronddetafelwantookdoorhunonderlingeuitwisselingkomenwetotinnovatieseninteres-santebusinesscases.”

Is Vlaanderen vooruitziend?

Eevers:“Ikdenkdatwemogenzeggendatweopbepaaldegebiedenvoor-uitstrevendzijn.IkbeneigenlijktrotsdatwestrategischeonderzoekscentrahebbeninVlaanderen.OokonzezusterorganisatieszoalsIMECenVIBspeleneenrolopwereldniveau.DatheeftdeVlaamseoverheidgoedgeor-ganiseerd.Depolitiekheeftduidelijk

aandachtvoorvalorisatie.Onderne-merschapwordtaangemoedigdenkrijgtpositieveaandachtindemedia.Venture capitalmoetnogwatbijbe-nen,maarookdefinanciëlewereldnammooieinitiatievenwaardoorernufinanciëlestart-upsontwikkeldworden.Debankenzelfstekenookveelenergieinhetselecteren,advi-serenencoachenvanstart-ups.Dusja,heelwatinitiatievenopdiversevlakkenlatenhetondernemerschaphiergroeien.Heelwatgrotebedrijvenkenneneenrecessie,maartegelijker-tijdcreërenwemeerjobsomdaterzoveelkleinebedrijvenontspruiten.”

Hoe ziet de toekomst van VITO eruit?

Eevers:“Devolledigduurzamewereldinnognietvoormorgen.Erzijnheelveeluitdagingendiewenietindekomendetienjaarkunnenoplossen.DeVerenigdeNatieshebbenzich-zelfooktot2030gegevenvoorhunSustainable Development Goals.VITOheeftstappengezetdiehetonderzoekhogeretechnology readiness levelsmoetopleveren,waardoordeindustriesnel-leraandeslagkanmetonzeoutput.Eenmooiensterkzichtbaarprojectindezefilosofieishetgeothermiepro-jectwaarmeewealsVITOnietenkelonzeeigenCO2-uitstootverminderen,maarookhetbewijsaandeindustrieensamenlevingleverendatdittech-nologieisdiehierennukanwordeningezetindeenergieomwenteling.Omnieuwetechnologieënvluggeropdemarkttekrijgen,ishetwetgevendkaderookvanbelang.Ookopdatvlakspelenwijonzerol.Watisandershetnut,bijvoorbeeld,omdronesteontwikkelendieeenaardappelveldmonitorenopziektes,waterschaarsteenandereparameterswaardoordelandbouwerzijnoogstkanoptimalise-ren,alsergeendronesmogenvliegen?Wespelengeenpolitiekerol,maarziendenodenvandiebedrijvenengevendeoverhedenenstakeholdersdenodigeinfoomtoteenbeterewetge-vingtekomen.”■

25 jaar toonaangevend onderzoek

DeVlaamseonderzoeksorganisatieVITOvoertonafhankelijkonderzoekuitengeeftdaarmeezoweldegroteindustriealskleinebedrijveneenconcurrentieelduwtjeinderug.Demeerdan750medewerkerswerkenaaninternationale

projectendiezichvooraltoespitsenopcleantechenduurzameontwikkeling.DitjaarviertVITOinMolhaar25steverjaardag.

VITOdraagtduurzaamheidenmaatschappelijkemeerwaardehooginhetvaandel

“Wij moeten impact hebben”


14 HOE VOORuITzIEND IS ONDERNEmEND VlaaNDEREN - ETION

O U T L O O K 2 0 1 7Watbrengthetnieuwejaar?

Infoovertientallenandereactiviteitenopwww.etion.be

Sta op met Barbara Torfs: samenwerken met hart en zielEengezondegeest,ineengezondlichaam,ineengezondbedrijf.Hoekanjehartenzielvanmedewerkersenbedrijfscultuuropelkaarafstemmen?

dinsdag 6 december 2016, 8.00 u.Claerhout Communicatieloft, Gentinfo en inschrijvingen: www.etion.be, [email protected]

MVO in de kmoMaatschappelijkverantwoordonder-nemenwordtvaakinverbandge-brachtmetgrotebedrijven.Tochzijnerookkmo’sdiemaximaalinzettenopmaatschappelijkemeerwaarde.EenpanelgesprekmetUa-professorHansVerboven,RonyBols(Eribel)enHildeHarzé(Harzémetalen).

woensdag 7 december 2016, 16.00 u.Paterspand, Turnhoutinfo en inschrijvingen: www.etion.be, [email protected]

Purpose én profitMeerenmeerzienwestaaltjesvaninnovatiefsociaalondernemerschapdatleidttotmaatschappelijkeénfinanciëlemeerwaarde.JakobdeProftvanSheltercare(milieuvrien-delijkekampeertenten)enalexVanBreedamvanTRI-VIZOR(delenvanlaadruimteinvrachtwagens)getuigen.

dinsdag 13 december 2016, 16.00 u.Tweeperenboom, Winksele (Herent)info en inschrijvingen: www.etion.be, [email protected]

Speakerscorners ‘Inspirerende Startverhalen’Vierjongestarterspitchenhununie-keengedurfdeondernemersver-haal:SvenalgoetvanSweetSwitch,LeslieCotteniévanHelloCustomer,VincentVermeulenvanSchoolforButlersendaviddeKeyservandeeleenkoe.

woensdag 14 december 2016, 19.00 u.Co-workingspace 3koningen, Torhoutinfo en inschrijvingen: www.etion.be, [email protected]

Exclusief dinergesprek met Alexander D’Hooghe, intendant overkapping Antwerpse RingdeVlaamseregeringbenoemdeeenhalfjaargeledenalexanderd’HooghetotintendantvoordeoverkappingvandeantwerpseRing.Hijkrijgttweejaar tijdomeenplan

déregionalenieuwjaarseventsvanETIOn,datis:veelruimtevooront-moetingendaaraanvoorafgaanddefilm‘Wetheowners’.Eenkorte,sterkefilmdocumentaireoveramerikaansebedrijven(o.a.newBelgiumBrewingCompany)waardemedewerkersookmede-eigenaarszijn.

maandag23januari2017,Mechelendinsdag24januari2017,Gentwoensdag25januari2017,Roeselaredonderdag26januari2017,Leuven

info en inschrijvingen: www.etion.be, [email protected], 03-829.25.25

ETIOnhoofdeconoomGeert Janssensbrengtdefinanciëlevoor-uitzichten.ManagingdirectorChris WuytensvanacertaConsultbrengteenstandvanzakenronddearbeidsmarktenoverlooptderecentsteHR-Trends.

Oost-Vlaanderen

BrabantBrussel

antwerpenMechelenKempen

West-Vlaanderen

Dinergesprek metslotbeschouwingdoorCarl Devos (politicoloogUGent)

maandag 21 november 2016, 18.30 uurAuberge du Pêcheur, Deurle

Walking dinner metnadepresentatiesGwendolyn Rutten (voorzitterOpenVld)ingesprekmetAlain Mouton (Trends)

maandag 28 november 2016, 18.30 uurFaculty Club, Leuven

Panelgesprek metnadepresentatiesJoost Van Roost (president-directeurExxon-MobilBenelux)ingesprekmetAlain Mouton (Trends)

woensdag 30 november 2016, 18.30 uurLink 21, Herentals

Walking dinner metnadepresentatieseendebatmetXavier Bouckaert(CEORoularta)enThierry Geerts(CEOGoogleBelgium)onderleidingvanVéronique Goossens(KanaalZ)

maandag 5 december 2016, 19.00 uurEventhal Schiervelde, Roeselare

Meer info en inschrijvingen: www.etion.be, [email protected], 03-829.25.25

insamenwerkingmet:

WE THE OWNERS

WORKSHOP TOEKOMSTDENKEN

Meerdanooitbepalenexterneomstandighedenhetsuccesvanjouwonderneming.Toekomstden-kenwordtdanookeenkerncompe-tentievoordebedrijfsleiding.dezecyclusdoetjeopgestructureerdewijzenadenkenoverdetoekomstvanjouwbedrijf.Ineenexclusievegroepverwerfjenieuweinzichten,maakjebedrijfseigenoefeningen(omgevingsanalyse,scenariomatrix,stakeholdermapping)enwisseljeervaringenuitmetdeanderedeel-nemers(max.20ledenvandirectieofmanagement)ineenvertrouwelij-kesfeer.

maandag 6 en dinsdag 14 februari 2017, telkens van 12.30 tot 19.30 u. in Antwerpen

info en inschrijvingen: www.etion.be, of via [email protected]

REGIONALE EVENTSteontwikkelen.Tijdensditdinerlaathijinzijnkaartenkijkenenkrijgtudekansmethemingesprektegaan.

woensdag 1 februari 2017ETION, Wilrijk (Antwerpen)info en inschrijvingen: www.etion.be, [email protected]

15HOE VOORuITzIEND IS ONDERNEmEND VlaaNDEREN - ETION

“De grote veranderingen die op ons afkomen in de sector en in de wereld, moeten we vooral vrezen als we onze kop ervoor in het zand steken. Of je nu wil of niet, we zullen ermee moeten dealen”, zegt philippe lison, CCO van ErgO. “De grote uitdaging is het vinden van het juiste evenwicht tussen technologische innovaties en de kracht, de kennis en de flexibiliteit van onze eigen men-sen. Niet onbelangrijk: flexibiliteit heeft niet te maken met leeftijd.”

Omdevingeraandepolstehouden,hieldERGOinsamenwerkingmetiVOXeeneigenenquêterondonder-nemerschapenjobtevredenheidinBelgië.517ondernemersen621werk-nemersnameneraandeel.Zowelwerk-nemers(38procent)alswerkgevers(48procent)vindendaterteweinigondernemerszijninBelgië.Nochtanszegt34procentvandewerknemerson-dernemertewillenworden.Wathoudthentegen?Volgens81procentvandeondernemersisdatdecomfortzonevanfinanciëleensocialezekerheid.Nogopvallend:degemiddeldejobtevreden-heidbijwerknemersisgroterdanbijondernemers.

Lison:“Datlaatsteisopmerkelijk,enstaatincontrastmetwatwijvaststellenalswepeilennaarjobsatisfactieinonsnetwerk.Integendeel,wijziendatmensendiedeoverstapmakenvaneenstrakregimeineenwerknemersstatuutnaareeneigenondernemingonderonzekoepel,veelvoldoeninghalenuithunherwonnenautonomie,uithetfeitdatzeeenbedrijfnaareigeninzichtkunnenuitbouwenendaarvooreenin-teressantpakketondersteuningkrijgenvanonzekant.”

Hoe helpt ErgO jonge ondernemers vooruit?Lison:“Wemotiverentwintigersendertigersmetpitomzichzelftelance-renenalsondernemeraandeslagtegaan.Datismaatschappelijkzinvol,maarookvooronsbedrijfzelf.Envoorhen,natuurlijk.Wijinvesterenveelinhunopleidingenondersteuning:deuitbouwvaneenkantoor,adviesrondaanwervingen,administratievehulp…ERGOAcademieisonzeeigenoplei-

dingsinstellingenstudiedienstdiemeedefundamentendaarvoorlegt.Erisweinigdatmeervoldoeninggeeftdanjongemensenmetdrivezienenhenmeenaarsuccessenleiden.Zelfstandigondernemenisaltijdeenkwestievanvallenenopstaan,maarwijzienhetalsonzetaakomnieuweondernemersoverdeklippentehelpen.Veeljongemensenzettendestapnaarhetonder-nemerschap,maarlopentesnelaverijopalszedeeerstekeerinmoeilijkvaarwaterterechtkomen.Stabielonder-nemerschap,datishetdoeldatwijmetonsnetwerkvoorogenhebben.”

Onzekerheid houdt heel wat werk-nemers die stilletjes ambiëren om ondernemer te worden tegen om de stap te zetten. Ze hebben angst om hun comfortzone te verlaten.Lison:“Datiszekereenvandehoofd-redenenwaaromvelenkiezenvoorhetstatuutvanzelfstandigeinbijberoep.Hetisgeenevidentestapalsjegebei-teldzitbijeenwerkgever.Wijzienonzebegeleidingalseenextrastimulanseneenfactordieietsmeerzekerheid

brengt.Zekernude(financiële)wereldinzwaarweerterechtkomt,ishetessentieeldatonzemensenvoldoendeveerkrachtendejuistespirithouden.Indetoekomstzullendattrouwenseigenschappenzijndieiedereenmoetkweken.Werknemerszullendedrivemoetenhebbenvanondernemersommetsnelleevolutiestekunnenomgaan.Eigenlijkzouwatervandaaggebeurtbijdegroteinstellingendemensenmoetenmotiverenomaandeslagtegaanineennieuwe,uitdagendeomge-ving.Jobzekerheidishoedanookgeenvastgegevenmeer.”

In de praktijk zullen de meeste men-sen wellicht eerder verkrampen dan nieuwe kansen zien.Lison:“Disruptieziejeinallesectoren.Omdiekramptevermijden,moetjewerkenaanflexibiliteitendejuistementaleinstelling.Alleenzoomzeiljedeklippen.Allesbegintmetdejuistemindsetendekrachtomjeperspectiefvolledigtewijzigen.Ondernemerszijnsomsietsteveelovertuigdvanhunei-gengelijk.Zedurventeweinigoverhet

muurtjetekijkennaarhunconcullega’sennaaranderesectoren.Wiezijnoogkleppennietafzet,zietnietbreedgenoegenkanzijneigenbusinessmo-delnietfuture proofmaken.”

In de Toekomstenquête van ETION staat ‘wijzigende regelgeving’ als hoofdbrekens nummer één voor ondernemers. geldt dat ook voor ErgO?Lison:“Inonzesectorisernoodaaneenstabielwettelijkkader.Dejongstejarenisdewetgevinggrondigveran-derd.Datzalwelmoetenengoedzijn,maaralleondernemersinonsnetwerkmoetendatintegrereninhundagelijk-sepraktijk.Endatkomtbovenopdeveleprioriteitenlijstendieondernemersnueenmaalhebben.”

Hoe oogt de toekomst voor het ondernemerschap?Lison:“In2015warener2à3procentmeerondernemersdanhetjaarvoor-dien.Hetaantalstartersoverschreedindatzelfdejaarvoorheteerstdekaapvande100.000.Erisduidelijkietsaanhetbewegen.Ikdenkdatereenkenteringisendatmensennietmeernoodgedwongenofomfinanciëlerede-nenkiezenvoorhetondernemerschap,maaruiteeninnerlijkedrangomzelfietsterealiseren.WezijnnoglangnietdeVerenigdeStatenopvlakvanondernemerschap,maardepositieveinstellingneemttoe.BeginditjaarlieperopdeVRTeenschitterendereeksmetportrettenvanstartendeonderne-mers,Het eerste kwartaal.”

Wat kunnen we doen om dat onder-nemerschap te koesteren?Lison:“Coaching.Daarnemenwij,samenmetandereorganisatieszoalsETION,belangrijkeinitiatieven.Erzijnooklokettenvoorfinanciëleenandereondersteuning.Ikdenkdathetessentieelisdieinitiatievenkenbaarengoedzichtbaartemaken.Evenbe-langrijkishetnaarvoorschuivenvanrealistischevoorbeeldenvangeslaagdondernemerschap.Eenonrealistischbeeldiseengemenevalkuil:nietelkeondernemerleidtFacebookofGoogle.Tenslotteisookderolvanhetonder-wijsvangrootbelang.Daarontstaatdejuistespirit.”■

ERGOInsurance,kortwegERGO,isgespecialiseerdinlevensverzekeringenenpensioensparen.Eenexclusiefnetwerkvan700zelfstandigeadviseursen300agenteninBelgiëbedienenmeerdan800.000klanten.DaarnaastwerktERGOooksamenmetonafhankelijkemakelaars.OphetgebiedvanpensioensparenisERGOdenummertweeinBelgiëmeteenmarktaandeelvan17,7procent.OpdehoofdzetelinBrusseleninde24lokaleBusinessCenterswerken338medewerkers.

“Niets zo mooi als jonge ondernemers coachen naar succes”

ErgO in het kort

16

Verwacht het onverwachte

De Standaard brengt u de kunst bij van de onverwachte vondst. Duik in exclusief nieuws, wijk af naar een onmisbaar interview, blijf hangen bij beelden van de beste fotografen, rol om uw as bij een vurige opinie. Wat een glijbaan is voor het lichaam, is De Standaard voor de geest.

1 Hoe vooruitziend is ondernemend Vlaanderen? · figuur 1).Vooral de lage score van...

Documents

Transcript of 1 Hoe vooruitziend is ondernemend Vlaanderen? · figuur 1).Vooral de lage score van...