Zorgen voor je medewerkersin tijden van burn-out

Nathalie Cardinaels

Overzicht• Stress en burn-out in de zorgverlening• Wat is een burn-out?• Misverstanden rond burn-out• Persoonsgerelateerde factoren• Werkgerelateerde factoren• Aanpak als mens achter de leidinggevende• Zelfzorg in drukke tijden• Boek “Burn-out bij hulpverleners”

Stress en burn-out in de zorgverlening

• Stress is “populair”• “Burn-out” helaas ook• Steeds meer verantwoordelijkheden• Stijgende werkdruk• Geven en nemen op de werkvloer uit balans• Hoe voor jezelf zorgen in drukke tijden?

Stress en burn-out in de zorgverlening

• Stress is “het gevolg van het (gevoel) niet te kunnen voldoen aan verwachtingen die aan jou gesteld worden” (Mittendorff en van der Pool, 2002)• Heftige gevoelens: angst, frustratie, machteloosheid, boosheid• Lichamelijke sensaties: fight-or-flight respons

• Hoe verloopt een stressreactie?

Stress en burn-out in de zorgverlening

Stressor gebeurtenis die stress uitlokt

Stress gevolg van de stressor (fysiek, ged, gev)

Stressrespons evolutionair: fight/flight/freeze/tend-befriend

Gevolgen KT lichaam klaar om te reagerenGevolgen LT adequate coping: herstel evenwicht

inadequate coping: stress blijft of stijgt

Stress en burn-out in de zorgverlening

• Stress als zorgverlener: • Arts/psychiater, verpleegkundige, kinesist, maatschappelijk werker,

psycholoog, …• Zorgzaam voor anderen• Jezelf wegcijferen• Kwaliteit van zorg• Cijfers halen versus kwaliteit bij patiënten / cliënten / gasten / …• Werkdruk, administratiedruk, band met collega’s en leidinggevenden• Mentaliteit op de werkvloer

• Normen en waarden

• Je eigen instelling• De mens achter de zorgverlener

Stress en burn-out in de zorgverlening

• Cijfers burn-out• België

• 2 op 3 werknemers stress – 1 op 4 hierdoor spanningsklachten• 1 op 10 werknemers krijgt een burn-out• 25-32% verpleegkundigen emotionele uitputting• 13,5% artsen/verpleegkundigen risico op burn-out• 6,6% artsen/verpleegkundigen burn-out

• Nederland• 10-13% werknemers krijgt een burn-out

• hoogopgeleiden 15%• gezondheidszorg 9%

• 10% verpleegkundigen burn-out

Stress en burn-out in de zorgverlening

• Onderraportage burn-out• Schaamte • Niet willen toegeven• Verkeerde diagnosestelling

• Soms bewust (bedrijfsarts)

• Mannen vs vrouwen• Vrouwen meer of sneller klachten rapporteren?• Mannen sneller leidinggevende functie / waardering• Vrouwen: concentratieproblemen, ziekmelden lange periode• Mannen: minder motivatie, prikkelbaarheid• Beiden: slaaploosheid, futloosheid, vermoeidheid

Wat is een burn-out?• Wat is een burn-out?

“Ik ben helemaal op van de stress. Als ik al aan het werk denk, ook in het weekend, kan ik zo in tranen uitbarsten.”

“Het werk was altijd zo belangrijk voor me en nu boeit het me niets meer.”

“Ik kan mijn baan niet meer aan, ik presteer niet meer zoals vroeger, wat gebeurt er toch met me?! Het lijkt wel alsof ik steeds minder grip heb op mijn werk.”

Wat is een burn-out?• Bradley (1969): “staff burnout” (hulpverleners programma

voor jeugddelinquenten)• Freudenberger (1974): vrijwilligers Free Clinic • Maslach (1981): Maslach Burnout Inventory

• NL: Utrechtse Burnout Schaal (UBOS)

Wat is een burn-out?• Wat is een burn-out?

• Toestand van fysieke en emotionele uitputting tgv werk• Jarenlang proces• Drie typische kenmerken:

• Emotionele uitputting• Gevoel van depersonalisatie• Twijfelen aan je capaciteiten en prestatieniveau op het werk

• Effectief verminderde productiviteit

Wat is een burn-out?• Wat is een burn-out?

Maslach & Goldberg (1998): Burn-out is “een tragisch eindpunt voor werknemers die hun baan gestart zijn met positieve verwachtingen, enthousiasme en toewijding om mensen te helpen”.

Wat is een burn-out?• Herken je dit?

• Lichamelijk moe en uitgeput• Steeds meer last van lichamelijke klachten• Vroeger gemotiveerd en enthousiast naar het werk, nu met tegenzin.• Omgeving zegt dat je te hard werkt.• Je kan de knop niet omdraaien als je naar huis gaat• Emotioneel “op”• Slaapproblemen• Concentratieproblemen• Moeilijker om je gewoonlijke niveau te blijven behalen op de werkvloer• Steeds meer negatieve en sarcastische opmerkingen over het werk• Moeilijk “nee” zeggen• Moeilijk delegeren / uit handen geven• Anderen vinden je gedreven of hard werkend, zelf vind je dat allemaal “normaal”

Misverstanden rond burn-out• Let op met diagnosestelling

• Een burn-out is geen• Tijdelijke (acute) overspannenheid• Depressie• Workaholisme

Misverstanden rond burn-out• Een burn-out is niet te wijten aan een “verkeerde”

persoonlijkheid of puur individuele factoren!• Gedeelde verantwoordelijkheid tussen werkgever en

werknemer• Bepaalde persoonlijkheidskenmerken kunnen faciliteren• Werkfactoren wegen sterk door

Misverstanden rond burn-out• “Iemand met een burn-out is werkverslaafd en te veel met

zijn werk bezig”

Misverstanden rond burn-out• “Iemand met een burn-out kan het werk niet aan”

Misverstanden rond burn-out• “Iemand met een burn-out is zwak en staat niet sterk in zijn

schoenen”

Misverstanden rond burn-out• “Als je een burn-out krijgt, moet je sowieso van werk

veranderen”

Misverstanden rond burn-out• “Je herstelt nooit volledig van een burn-out”

Persoonsgerelateerde factoren• Typisch bij burn-out (zorgverlener)

• Ongezond perfectionisme• Moeilijk loslaten• Moeite delegeren• Geen “nee” kunnen zeggen• “Maar doorgaan”• “Rustiger aandoen is niet mogelijk”• Jarenlange overbelasting wordt een gewoonte

• Alarmsignalen lichaam negeren – niet meer herkennen

Persoonsgerelateerde factoren• Taboe burn-out

• Als de hulpverlener er zelf onderdoor zit• Reputatie• “Wat moeten mijn patiënten denken?”• “Wat moeten mijn collega’s / leidinggevenden denken?”• Onbegrip collega’s: “we moeten hier allemaal even hard werken”• Onbegrip omgeving: “jij kan toch jezelf helpen?”

• Maar ook: taboe depressie (en labelen als burn-out)

Werkgerelateerde factoren• Gedeelde verantwoordelijkheid

• Aandeel werknemer bij burn-out werd overschat• Groeiend besef bij bedrijven van eigen aandeel

• Als werknemer nood aan• Autonomie• Erkenning• Veiligheid• Ontplooiing (doorgroeien, opleidingen)• Materiaal up-to-date• Goed contact met collega’s / leidinggevende

Werkgerelateerde factoren• Burn-out bespreekbaar maken

• “ze gaan denken dat ik mijn werk niet aankan”• “ze gaan me ontslaan”• “ik ga die promotie mislopen”• “we hebben allemaal last van stress op het werk, waarom heb net ik

het moeilijk?”

Werkgerelateerde factoren• Als zelfstandige (volledig of bijberoep)

• Groepspraktijk = afgrenzen? • Solopraktijk = afgrenzen?• Verantwoordelijkheid, maar ook autoriteit?• Eindverantwoordelijkheid• Werkdruk• Veel patiënten, weinig tijd = kwaliteit?• Humor / sfeer onder de collega’s?• Werkuren• Voldoende afwisseling?

Werkgerelateerde factoren• Inzicht in jezelf

• Wie ben ik?• Wat heb ik nodig? • Wat doet mijn ogen blinken?• Hoe kom ik tot rust?• Verdeling privé – werk• Afgrenzen in privétijd en op het werk!

Aanpak als mens achter de leidinggevende

• Probeer echt te luisteren• Niet per se de werknemers die het meest klagen, die een

burn-out krijgen– Aandacht voor de stille harde werkers!

• Waarschuwingssignalen

Aanpak als mens achter de leidinggevende

• Waarschuwingssignalen bij je werknemer– Maakt uitgebluste indruk– Wuift bezorgdheid weg maar blijft duidelijk vermoeid– Hogere gevoeligheid– Afstandelijkheid– Onverschilligheid– Sarcastische houding t.o.v. de organisatie– Prikkelbaarheid, norse indruk– Moeilijk delegeren, ook al (te?) hoge werkdruk– Lijkt wel superman of superwoman– Maakt meer fouten

Aanpak als mens achter de leidinggevende

• Hoe ga je hiermee om als leidinggevende?– Neem een (nakende) burn-out serieus– Geen kwestie van ‘aanstellen’, ‘profiteren’ of zwakte– Spring af en toe binnen bij de collega, vraag hoe het echt gaat– Werknemer ontzien versus toch op verantwoordelijkheden wijzen– Ga aandeel van de organisatie na (in eigen boezem kijken)

• Open sfeer• Verstandhouding met collega’s• Autonomie• …

Aanpak als mens achter de leidinggevende

• Hoe ga je hiermee om als leidinggevende?– Indien ziekteverlof

• Informeer collega’s maar blijf discreet• Laat geregeld van je horen (niet dwingend) – “Neem je tijd / zorg voor jezelf”

– Bij terugkeer uit ziekteverlof• Stel collega’s tijdig op de hoogte• Nodig vrijblijvend van tevoren uit voor vergadering, lunchmeeting

– Dwing niet tot praten erover

Aanpak als mens achter de leidinggevende

• Jijzelf als leidinggevende– Tussen twee vuren– Blijven bijscholen: omgaan met conflicten op de werkvloer…– Zorg voor regelmatig overleg met anderen in gelijkaardige positie– Zorg goed voor jezelf– Heb oog voor je blinde vlekken– Durf grenzen te stellen– Durf in jezelf te geloven– Sta achter je eigen beslissingen– Volg eventueel een cursus mindfulness of doe aan yoga– Ga in therapie voor inzicht in je valkuilen en sterke punten

Zelfzorg in drukke tijden• Ter preventie / als aanpak / na een burn-out: Hoe word je een vrije vogel in drukke tijden?

• Niet per se 180 graden draaien• Scherpe kantjes ervan af• Ken jezelf• Accepteer jezelf• Werk met je sterke kanten• Wat doet je ogen blinken?

Zelfzorg in drukke tijden• Vertrek vanuit je persoonlijkheid en kwaliteiten• Durf aan jezelf te werken• Durf ook vriendelijk voor jezelf te zijn (self-compassion)• Durf verandering aan te brengen• Durf je eigen pad te bewandelen• Durf vanuit je eigen gevoel te vertrekken

• Bedoeling vrij bewegen, op je eigen unieke manier, doorheen alle “moetens” en verplichtingen

• Soms is burn-out het duwtje in de rug voor verandering

Zelfzorg in drukke tijden• Wat is haalbaar voor mij?• Wat is gezond voor mij?• Wat doe ik wel en niet graag?• Wat “moet” echt en wat denk ik dat “moet”? (onderscheid!!!)• Hoe creëer ik meer ademruimte?

• Niet harder maar anders werken!

Zelfzorg in drukke tijden• Wat is jouw beeld van de ideale werknemer?

• Wat is jouw beeld van de ideale leidinggevende?

Zelfzorg in drukke tijden• Evenwicht tussen werk en privé is niet gemakkelijk te vinden• Toch:

• blijven zoeken• durven positie innemen en afgrenzen• durven aan jezelf denken

• Binnen bepaalde marge• Jezelf zijn, je eigen ding doen binnen het werkveld vol

verplichtingen• Elk zijn weg is anders, bepaal de jouwe zelf

Vrije vogel in drukke tijden

• Waarom dit boek?• Veel voorkomend• Taboe• Van mens tot mens• Van hulpverlener tot hulpverlener• Wetenschappelijk onderbouwd• Vlot leesbaar• Praktisch toepassen

Boek “Burn-out bij hulpverleners”

• Inhoudstafel• Deel I: Wat is een burn-out?• Deel II: Typische kenmerken van een werknemer met een

(bijna) burn-out• Deel III: Preventie en behandeling van burn-out• Deel IV: Verder na een burn-out

Boek “Burn-out bij hulpverleners”

• Deel I: Wat is een burn-out?• Wat is stress?

• Hoe werkt ons stresssysteem• Gezonde versus ongezonde stress

• Wat is een burn-out• Cijfers• Burn-out versus bore-out• Onderscheid met andere aandoeningen

• Overtuigingen, ideeën, behandeling van burn-out door de jaren heen (evolutie)• Burn-out avant la lettre• Het gebruik van de term “burn-out”• Evolutie in wetenschappelijk onderzoek naar burn-out• Verklarende modellen

Boek “Burn-out bij hulpverleners”

• Deel II: Typische kenmerken van een werknemer met een (bijna) burn-out• Typisch beeld van de persoon met burn-out (risicoprofiel)

• Negatief zelfbeeld• Perfectionisme• Bevlogenheid• Neuroticisme• Moeilijk openstaan voor veranderingen• Secundaire traumatische stress, vicarious traumatization en compassion fatigue• Blijven doorgaan• Compenseren waar collega’s tekort schieten• Passieve copingstijl en je niet durven positioneren• Moeilijk “nee” kunnen zeggen• Te snel “ja” zeggen• Moeite met ellebogenwerk• Nood aan bevestiging

Boek “Burn-out bij hulpverleners”

• Deel II: Typische kenmerken van een werknemer met een (bijna) burn-out• Risicofactoren gerelateerd aan je werk

• Werkcontext• Werkdruk, bereikbaarheid en afstand werk-privé• Gebrek aan autonomie en het niet volledig benutten van je capaciteiten• Te weinig waardering voor bevlogenheid• Rolconflicten• Hiërarchie• Onvoldoende loon naar werken• Emotionele belasting• Weinig sociale steun van collega’s• Fysieke belasting• Onevenwicht tussen energievreter en –gevers op de werkvloer

Boek “Burn-out bij hulpverleners”

• Deel II: Typische kenmerken van een werknemer met een (bijna) burn-out• “Moeilijke” patiënten?• De paradox van de hulpverlener• Taboe• Typische valkuilen en redeneringen• Zelftest• Hoe herken je ene burn-out bij je collega/werknemer?• Hoe benader je een collega/werknemer met een (naderende) burn-out?• Omgaan met leidinggevenden die op een andere golflengte zitten dan

jijzelf (werknemer)• Hoe je als leidinggevende staande te houden (tussen twee vuren)

(leidinggevende)

Boek “Burn-out bij hulpverleners”

• Deel III: Preventie en behandeling van burn-out• Preventie burn-out• Ik zit er middenin, en nu?• Zelfzorg• Nood aan persoonlijke groei, thuis en op het werk• Verhogen van je flexibiliteit• Assertiviteit en communiceren• Wat is de ideale werknemer• Niet harder, maar anders werken• Mindfulness, meditatie en ACT• Compassietraining• Yoga• Flowactiviteiten• Prioriteiten en behoeftes• Je innerlijke schwung terugvinden• Balans opmaken• Tips voor de naaste omgeving• Tips bij werkhervatting

Boek “Burn-out bij hulpverleners”

• Deel IV: Verder na een burn-out• Je kunt echt wel terug uit een burn-out geraken• Blijvende kwetsbaarheid• Emotionele gevoeligheid• Cognitieve beperkingen• Signalen die wijzen op een mogelijk herval• Leren van burn-out• Balans tussen werk en privé vinden en blijven behouden• Een vrije vogel in drukke tijden

Boek “Burn-out bij hulpverleners”

• Blog “Vrije vogel in drukke tijden”• www.drukketijden.com • Advies van de psychologe voor meer vrijheid en blijheid in

je dagelijkse drukke leven• Wekelijks• Inschrijven op nieuwsbrief

Blog

• Thema’s: burn-out, mindfulness, work-life-balance, …• Aanvulling op boek• Algemener over werkstress

Burn-out bij hulpverleners

ContactNathalie CardinaelsKlinisch psychologe, gedragstherapeute, mindfulness trainer Eigenaar en coördinator psychologenpraktijk De Meiboom (Hasselt)

+32 485 32 78 30nathalie.cardinaels@de-meiboom.be

http://www.de-meiboom.be http://www.drukketijden.com