0'+#)%%,# )#%123)#%4-1')2#...De verpleegkundige patiënten overdracht van een intensieve...
57
De patiëntenoverdracht van een intensieve naar een algemene afdeling Patiëntveiligheid staat voorop in de zorg voor kritiek zieke patiënten. Bij het overdragen van patiënten van de intensieve zorgenafdeling naar de algemene zorgenafdeling kan de veiligheid in gedrang komen als gevolg van een onvolledige, onvoorbereide of ongestructureerde overdracht. Door op zoek te gaan naar een veilige manier van overdracht, wordt getracht om de patiëntveiligheid te optimaliseren. Hieronder worden 6 tips opgesomd die in de praktijk geïntegreerd kunnen worden om fouten te vermijden. Inleiding Er zijn geen kwantitatieve maatstaven/meetinstrumenten om de overdracht te beoordelen. Enkel kwalitatieve onderzoeken komen aan bod en geven een idee wat een ideale overdracht kan zijn, echter uit elk onderzoek blijkt dat verder onderzoek nodig is. Wel wordt aangeraden om een schriftelijk gestandaardiseerd overdrachtsformulier op te stellen. Dit formulier zou voor elke specialisatie aange- past kunnen worden. Het elektronisch dossier zou in de praktijk veralgemeend moeten worden, zodanig dat elke afdeling gebruik maakt van hetzelfde programma en het dossier meegaat met de patiënt. Tot slot werd er getracht om een zo universeel mogelijk overdrachtsformulier en een bijbehorende checklist op te stellen op basis van de gevonden resultaten uit de literatuur en de vergelijking tussen de overdrachtsformulieren en checklisten uit de praktijk. Conclusie Marie Vandamme Sara Vanden Balck Dien Wouters Cognet, S., & Coyer, F. (2014). Discharge practices for the intensive care patient: A qualitative exploration in the general ward setting. Intensive and Critical Care Nursing, 30(5), 292-300. Graan, S. M., Botti, M., Wood, B., & Redley, B. (2016). Nursing handover from ICU to cardiac ward: Standardised tools to reduce safety risks. Australian Critical Care, 29(3), 165-171. Stelfox, H. T., Leigh, J. P., Dodek, P. M., Turgeon, A. F., Forster, A. J., Lamontagne, F., ... & Bagshaw, S. M. (2017). A multi-center prospective cohort study of patient transfers from the intensive care unit to the hospital ward. Intensive care medicine, 43(10), 1485-1494. van Sluisveld, N., Hesselink, G., van der Hoeven, J. G., Westert, G., Wollersheim, H., & Zegers, M. (2015). Improving clinical handover between intensive care unit and general ward professionals at intensive care unit discharge. Intensive care medicine, 41(4), 589-604. 1. Voorbereiding Time to check. Verzamel alle informatie, licht de patiënt in en neem contact op met de al- gemene afdeling om een uur af te spreken zodat ze het nodige materiaal al kunnen klaarzetten. 2. Eenvoud & taalgebruik Keep it simple. Geef geen overbodige informatie, hou het compact en hou je bij de relevante informatie voor de toekomstige zorgen. Verzorg je taalgebruik en zorg dat de andere verpleegkundige je begrijpt. 3. Standaard & structuur Use it all. Gebruik de tools die aanwezig zijn op de afdeling. Gebruik van ISBARQ- methode geeft een goede leidraad in de overdracht. Volg tijdens de overdracht het principe van de stelsels. 4. Timing Time is money, of niet? Neem je tijd voor een goede voorbereiding en overdracht. 5. Bedside Side by side. Zorg voor een overzicht van de patiënt door bedside te briefen. Houd echter rekening met de omgeving en privacy van de patiënt. 6. Uniform dossier One for all. Probeer een gestroomlijnde overdracht te bekomen tussen de ver- schillende afdelingen door gebruik te maken van eenzelfde elektronisch programma.
Transcript of 0'+#)%%,# )#%123)#%4-1')2#...De verpleegkundige patiënten overdracht van een intensieve...
De patiëntenoverdracht van een intensieve naar een algemene afdeling
Patiëntveiligheid staat voorop in de zorg voor kritiek zieke patiënten. Bij het overdragen
van patiënten van de intensieve zorgenafdeling naar de algemene zorgenafdeling kan de
veiligheid in gedrang komen als gevolg van een onvolledige, onvoorbereide of
ongestructureerde overdracht. Door op zoek te gaan naar een veilige manier van
overdracht, wordt getracht om de patiëntveiligheid te optimaliseren. Hieronder worden
6 tips opgesomd die in de praktijk geïntegreerd kunnen worden om fouten te vermijden.
Inleiding
Er zijn geen kwantitatieve maatstaven/meetinstrumenten om de overdracht te beoordelen.
Enkel kwalitatieve onderzoeken komen aan bod en geven een idee wat een ideale overdracht kan zijn,
echter uit elk onderzoek blijkt dat verder onderzoek nodig is. Wel wordt aangeraden om een schriftelijk
gestandaardiseerd overdrachtsformulier op te stellen. Dit formulier zou voor elke specialisatie aange-
past kunnen worden. Het elektronisch dossier zou in de praktijk veralgemeend moeten worden, zodanig
dat elke afdeling gebruik maakt van hetzelfde programma en het dossier meegaat met de patiënt. Tot
slot werd er getracht om een zo universeel mogelijk overdrachtsformulier en een bijbehorende checklist
op te stellen op basis van de gevonden resultaten uit de literatuur en de vergelijking tussen de
overdrachtsformulieren en checklisten uit de praktijk.
Conclusie
Marie Vandamme Sara Vanden Balck Dien Wouters
Cognet, S., & Coyer, F. (2014). Discharge practices for the intensive care patient: A qualitative exploration in the general ward setting. Intensive and Critical Care Nursing, 30(5), 292-300.
Graan, S. M., Botti, M., Wood, B., & Redley, B. (2016). Nursing handover from ICU to cardiac ward: Standardised tools to reduce safety risks. Australian Critical Care, 29(3), 165-171.
Stelfox, H. T., Leigh, J. P., Dodek, P. M., Turgeon, A. F., Forster, A. J., Lamontagne, F., ... & Bagshaw, S. M. (2017). A multi-center prospective cohort study of patient transfers from the intensive care unit to the hospital ward. Intensive care medicine, 43(10), 1485-1494.
van Sluisveld, N., Hesselink, G., van der Hoeven, J. G., Westert, G., Wollersheim, H., & Zegers, M. (2015). Improving clinical handover between intensive care unit and general ward professionals at intensive care unit discharge. Intensive care medicine, 41(4), 589-604.
1. Voorbereiding
Time to check. Verzamel alle informatie, licht
de patiënt in en neem contact op met de al-
gemene afdeling om een uur af te spreken
zodat ze het nodige materiaal al kunnen
klaarzetten.
2. Eenvoud & taalgebruikKeep it simple. Geef geen overbodige
informatie, hou het compact en hou je
bij de relevante informatie voor de
toekomstige zorgen. Verzorg je
taalgebruik en zorg dat de andere
verpleegkundige je begrijpt.
3. Standaard & structuurUse it all. Gebruik de tools die aanwezig zijn
op de afdeling. Gebruik van ISBARQ-
methode geeft een goede leidraad in de
overdracht. Volg tijdens de overdracht het
principe van de stelsels. 4. TimingTime is money, of niet?
Neem je tijd voor een goede
voorbereiding en overdracht.5. BedsideSide by side. Zorg voor een overzicht van de
patiënt door bedside te briefen. Houd echter
rekening met de omgeving en privacy van de
patiënt.6. Uniform dossierOne for all. Probeer een gestroomlijnde
overdracht te bekomen tussen de ver-
schillende afdelingen door gebruik te
maken van eenzelfde elektronisch
programma.
1
De verpleegkundige patiënten overdracht van een intensieve zorgenafdeling naar een algemene afdeling
Bachelor in de Intensieve zorg en Spoedgevallenzorg
UC Leuven- Limburg
Departement Gezondheid en Welzijn Academiejaar 2017-2018
Marie Vandamme
Sara Vanden Balck
Dien Wouters
Promotor: An Kenis
Inhoudsdeskundige: Helene Weckx
2
2
Inhoudsopgave
1. Voorwoord 3
2. Inleiding 4
3. Methode 6
4. Resultaten 7 4.1. Valkuilen van slechte overdracht 7 4.2. Perceptie en aanbevelingen uit het werkveld 7 4.3. Gevolgen van slechte communicatie 9 4.4. Hulpmiddelen 9
4.4.1. SBAR 9 4.4.2. PACU 10 4.4.3. Overdrachtsformulieren 13 4.4.4. Liaisonverpleegkundige 13 4.4.5. Read-back 14 4.4.6. Geïntegreerd overdracht systeem 14
5. Praktijk 15 5.1. Voorbereiding van de overdracht 15 5.2. Eigenlijke overdracht 16
5.2.1. I (Identification) 17 5.2.2. S (Situation) 17 5.2.3. B (Background) 17 5.2.4. A (Assessment of actuele situatie) 18 5.2.5. R ( Recommendation) 19 5.2.6. Q (Question and answer) 19
6. Discussie 24 6.1. Problemen 24 6.2. Oplossingen 25
6.2.1. Algemene oplossingen 25 6.2.2. Specifieke oplossingen 26
6.3. Limitaties 30 6.4.Discussie Praktijk 30
7. Conclusie 32
8. Literatuurlijst 33
9. Literatuurtabel 35
10. Bijlagen 42
3
1. Voorwoord
Gedurende onze stages die wij als studenten reeds konden meemaken, observeerden we een heel grote variatie aan gegevensoverdracht. Tevens merken we dagdagelijks op dat gegevensoverdracht hiaten kent en al dan niet belangrijke (wellicht levensnoodzakelijke) informatie verloren gaat. Daarom zijn wij in deze literatuurstudie op zoek gegaan naar de valkuilen, reeds bestaande methoden en mogelijke verbeteringen van de patiëntenoverdracht.
Om deze literatuurstudie tot een goed einde te brengen, kregen we de deskundige hulp van An Kenis. Zij gaf ons de nodige aanbevelingen en stuurde ons in de juiste richting. Wij willen haar daarom graag van harte bedanken. Ze stond steeds klaar voor onze vragen, begeleidde ons doorheen het hele proces met de nodige bijsturingen. Zonder haar was dit werk niet mogelijk geweest.
Vervolgens willen wij ook Helene Weckx bedanken voor de rol die ze opnam als inhoudsdeskundige. Zij bezorgde ons zeer nuttige inzichten en verschafte ons materiaal uit het werkveld. De technische kant is voor ons, als onervaren studenten, niet steeds duidelijk. Hierbij kon zij ons begeleiden in de zoektocht naar overdracht in de praktijk. Ze leverde ons de leidraad om steeds met de gedachten naar het werkveld te kijken.
Uiteraard was onze familie onontbeerlijk in de ontwikkeling van deze specialisatieproef. We werden volop gesteund door onze ouders en broers/zussen. Zij gaven ons de kritische blik mee die nodig was om ons te verdiepen.
We willen ook graag elkaar nog bedanken. Onze gemeenschappelijke interesses zorgden voor een goede samenwerking. We hebben elkaar steeds door dik en dun gesteund. De vele middagen die we met elkaar doorbrachten, werden rijkelijk aangevuld met de nodige humor en motivatie. Het was een heel aangename ervaring om dit groepswerk tot een goed einde te kunnen brengen.
4
2. Inleiding
Verpleegkundigen hebben dag in, dag uit te maken met patiënten. Zij zijn verantwoordelijk voor patiënten en staan in om de kwaliteit van zorg voor elke patiënt tot een goed einde te brengen gedurende de shift. Om op zoek te gaan naar hoe de kwaliteit van zorg verbeterd kan worden, wordt er veel belang gehecht aan goede informatieoverdracht tussen de verschillende zorgverleners. Deze nemen de taak op zich om een welbepaalde eindverantwoordelijkheid voor de gezondheid van de patiënt te bewerkstelligen (van Sluisveld et al., 2015).
Onder patiëntenoverdracht wordt verstaan: de overdracht van verantwoordelijkheid van een deel of de volledige zorg voor een patiënt van de ene (groep) hulpverlener(s) naar een andere (groep) hulpverlener(s) (Johnson, Sanchez & Zheng, 2015).
Uit onderzoek blijkt dat de informatieoverdracht tussen de intensieve zorgenafdeling en algemene afdelingen geoptimaliseerd kan en dient te worden. De problemen zoals verlies van informatie stellen zich voornamelijk door de verschillende manier van werken op beide afdelingen. De focus wordt verlegd van een intensieve opvolging van parameters en algemene toestand (initieel herstel) van de patiënt, naar de algemene zorg voor de patiënt in een minder acute setting. Een verpleegkundige op een algemene afdeling heeft meerdere patiënten onder haar hoede met weliswaar minder intensieve zorgen. Herstel en hervatting van de mobiliteit wordt er nagestreefd (Cognet & Coyer, 2014).
De gemeenschappelijke doelen van patiëntenoverdracht tussen de verpleegkundigen op een intensieve zorgenafdeling en op een algemene afdeling zijn verschillend, waardoor de patiëntveiligheid in gedrang kan komen. In het onderzoek van Cognet & Coyer (2014) wordt het verschil in werking zo drastisch beschreven als ‘twee werelden’ waarmee bedoeld wordt dat ze nauwelijks met elkaar te vergelijken vallen.
Verpleegkundigen van de intensieve zorgenafdelingen briefen voornamelijk door waarom de patiënt werd opgenomen op deze afdeling en hoe de zorgen verlopen zijn. Verpleegkundigen van de algemene afdelingen hebben nood aan andere informatie. Zijn er aandachtspunten die in de gaten moeten worden gehouden? Wat is het verdere therapeutisch plan bij deze patiënt? Welke nutritie wordt voorgeschreven? In welke mate is de patiënt zelfstandig en kan hij zichzelf mobiliseren?
In het onderzoek van James, Quirke & McBride-Henry (2013) werd nagegaan hoe de verpleegkundigen de overdracht tussen beide eenheden ervaren. Zowel voor het mondelinge als voor het schriftelijke deel werd geconcludeerd dat de data relevanter dienen te zijn, zonder verlies van belangrijke items. Onvolledige of onduidelijke overdrachten kunnen immers leiden tot onveilige situaties voor de zorg en veiligheid van patiënten. Uit de literatuur blijkt dat een inadequate overdracht kan zorgen voor extra complicaties. Dit kan een verhoogde kans impliceren op oproeping van interne mug bij deze patiënt, heropname op de intensieve zorgen, comorbiditeit en mortaliteit (Bunkenborg, Hansen & Hølge-Hazelton, 2017).
Het opzet van deze literatuurstudie is om na te gaan hoe we de overdracht van een patiënt van een intensieve zorgenafdeling naar een algemene zorgenafdeling kunnen verbeteren. Verder wordt er nagegaan of de bestaande overdrachtsmethodes efficiënt genoeg zijn. Er wordt in deze literatuurstudie onderzocht of het gebruik van een informatie-
5
overdracht model in combinatie met het elektronisch dossier een efficiënte manier is om de continuïteit en hiermee de kwaliteit van de zorgverlening te verzekeren.
3. Methode
Bij het zoeken naar literatuur werd er gebruik gemaakt van volgende PICO:
P: Inefficiënte informatie-overdracht van patiënten van de intensieve zorgenafdeling naar de zorgeenheden
I: Gebruik van informatie-overdracht model in combinatie met elektronisch dossier
C: Huidige manier van informatieoverdracht
O: Verzekeren van kwaliteit en continuïteit in de zorgverlening.
De volgende onderzoeksvraag werd toegepast: “Is het gebruik van een informatie-overdracht model in combinatie met het elektronisch dossier een efficiënte manier om de continuïteit en hiermee de kwaliteit van de zorgverlening te verzekeren?”.
Aan de hand van bovenstaande onderzoeksvraag en PICO werd er in Pubmed, Science Direct, Limo, Cochrane Library, Trip medical Database, Mendeley en Google Scholar gezocht naar relevante artikels. Er werd gebruik gemaakt van volgende zoektermen: ICU, Intensive care, nursing handover, handover, patient handoff, communication, transfer and general ward. Mesh-termen waren: ‘patient handoff’, ‘intensive care unit’, ‘checklist’, ‘communication’, ‘critical care/standards’, ‘critical care nursing’.
Na het lezen van de artikels werd er eveneens gebruikt gemaakt van de sneeuwbalmethode. Zowel gelijkaardige artikels die werden aangeraden door de databanken als de literatuurlijsten van de geselecteerde artikels werden bekeken. De eerste selectie gebeurde op basis van titel en abstract.
Bij verdere selectie werden volgende inclusie- en exclusiecriteria gehanteerd. De artikels zijn in het Engels geschreven, ze zijn niet ouder dan 5 jaar en ze focussen zich op de overdracht van een intensieve zorgenafdeling naar een algemene afdeling. Vaak werden er artikels gevonden die zich focussen op de overdracht tussen shifts, deze werden geëxcludeerd uit deze literatuurstudie. Er werden uitzonderingen gemaakt voor twee artikels: Het artikel van WHO over het gebruik van ISBAR dateert reeds van 2007, maar is nog steeds relevant omdat JCI hier nog steeds de focus op toespitst. Bij het artikel van Johnson, Sanchez & Zheng werd gefocust op de overdracht tussen twee shifts. Het artikel werd alsnog geïncludeerd omdat dit het enige artikel was dat het elektronisch patiëntendossier heeft onderzocht. Er werden in totaal 11 artikels geselecteerd voor deze literatuurstudie.
Tot slot werden enkele voorbeelden uit de praktijk verzameld. De transferformulieren van het Imelda ziekenhuis te Bonheiden, het Mariaziekenhuis te Overpelt, het Heilig Hart ziekenhuis te Leuven en het UZ Leuven (een algemeen en een specifiek voor leverpatiënten) werden verzameld voor deze literatuurstudie.
4. Resultaten
In deze literatuurstudie werden 11 artikels geïncludeerd naargelang relevantie op de onderzoeksvraag, vanuit het grote aanbod uit de verschillende databases. Een kort overzicht van deze artikels is terug te vinden in de literatuurtabel.
4.1. Valkuilen van slechte overdracht
Nagenoeg elk onderzoek beschrijft valkuilen in de huidige setting van overdracht. Deze situeren zich op verschillende vlakken waarbij veel factoren een grote invloed kunnen hebben. De patiënten die overgedragen worden, zijn bij de meest complexe patiënten uit het ziekenhuis. De patiënt gaat van een continue gemonitorde omgeving naar een omgeving met minder controle en een verminderd aantal zorgverleners. Door een grote nood aan bedden op de intensieve zorgen, worden patiënten vaak sneller dan gepland naar een algemene afdeling gebracht. Dit zorgt vaak voor een transfer die minder goed voorbereid wordt, wat leidt tot de gevolgen die hieronder verder besproken worden (Bunkenborg, Hansen, & Hølge-Hazelton, 2017). Er bestaan geen gestandaardiseerde procedures voor deze overdracht waardoor het voor verpleegkundigen moeilijker wordt om enkel relevante informatie over te dragen. Ze delen mee wat ze zelf belangrijk vinden maar geven aan hierbij niet vaak genoeg te denken aan wat er belangrijk is voor de verpleegkundigen op de algemene afdelingen. Ook het feit dat er zich vaak heel wat tijd bevindt tussen de aanvraag en de eigenlijke overdracht, zorgt voor informatieverlies. De verpleegkundige van de intensieve zorgenafdeling maakt alles klaar voor de patiënt om naar de algemene afdeling te gaan. Vaak zitten er enkele uren tussen deze aanvraag en het eigenlijke vertrek op de afdeling waardoor ook de situatie van de patiënt nog sterk kan veranderen (Stelfox et al., 2015). Er wordt gesteld dat ongeveer 22% van de klinische gemaakte fouten in verpleegkunde te wijten zijn aan slechte communicatie en dit onder meer ten gevolge van verlies aan informatie tijdens de overdracht (Johnson, Sanchez, & Zheng, 2015).
4.2. Perceptie en aanbevelingen uit het werkveld
Vijf artikels onderzoeken de perceptie over de overdracht van de verpleegkundigen en de patiënten. Er wordt nagegaan welke suggesties door de verpleegkundigen worden voorgesteld, waarbij duidelijk wordt gesteld dat verder onderzoek naar gestandaardiseerde tools nodig is.
Uit onderzoek blijkt dat verpleegkundigen het gevoel hebben zich in twee werelden te bevinden, waarbij de doelen van de patiëntenoverdracht verschillen. Op de intensieve zorgenafdeling ligt de focus namelijk elders dan op een algemene afdeling. Zo wordt de patiënt niet constant, doch consequent opgevolgd en gemonitord. Bijgevolg is de informatie die relevant gevonden wordt, verschillend voor verpleegkundigen van afdeling tot afdeling (Cognet & Coyer, 2014). Doordat de verpleegkundigen van de intensieve zorgenafdeling slechts 1 of 2 patiënten verzorgen, kunnen ze overkomen als heel bezitterig over deze patiënten. Ze beschikken over veel informatie en willen deze ook allemaal overdragen aan de verpleegkundige algemene afdelingen. De verpleegkundige van de intensieve zorgen neemt het gesprek in handen en vertelt voornamelijk over de reden van opname van de patiënt en wat er tijdens de eerste cruciale dagen met hem
8
gebeurde. Omdat de verpleegkundigen van de algemene afdeling zich over veel meer patiënten moeten ontfermen, onthouden zij alleen de voor hen relevante informatie. Uit alle informatie die door de intensieve zorgen verpleegkundige wordt aangereikt, filteren zij zelf wat voor hen belangrijk lijkt. Het gevaar hierbij is dat eventuele cruciale informatie naar de achtergrond geschoven wordt. Verpleegkundigen van de algemene afdelingen vinden vooral de dagdagelijkse zaken belangrijk zoals voeding, mobilisatie, hygiëne en de verdere planning (Bunkenborg, Hansen, & Hølge-Hazelton, 2017).
Uit onderzoek blijkt dat wanneer er niet bedside gebrieft wordt, vaak informatie niet aangehaald wordt. Door bedside te briefen hebben beide verpleegkundigen een zicht op de patiënt en diens katheters, tubes, sondes, wondes en drainagesystemen. Het is voor de verpleegkundige van de algemene afdelingen makkelijker om vragen te stellen over zaken die nog niet gebrieft zijn wanneer deze effectief zichtbaar zijn (Cognet & Coyer, 2014).
In het onderzoek van Stelfox et al. (2017) vonden de onderzoekers dat de verpleegkundigen op de intensieve zorgenafdeling meer informatie denken te verschaffen dan dat verpleegkundigen op algemene afdeling vinden te krijgen (p<0.001).
De verpleegkundigen van de intensieve zorgenafdeling vinden dat ze te weinig tijd krijgen om een overdracht met bijhorende documentatie zorgvuldig voor te bereiden. De verpleegkundigen van de algemene afdeling willen eveneens voldoende tijd zodat ze kunnen zorgen voor de praktische zaken zoals de voorbereiding van de kamer. Wanneer de overdracht tijdig is aangekondigd, kan er rekening worden gehouden met de zorgzwaarte tijdens de patiënten verdeling van de algemene afdeling (James, Quirke & McBride-Henry, 2013).
Het is voor verpleegkundigen van de algemene afdeling van belang om de belangrijke punten op een rij te hebben. Een kleine samenvatting van de belangrijkste aandachtspunten, zowel verbaal als schriftelijk, kan zorgen voor een veiligere overdracht van patiënten. Het maakt dat de verpleegkundige snel en efficiënt essentiële informatie kan terugvinden (Cognet & Coyer, 2014; Bunkenborg, Hansen, & Hølge-Hazelton, 2017). In het onderzoek van Stelfox et al. (2017) wordt afgeraden om ‘s nachts en tijdens de shiftwissel patiënten over te dragen naar een andere afdeling. Verder maken ze de aanbeveling om te verzekeren dat de algemene afdeling voorbereid is om de patiënt te ontvangen en de patiënt op voorhand in te lichten over zijn nakende transfer. Vervolgens kan het uitvoeren van een face-to-face overdracht bijdragen tot een betere informatieoverdracht.
Er wordt geopteerd om één schriftelijk elektronisch dossier per patiënt bij te houden gedurende de hele ziekenhuisopname. Het samenzetten van informatie van het ene dossier naar het andere kost veel tijd en werk en bijgevolg kunnen hier ook fouten insluipen. Niet enkel het dossier moet gestandaardiseerd worden, maar ook het hele proces van overdracht. Tot slot wordt de aandacht gevestigd om voldoende tijd te maken voor een efficiënte overname van de patiënt (James, Quirke & McBride-Henry, 2013).
9
4.3. Gevolgen van slechte communicatie
De patiëntveiligheid kan in gedrang komen doordat de gemeenschappelijke doelen van overdracht tussen de verpleegkundigen op een intensieve zorgenafdeling en op een algemene afdeling verschillend zijn (Bunkenborg, Hansen, & Hølge-Hazelton, 2017). Door het gebrek aan deze gemeenschappelijke doelen worden ook communicatieve en collaboratieve moeilijkheden opgewekt, zoals verlies aan informatie en potentiële risico’s voor de patiënt.
Bij amper 37% zat een medicatieoverzicht toegevoegd aan het dossier van de patiënt bij de overdracht (Stelfox et al, 2017).
Een slechte communicatie heeft verschillende gevolgen zoals: verkeerde behandelingen; vertraging in het stellen van diagnoses; complicaties; klachten van patiënten en een verlengd ziekenhuisverblijf. Al deze gevolgen zorgen voor een grotere druk op de gezondheidszorg (Johnson, Sanchez, & Zheng, 2015).
van Sluisveld et al. (2015) geeft eveneens aan dat een slechte overdracht aanleiding kan geven tot zowel een verhoging van de heropname op de intensieve zorgenafdeling als een verhoogde mortaliteit.
4.4. Hulpmiddelen
Vier artikels beschrijven de implementatie van een hulpmiddel in de overdracht van patiënten en evalueren welk effect dit heeft.
4.4.1. SBAR
Een slechte communicatie was de grootste oorzaak van iatrogene schade aan de patiënt volgens World Health Organisation (2007) in de USA, in de periode tussen 1995 en 2006. Communicatie is wereldwijd een belangrijk thema, waar in andere hoog risico beroepen ook veel aandacht aan besteed wordt. Daarom is men bij de uitwerking van een gestandaardiseerd model voor de overdracht door verpleegkundigen ook gaan kijken naar andere sectoren zoals de luchtvaart en kerntechnologie. Hieruit blijkt dat eenzijdige taal nodig is om kritieke informatie over te brengen. SBAR is een gestandaardiseerde briefings-methode die in het leven is geroepen en een acroniem is voor Situation, Background, Assessment & Recommendation. Het wordt aangeraden door JCI en WHO waardoor het meer en meer gebruikt wordt in verschillende centra.
In het onderzoek van Randmaa, Mårtensson, Swenne, & Engström (2014) werd de implementatie van SBAR onderzocht. Andere onderzoeken toonden reeds aan dat door implementatie de onverwachte mortaliteit reduceert, het aantal meldingen van fouten daalt en er een veiligere overdracht plaatsvindt.
Het onderzoek werd uitgevoerd in twee anesthesie afdelingen in twee ziekenhuizen in Zweden. Beide afdelingen vulden pre- en post interventionele vragenlijsten in. Op de ene afdeling werd SBAR geïmplementeerd (n= 100), de andere afdeling fungeerde als controlegroep (n= 69). Om SBAR gemakkelijker in te burgeren op de interventieafdeling, werd er gebruik gemaakt van voor de afdeling op maat gemaakte SBAR-steekkaarten, trainingen van 2,5 uur met uitleg en rollenspelen en informatiemateriaal op de eenheid. De verpleegkundigen en artsen hadden zeven maanden tijd om het gebruik van SBAR
10
onder de knie te krijgen. In de controlegroep werd er geen gebruik gemaakt van een gestandaardiseerd communicatiesysteem.
De vragenlijsten werden ingevuld alvorens- en zes maanden na de implementatie van SBAR. Vanaf een jaar voor en een jaar na de introductie werd gekeken hoeveel incidenten gemeld werden.
Uiteindelijk was er een responspercentage van 72% in de interventiegroep en 76% in de controlegroep. De personen die de vragenlijsten niet meer vervolledigden, hadden significant minder ervaring (p= 0,005), werkten minder lang op de afdeling (p< 0,001), scoorden initieel hoger op de factor samenwerking (p= 0,017) en hadden lagere scores op het vlak van competentie (p= 0,048). Er is geen onderscheid te maken tussen de interventie- en de controlegroep op basis van geslacht, leeftijd, ervaring, anciënniteit en werktijd. Wel kon er een onderscheid gemaakt worden op basis van werksfeer, een veilige werkomgeving, voldoening uit de job, werkcondities en de communicatie binnen het team, waarbij de controlegroep significant hogere scores gaf.
De communicatie tussen hun en andere afdelingen verbeterde significant (p= 0,001). Bij de communicatie binnen de afdeling kon er geen significante verbetering worden aangetoond maar was er wel een duidelijk positieve tendens (p=0,076). Er was een significante verbetering op het vlak van hercontrole van de verkregen informatie van dokters en verpleegkundigen (p=0,025).
De communicatie van de controlegroep verbeterde echter ook significant (p=0,039). Na verloop van tijd was er geen significant verschil aan te tonen over de communicatie tussen groepen bij de interventie- en controlegroep. Veiligheid verbeterde wel significant in de interventiegroep ten aanzien van de patiënt (p=0,011).
Uit het onderzoek bleek eveneens dat de meldingen van incidenten veroorzaakt door fouten in de communicatie daalde in zowel de controle- als de interventiegroep. In de interventiegroep daalden het aantal meldingen van deze incidenten echter significant (p< 0,0001) terwijl dit in de controlegroep niet het geval is (p= 0,744).
Hieruit wordt geconcludeerd dat het gebruik van een communicatiemiddel als SBAR wel degelijk significante verbeteringen veroorzaakt in de overdracht van het multidisciplinaire team, ook na enig verloop van tijd. Bijgevolg wordt de overdracht veiliger en is er een daling in het aantal meldingen van fouten als gevolg van een slechte communicatie (Randmaa, Mårtensson, Swenne, & Engström, 2014).
4.4.2. PACU
In de eerste fase van het onderzoek van Graan, Botti, Wood, & Redley (2016) werden er 20 overdrachten geobserveerd gedurende vier weken. Om deze geobserveerde overdrachten te verbeteren, werd er gezocht naar een gestandaardiseerde tool. In vorige studies werd onderzoek gedaan om een overdracht van anesthesist naar verpleegkundigen te standaardiseren. Hieruit ontstond de PACU-methode (Post Anaesthetic Care Units). In fase twee van deze studie wordt de PACU-methode aangepast aan de noden van de overdracht van de intensieve zorgenafdeling naar een algemene afdeling. De PACU-overdrachtstool maakt gebruik van een vier-stappenplan onder het acroniem COLD: Connect equipment; Observe the patient; Listen to verbal handover; and Delegate responsibility for ongoing care (Fig. 1).
11
Met ‘Connect equipment’ wordt bedoeld dat de patiënt van een veilige omgeving wordt voorzien en aan de monitor geschakeld. Bij de tweede stap, ‘Observe’, wordt de patiënt voorzien van de eerste dringende hulp bij eerste observatie. De onmiddellijke noden van de patiënt worden geëvalueerd. Tijdens de derde stap in het proces, ‘Listen’, wordt een time-out georganiseerd waarbij er even wordt stilgestaan en de verbale overdracht plaatsvindt. Als laatste wordt in de fase ‘Delegate’ het dossier bekeken en een veiligheidschecklist afgevinkt. Informatie wordt bevestigd en beide partijen kunnen vragen stellen.
Verder werd in deze studie ISOBAR toegevoegd aan de COLD-methode als tool voor de verbale component. ISOBAR staat in dit geval voor Identify (de identiteit van de patiënt moet op drie verschillende manieren gecheckt worden), Situation (welke operatie de patiënt onderging, de mogelijke complicaties en eventuele onverwachte gebeurtenissen die mogelijk worden geacht), Observation (afwijkingen van parameters), Background (relevante voorgeschiedenis en allergieën), Assessment (vooruitgang van de patiënt) en Recommendation (behandelingsplan van de patiënt: wat, wanneer, waar en hoe).
Vervolgens werd er gebruik gemaakt van een veiligheids- en kwaliteitschecklist (Fig. 2) in de Delegate-fase van het COLD-proces.
Figuur 1 (Graan, Botti, Wood, & Redley, 2016)
12
Figuur 2 (Graan, Botti, Wood, & Redley, 2016)
Ten laatste werd er een risico-matrix toegevoegd aan de COLD-procedure. Deze werd in het leven geroepen om de overdracht in drie categorieën in te delen (hoog risico, gemiddeld risico en laag risico van overdracht). Hiermee wordt getracht een beeld te scheppen over de risico’s van potentiële factoren die invloed hebben op de overdracht. Zo kan een luidruchtige omgeving er bijvoorbeeld voor zorgen dat de overdracht minder goed verstaan wordt en er hierdoor wederom informatie verloren gaat.
In de laatste fase werden er opnieuw 20 overdrachten geobserveerd, deze keer met implementatie van de PACU-methode. Er werd gekeken hoe de aangereikte tools werden gebruikt en welke invloed deze hebben op de veiligheid van de patiënt. Ten eerste bleek dat de verpleegkundigen van de algemene afdelingen in 95% van de gevallen klaar waren om de patiënt te ontvangen. Dit in tegenstelling tot fase één waarbij in 90% van de gevallen de overdracht moest worden uitgesteld met enkele minuten omdat de verpleegkundige of de kamer nog niet klaar was om de patiënt te ontvangen. Alle geobserveerde verbale overdrachten werden in fase drie naast het bed van de patiënt gevoerd, hoewel dit slechts in 25% van de geobserveerde overdrachten in fase één
13
gebeurde, dit wordt beschouwd als een positieve tendens. Een briefing aan bed zorgt ervoor dat de verpleegkundige van de intensieve zorgenafdeling minder informatie vergeet door te geven. Het zorgt er eveneens voor dat de verpleegkundige van de algemene afdeling makkelijker vragen kan stellen over zaken die ze ziet, maar die niet gebrieft zijn: zo kan ze navraag doen wanneer ze een leiding ziet waarover niets verteld is. Eveneens werd na implementatie van de COLD-procedure bij elke patiënt de identiteit van de patiënt gecontroleerd terwijl dit in fase één nooit gebeurde.
Dankzij ISOBAR kregen de verpleegkundigen van de algemene afdeling een behandelingsplan mee, wat voordien niet zo was. Deze tool werd door de verpleegkundigen beschouwd als volledig, gestructureerd en systematisch.
COLD, die ISOBAR, de veiligheids- en kwaliteitschecklist en de veiligheidsmatrix includeert, zorgde voor een vermindering van de veiligheidsrisico’s en een verbetering van de verantwoordelijkheid van de overdracht van de patiënt (Graan, Botti, Wood, & Redley, 2016).
4.4.3. Overdrachtsformulieren
In het artikel van van Sluisveld et al. (2015) worden drie studies gebruikt aangaande gestandaardiseerde overdrachtsformulieren. In alle drie de studies is er significant bewijs dat er zich minder complicaties voordoen bij gebruik van deze formulieren en dat er een significante verbetering is in de continuïteit van zorg.
In een van deze drie studies werd er gebruik gemaakt van een multidisciplinair overdrachtsformulier voornamelijk ingevuld door verpleegkundigen in combinatie met een ontslagchecklist die werd vervolledigd door de medische staf. Door het invoeren van deze tool verminderde de complicaties aanzienlijk (p< 0,001). De volgende studie includeerde een uitgeprinte ontslagbrief en een invulformulier. Deze documenten werden meer accuraat bevonden door het multidisciplinair team dan de voorgaande bestaande ontslagbrieven op dienst (p= 0,0025).
4.4.4. Liaisonverpleegkundige
Onder liaisonverpleegkundige wordt verstaan dat een verpleegkundige zich op een bepaalde afdeling inzet om de zorg te coördineren en de communicatie tussen de intensieve zorgenafdeling en de algemene afdeling te bevorderen. Drie van de vier studies vertoonden een significant effect op de continuïteit van zorg. De liaisonverpleegkundige nam de rol op zich om patiënten bij ontslag op de intensieve zorgenafdeling te beoordelen, de transfer te coördineren naar de algemene afdeling en de communicatie naar de algemene afdeling te verzorgen. Hierbij was de liaisonverpleegkundige verantwoordelijk voor de beoordeling van de mogelijkheden op de welbepaalde afdeling, maakte beide afdelingen klaar voor ontslag en opname en voorzag klinische ondersteuning voor de verpleegkundigen op de algemene afdeling. Op deze manier was er minder vertraging in het ontslag van de patiënt. Er was een significante verbetering bij de vertraging van het ontslag met meer dan 2 uur (p<0,001) en bij deze van 4 uur versnelde dit eveneens (p<0,05). Vervolgens werd in een ander onderzoek een liaisonverpleegkundige ingezet bij het ontslag van patiënten met complexe zorgbehoeften. Deze hield zich bezig met de communicatie naar de algemene afdeling en voorzag ondersteuning en educatie aan bed waardoor een verkorte opname werd vastgesteld.
14
De literatuur beschrijft enkele factoren die maken dat een liaisonverpleegkundige zijn job beter kan uitvoeren. Als voorbeeld wordt voorgesteld dat de liaisonverpleegkundige zijn werk naar zijn hand kan zetten, dat hij zowel van de intensieve zorgenafdeling als van de algemene zorgenafdeling met het nodige respect behandeld wordt en dat de verpleegkundige van beide afdelingen deze persoon zien als een meerwaarde en niet als een indringer op de afdeling (van Sluisveld et al., 2015).
4.4.5. Read-back
Read-back is een doeltreffende techniek die wordt aangeraden door JCI en WHO. De techniek maakt gebruik van het herhalen van de informatie. De verpleegkundige van de intensieve zorgenafdeling brengt een volledige briefing aan de ontvangende verpleegkundige. Deze noteert de voor haar belangrijke informatie, nadien zal de ontvangende verpleegkundige de genoteerde informatie herhalen en nagaan of deze info correct en relevant is (World Health Organisation, 2007).
4.4.6. Geïntegreerd overdracht systeem
Dit observationeel onderzoek van Johnson, Sanchez & Zheng (2015) combineerde een gestructureerde inhoud met een elektronische tool en een samenvatting die nadien werd uitgeprint om uiteindelijk tot een gestructureerde overdracht te komen. Er werd een pré- en een posttest uitgevoerd. Een test hield in dat er een observatie van de overdrachten gebeurde en er werden tevredenheidsvragenlijsten ingevuld door de verpleegkundigen. Daarna volgden er ook nog momenten met mogelijkheid tot discussie. Deze testen werden eerst afgenomen voor de implementatie van het geïntegreerd overdrachtssysteem en opnieuw enkele maanden na het invoeren van het systeem. Een derde van de verpleegkundigen op de deelnemende afdelingen vulden de pretest in, terwijl 60% de posttest invulden. De gestructureerde inhoud volgde het ICCCO-model: Identificatie, de voorgeschiedenis (clinical history), de status van de patiënt op dat moment (clinical status), plan van aanpak (care plan) en resultaten die verwacht worden door behandeling (outcomes/ goals of care). Daarnaast werd er ook gebruik gemaakt van een document waarin relevante data (bv. plaatsen katheters, komende onderzoeken) en de laatste parameters vermeld staan. Info die reeds in het dossier van de patiënt staat, wordt automatisch in een elektronische tool geplaatst. Verder kan er aangevuld worden waar nodig. Deze info wordt afgeprint en nadien gebruikt bij de overdracht. Na implementatie van dit systeem vonden de verpleegkundigen dat de patiënt significant meer werd betrokken bij de overdracht (p =0,0005) en dat verpleegkundigen die de patiënt na de overdracht verzorgden, een beter inzicht hebben in de medicatie en plan van aanpak (p= 0,021). Hiernaast gaven de verpleegkundigen aan dat ze dachten dat de overdracht langer zou duren na het invoeren van het systeem; dit bleek niet het geval te zijn. Het document zou hen eveneens geholpen hebben om aan te tonen wat ze overgedragen hadden wanneer er discussie was over wat wel of niet werd doorgebrieft.
15
5. Praktijk
Gedurende onze stages in de afgelopen jaren konden we de overdracht langs verschillende perspectieven zien. In onze driejarige opleiding waren we geregeld getuige van overdrachten die we ontvingen van intensieve zorgenafdelingen. Dit jaar konden we observeren hoe een overdracht werd voorbereid op de intensieve zorgenafdelingen. Naast het onderzoek uit de literatuur hebben we ook enkele overdrachtsformulieren uit verschillende ziekenhuizen kunnen verzamelen. We vergeleken deze overdrachtsformulieren met de gevonden literatuur en voegden hier onze eigen ervaringen aan toe. We hebben getracht om een voor ons zo universeel mogelijk transferblad en checklist op te stellen. Hierin verwerkten we alle punten die voor ons belangrijk waren en voegden de tips uit de literatuur hier aan toe.
Naast het overdrachtsformulier en de checklist die wij getracht hebben samen te stellen, dient er ook steeds een medisch dossier worden meegenomen bij een transfer. Dit dossier wordt opgemaakt door de arts van de intensieve zorgenafdeling en is bestemd voor de arts van de algemene zorgenafdeling.
5.1. Voorbereiding van de overdracht
Ten eerste zijn we overtuigd van de noodzaak om tijdig met de afdeling te bellen. Het is belangrijk dat er een tijdstip wordt afgesproken waarop beide verpleegkundigen beschikbaar zijn. De patiënt kan getransfereerd worden wanneer de verpleegkundige van de intensieve zorgenafdeling voldoende tijd heeft gehad om de transfer voorbereid te hebben. De verpleegkundige van de algemene zorgenafdeling moet de overdracht kunnen inplannen in combinatie met de zorg voor andere patiënten van de afdeling (James, Quirke, & McBride-Henry, 2013). Tijdens dit telefonisch contact kan er door de verpleegkundige van de intensieve zorgenafdeling reeds aangehaald worden wat de verpleegkundige van de algemene afdeling dient klaar te zetten. Zo kunnen bv. een infuuspomp of suctiesysteem voor thoraxdrainage of aspiratie reeds worden klaargezet en kan de overdracht vlotter verlopen. Indien er telemetrie noodzakelijk is op de afdeling kan dit in het telefoongesprek vermeld worden. Zo kunnen de verpleegkundigen alle nodige materialen hiervoor voorzien. Wel vinden we dat er soms reeds veel informatie wordt doorgegeven tijdens dit telefoongesprek. Het is voor de verpleegkundige van de algemene zorgafdeling een meerwaarde om de pathologie van de patiënt te weten, maar het is niet aangewezen om al een volledige briefing telefonisch te doen. Dit kan maken dat de eigenlijke briefing als een herhaling wordt aanzien, waardoor er minder opgelet wordt. Het is ook mogelijk dat er dingen veranderen tussen dit telefoongesprek en de eigenlijke overdracht. We merken dat deze methode in alle ziekenhuizen waarvan wij een overdrachtsformulier hebben gekregen, wordt toegepast.
Daarnaast hebben we getracht een checklist op te stellen. Uit het onderzoek van Graan et al. (2015) blijkt volgens de verpleegkundigen dat het gebruik van een checklist de overdracht veiliger maakt. Deze checklist moet uitgevoerd worden alvorens met de patiënt naar de afdeling te vertrekken. Het doel van deze checklist is om te controleren of alles klaar is voor ontslag en transport. Als eerste punt van onze checklist staat het controleren van de identiteit van de patiënt. Dit zowel mondeling, als het identificatiebandje verifiëren op aanwezigheid en correctheid. Wij vinden het ook belangrijk dat infusies gecontroleerd worden voor vertrek: zit elke katheter nog goed gepositioneerd? Zit er nog voldoende vloeistof in de infusen om enige tijd toe te komen?
16
Zijn de infusen die lopen wel de correcte infusen en lopen ze aan de voorgeschreven snelheid? Ook de verbanden zouden steeds gecontroleerd moeten worden. Er moet gekeken worden of deze niet bevuild zijn, of er op elk verband een datum van de laatste verzorging staat genoteerd en dit in het dossier terug te vinden is. Wanneer de patiënt nood heeft aan zuurstof tijdens het transport, is het noodzakelijk om de zuurstoffles te controleren op voldoende inhoud alvorens op transfer te gaan. Bij een transfer moet de verpleegkundige er steeds op bedacht zijn dat dit voor pijn kan zorgen bij de patiënt. Een controle van de pijn voor het eigenlijke vertrek en eventuele extra pijnstilling lijkt ons daarom ook aangewezen. Naast het controleren van patiënt en materialen vinden wij dat het nuttig is om ervoor te zorgen dat de familie gecontacteerd wordt. De patiënt kan dit eventueel zelf doen wanneer dit mogelijk is maar er moet wel telkens op gewezen worden. Het geeft de familie en de patiënt meer het gevoel betrokken te worden in de zorg. Vaak zijn de bezoekuren op een algemene afdeling ook uitgebreider dan op een intensieve zorgafdeling waardoor de patiënt al sneller bezoek kan ontvangen. Als laatste willen we er zeker van zijn dat alle waardevolle spullen van de patiënt worden meegenomen. Zaken zoals een gehoorapparaat, trouwring of tandprothese kunnen gemakkelijk verloren gaan maar zijn toch van groot belang voor de patiënt.
We hebben gezien dat er zowel in het Heilig Hartziekenhuis in Leuven (bijlage 2) als in het Mariaziekenhuis te Overpelt (Bijlage 1) gebruik wordt gemaakt van zulke checklisten. In het Heilig Hartziekenhuis gebruiken ze twee verschillende exemplaren, waarbij het ene wordt gehanteerd voor stabiele en het andere voor instabiele patiënten. Voor onze literatuurstudie is de checklist voor instabiele patiënten minder van toepassing aangezien deze enkel wordt gebruikt voor transfer naar het operatiekwartier. We merken wel op dat de checklisten van beide ziekenhuizen voor ons iets te uitgebreid zijn. Wij vermelden graag alleen de essentiële zaken op de checklist. Zo willen we vermijden dat verpleegkundigen ervan uitgaat dat alles op de checklist vermeld staat en er verder niets meer hoeft te gebeuren.
5.2. Eigenlijke overdracht
Ten tweede hebben we getracht om een overdrachtsformulier op te stellen. Dit formulier is een uitgangspunt maar moet per specialiteit worden aangepast. Uit het onderzoek van Randmaa, Mårtensson, Swenne, & Engström (2014) blijkt dat door het gebruik van SBAR de onverwachte mortaliteit reduceert, het aantal meldingen van fouten daalt en er een veiligere overdracht plaatsvindt. Ook de WHO raadt het gebruik van SBAR aan (World Health Organization, 2007). Om deze redenen hebben we een aangepaste versie van de SBAR-methode geïmplementeerd in ons overdrachtsformulier. We zien dat zowel het Mariaziekenhuis in Overpelt als het Heilig Hartziekenhuis in Leuven gebruik maken van de SBAR-methode in hun overdrachtsformulier. Het Heilig Hartziekenhuis (bijlage 2) gebruikt een toevoeging van de ‘I’ aan de SBAR-methode, het Mariaziekenhuis (bijlage 2) gebruikt zowel een toevoeging van de ‘I’ als de ‘Q’ (ISBAR(Q)-methode). Omdat wij verschillende positieve punten zien in het gebruiken van de aangepaste versie, hebben wij besloten deze ook te gebruiken. Om een overdracht correct uit te voeren zou dit steeds bedside moeten gebeuren. Wanneer dit niet mogelijk is, bijvoorbeeld omwille van de privacy van de patiënt, moet er toch steeds een moment voorzien worden waarbij de verpleegkundigen de patiënt samen hebben kunnen bekijken. Indien nodig, kan de verpleegkundige van de algemene zorgenafdeling bijkomende vragen stellen.
17
5.2.1. I (Identification)
Hierin worden de algemene gegevens van de patiënt vermeld zoals naam, geboortedatum en geslacht. Ook het opnamenummer wordt hier vermeld, zo kan de patiënt snel teruggevonden worden in het elektronisch systeem moest dit nodig zijn. Dit onderdeel van het overdrachtsformulier kan eventueel vervangen worden door een etiket van de patiënt waar alle informatie op afgedrukt is.
5.2.2. S (Situation)
In dit onderdeel wordt vooreerst uitgelegd waarom en wanneer de patiënt werd opgenomen op de intensieve zorgenafdeling. Ook een eventuele operatiedatum wordt hier genoteerd. Het is aan de verpleegkundige van de intensieve zorgenafdeling om hier niet te ver over uit te weiden. In dit onderdeel hoort enkel het essentiële zodat er voldoende tijd is om te bespreken wat er op dat moment belangrijk is voor de patiënt.
Op het transferblad van het Imeldaziekenhuis in Bonheiden (Bijlage 3) is ook de behandelende arts vermeld. Wanneer er op de algemene afdeling medische vragen zouden zijn, weten zij onmiddellijk welke arts gecontacteerd moet worden. Zelf vonden we het belangrijk dat de DNR-code en de levensovertuiging vermeld staan op het overdrachtsformulier. Door deze te noteren is dit onmiddellijk duidelijk wanneer er zich kritieke situaties zouden stellen, bijvoorbeeld wanneer de patiënt bloed zou moeten krijgen maar een levensovertuiging heeft waarbij dit niet toegelaten is, kan men eerst een gesprek met de patiënt of familie aangaan alvorens de bloedproducten toe te dienen.
5.2.3. B (Background)
In dit onderdeel wordt logischerwijs de relevante voorgeschiedenis van de patiënt besproken. Naast de gekende pathologieën van de patiënt worden hier ook de gekende (of vermoedelijke) allergieën en de infectiestatus van de patiënt in geplaatst. De infectiestatus vinden wij noodzakelijk voor de veiligheid van de verpleegkundigen. Door te weten welke bacteriën of virussen de patiënt met zich mee draagt, kunnen de nodige voorzorgen genomen worden en kan de verpleegkundige zichzelf beschermen.
Verder worden ook de sociale situatie en de contactpersonen vermeld. Dit kan belangrijk zijn met oog op ontslag. Er moet geweten zijn of de patiënt opnieuw naar huis kan gaan, of hij voldoende ondersteuning krijgt. Ook de telefoonnummers van eventuele contactpersonen worden hier genoteerd. We zien dat zowel het Mariaziekenhuis (bijlage 1) als het Heilig Hartziekenhuis (bijlage 2) de contactpersonen op het overdrachtsformulier plaatsen en beiden de familiale situatie van de patiënten bespreken.
In kader van het ontslagmanagement wordt de algemene toestand van de patiënt voor de opname beschreven. Hierdoor weten de artsen, verpleegkundigen, kinesisten en/of ergotherapeuten waar ze naartoe kunnen werken. Zowel de psychische als mentale toestand worden beschreven om een volledig beeld te creëren. Alleen in het overdrachtsformulier van het Mariaziekenhuis hebben we gezien dat de toestand voor opname wordt beschreven.
18
5.2.4. A (Assessment of actuele situatie)
In het Assessment (A) wordt de actuele situatie doorgegeven, zoals de meest recente vitale parameters en het tijdstip van meting, het uitzicht van de huid (algemene kleur, zweterig,…), de therapie op de intensieve zorgenafdeling (medicatie PO, IV, SC, ... , pijnmedicatie en antibiotica met inbegrip van tijdstip). De wondzorg wordt besproken, de aanwezigheid van sondes en drainagesystemen worden vermeld. In ons document hebben we het assessment opgesteld aan de hand van de verschillende stelsels. Dit lijkt ons de meest logische en volledige manier om de patiënt te briefen.
In het transferdocument van het Imeldaziekenhuis (bijlage 3) vinden we de voeding en de wijze van ondersteuning die de patiënt hiervoor nodig heeft. Ook de mobiliteit, decubitus en wondzorg worden aangekaart op het blad. Uit onderzoek blijkt dat verpleegkundigen van de algemene afdelingen aan deze praktische informatie nood hebben maar dat deze vaak niet gebriefd wordt (Bunkenborg, Hansen, & Hølge-Hazelton, 2017). Om deze reden vinden we het van belang deze te vernoemen. Verder vinden we in het overdrachtsdocument van het Heilig Hartziekenhuis (bijlage 2), UZ Leuven (Bijlage 4 en 5) en Mariaziekenhuis (bijlage 1) ook terug welke maatregelen er reeds worden genomen om decubitus te vermijden. Zo weten de verpleegkundigen van de algemene afdelingen wat er reeds gedaan wordt en wat er nog extra kan gedaan worden ter preventie van decubitus.
Een ander essentieel punt voor ons is het tijdstip van de laatste stoelgang. Wanneer dit niet gerapporteerd wordt en vergeten wordt door te geven, kan het enkele dagen duren alvorens men obstipatie opmerkt. In het document van UZ Leuven (bijlage 4) wordt dit geregistreerd, maar in de transferbladen van de andere ziekenhuizen vinden we dit niet specifiek terug. Als laatste is het ook steeds belangrijk om de fixatie die nodig is bij deze patiënt over te dragen tijdens de briefing. Zo komen de verpleegkundigen van de algemene afdelingen niet voor verrassingen te staan wanneer de patiënt niet gefixeerd werd maar wel aangewezen was voor de veiligheid van de patiënt. Van de vijf transfer documenten die wij gebruikt hebben, werd het fixatiebeleid slechts in een ziekenhuis beschreven, namelijk in het Mariaziekenhuis te Overpelt (bijlage 1).
In deze bijlage zijn ook enkele tabellen te vinden. Zo is er steeds de tabel met medicatie. In dit sjabloon van het Heilig Hartziekenhuis (bijlage 2) en het Mariaziekenhuis (bijlage 1) werd gebruik gemaakt van een medicatieoverzicht dat in staat stelt om de begin- en eind-voorschrijfdatum van geneesmiddelen te kennen. Dit staat in schril contrast met wat wij als studenten eerder zagen. We bemerken hier de voordelen van op, om bijvoorbeeld bijwerkingen tijdig te kunnen linken aan medicatie. Ook de duur en effectiviteit van de therapie kan tijdig geherevalueerd worden aan de hand van deze data. Als laatste wordt er ook een tabel over wondzorg ingevoerd. Hierbij wordt beschreven welke wondzorg wordt uitgevoerd en de manier waarop dit gedaan wordt, dit om continuïteit van de zorg te verzekeren. Door te beschrijven hoe de wonde verzorgd werd op de intensieve zorgenafdeling, kan deze werkwijze worden overgenomen door de verpleegkundigen van de algemene afdelingen en bestaat de kans dat de wonde sneller zal genezen. Door de werkwijze te noteren, kan tijdig herevaluatie plaatsvinden. In de tabel van de wondzorg worden ook de drainagesystemen meegedeeld. Het is dan wel belangrijk om ook de datum van de plaatsing van deze drainagesystemen te vermelden in de tabel. Naast de wondzorg en de drainagesystemen worden ook de verschillende katheters genoteerd in deze tabel.
19
Bij de onderdelen drainage en wondzorg in het document van het Heilig Hartziekenhuis staan verschillende drainagesystemen en wondzorgen beschreven die frequent voorkomen maar niet altijd van toepassing zijn voor de patiënt. Dit kan verwarrend zijn voor de verpleegkundigen van de algemene afdelingen. Wij kiezen ervoor om enkel de wonden, drainagesystemen en katheters die relevant zijn voor de patiënt te noteren op het transferblad.
5.2.5. R ( Recommendation)
In dit onderdeel worden de belangrijke aandachtspunten opnieuw op een rijtje gezet. Uit onderzoek blijkt dat verpleegkundigen aangeven dat het herhalen van belangrijke informatie hen helpt om deze informatie tijdens de zorg te gebruiken (Cognet, & Coyer, 2014; Bunkenborg, Hansen, & Hølge-Hazelton, 2017). Wel moet de informatie relevant zijn voor de toekomstige zorgen en mogen niet alleen de zorgen van de vorige dagen besproken worden.
Daarnaast worden ook geplande onderzoeken en labo’s, die eventueel al werden aangevraagd, genoteerd.
5.2.6. Q (Question and answer)
Als laatste is er de mogelijkheid voor de verpleegkundige van de algemene zorgenafdeling om vragen te stellen. Zij kan onduidelijkheden op deze moment navragen maar ook navraag doen naar zaken die nog niet vermeld werden. Door gebruik te maken van een gestandaardiseerd formulier zullen de verpleegkundigen van de algemene zorgenafdelingen na enige tijd ook weten welke zaken nog niet zijn aangehaald maar wel op het overdrachtsformulier vermeld staan.
Over het algemeen hebben we getracht om alleen relevante informatie in het overdrachtsdocument te plaatsen en dit zo gestructureerd mogelijk op te lijsten. In het transferdocument van het UZ Leuven (bijlage 4) merken we enkele herhalingen op en zien we ook informatie staan die voor ons niet relevant lijkt. Het is voor ons ook een zeer onduidelijk en ongestructureerd document door de verschillende groottes van kaders. Ook het document van het ImeldaZiekenhuis vonden we op bepaalde plaatsen minder duidelijk, zoals het medicatieoverzicht. Om deze reden hebben we ons in verband met de lay-out dan ook voornamelijk gefocust op het overdrachtsformulier van het Mariaziekenhuis en het Heilig Hartziekenhuis.
IDENTIFICATIE
Naam:
Voornaam: Geslacht: Geboortedatum Opnamenummer:
20
SITUATIEReden van opname: Opnamedatum IZ: Operatiedatum: Behandelende geneesheer IZ:
Ontslagdatum en –uur IZ:
Behandelende geneesheer Intensieve zorgen:
Behandelende geneesheer Algemene afdeling:
DNR-code: Levensovertuiging:
BACKGROUND
Voorgeschiedenis:- Pathologie- Allergie- Infectie (MRSA-HIV-…)
Contactperso(o)n(en) + telefoonnummer(s):
1.2.3.
Familiale situatie: Algemene toestand voor opname:
-Mentale toestand/beperkingen- Fysieke beperkingen (zicht-gehoor-prothesen,…)
Gewicht: Lengte:
21
ASSESSMENTRespiratoir:
- O2 + wijze van toediening- Saturatie- Fluimen; aspiratienood- Ademhalingsfrequentie
Hemodynamisch:- Hartfrequentie- Hartritme- Bloeddruk
Infectie:- Temperatuur- CRP
Neurologisch:- VAS - GCS - Pupillen
Renaal:- Diurese- Continentie- Blaassonde (+ datum plaatsing)- Nierfunctie
Gastro-intestinaal:- Dieet; laatste maaltijd/NPO/hulp nodig- Nausea- Maagsonde (+ datum plaatsing)- Uitscheiding (+ laatste keer) en flatus- Continentie- Glycemie bij DM
Huid:- Decubitus: risico + preventie- Kleur- Transpireren
Mobiliteit en hygiëne:-Hulp bij verplaatsing/installatie
22
- Valrisico- Fixatie- Zelfzorg - Mondzorg
Psychosociale situatie:
Door te geven items:
RECOMMENDATION
Belangrijke aandachtspunten:
Geplande onderzoeken + labo’s:
QUESTION AND ANSWER Mogelijkheid tot
- Read-back- Onduidelijkheden bevragen
In bijlage:
● Verbanden en katheters + datum plaatsing
● Huidige medicatielijst
Huidige medicatie
Medicatie Start/stop Toedieningswijze Frequentie Instructie Laatste toediening
23
InfusieMedicatie/ Product
Concentratie Toedieningswijze Snelheid Instructie Laatste toediening
Wonde 1 Katheter/drain 1Type Wondzone Open/gesloten Wondaspect Grootte Diepte Hechtingen Wondverzorging(producten-verbanden)
Frequentie van verzorging
Laatste verzorging Datum plaatsing
CHECKLISTo ID bandje aanwezig? o Controle infusen en verbanden (data, doorgankelijkheid, ...) + identificatie? o Is er nog voldoende O2 in de zuurstoffles? o VAS score, extra pijnmedicatie? o Familie op de hoogte? o Maaltijd mee? o Waardevolle voorwerpen mee?
- Hoorapparaat - Bril - Tandprothese - Gsm - Sleutels - Portefeuille en identiteitskaart - Juwelen - Kledij
24
6. Discussie
Dit jaar leerden we de keerzijde van de medaille kennen en ondervonden we dat relevante informatie, op maat van de verpleegkundige op de algemene afdeling, niet altijd gemakkelijk te verlenen is. Zelf merkten we op dat een overdracht voorbereiden niet steeds van een leien dakje verloopt door de complexiteit van zorgen bij intensieve patiënten, zeker wanneer deze reeds enkele tijd op deze afdeling hebben vertoefd. Veel elementen die ons relevant leken bij de zorg van de patiënt, vertroebelden bij verpleegkundigen op de algemene afdeling. We zagen regelmatig informatie verloren gaan en zagen ook overbodige informatie uitvoerig besproken worden. Het lijkt voor ons, studenten, erg moeilijk om op elke afdeling een correcte afgelijnde, efficiënte, relevante en gestructureerde briefing te geven. We probeerden op zoek te gaan naar waar een overdracht fout loopt, wat hier aan te doen is en welke bedenkingen we hebben op de huidige overdracht en de resultaten van ons eigen onderzoek.
6.1. Problemen
Uit de onderzoeken van Cognet & Coyer (2014) en Bunkenborg, Hansen en Hølge-Hazelton (2017) blijkt dat er grote verschillen heersen tussen de intensieve zorgenafdeling en de algemene afdeling. Beide studies merken op dat de verschillen voornamelijk naar voor komen in de communicatie. Zo wordt er in de ene studie aangehaald dat de afdelingen precies twee verschillende werelden lijken. In de andere studie wordt gesteld dat er op beide afdelingen, de intensieve zorgenafdeling en de algemene afdeling, een andere taal wordt gesproken. Deze verschillen zorgen ervoor dat de verpleegkundigen niet steeds hetzelfde doel voor ogen hebben tijdens een briefing en de veiligheid van de patiënt in het gedrang kan komen.
De verpleegkundigen van de intensieve zorgenafdeling hebben zo’n gedetailleerd beeld van hun patiënt waardoor dit vaak zorgt voor een te gedetailleerde briefing. Omdat de verpleegkundige van de algemene afdeling zoveel informatie krijgt, zal zij zelf gaan filteren wat voor haar belangrijk is en kan andere informatie (die ook belangrijk kan zijn) verloren gaan (Cognet, & Coyer, 2014). De verpleegkundigen van de algemene afdeling willen tot slot graag weten waarop er nu moet gelet worden bij de patiënt (bv. hulp nodig bij verplaatsingen, eten, …) en wat het plan van aanpak is (Bunkenborg, Hansen, & Hølge-Hazelton, 2017).
Een volgend probleem dat deels wordt aangehaald in het artikel en wat wij in de praktijk ook gemerkt hebben, is dat er in bijna elk ziekenhuis op de intensieve zorgenafdeling gebruik gemaakt wordt van een ander elektronisch systeem dan op de algemene afdelingen. Dit zorgt opnieuw voor een risico van verlies aan informatie. Wanneer het elektronische systeem op alle afdelingen hetzelfde zou zijn, zou volgens ons de overdracht veiliger kunnen verlopen (Cognet, & Coyer, 2014).
Tot slot is er vaak een grote nood aan intensieve bedden waardoor patiënten soms sneller dan verwacht overgebracht worden naar de algemene afdelingen. Ook dit kan een oorzaak zijn voor een chaotische briefing met een verhoogde kans op verlies van informatie. Dit verlies van informatie kan leiden tot plotse dood, een grotere kans op heropname op de intensieve zorgen of een langer verblijf in het ziekenhuis (Bunkenborg, Hansen, & Hølge-Hazelton, 2017).
25
Beide artikels maken gebruik van een exploratief kwalitatief onderzoek dat werd uitgevoerd in één ziekenhuis. Hierdoor beschouwen wij deze artikels van mindere kwaliteit. In het artikel van Cognet & Coyer (2014) wordt alleen gesproken over hoe de verpleegkundigen van de algemene afdelingen kijken naar een overdracht, terwijl ons onderzoek zich omwille van onze opleiding meer toespitst op het luik van de verpleegkundigen van intensieve zorgenafdeling. Toch is het volgens ons aangeraden om ook de andere kant in gedachten te houden. De methode die uiteindelijk gebruikt zal worden tijdens een overdracht moet voor beide partijen werken.
In het artikel van Bunkenborg, Hansen en Hølge-Hazelton (2017) werden maar 22 overdrachten geobserveerd door maar één onderzoeker wat de kans op bias verhoogt. Verder werden er alleen geplande overdrachten geobserveerd die door toeval allemaal werden uitgevoerd door ervaren verpleegkundigen. Een niet-geplande transfer of een overdracht door een onervaren verpleegkundige kan voor extra chaos zorgen tijdens een overdracht.
Het niet betrekken van patiënten of de overdracht niet bedside uitvoeren, zorgt opnieuw voor verlies aan informatie. Toch begrijpen we dat dit omwille van de privacy van de patiënt niet steeds mogelijk is om aan bed te briefen (bv. tweepersoonskamers). Toch zou er dan een moment moeten zijn waarop de verpleegkundige van de intensieve zorgenafdeling en die van de algemene afdeling een blik werpen op de patiënt zodat er zaken die nog niet aan bod zijn gekomen, toch opgemerkt worden (Johnson, Sanchez, & Zheng, 2015).
Een ander onderzoek dat gebruikt werd is dat van Stelfox et al. (2017). Een bevinding van het onderzoek is dat er tussen de tijd van de aanvraag van de transfer en de eigenlijke transfer gemiddeld 25 uren zitten. In deze tijd kan er veel veranderen aan de toestand van de patiënt terwijl de documenten reeds kunnen opgemaakt zijn ter voorbereiding op de transfer. Eveneens blijkt dat de verpleegkundigen van de intensieve zorgenafdelingen vinden dat ze meer informatie geven dan dat de verpleegkundigen van de algemene afdelingen aangeven te krijgen. Dit is tegenstrijdig met de andere onderzoeken waarin wordt gesteld dat er net te veel informatie door de verpleegkundigen van de intensieve zorgenafdelingen wordt gegeven. In dit geval gaat het om een observationele studie waaraan 451 patiënten deelnamen. Bij het invullen van vragenlijsten is subjectiviteit een probleem. Om de studie sterker te maken, werden de vragenlijsten ingevuld binnen de 72 uur waardoor de overdracht nog vers in het geheugen zat. Omwille van het grote aantal deelnemende patiënten en verpleegkundigen in 10 verschillende ziekenhuizen vinden wij dit artikel relevant en kan de uitkomst veralgemeend worden naar andere ziekenhuizen.
6.2. Oplossingen
We bespreken factoren die een overdracht beïnvloeden, waarbij verpleegkundigen noch patiënt hier al dan niet vat op hebben. Er zijn veel reeds besproken factoren die beïnvloed kunnen worden en die vaak voorkomen in de omgeving. Uit menig onderzoek blijkt dat een overdracht preferentieel dient te gebeuren in een goede omkadering. Geregeld brengen onderzoeken dan ook dezelfde voorstellen aan ter verbetering.
6.2.1. Algemene oplossingen
Het WHO (2007) beschreef reeds oplossingen omtrent patiëntveiligheid in het artikel over communicatie tijdens patiëntenoverdracht, waarbij voldoende tijd inplannen
26
aangeraden wordt voor beide verpleegkundigen. Wanneer nodig, wordt voorgesteld om een goede ruimte te voorzien om de overdracht te houden wanneer dit niet aan het bed van de patiënt kan gebeuren. Een storende omgeving kan ervoor zorgen dat de overdracht minder kwalitatief gebeurt door bijvoorbeeld te veel lawaai in de omgeving of andere storende zenders zoals andere personen die ongewenst interageren tijdens dit cruciaal moment. Daarbij wordt afgeraden om ‘s nachts een overdracht in te plannen (Stelfox et al., 2017).
Goede afspraken kunnen reeds vooraf gemaakt worden, bijvoorbeeld door telefonisch contact te maken met de desbetreffende afdeling (Cognet, & Coyer, 2014). Een valkuil bij de overdracht, is de nood aan vrije bedden op de intensieve afdeling waardoor patiënten te vroeg worden ontslagen. Tegelijkertijd is planning positief voor de outcome van de patiënt, hier is verder onderzoek nodig om de planning van het ontslag van de patiënt beter te kunnen doorgronden.
Het is belangrijk dat verpleegkundigen dezelfde taal spreken of elkaar verstaan, zodat geen foute informatie overgenomen kan worden. Zo is het gebruik van medische taal niet voor iedereen verstaanbaar. Toegankelijk woordgebruik zou in deze gevallen moeten worden gebruikt. De verpleegkundige die met vragen blijft zitten, moet verduidelijking kunnen vragen. Motivatie en de juiste ingesteldheid dienen ook bij beide partijen aanwezig te zijn. Communicatieproblemen zorgen immers voor 11% van de valkuilen in communicatie volgens de WHO (2007). In dit artikel wordt niets onderzocht, het gaat hier om een 'expert opinion'. De WHO en JCI zijn één van de meest toonaangevende instellingen in de medische wereld en daarom werd dit artikel geïmplementeerd. Hoewel het al van 2007 is, is de inhoud nog steeds relevant. Zo werd net voor de JCI-acreditering in 2017 ISBAR geïmplementeerd op de algemene afdelingen in UZ Leuven als tool om de briefing te standaardiseren.
Zes procent van deze valkuilen wordt veroorzaakt door een niet adequaat opleidingsniveau (van Sluisveld et al., 2015).
Dit sluit naadloos aan bij het belang van goede rolmodellen en goede trainingen die gegeven kunnen worden aan verpleegkundigen. Ziekenhuizen kunnen dit zelf aanbieden, de cursussen gebeuren best op basis van de noden van de verpleegkundigen die de cursus aangeboden krijgen (Kicken, Van der Klink, Barach, & Boshuizen, 2012).
6.2.2. Specifieke oplossingen
De implementatie van tools, zoals checklisten en gestandaardiseerde overdrachtsformulieren, zou gunstig zijn wat betreft de patiëntveiligheid. Een voorbeeld hiervan is de PACU-procedure. Deze wordt gebruikt om de overdracht van een anesthesist naar een verpleegkundige te standaardiseren. We merken heel wat zaken op die nuttig zijn in onze setting, zoals methodes van overdracht (COLD-methode) of checklisten die overlopen zouden moeten worden.
Toch zien we ook enkele zaken uit dit onderzoek, van de PACU-methode, die in deze setting minder relevant zijn. Zo moet de patiënt niet op elke algemene afdeling eerst aan de monitor geschakeld worden, hoewel dit wel een beschreven stap is in de PACU-methode.
Vervolgens zullen de eerst uit te voeren taken, alvorens de mondelinge overdracht kan plaatsvinden, ook niet zo uitgebreid zijn als in deze studie aangezien ze hier naar een intensieve zorgenafdeling gaan in tegenstelling tot onze literatuurstudie waarbij de focus
27
ligt op de algemene afdeling. Als andere invulling voor deze stap in de PACU-methode opteren wij om hier tijd te maken om de patiënt een eerste maal in zijn geheel te bekijken en een overzicht te creëren van de verschillende leidingen en katheters die de patiënt eventueel nog heeft (Graan, Botti, Wood, & Redley, 2016).
Het observationeel onderzoek van Graan, Botti, Wood en Redley (2016) maakt gebruik van verschillende reeds bestaande tools, die werden aangepast voor gebruik en interventie. De studie werd opgedeeld in drie fasen, waarbij in de eerste fase data (baseline) werden gecollecteerd door middel van observaties en audio-opnames. In de tweede fase werden de verschillende tools van de interventie geïmplementeerd. Tot slot werd er in de derde fase, op dezelfde manier als in de eerste, opnieuw data gecollecteerd om na te kunnen gaan of de interventie doeltreffend was. Er werden tijdens het onderzoek in beide fasen (een en drie) telkens maar 20 overdrachten van de intensieve zorgenafdeling naar de algemene afdeling geobserveerd, wat maakt dat het onderzoek een kleine steekproef heeft. Het onderzoek werd uitgevoerd in één bepaald ziekenhuis. Er werd gekozen voor een specifieke doelgroep van cardiologische patiënten die een operatie hadden ondergaan. Door deze redenen kunnen de resultaten niet worden veralgemeend. Desondanks sluiten deze resultaten aan bij andere onderzoeken die aangeven dat standaardisatie van de overdracht nodig is. Om te kunnen concluderen dat deze specifieke interventie een positieve invloed heeft op de overdracht tussen de intensieve zorgenafdeling en de algemene afdeling, is verder onderzoek met een grotere steekproef nodig.
Voorts is de structuur van een briefing belangrijk. Er bestaan verschillende tools die de overdracht trachten te objectiveren en te structureren, zoals de veel aangehaalde en in UZ Leuven geïmplementeerde SBAR-methode. Variaties op deze structuur kunnen ISBAR of ISBARQ zijn.
Het quasi-experimenteel onderzoek van Randmaa et al. (2014) onderzocht de implementatie van de SBAR-methode. In deze studie wordt er een interventie- en controlegroep samengesteld op een niet-willekeurige en blinde manier. Dit soort onderzoek behoort tot de experimentele onderzoeken die voor kwaliteit gemiddeld scoren (figuur 3).
28
Figuur 3 (CMU, 2018)
Dit onderzoek werd uitgevoerd bij twee verschillende ziekenhuizen met hetzelfde management, op dezelfde afdelingen (ICU, OK, PAZA) en bij dezelfde verschillende disciplines. Er werden geen significante demografische verschillen tussen beide groepen aangetoond. Buiten de interventie werden beide groepen ook gelijk behandeld. Vervolgens werden vragenlijsten gebruikt om data te collecteren, deze waren (delen van) reeds gekende vragenlijsten. Het afnemen van de vragenlijsten voor en na implementatie van de SBAR-methode, impliceert de mogelijkheid om resultaten niet enkel onderling te kunnen vergelijken, maar ook per groep afzonderlijk. Bij deze vergelijkingen werden significante verschillen gevonden die erop wijzen dat de implementatie van SBAR wel degelijk een positief effect heeft. Er zijn echter enkele factoren die de resultaten hebben kunnen beïnvloeden. Zo is het mogelijk dat er een verspreiding was van de interventie naar de controlegroep, werden er in het algemeen minder incidenten gemeld in de controlegroep dan in de interventiegroep en had de controlegroep bij de start hogere resultaten op vijf verschillende factoren (communicatie binnen de groep, teamwork, veiligheid, voldoening van de job en werkcondities). Hoewel de studie positieve resultaten opleverde, geven de onderzoekers zelf aan dat er verder onderzoek nodig is om deze resultaten te bevestigen. Ondanks de mogelijks beïnvloedende factoren op de resultaten, vinden wij dit een goed artikel voor onze literatuurstudie.
In het onderzoek van Johnson, Sanchez & Zheng (2015) wordt er gebruik gemaakt van een elektronisch geïmplementeerd verpleegkundig systeem om over te dragen. Hierbij hadden de verpleegkundigen het gevoel dat het verder verloop van aanpak verbeterde en het medicatieschema beter begrepen kon worden dan in de periode vòòr implementatie van het systeem. Het onderzoek bestond uit vragenlijsten die
29
verpleegkundigen dienden in te vullen. Het pre-post onderzoek speelde zich echter af op algemene afdelingen en bij de overdracht tussen shiften. Dit maakt het onderzoek minder interessant voor deze literatuurstudie. Het systeem wordt niet op lange termijn geëvalueerd en er wordt tevens aangehaald dat het systeem niet geschikt is voor intensieve zorgenafdelingen. Het onderzoek werd alsnog geïncludeerd omdat wij vinden dat er ook naar methoden moet gekeken worden die reeds in andere situaties gebruikt worden. Delen van het systeem kunnen aangepast worden aan de intensieve zorgen setting en zo geïmplementeerd worden om een volledig overdrachtsformulier te creëren.
Wij zijn ervan overtuigd dat niet louter één gestandaardiseerd overdrachtsblad gebruikt kan worden voor alle patiënten. Er kan telkens uitgegaan worden van een gestandaardiseerd overzichtsblad en aangepast worden aan de specifieke specialiteiten.
De kwaliteit en sterkte van een systematische review wordt bepaald door enkele criteria die reeds werden uitgeschreven (Cochrane Netherlands, 2018). Als deze worden bekeken voor de systematische review van van Sluisveld et al. (2015), dan kan er worden geconcludeerd dat de studie aan alle criteria voldoet. Er werden 11 artikels geïncludeerd wat voldoende is voor een review waardoor de kracht van deze studie aanvaardbaar is. De studies die werden gebruikt, hadden een zwakke methode (geen randomisatie, de toewijzing van groep was gekend door de participanten en maar twee studies hadden een plan voor verloren data) en onderzochten vaak andere interventies waardoor de gevonden resultaten ook niet kunnen worden vergeleken en veralgemeend. De limitaties van de review worden echter wel uitgebreid besproken in het artikel, waardoor de kwaliteit weer stijgt. De resultaten van deze review werden besproken in deze literatuurstudie, ondanks de relatief lage kwaliteit van het onderzoek.
Een liaisonverpleegkundige wordt aangeraden in verschillende artikels, doch is de effectiviteit er niet steeds van bewezen. In België is er, onzes inziens, nog geen dergelijke verpleegkundige aangesteld. In het UZ Brussel wordt er op de spoedgevallendienst wel gebruik gemaakt van een opnameverpleegkundige die de opnames van patiënten organiseert naar de algemene afdelingen in het ziekenhuis. Deze staat echter niet in voor de kritiek zieke patiënten en komt dus ook niet in aanraking met de intensieve zorgenafdeling.De liaisonverpleegkundige zou een vlotte overname kunnen organiseren tussen de verschillende diensten.
De Read- back methode wordt niet verder gebruikt in deze literatuurstudie wegens het niet bewezen positief effect op de overdracht van een patiënt van een intensieve zorgenafdeling naar een algemene afdeling (van Sluisveld et al., 2015).
Bij de scoping review van Stelfox et al. (2015) werden er voldoende artikels (224) geïncludeerd, maar werd nergens beschreven of de kwaliteit van de gebruikte onderzoeken is nagegaan en wat de resultaten waren. Door de grote omvang van het onderzoeksthema werden verschillende items die van belang zijn tijdens het ontslag, oppervlakkig aangehaald. Geen enkel werd grondig onderzocht of uitgewerkt. In het artikel werd aangehaald dat het moeilijk was om uit alle gebruikte artikels accurate en volledige data te halen ondanks het gebruik van verschillende tools (data abstraction tools). Het doel van een scoping review is echter het in kaart brengen van de bestaande kennis rond een bepaald thema, waarna er ander onderzoek op specifieke delen wordt gevoerd. Stelfox et al. zijn in hun opzet geslaagd en maken duidelijk dat er nog verder onderzoek nodig is. Deze review was minder relevant voor deze literatuurstudie.
30
Een eenzijdige universele handleiding bestaat tot hiertoe niet. Verschillende methodes werden reeds geïmplementeerd, doch het gebruik ervan is gebaseerd op de motivatie, kennis en vaardigheid van de verpleegkundigen (Stelfox et al., 2015). Er kan op voorhand reeds een samenvatting van het dossier gemaakt worden, al dan niet aan de hand van een elektronisch dossier. Het blijft echter steeds een keuze tussen enkel essentiële informatie, of een erg uitgebreid medisch elektronisch dossier. De nadruk wordt best gelegd op zowel een schriftelijk als mondelinge overdracht, waarbij ook na de overdracht nog aanpassingen in kunnen worden aangebracht of overgebracht.
6.3. Limitaties
Er werden weinig onderzoeken gevonden die expliciet een goede overdracht schetsen zoals in onze onderzoeksvraag opgesteld. De meeste gevonden studies waren van lage of gemiddelde kwaliteit. We vonden enkele controversiële resultaten tussen de studies (zoals het al dan niet gebruiken van liaisonverpleegkundigen en de nood aan trainingen). Het beperkte aantal gevonden artikels, zorgde ervoor dat we eng bleven in het beantwoorden op de onderzoeksvraag.
Wel bespraken de artikels de beïnvloedende factoren die een overdracht fout kunnen doen lopen, deze factoren hebben we opgesomd om een goede overdracht te kunnen realiseren. Storende factoren kunnen zo gemakkelijker geëlimineerd worden wanneer deze kenbaar worden gemaakt. Implementatie van methodes, zoals de SBAR-methode, is weinig kwantitatief noch kwalitatief onderzocht in de overdracht tussen een intensieve zorgenafdeling en een algemene afdeling. Laat staan dat verschillende methodes met elkaar worden vergeleken. Dit maakt dat de keuze voor een bepaalde methode als het opstellen van een standaard overdrachtsformulier bemoeilijkt wordt. Een bijkomende factor die hier een invloed op heeft is dat elke patiënt uniek is en er geen universeel formulier bestaat die bij elke casus kan worden gebruikt. Tot slot werden er in de literatuur amper artikels gevonden waarbij het medisch dossier van de patiënt wordt samengevat voor een nauwkeurige, op maat gemaakte overdracht en zodat deze kan worden afgegeven als schriftelijk document.
Uit nagenoeg elk onderzoek blijkt dat verder onderzoek nodig is. Er is veel onwetendheid over hoe de perfecte overdracht nu preferentieel gebeurt. Aangezien er geen meetinstrument bestaan om een overdracht volledig objectief te beoordelen, is het dan ook zeer moeilijk om hier kwantitatief onderzoek te voeren. Er moet steeds gekeken worden naar verschillende factoren die subjectief (bijvoorbeeld gebruiksvriendelijk) als objectief (alle relevante informatie verschaft) dienen beoordeeld te worden.
6.4.Discussie Praktijk
Na het bespreken van verschillende overdrachtsformulieren van enkele ziekenhuizen en gebruik te maken van de gevonden literatuur, krijgen we een beeld van hoe ons ideaal transferdocument er zou uitzien.
In eerste instantie vinden we het belangrijk dat het transferdocument overzichtelijk en gestructureerd overkomt. We merken op dat het gebruik van een gestructureerde overdracht met louter essentiële informatie gericht op de patiënt beter over te dragen valt. Het is zoeken naar een balans tussen voldoende en niet teveel informatie geven zodat zo weinig mogelijk verloren gaat. Om deze overdracht goed te laten verlopen, moet voldoende tijd worden ingepland om tijdsdruk te vermijden. Uit onderzoek blijkt
31
ook dat deze overdracht preferentieel aan bed gebeurt, dit willen we implementeren in de overdracht. Het is echter niet evident om aan alle eisen die we zelf opstellen steeds in de praktijk te voldoen. Dit in kader van privacy, patiëntgebonden factoren (monitoring/blunter of hoe de patiënt emotioneel omgaat met zijn ziekte), omgeving (tijd en ruimte/storende factoren), eventueel computergericht werken… Het blijkt steeds weer een afweging te zijn om op een degelijke manier aan de slag te gaan. We benadrukken het belang van het gebruik van de schriftelijke gestandaardiseerde checklisten en overdrachtsformulieren.
Het gebruik van een gestructureerde overdracht zou kunnen gebeuren aan de hand van de SBAR-methode. We prefereren de ISBARQ-methode, daar deze iets uitgebreider is en de mogelijkheid verschaft tot het identificeren van de patiënt en mogelijkheid biedt tot vragen stellen na de overdracht. Daar SBAR al uitgebreid gebruikt wordt in verschillende ziekenhuizen en wellicht het meest gekend is onder verpleegkundigen (met name door JCI en dergelijke kwaliteitsnormen, ook wij als studenten kwamen hier mee in contact tijdens onze opleiding).
Voor het opstellen van ons eigen transferdocument hebben we ons voornamelijk gebaseerd op de documenten van het Heilig Hartziekenhuis te Leuven en die van het Mariaziekenhuis te Overpelt. Deze documenten vonden we zelf het meest volledig en sloten het beste aan bij onze visie, alsook werden beide documenten opgesteld volgens (I)SBAR(Q), de methode die we graag zelf hadden gehanteerd. Naast het transferdocument hebben we een korte checklist opgesteld voor de verpleegkundigen van de intensieve zorgenafdeling. Hier worden enkele praktische zaken weergegeven die in orde moeten zijn en dienen gecontroleerd te worden alvorens de patiënt wordt getransfereerd.
Wij vinden dat er vertrokken kan worden van een algemeen transferdocument maar denken wel dat dit voor elke specialisatie in de toekomst specifiek zal worden uitgewerkt. Wat de overdracht van een intensieve zorgenafdeling naar een algemene afdeling verder nog zou vergemakkelijken, is een registratiesysteem die op elke afdeling hanteerbaar is, waarbij na elke transfer het dossier kan worden overgenomen van op de vorige afdeling. Om dit mogelijk te maken zou op elke afdeling hetzelfde elektronisch dossier moeten gebruikt worden.
Verder denken we ook dat het overdrachtsformulier zo zou moeten ingesteld worden dat alle info die reeds vermeld staat in het dossier, automatisch in het overdrachtsformulier ingegeven wordt. Er moet hierbij wel worden nagekeken of deze informatie voldoende is om te briefen aan verpleegkundigen die de patiënt nog niet kennen.
Bij het implementeren van een nieuw systeem denken wij dat het verplicht zou moeten worden om dit systeem ook effectief te gebruiken zoals het beschreven staat. Wij merken dat in sommige ziekenhuizen het aangereikte overdrachtsformulier niet gebruikt wordt en de verpleegkundigen zich een eigen methode hebben aangeleerd. Dit maakt dat de verpleegkundigen van de algemene zorgenafdeling steeds onder een andere structuur een briefing te horen krijgen. Door standaard op dezelfde maier te briefen wordt de continuïteit van zorg bewaard. Hierdoor kan de overdracht veiliger gebeuren en en verbetert de kwaliteit van zorg.
7. Conclusie
In deze literatuurstudie werd onderzocht of het gebruik van een informatie-overdracht model in combinatie met het elektronisch dossier een efficiënte manier is om de continuïteit en hiermee de kwaliteit van de zorgverlening te verzekeren.
De overdracht van patiënten is een hoog-risico situatie. Een slechte overdracht kan verschillende oorzaken en gevolgen hebben. De kwaliteit van zorgverlening kan in gedrang komen. De oorzaken zijn multifactorieel en kunnen meestal door goede afspraken voorkomen worden. Goede communicatie is hierbij essentieel. Integratie van hulpmiddelen (checklists en gestructureerde modellen) zorgt voor betere voorbereiding en vlottere overgang. De implementatie en het gebruik van checklists en overdrachtmodellen zijn gebaseerd op motivatie, kennis en vaardigheid van verpleegkundigen.
De gevolgen van slechte overdracht kunnen aanleiding geven tot meer heropnames op de intensieve zorgenafdeling als een verhoogde mortaliteit, daarom dient er genoeg aandacht te worden besteed aan een goede uitvoering van overdracht.
Uit deze literatuurstudie blijkt dat er weinig gestandaardiseerde procedures bestaan, hoewel in verschillende ziekenhuizen tools worden aangereikt en gebruikt om de overgang te vergemakkelijken. Checklists worden er vaak gebruikt ter voorbereiding van de overdracht en een gestructureerde overdracht gebeurt het best door middel van een model (zoals SBAR of de meer uitgebreide ISBARQ).
In deze literatuurstudie kwam naar voor dat het belangrijk is om zowel een schriftelijke als mondelinge gestructureerde overdracht te bewerkstelligen. Hieraan gekoppeld is een elektronisch dossier die met de patiënt meegaat essentieel om zo weinig mogelijk informatie te verliezen.Het gebruik van geïmplementeerde tools moet beter worden onderzocht, voorlopig bestaan er geen objectieve meetinstrumenten die het mogelijk maken om een overdracht te evalueren.
Finaal werd een nieuw overdrachtsformulier opgesteld, rekening houdend met de vergaarde informatie. Er werd getracht om een universeel document op te stellen, verder onderzoek is nodig om deze checklist en overdrachtsformulier te evalueren bij integratie op de werkvloer. Elektronische programma’s zouden moeten worden aangepast om een gestructureerde samenvatting te kunnen maken van een patiënt, waarbij zo weinig mogelijk informatie herhaald wordt of verloren gaat. Hierbij is het belangrijk dat de programma’s op de verschillende diensten gelijk/veralgemeend zijn om een doorlopend zorgprofiel van de patiënt te behouden.
8. Literatuurlijst
Bunkenborg, G., Hansen, T. B., & Hølge-Hazelton, B. (2017). Handing over patients from
the Icu to the general ward: A focused ethnographical study of nurses' communication practice. Journal of Advanced Nursing, 73(12), 3090-3101.
CMU. (2018). Evidence-Based Medicine: Resources by Levels of Evidence. Geraadpleegd
op 15 april 2018, https://libguides.cmich.edu/cmed/ebm/pyramid
Cochrane Netherlands. (2018). Beoordelingsformulieren en andere downloads.
Geraadpleegd op 14 april 2018, http://netherlands.cochrane.org/beoordelingsformulieren-en-andere-downloads
Cognet, S., & Coyer, F. (2014). Discharge practices for the intensive care patient: A
qualitative exploration in the general ward setting. Intensive and Critical Care
Nursing, 30(5), 292-300.
Graan, S. M., Botti, M., Wood, B., & Redley, B. (2016). Nursing handover from ICU to
cardiac ward: Standardised tools to reduce safety risks. Australian Critical Care, 29(3), 165-171.
James, S., Quirke, S., & McBride-Henry, K. (2013). Staff perception of patient
discharge from ICU to ward-based care. Nursing in critical care, 18(6), 297-306.
Johnson, M., Sanchez, P., & Zheng, C. (2015). The impact of an integrated nursing
handover system on nurses' satisfaction and work practices. Journal of clinical nursing, 25(1-2), 257-268.
Kicken, W., Van der Klink, M., Barach, P., & Boshuizen, H. P. A. (2012). Handover
training: does one size fit all? The merits of mass customisation. BMJ Qual Saf, 21(Suppl 1), i84-i88.
Randmaa, M., Mårtensson, G., Swenne, C. L., & Engström, M. (2014). SBAR improves
34
communication and safety climate and decreases incident reports due to communication errors in an anaesthetic clinic: a prospective intervention study. BMJ open, 4(1), e004268.
Stelfox, H. T., Lane, D., Boyd, J. M., Taylor, S., Perrier, L., Straus, S., ... & Zuege, D. J.
(2015). A scoping review of patient discharge from intensive care: opportunities and tools to improve care. Chest, 147(2), 317-327.
Stelfox, H. T., Leigh, J. P., Dodek, P. M., Turgeon, A. F., Forster, A. J., Lamontagne, F.,
... & Bagshaw, S. M. (2017). A multi-center prospective cohort study of patient transfers from the intensive care unit to the hospital ward. Intensive care medicine, 43(10), 1485-1494.
van Sluisveld, N., Hesselink, G., van der Hoeven, J. G., Westert, G., Wollersheim, H., &
Zegers, M. (2015). Improving clinical handover between intensive care unit and general ward professionals at intensive care unit discharge. Intensive care medicine, 41(4), 589-604.
World Health Organization. (2007). Communication during patient hand-overs. Patient
safety solutions, 1(3), 1-4.
9. Literatuurtabel
Studie Design Populatie N Interventie/observatie
Outcome
Bunkenborg, G., Hansen, T. B., & Hølge-Hazelton, B. (2017). Handing over patients from the Icu to the general ward: A focused ethnographical study of nurses' communication practice. Journal of Advanced Nursing, 73(12), 3090-3101.
Exploratiefkwalitatiefdesign
GeplandeklinischesituatiesvanpatiëntenoverdrachtentussenvpkenvanICUenanderediensten,vanpatiëntenmettweeofmeerchronischeziektesenhierbijeenICUadmissiedielangerdan24uduurde
17ICUvpknen20vpknopdienst,22individueleobservatiesvanoverdrachtentussenICUendienst
Briefingswerdengevolgddooreenonderzoeker,waarnadezedevpkvandegewonedienstwerdgevraagdofzewisthoedeelektronischeICUoverdrachttevinden.Achterafzijnerfocusgroepenomtebespreken.
DegemeenschappelijkedoelenvanpatiëntenoverdrachttussendeICUverpleegkundigeendeverpleegkundigevandeverpleegafdelingzijnverschillendwaardoordepatiëntveiligheidingedrangkomt.Bv.GesprekgaatoveracutenoodzaakvanopnameopICUenverblijfopICU,terwijldeverpleegkundigenopdealgemeneafdelingmeernoodhebbenaaninformatieoverdemobiliteitvandepatiënt,….Deverpleegkundigeninditartikelbrieftengebruikmakendvandeverschillendestelselsvaneenpatiënt(hemodynamisch,respiratoir,neurologisch,GIenrenaal)
Cognet, S., & Coyer, F. (2014). Discharge practices for the intensive care patient: A qualitative exploration in the general ward setting. Intensive
Exploratiefkwalitatiefdesign
Verpleegkundigenvandealgemeneafdelingen
27verpleegkundigen
DeverpleegkundigenvandegewoneafdelingwerdengeïnterviewdoverhoezijhetovernameprocesvaneenICU-patiëntervaren.
Deelnemersgavenaandateenuitgebreide,systematischeoverhandiging,zowelschriftelijkalsverbaal,hetmogelijkkanmakeneengeschikte,veiligetransferuittevoeren(bv.hoofdtottenenoverlopen,naastdepatiënt)enzodecontinuïteitvanzorgtewaarborgen.
36
and Critical Care Nursing, 30(5), 292-300.
Randmaa, M., Mårtensson, G., Swenne, C. L., & Engström, M. (2014). SBAR improves communication and safety climate and decreases incident reports due to communication errors in an anaesthetic clinic: a prospective intervention study. BMJ open, 4(1), e004268.
Quasi-Experimenteelonderzoek
VerpleegkundigenenartsenvandeafdelingenintensievezorgenPAZAenoperatiezaalin2ziekenhuizen.
139verpleegkundigenenartsenindeinterventiegroepen91verpleegkundigenenartsenindecontrolegroep
BijdeverpleegkundigenenartsenuitheteneziekenhuiswerddeISBARmethodeaangeleerd.Deverpleegkundigenenartsenuithetandereziekenhuisbrieftenzonderconcreetsysteem.
DeperceptievanhulpverlenerswatbetreftdeaccuraatheidvandecommunicatiebijgebruikvandeSBARverbeterde(p=0.039)enditookwatbetrefthetgepercipieerdeveiligheidsklimaat(p=0.011)HetaantalincidentmeldingenveroorzaaktdoorcommunicatieproblemendaaldestatistischsignificantbijhetgebruikvanSBAR(P<0.0001).Ermoetwelrekeningmeegehoudenwordendatbijdestartvanhetonderzoekscoordedecontrolegroepwelsignificanthogerop5verschillendefactors(teamwork,veiligheid,voldoeningvandejob,werkcondities,decommunicatiebinnendegroep)
Graan, S. M., Botti, M., Wood, B., & Redley, B. (2016). Nursing handover from ICU to cardiac
Observationeelonderzoek(pilootstudie)
Verpleegkundigenvandeintensievezorgenafdelingenvandecardialehospitalisatieeenheid
20overdrachtenvoordatdemethodesomdeoverdrachtteverbeterenwerden
InvoerenvandeCOLD-endeISBAR-methodeInvoervaneensafetyenqualitychecklistgebaseerd
HetgebruikvangestandaardiseerdemethodesbijeentransferzoalsdeCOLDendeISBARmethodezorgenervoordaterminderveiligheidsrisico’szijnendatdeinformatieoverdepatiëntbeterwordenovergedragen.Zowerdde
37
ward: Standardised tools to reduce safety risks. Australian Critical Care, 29(3), 165-171.
ineenziekenhuisteAustralië.
toegepastenook20overdrachtennadatdezemethodenwerdeningevoerd.Verdervondenernogpreenpostgesprekkenplaatswaarbijbijdepremeeting6verpleegkundigenaanwezigwarenenbijdepost-meeting5verpleegkundigen.
opdeNSQHS-normen
identiteitvandepatiëntenbetergechecktnahetinvoerenvandezemethodes,ervondenmeertransfersbedsideplaatswatdeVPKvandecardialeafdelingmeerkansgafomvragentestellenenwerderookmeerinfogegevenaandepatiëntinverbandmetdetransfer.Verderwasookdeontvangendeafdelingbetervoorbereidopdekomstvandepatiëntnahetinvoerenvandezemethodes.
Johnson, M., Sanchez, P., & Zheng, C. (2015). The impact of an integrated nursing handover system on nurses' satisfaction and work practices. Journal of clinical nursing, 25(1-2), 257-268.
mixedmethodspre-enpostevaluatievebenaderingObservationeelonderzoek
VerpleegkundigenineengrootopleidingsziekenhuisinAustralië(echtervierniet-intensievediensten)
40vpkndedenmeeaandepre-test,80vpknaandepost-test.Hiervanvervolledigden27vpknbeidepre-enposttesten.
Kwalitatieveenkwantitatievedatawerdenbijeengeschaardnadeimplementatievaneenelektronischoverdrachtsysteem(ICCCO/INHS(integratednursinghandoversystem)):Observatiesvanverpleegkundigeoverdrachten,tevredenhei
Eenelektronischesamenvattingvandebelangrijkstepuntenvaneenpatiëntwordenautomatischsamengesteldenkunnenwordenaangepastdoorvpk.Nahetimplementerenvandezeelektronischesamenvattinggeloofdendeverpleegkundigendatdepatiëntmeerbetrokkenwerdbijdetransfer(p=0,0005)endatallebetrokkenverpleegkundigendezorgenmedicatiebehoeftenvandepatiënttenvolstebegrepen(p=0,021).
38
dsenquêtesenfocusgroepen.
James, S., Quirke, S., & McBride-Henry, K. (2013). Staff perception of patient discharge from ICU to ward-based care. Nursing in critical care, 18(6), 297-306.
Exploratiefkwalitatiefdesign
Erwordtbijzowelverpleegkundigenvandeintensievezorgenalsdievandealgemeneafdelingnagegaanwatzijvindenvandepatiëntenoverdrachtvaneenpatiëntvandeintensievezorgenafdelingnaareenalgemeneafdeling
45verpleegkundigenvandeintensievezorgenafdelingen47verpleegkundigenvandealgemeneafdeling
Beidegroepenverpleegkundigenwerdengevraagdeenvragenlijstintevullenmethunbevindingenoverdepatiëntenoverdracht.Dezeantwoordenwerdendangeanalyseerddooronderzoekers.
Destudiegafaandateenpatiëntenoverdrachtveelstressbezorgdebijbeidepartijen,maarvooralbijdeverpleegkundigenvandealgemeneafdelingen.Indezestudiehaddendeverpleegkundigenvandealgemeneafdelingenminderervaringwatookkanleidentothetverhoogdestressgehalte.Verdervondendebeidegroepenvanverpleegkundigendetimingzeerbelangrijk.Deverpleegkundigenvandeintensieveafdelingenhaddenvoldoendetijdnodigomalledocumentenvoortebereidenterwijldeverpleegkundigenvandealgemeneafdelingtijdnodighaddenomdeoverdrachtinhunplanningtelatenpassen.Deinfodiebelangrijkwerdbevondenverschilde.
Stelfox, H. T., Lane, D., Boyd, J. M., Taylor, S., Perrier, L., Straus, S., ... & Zuege, D. J. (2015). A scoping review of patient discharge from intensive care: opportunities and
Scopingreview
StudieomnategaanindeliteratuurwatdebelemmeringenenbevorderendefactorenzijnvooreengoedekwaliteitvaneenontslagopICUendaarbijdestrategieënenhandvaten
224artikelswerdenindezestudiegeïncludeerduiteentotaalvan10.826
AnalysevandebelemmerendeenbevorderendefactorenvooreenkwaliteitsvolontslagopICUBeschrijvenvanhandvatenomontslagteverbeteren.
CommunicatieiseenbelangrijkelementtijdenshetontslagvaneenICU-patiënt,indestudiewordtaangehaalddathetstandaardiserenvandebriefingzouleidentotnauwkeurigheidenvolledigheid.GebruikmakenvaneenformulieromtebekijkenofeenpatiëntklaarisvooreentransferkanzorgenvoorminderheropnameopdeICU.Eenontslag-planningstoolkanhelpenomallestappeninhettransferprocestenemenenteverzekerendater
39
tools to improve care. Chest, 147(2), 317-327
omontslagteverbeterentebeschrijven.
geenenkelestapwordtovergeslagen.Verderkandezetoolhelpenomdepatiëntenzijnfamiliemeertebetrekkenindetransfer.Alslaatstekanerookeensamenvattingoverdepatiëntgemaaktworden.Dezekanhelpenombelangrijkeinformatietebundelenenessentiëlepuntentebenadrukken.Hetimplementerenvanaldezetoolszorgterookvoordatdeincidententewijtenaanslechtecommunicatiemindergemeldworden.
Stelfox, H. T., Leigh, J. P., Dodek, P. M., Turgeon, A. F., Forster, A. J., Lamontagne, F.,... & Bagshaw, S. M. (2017). A multi-center prospective cohort study of patient transfers from the intensive care unit to the hospital ward. Intensive care medicine, 43(10), 1485-
Observationeelonderzoek
Verpleegkundigenenartsenvandedienstintensievezorgenenalgemeneafdelingenenpatiëntendievandedienstintensievezorgennaareenalgemeneafdelingwerdengetransfereerd
Detransfersvan451patiëntenwerdengebruiktvoorditonderzoek
/ UitdevragenlijstenblijktdatICUartsenenVPKvindendatzemeerinfoaanbieden(p<0,001)dandatdeartsenenverpleegkundigenvandealgemeneafdelingaangevendatzekrijgen.Degemiddeldetijdtussenaanvraagvandetransferendeeigenlijketransferbedroeggemiddeld25uren.Deverpleegkundigenenartsenradenaanomdetijdtussenwanneerdepatiëntklaarisvoordetransferendeeigenlijketransferteverminderen.Wanneerdezetijdtelangwordtzaldecommunicatietussende2afdelingenhierdoorvermindereneniserkansdatessentiëleinformatieverlorengaat.
40
1494. van Sluisveld, N., Hesselink, G., van der Hoeven, J. G., Westert, G., Wollersheim, H., & Zegers, M. (2015). Improving clinical handover between intensive care unit and general ward professionals at intensive care unit discharge. Intensive care medicine, 41(4), 589-604.
SystematicReview
Studieomdekwaliteitvaneenbriefing,tussendeICUendegewoneafdeling,teevaluerenalsookinterventiesdiewerdengesteldomeenbriefingteverbeteren
11artikelswerdenindezestudiegeïncludeerduiteentotaalvan6.591
Evaluatievandekwaliteitvaneenbriefing,tussendeICUendegewoneafdeling,Beschrijvingvaninterventiesdiewerdengesteldomeenbriefingteverbeteren
LiaisonverpleegkundigeneneenstandaardstructuurvanoverdrachtzijninterventiesdiedekwaliteitvaneenbriefingtussenICUendegewoneafdelingbijhetontslagopICUverbeteren.Hetgebruikvangestandaardiseerdetransferformulerengeveneensignificanteverbeteringinhetverminderenvancomplicatiesenindeverbeteringvancontinuïteitvanzorg.Eenliaisonverpleegkundigeverbeterteveneenssignificantdecontinuïteitvanzorg.Zozorgteenliaisonverpleegkundigevooreenverminderingvanvertragingvandetransfer(p<0,001).OokeenheropnameopdeICUverminderdesignificantbijhetgebruikvaneenliasonVPK(p=0,014)
World Health Organization. (2007). Communication during patient hand-overs. Patient safety solutions, 1(3), 1-4.
Expertopinion
/ / Hetverbeterenvanoverdrachtenvanpatiëntenopalleniveau’s
eenverhoogdepatiëntveiligheidwordtbereiktdoorhetgebruikvanISBAR
41
Kicken, W., Van der Klink, M., Barach, P., & Boshuizen, H. P. A. (2012). Handover training: does one size fit all? The merits of mass customisation. BMJ Qual Saf, 21(Suppl 1), i84-i88.
Survey-onderzoek door middel van enquête
Dokters en verpleegkundigen in primaire en secundaire zorg, zowel jong als oud, vullen vragenlijsten in over de noden aan training
96 dokters en vpkn in primaire en secundaire zorg
Het doel van deze studie is om aanbevelingen op te stellen voor een effectieve opleiding in overdracht, gebaseerd om de noden van de bevraagden in Europa.
60% is niet tevreden over de huidige manier van overdracht binnen hun organisatie Verbeterdoelen: Verbetering van de kwaliteit van informatie die overgebracht wordt; verhogen van het contact tussen de personen die deelnemen aan de overdracht; standaardisatie van overdracht procedures en gebruik maken van andere hulpmiddelen tijdens de overdracht Volgende topics dienen behandeld te worden tijdens de training: : Alertheid voor kwetsbare patiëntengroepen, communicatie skills, Weten wat overgedragen dient te worden, en het besef van verantwoordelijkheid over de patiënt zijn gezondheid. Er zijn ook nog verschillende zaken die naar voren komen tussen de verschillende landen die bevraagd werden.
42
10. Bijlagen
Bijlage 1: overdrachtsblad + checklist Marieziekenhuis te Overpelt
43
XXX
Geboortedattum_/_/__
Patiëntennummer
15-03-201810:22
SITUATIE
TijdstipopnameopIZ:
Redenvanopname:
Diagnose:
Opnemendarts:
DNRstatus:
Telefooncontactpersonen:
Datum/tijdontslaguitIZ:
Verantwoordelijkeverpleegkundigevoorontslag:
Verantwoordelijkeartsvoorontslagnaardekamer:
Transfernaar:
Kamerkeuze:
Verantwoordelijkeartsopdeafdelingnaontslag
VOORGESCHIEDENIS(Background)
Voorgeschiedenis:
Thuismedicatie:
Gekendeallergieën:
44
Gewicht:
Lengte:
Voeding/dieetvooropname:
Uitscheiding:
Socialesituatie:
ACTUELESITUATIE(Assessment)
PARAMETERS
Hemodynamischeparameters
Hartfrequentieenhartritme:
Bloeddruk:
Temperatuur:
Glycemie
Glucose:
Respiratoir
O2toediening:
SpO2:
Ademhalingsfrequentie:
Pijnscore
()
Neurologischeparameters
Glasgowcomascale:
45
UITSCHEIDING
Diurese
Urinedebietsinds0u00:
Stoelgang
Laatsteregistratie:
VOEDING
BELIJNING
IV: Aantaldagen:
Conditie
Punctiedatum:
Verzorg.kath.:
WONDZORG
Opdracht
Type
Wondzone
OpenGesloten
Ontsmettingsproduct
BedekVerband
VerzorgendProduct
DiepteWonde
GrootteWonde
Hechtingen
Insteeklocaties
Wondaspect
Wondverzorging
Opmerking
46
Tijdstiplaatsteverzorging
MOBILITEIT
Bedlegerigepatiënt:
Hulpbijverplaatsen/installatie:
Anti-decubitusmatras:
Bradenschaal:
MONDVERZORGING
OPDRACHTEN/AANBEVELINGEN(Recommendation)
Geplandeonderzoeken,diagnostischetest:
Geplandeheelkundigeingreep,medischeinterventie:
Fixatiebeleid:
Isolatieverpleging:
OPMERKINGEN
MEDICATIE
Voorschrift Startdatum-Stopdatum
Instructies Route Frequentie Laatsteregistratie
47
48
Bijlage 2: Overdrachtsblad + checklist Heilig Hartziekenhuis te Leuven
49
50
51
52
Bijlage 3: Overdrachtsblad Imeldaziekenhuis te Bonheiden
53
Bijlage 4: Overdrachtsblad UZ Leuven
54
55
Bijlage 5: Overdrachtsblad UZ Leuven levertransplantatie
56
