Zeestromen 3 vormen van plaatbewegingen Geologische tijdschaal Pangea 3 fasen van gebergtenvorming Europa

2 ingangen: Straat van Gibraltar & Suezkanaal.

Nauwelijks eb en vloed door smalle ingang straat van Gibraltar.

De kustlijn van MZ is erg onregelmatig

Verscheidenheid aan kustvormen is groot. (Delta’s, lagunes, stranden en kliffen).

Figuur 4,8 bekijken Wat zie je ?

◦ De MZ kent een hogere saliniteit (zoutgehalte) dan de Atlantische oceaan

◦ Dit komt door: Horizontale stromen (verdamping, aanvulling

zoet/zoutwater) Verticale stromingen (toename zoutgehalte)

Zout water is zwaarder en zakt dus naar de bodem

Verticale stroming: “zoutpomp”

Figuur 4,8 bekijken Wat zie je ?

◦ De MZ kent een hogere saliniteit (zoutgehalte) dan de Atlantische oceaan

◦ Dit komt door: Horizontale stromen (verdamping, aanvulling

zoet/zoutwater) Verticale stromingen (toename zoutgehalte)

Er verdampt ontzettend veel water in het MZgebied. Er verdampt meer water dan er bij kan worden gevoerd door de rivieren. (alleen zoetwater verdampt, zout blijft achter).

Je zou zeggen dat de zeespiegel daalt. Waarom gebeurd dit niet ? En het zoutgehalte is in Oost MZgebied groter hoe komt dit?

Dit komt door aanvulling van nieuw oceaanwater uit de Atlantische oceaan.

Doordat de zon fel schijnt in Mzgebied, veel verdamping!

Daardoor blijft er veel zout over Zout water is zwaar en zinkt af en stroomt

over de bodem van de oceaan richting straat van Gibraltar.

Uitwisseling Atlantische oceaan – MZ gaat niet zo gemakkelijk.

Figuur 4,9 bekijken. Er ligt een soort drempel in de straat van Gibraltar.

Daardoor wordt MZ steeds zouter.

3 hoofdvormen van platentektoniek:◦ Convergerende plaatbeweging (naar elkaar toe)

Gebergtevorming Subductiezone

◦ Divergerende plaatbeweging (Van elkaar af) Mid-oceanische rug(gen) Horsten en slenken

◦ Transforme plaatbeweging (langs elkaar af) Langs elkaar bewegen

Aparte vorm van vulkanisme: Hotspot

Exogene en endogene processen zijn processen die dag in dag uit doorgaan voor miljoenen jaren.

Je ziet pas effect na duizenden jaren.

Toch willen geografen de wereld kunnen bestuderen en classificeren.

Toen hebben ze de geologische tijdschaal bedacht. ◦ Aarde 4,6 miljard jaar oud

Ze moesten voor deze enorme tijd een tijdschaal bedenken: De geologische tijdschaal

◦ De schaal is gebaseerd op: Fossielen Karakteristieke gesteentelagen

Men ontdekte door onderzoek te doen naar Fossielen en gesteentes dat alle werelddelen ooit een keer aan elkaar vast hebben gezeten.

Dit noemen wetenschappers Pangea. Vanaf dat moment bestuderen de meeste

wetenschappers de recente drift van platen.

1e en oudste [400 miljoen jaar]: Caledonische gebergtevorming

2e [300 miljoen jaar]: Hercynische gebergtevorming (daardoor ontstond pangea).

(vb: Ardennen, Appalachen, Eifel, Centraal massief, gebergtes midden spanje en zuid duitsland)

3e en jongste [65 miljoen jaar]: Alpiene gebergtevorming

(Vb: Alpen, Himalaya) De Hercynische en Alpiene worden genoemd in

je boek◦ Waarom zijn er ‘geen’ gebergtes meer vanuit de

Caledonische fase?

► De Middellandse Zee is het grootste binnenmeer te wereld.

► Gebied ligt op de grens van drie continenten: Afrika, Europa en Azië.

De breuklijnen lopen door de zee.

Vanwege de convergerende platen wordt het Middellandse Zeegebied gekenmerkt door:

gebergten, aardbevingen, vulkanisme

Platentektoniek rond Middellandse Zee

Het Middellandse Zeegebied bestaat uit een groot aantal microplaten, die bestaan uit oceanische korst en continentale korst.

Platentektoniek rond Middellandse Zee

Elk gebied in het Middellandse Zeegebied wordt gekenmerkt door een bepaalde manier waarop de aardkorstplaten ten opzichte van elkaar bewegen en botsen.

Platentektoniek rond Middellandse Zee

Op het moment dat Afrika wegdreef ontstond er op de bodem van de Tethyszee een divergerende plaat. (ongeveer 180 miljoen jaar geleden).

► De Tethyszee bestond gedurende Jura, Krijt en Tertiair.

● Uit een breuklijn ontstond een oceanische rug waaruit magma kwam. Dit basalt kwam op de bodem van de oceaan en werd bedekt met klei en kalksteen.

Langzaam maar zeker beweegt Afrika in noordelijke richting.

De Middellandse Zee is het laatste overblijfsel van een oceaan die tussen Europa en Afrika lag.

In de komende tien miljoen jaar zal de Middellandse Zee zich sluiten!

Platentektoniek rond Middellandse Zee 120 miljoen jaar tot nu!

► Vanaf het Krijt schoof Afrika naar het noorden en werd de Tethyszee kleiner. Stukken van Afrika schoven over Europa en zo ontstond het Alpiene plooiingsgebied met de Pyreneeën, Karpaten en Alpen. Uiteindelijk verdween de Tethyszee in het westelijk deel.

► Onderdelen van de Afrikaanse plaat botsen met de continentale Europese plaat en er vindt subductie plaats volgens het zogenaamde ‘roll-back’-principe. Het gebied in de Middellandse zee waar subductie plaats vindt verplaatst zich oostwaarts.

■ Afrika beweegt ca. 1 cm/jaar naar het noorden

De ondiepe Adriatische Zee: continentale korst

De diepe Middellandse Zee: oceanische korst

Het voorbeeld Italië

1 Continentale korst duikt onder continentale korst

3 Oceanische korst duikt onder continentale korst

2 Continentale korst duikt onder continentale korst

Op welke van deze drie plaatsen verloopt de subductie volgens het ‘schoolboekje’?

Het voorbeeld Italië

De Apulische plaat duikt onder Tyrrheense plaat

Hierdoor wordt het Italiaanse deel van de Tyrrheense plaat omhoog geduwd en geplooid

Het voorbeeld Italië

Het voorbeeld Italië

De Apulische plaat duikt onder Tyrrheense plaat

Hierdoor wordt het Italiaanse deel van de Tyrrheense plaat omhoog geduwd en geplooid

Het voorbeeld Italië

De Apulische plaat duikt onder Tyrrheense plaat

Hierdoor wordt het Italiaanse deel van de Tyrrheense plaat omhoog geduwd en geplooid

Het voorbeeld Italië

De Apulische plaat duikt onder Tyrrheense plaat

Hierdoor wordt het Italiaanse deel van de Tyrrheense plaat omhoog geduwd en geplooid

► Aan het begin van de Jura schoof Afrika in zuidoostelijke richting van Europa. Zo werd het oostelijk deel van Griekenland en heel Turkije gevormd.

● Er ontstaan nieuwe subductiezones met rijen vulkanen op plaatsen waar een stuk aardkorst aan de zuidrand van Europa vast komt te zitten.

■ Aardbevingen ontstaan door platenbewegingen en door het wegzakken van delen van platen.

Op de grens van de Egeïsche plaat en de Afrikaanse lijkt sprake te zijn van ‘gewone’ subductie. Toch is het iets gecompliceerder!

De Egeïsche plaat

We gaan vanuit een iets ander perspectief kijken…

De Egeïsche plaat

De Egeïsche plaat We gaan vanuit een iets ander perspectief kijken…

De Egeïsche plaat We gaan vanuit een iets ander perspectief kijken…

De Egeïsche plaat We gaan vanuit een iets ander perspectief kijken…

We gaan vanuit een iets ander perspectief kijken…

De Egeïsche plaat

Oceanische aardkorst Continentale aardkorst

De wegduikende plaat duwt Kreta omhoogOmdat de Afrikaanse plaat uit oude (=zware) oceaanbodem bestaat duikt deze steeds makkelijker en eerder weg; de Egeïsche plaat wordt hierdoor uitgerekt en daalt►de eilanden zijn de toppen van een verdronken gebergte!

De Egeïsche plaat

Dankzij subductie ontstaat er vulkanisme: de vulkanische boog ligt op enige afstand van de plaats waar de subductie begint.

De Egeïsche plaat

► Het afgebroken continent (Arabisch schiereiland) beweegt noordwaarts en botst op Turkije en Iran. Zo ontstonden plooiingsgebergten.

● Om naar het noorden te kunnen schuiven werden Turkije, Griekenland, Bulgarije westwaarts verplaatst.

● Turkije beweegt 5 á 6 cm/jaar noordwestelijk. Er zijn regelmatig aardbevingen.

● Door de westwaartse beweging botsen Europese en Afrikaanse platen.

● In Oost-Afrika breekt, in het verlengde van het Arabisch blok, een deel van het Afrikaanse continent af.

Vanaf pangea veranderde de aarde flink.

Zie atlas 193A. Afrika komt los van

Europa. De Tethyszee kan

uitbreiden (voorloper Middellandse Zee).

En botst daarna met volle kracht op Europa in (Alpiene plooiing)

Geologische tijdsschaal◦ Pangea◦ Gebergtevormende periode

Middellandse Zee◦ Voor pangea

Convergerende plaatbeweging (Hercynische plooiing)◦ Pangea◦ Na pangea

Tethyszee Mid-oceanische rug Klei / kalksteen

Convergerende plaatbeweging (Alpiene plooiing) [in verschillende fasen (begon 65 milj geleden – rust – nu weer)]

Klei = sediment dat in zee beland. Kalk = dode zeediertjes op de bodem van

de oceaan. ◦ Stapelt zich jaar in, jaar uit op.◦ Komt onder hoge druk te staan.◦ Kalk versteent kalksteen

Afrika begon weer naar het noorden te schuiven. (twee platen naar elkaar toe).

Nu spreek je dus van convergerende platen. De Afrikaanse plaat botst tegen europa. Dit ging

miljoenen jaren door Er werd opnieuw geplooid (alpiene plooiingsfase)

Alpen Kalksteen en klei opgeheven (daarom vind je

schelpen hoog in de bergen)

In Europa heb je zowel subductiezone als gebergtevormende plaatbeweging.

Geologische tijdsschaal◦ Pangea◦ Gebergtevormende periode

Middellandse Zee◦ Voor pangea

Convergerende plaatbeweging (Hercynische plooiing)◦ Pangea◦ Na pangea

Tethyszee Mid-oceanische rug Klei / kalksteen

Convergerende plaatbeweging (Alpiene plooiing) [in verschillende fasen (begon 65 milj geleden – rust – nu weer)]

Binnen middellands Zeegebied veel verschillende plaatbewegingen

Waaronder subductiezone

Aparte vorm van subductie in Europa. Het zogenaamde roll-back principe. ‘Staart’ breekt af, door het gewichtsverlies

schiet het overige omhoog Je ziet dit in de Tyrrheense Zee