STOOMCURSUS NATUURBELEVING

Agnes van den Berg

14 DECEMBER 2005

1. Het begrip beleving2. Onderzoek naar natuurbeleving

• Overeenkomsten in natuurbeleving

• Verschillen in natuurbeleving

3. Toepassingen• Houtkap• Doelgroepen• Communicatie

OVERZICHTOVERZICHT

Volgens mij ontstaat verbondenheid met natuur in de jeugd

Nou, er zijn anders duidelijke

verschillen in natuurbeelden

Maar de voorkeur voor natuur is tochgenetisch bepaald?

Elke doelgroep heeft zijn eigen motief om de

natuur in te gaan

Natuurbeleving is uniek en persoonsgebonden

Veel verwarring rondom het begrip “natuurbeleving”

Iedereen heeft een beetje gelijk, maar spreekt over verschillende aspecten

van natuurbeleving

CONCEPTUEEL MODELCONCEPTUEEL MODEL

waarneming

affectieve reactie

informatieverwerking

beredeneerde reactie

Fysieke omgeving

gedrag“beleving”

Ervaring/kennisBehoeften/

motieven

waarneming

affectieve reactie

informatieverwerking

beredeneerde reactie

Fysieke omgeving

gedrag

Ervaring/kennisBehoeften/

motieven

BELEVINGSREACTIES

BELEVINGS-DRIJFVEREN

BELEVINGSKENMERKEN

BELEVINGSGEDRAG

2 SOORTEN BELEVINGSREACTIES2 SOORTEN BELEVINGSREACTIES

• Nadruk op onmiddelijke Nadruk op onmiddelijke gevoelens die worden gevoelens die worden opgeroepen door opgeroepen door informatie;informatie;

• Globale maten, zoals: Globale maten, zoals: voorkeurenvoorkeurenschoonheidschoonheidrapportcijfersrapportcijfersemotiesemoties

““Affectieve reactie”Affectieve reactie” ““Beredeneerde reactie”Beredeneerde reactie”• Nadruk op filterende rol Nadruk op filterende rol van kennis, ervaring, van kennis, ervaring, motieven;motieven;

• Specifieke maten, zoals Specifieke maten, zoals persoonlijke verhalenpersoonlijke verhalen verbondenheidverbondenheid normatieve oordelennormatieve oordelen bestaanswaardebestaanswaarde

2 SOORTEN BELEVINGSKENMERKEN2 SOORTEN BELEVINGSKENMERKEN

• Gebaseerd op Gebaseerd op verbanden tussen verbanden tussen elementenelementen

• Bijv: Bijv: afwisseling afwisseling samenhangsamenhang

leesbaarheidleesbaarheidruimtelijkheidruimtelijkheid

““Structurele kenmerken”Structurele kenmerken” ““Inhoudelijke kenmerken”Inhoudelijke kenmerken”• Gebaseerd op betekenis Gebaseerd op betekenis van elementenvan elementen

• Bijv: Bijv: bomenbomenzonlichtzonlichtwaterwaterbloemenbloemenaarde aarde

2 SOORTEN BELEVINGSDRIJFVEREN2 SOORTEN BELEVINGSDRIJFVEREN

• (Onbewuste) behoeften(Onbewuste) behoeften• Bijv: Bijv: veiligheidveiligheid

zelfontplooiingzelfontplooiingbegrijpenbegrijpenverkennenverkennen

““Motivationeel”Motivationeel” ““Cognitief”Cognitief”• (bewuste) (bewuste) denkprocessen denkprocessen

• vastgelegd in duurzame vastgelegd in duurzame representaties in de representaties in de hersenenhersenen

• Bijv: Bijv: herinneringherinneringmeningmeningkenniskennisnatuurbeeldnatuurbeeld

2 SOORTEN BELEVINGSGEDRAG2 SOORTEN BELEVINGSGEDRAG

• Gedrag in omgevingenGedrag in omgevingen• Bijv: Bijv: recreërenrecreëren

vogels tellenvogels tellennatuurstudienatuurstudietuinierentuinierentoenaderingtoenaderingverwijderingverwijdering

““Directe indicatoren”Directe indicatoren” ““Indirecte indicatoren”Indirecte indicatoren”• Bijv: Bijv: gezondheidgezondheid

huizenprijzenhuizenprijzengrondprijsgrondprijsentreegeldenentreegeldenlidmaatschap lidmaatschap natuurorganisatienatuurorganisatiebedrijfslocatiebedrijfslocatie

ONDERZOEK: OVEREENKOMSTENONDERZOEK: OVEREENKOMSTEN

1. De liefde voor natuur2. Savanne-achtige natuur meest geliefd

Direct gedrag Indirect gedrag

Affectieve reactieBeredeneerdereactie

LIEFDE VOOR NATUUR BLIJKT UITLIEFDE VOOR NATUUR BLIJKT UIT

• In 2001/2002 ondernamen alle Nederlanders gezamenlijk 55 miljoen wandelingen > 2 uur

87% in de natuur

DIRECT GEDRAGDIRECT GEDRAG

INDIRECT GEDRAG - HUIZENPRIJSINDIRECT GEDRAG - HUIZENPRIJS

Luttik & Zijlstra (1997) analyseerden de waarde van identieke woningen met en zonder uitzicht op natuur

De waarde van woningen met uitzicht op natuur (open velden) lag 12% hoger.

INDIRECT GEDRAG - GEZONDHEIDINDIRECT GEDRAG - GEZONDHEIDDiette e.a. (2003) onderzochten de invloed van kijken naar afbeeldingen van natuur bij patiënten die bronchoscopie ondergingen

Patiënten die keken naar natuur rapporteerden minder pijn en minder stress

AFFECTIEVE REACTIEAFFECTIEVE REACTIEEr is in talloze onderzoeken aangetoond dat mensen de voorkeur geven aan afbeeldingen van natuurlijke omgevingen boven stedelijke of bebouwde omgevingen.

Zelfs afbeeldingen van “middelmatige” natuur worden meestal even mooi of mooier gevonden dan afbeeldingen van relatief aantrekkelijke steden (Ulrich 1981, 1993)

AFFECTIEVE REACTIEAFFECTIEVE REACTIE

Aanwezigheid natuurlijke elementen verhoogt de voorkeur voor stedelijke omgevingen.

AFFECTIEVE REACTIEAFFECTIEVE REACTIE

Afwezigheid stedelijke elementen verhoogt de voorkeur voor natuurlijke omgevingen.

AFFECTIEVE REACTIEAFFECTIEVE REACTIE

ONDERZOEK NAAR JEUGDHERINNERINGEN

Sebba (1991) vroeg 198 volwassenen om een beschrijving en schets te geven van de plek die voor hun het belangrijkst was geweest in hun jeugd.

96.5% noemde een plek buitenshuis waarin natuurlijke elementen (bomen, rotsen, struiken) voorkwamen.

BEREDENEERDE REACTIEBEREDENEERDE REACTIE

Favoriete plekken van volwassenen waar ze zich mee verbonden voelen zijn ook meestal natuurlijke plekken.

BEREDENEERDE REACTIEBEREDENEERDE REACTIE

Conclusie 1: Mensen houden van natuur

• E.O. Wilson (1984)• Mensen worden gekenmerkt door de

neiging om positief te reageren op de natuur en natuurlijke processen

• Deze neiging is genetisch bepaald

BIOFILIA HYPOTHESEBIOFILIA HYPOTHESE

• Mensen hebben het grootste deel van hun evolutionaire geschiedenis geleefd in de Afrikaanse savanne.

• Ons informatieverwerkingssysteem heeft zich ontwikkeld in deze omgevingen.

• Daarom zijn onze hersenen nog steeds het best afgesteld op het verwerken van natuurlijke informatie

• Nog steeds vinden we het makkelijker en daardoor prettiger om informatie te verwerken over natuurlijke omgevingen, vooral als ze lijken op de savanne.

VERKLARING: HABITAT THEORIEVERKLARING: HABITAT THEORIE

Laag, half-open grasland met bomen en water

SAVANNESAVANNE

Een omgeving is aantrekkelijk om te zien als deze mogelijkheden biedt om te zien (prospect) zonder zelf gezien te worden (refuge). 

PROSPECT-REFUGE THEORIEPROSPECT-REFUGE THEORIE

Appelleren aan behoefte aan veiligheid (begrijpen) én aan behoefte aan stimulatie (verkennen)

MOOIE LANDSCHAPPENMOOIE LANDSCHAPPEN

VERKENNEN• Afwisseling in soorten, licht/donker,

etages, kleuren• Mysterie, verrassingselementen• Slingerende paden• Doorkijkjes, diepteBEGRIJPEN• Open plekken • Transparantie, doorzichtige ondergroei• Wandelmogelijkheden

NATUURLIJKHEID • Zonlicht (gefilterd door de bladeren)• Vogels en dieren• Oude, grote, kromme bomen• Weelderig, gezond

KENMERKEN VAN EEN MOOI BOSKENMERKEN VAN EEN MOOI BOS

MEEST AANTREKKELIJKE BOSMEEST AANTREKKELIJKE BOS

Foto: New Forest, Engeland

Visschedijk (1987)Het ideale bos bestaat uit gemengd loofhout van ongelijke hoogte afgewisseld met (open) velden.

Conclusie 2:Mensen hebben een (esthetische)

voorkeur voor savanne-achtige omgevingen met kenmerken die

overleven bevorderen

• Hebben vooral betrekking op de dimensie “verzorgdheid” (mate van menselijke beïnvloeding)

• Sommige mensen houden van wilde natuur, andere van verzorgde natuur.

• Dit zien we terug in de geschiedenis.

INDIVIDUELE VERSCHILLENINDIVIDUELE VERSCHILLEN

Wildheid of ruigheid is ook in huidige tijd de belangrijkste bron van individuele verschillen in landschapsvoorkeuren

AgrariërsMBO of lagerOuderen

Leden natuurorganisatiesVWO of hogerJongeren

ONDERZOEK VOORKEUREN (1999)ONDERZOEK VOORKEUREN (1999)

70%30%

ONDERZOEK NATUURBEELDENONDERZOEK NATUURBEELDEN

DEFINITIEDuurzame mentale representatie van wat natuur is, gebaseerd op eerdere ervaringen, morele principes en behoeften/motieven.

3 ASPECTENBeschrijvend (wat is natuur?)Esthetisch (wat is mooie natuur?)Normatief (wat is goede natuur?)

Natuurbeeld kan de beleving verklaren en er onderdeel van uitmaken

DRIE NATUURBEELDEN

Functioneel Arcadisch Wildernis

Wildheid of mate van menselijke beïnvloeding is de belangrijkste bron van individuele verschillen in natuurbeelden

WAAROM HOUDT DE ÉÉN VAN WILD WAAROM HOUDT DE ÉÉN VAN WILD EN DE ANDER VAN VERZORGD?EN DE ANDER VAN VERZORGD?

• VrijheidVrijheid• Zingeving, onsterfelijkheidZingeving, onsterfelijkheid• Mens = onderdeel groter Mens = onderdeel groter

geheelgeheel• Kracht, energie, inspiratieKracht, energie, inspiratie

““Positief”Positief” ““Negatief”Negatief”• ChaosChaos• Dood en verderfDood en verderf• ZinloosheidZinloosheid• Kracht, destructieKracht, destructie• WreedheidWreedheid

“Wild” is ambivalent begrip

Wildernis negatief gewaardeerd door mensen die relatief veel belang hechten aan behoeften zoals:• begrijpen• veiligheid• identiteit/verbondenheid

Wildernis positief gewaardeerd door mensen die relatief veel belang hechten aan behoeften zoals: • verkennen• uitdaging, sensatie• creativiteit, inspiratie, persoonlijke groei

POSITIEF OF NEGATIEF?POSITIEF OF NEGATIEF?

Herinnering aan eigen sterfelijkheid beïnvloedt esthetische voorkeur voor ruige/verzorgde natuur:

Voorkeur gemeten op schaal 1-9Bron: Koole & Van den Berg (2005)

4

5

6

7

neutraal dood

verzorgdruig

POSITIEF OF NEGATIEF?POSITIEF OF NEGATIEF?

Conclusie 3:Mensen verschillen in hun beleving

voor ruigheid in natuurlijke landschappen.

1. Houtkap/ houtproductie verhoogt de natuurlijkheid, dus houtproductie heeft een algemeen positief effect op de beleving

2. Houtkap verlaagt de natuurlijkheid, dus houtproductie heeft een algemeen negatief effect op de beleving

TOEPASSING: HOUTKAPTOEPASSING: HOUTKAP

Twee tegenstrijdige veronderstellingen

NATUURLIJKHEIDNATUURLIJKHEID

• Rijk en volRijk en vol• AfwisselendAfwisselend• GezondGezond• Geen artefacten, zoals Geen artefacten, zoals

wegen, huizen, auto’swegen, huizen, auto’s

““Weelderig”Weelderig” ““Wild”Wild”• OnbeheerdOnbeheerd• RuigRuig• OngereptOngerept• Niet aangelegdNiet aangelegd• Geen zichtbare Geen zichtbare menselijke menselijke beïnvloedingbeïnvloeding

2 interpretaties2 interpretaties

Als houtkap leidt tot een meer weelderig bos, wordt dit door iedereen positief

gewaardeerd

maar…

Als houtkap leidt tot een meer ‘verzorgd’ bos, zullen de reacties verschillen

DUS:DUS:

• Doelgroepen met verschillende motieven (rust, natuurstudie, sensatie…) hebben vaak verschillend natuurbeeld/natuurvoorkeur

• Maar: hou rekening met de algemene voorkeur voor savanne-achtige natuur!

• Sommige natuurbeelden (arcadisch!) door iedereen zeer hoog gewaardeerd.

TOEPASSING: DOELGROEPENTOEPASSING: DOELGROEPEN

ONDERZOEK COLLECTIEVE TUINENONDERZOEK COLLECTIEVE TUINEN

FAMILY CLAN IDEALISTEN

2 DOELGROEPEN

Family clan: 15%Idealisten: 31%

Family clan: 72%Idealisten: 64%

Family clan: 13%Idealisten: 4%

WELKE TUIN?WELKE TUIN?

Eigen natuurvoorkeur/ natuurbeeld kan onbedoeld uw gedrag beïnvloeden!

TOEPASSING: COMMUNICATIETOEPASSING: COMMUNICATIE

BOER DERKS

Plan A: Sturen op identiteit Plan B: Wildernis

Ik kies voor plan A omdat ik een liefhebber ben van het Nederlandse cultuurlandschap en omdat ik het

belangrijk vind om dit gebied voor het nageslacht te bewaren

Bron: Van den Berg & Gremmen, 1999

MEDEWERKERS LNV/DLG

Voorkeur plan A Voorkeur Plan B

Kracht argumenten Boer Derks (1= sterk, 5 = zwak):

2.2 3.1

Geloofwaardigheid argumenten (1= sterk, 5 = zwak):

2.92.1

EINDE EN BEDANKT VOOR UW AANDACHT!

MEER INFORMATIE

WWW.AGNESVANDENBERG.NL