1

DAGLICHT&

GEZONDHEID

Agnes van den Berg Agnes van den Berg

4 Oktober 4 Oktober 2005

2

3

DAGLICHT & UITZICHTDAGLICHT & UITZICHTGaan meestal samenGaan meestal samen

4

DAGLICHT & UITZICHTDAGLICHT & UITZICHTAfzonderlijke elementenAfzonderlijke elementen

Daglicht zonder uitzichtDaglicht zonder uitzicht Uitzicht zonder daglichtUitzicht zonder daglicht

5

DAGLICHT & GEZONDHEIDDAGLICHT & GEZONDHEID

Mensen denken dat daglicht gezond is

Heerwagen & Heerwagen (1986):

79% respondenten was van mening dat daglicht beter is voor de gezondheid dan kunstlicht

6

ROUTESROUTES

daglicht gezondheid

biologisch

fysisch-chemisch

psychologisch

visueel

7

VISUEEL VISUEEL

Oogproblemen door:

• Te weinig licht;

• Flikkerend licht;

• Scherp contrast licht/donker.

Gevolgen:

•Hoofpijn;

• Vermoeidheid;

•Wazig zien.

8

ONDERZOEK ONDERZOEK

Wilkins et al., 1989:

•Kantoor met 6 verdiepingen;

• Lichtkoker;

•Hoe lager in de koker, hoe meer hoofdpijn;

•Uitzicht overal gelijk, dus het moet wel aan het daglicht liggen.

9

BIOLOGISCHBIOLOGISCH

• Licht is een belangrijke externe ‘marker’ voor biologische klok

• Verstoring biologische klok kan leiden tot slapeloosheid, winterdepressie etc.

• Vooral intensiteit van licht is belangrijk

• Kunstlicht helpt even goed als daglicht

10

ONDERZOEKONDERZOEK

Wirz-Justice et al., 1996:

• 20 patiënten met winterdepressie;

• 1 week therapie door ochtendwandeling of kunstlicht;

•Wandeling leidt tot minder depressie en verbeterde melatonine en serotonine afscheiding;

• Ligt het aan daglicht of aan beweging, uitzicht, frisse lucht?

11

FYSISCH-CHEMISCHFYSISCH-CHEMISCH

• Daglicht bevordert groei planten;

• Planten bevorderen de gezondheid, o.a. door zuivering van de lucht;

• Hetzelfde effect kan ook worden bereikt met volspectrum licht.

12

ONDERZOEKONDERZOEK

Fjeld (2000):• Plaatsing planten in ondergrondse werkruimte

met volspectrum licht

KLACHTEN Planten Control

Vermoeidheid 2.1 2.5

Zwaar hoofd 2.1 2.6

Hoofdpijn 1.7 2.1

Concentratieproblemen 1.7 1.9

Geïrriteerde ogen 1.8 2.4

Droge keel 1.7 2.3

Hoest 1.5 2.2

Droge huid gezicht 2.0 2.5

Droge huid handen 2.2 3.0

Stijve nek 2.3 2.5

Gemiddeld 1.9 2.4

13

PSYCHOLOGISCHPSYCHOLOGISCH

• Daglicht verbetert de stemming en geeft rust en ontspanning;

• Biophilia-hypothese: Deze effecten zijn uniek voor natuurlijk licht, kunnen niet of minder goed worden bereikt met kunstlicht.

• “Zachte fascinatie”: Daglicht is dynamisch, afwisselend, daardoor trekt het onze aandacht zonder dat het moeite kost.

14

ONDERZOEKONDERZOEK

Walch et al., 2005:

• 89 ziekenhuispatiënten in afwachting van rugoperatie;

• Lichte of donkere kamers;

•Minder stress en pijn in lichte kamers;

•Maar patiënten in donkere kamer keken uit op muur….

15

UITZICHT EN GEZONDHEIDUITZICHT EN GEZONDHEID

Ulrich (1984) deed onderzoek naar patiënten die herstelden van een galblaasoperatie in een kamer met uitzicht op stenen muur of in een kamer met uitzicht op bomen.

16

RESULTATENRESULTATEN

Patiënten in kamers met uitzicht op groen:

• Hadden minder krachtige pijnstillers nodig; • Verbleven na hun operatie één dag minder in

ziekenhuis;• Kregen minder negatieve beoordelingen in

statussen van verplegend personeel.

17

EXPERIMENTEEL EXPERIMENTEEL ONDERZOEKONDERZOEK

Standaardprocedure:

• Experimentele en controle groep• Stress opwekken• Kijken naar afbeeldingen of videos

van natuur of bebouwing• Meten herstel van stress

18

Fysiologisch herstel

0

2

4

6

8

10

12

14

16

5min

10min

4min

7min

10min

Sp

iers

pan

nin

g

Winkels

Verkeer

Natuur

Bron: Ulrich e.a., 1991

19

“Toen ik 12 jaar oud was kwam ik terecht in het ziekenhuis, waar ik een tijdlang op het randje van de dood zweefde. Ik verkeerde in een soort droomtoestand, alles leek ver weg en onecht. Het enige dat wel echt was, en wat ik me nog steeds levendig herinner, was het raam. Dagenlang, dag en nacht, te zwak om te bewegen, was mijn blik gefixeerd op het raam. Het was een heel gewoon raam, niks bijzonders. Maar af en toe kwam er zomaar duiven zitten op de vensterbank. En ik zag vogels langs de wolken vliegen, hoog en ver. Nooit eerder was me opgevallen hoeveel kleuren licht er eigenlijk zijn in de lucht. Ik ben er van overtuigd dat mijn fascinatie met dat raam, met de schoonheid van de vogels en de lucht, mij de kracht gaven om te blijven leven….”

LUCHT IS OOK NATUUR!LUCHT IS OOK NATUUR!Citaat uit een column van Michael Ventura, 2001Citaat uit een column van Michael Ventura, 2001

20

CONCLUSIESCONCLUSIES• Daglicht gaat vaak maar niet altijd samen met

uitzicht;

• Daglicht kan gezondheid bevorderen via visuele, biologische, fysische en psychologische routes;

• Visuele, biologische en fysische effecten kunnen evengoed worden bereikt met kunstlicht als met daglicht;

• Psychologische effecten zijn in theorie uniek voor daglicht, maar nog niet bewezen;

• Wel overtuigend bewijs voor stressherstellende effecten van uitzicht op natuur.

21

EVIDENCE-BASED DESIGNEVIDENCE-BASED DESIGNStappenplanStappenplan

• Bestuderen relevante kennis uit wetenschappelijke literatuur;

• ‘Best practice’: aanvullend onderzoek ter plekke, bijv. via observaties, gesprekken met sleutelpersonen, ‘uitproberen’;

• Participatie van (toekomstige) gebruikers;• Niet vergeten: Post-occupancy evaluation (heeft

het gewerkt?).

22

EINDEEINDE

Voor meer informatie & powerpoint:Voor meer informatie & powerpoint:

www.agnesvandenberg.nlwww.agnesvandenberg.nl