Wat blijft er over van het leven als je God wegstreept?

preek over Prediker 1:2-11

Lucht en leegte, zegt Prediker, lucht en leegte, alles is leegte. (...)Alles is vermoeiend, zozeer dat er geen woorden voor te vinden zijn. De ogen van een mens kijken, en vinden geen rust, zijn oren horen, en ze blijven horen. Wat er was, zal er altijd weer zijn, wat er is gedaan, zal altijd weer worden gedaan. Er is niets nieuws onder de zon.

Middelburg, okt. 2013© Jeroen Sytsma

→ NB: dit is preek 1 in een serie van 7 over het bijbelboek Prediker. Andere preken op aanvraag beschikbaar. Beamerpresentatie op aanvraag beschikbaar.

Suggestie voor de liturgie (uit het Gereformeerd Kerkboek):

V&Z/ ps 127:1,2 / wet / ps 119:31,33 / gebed + gz 132:2,3,6 / Prediker 1 / gz 152 (aanleren of als luisterlied) / Preek over Prediker 1:2-11 / Gz 169:1-3 / gebed / collecte / gz 110:3,4 / zegen + LB 456:3 als gezongen amen

1. "Ik ga dood van het leven"

Eén van de grootste hits van Marco Borsato is het lied De Bestemming:"Oh ik kan maar niet bevatten / Waar en waarom ik hier benZoekend naar een antwoord / Op een vraag die niemand kentMoet ik dan blind geloven / Dat het zo z'n reden heeftDat geen mens mij kan vertellen / Waarom ik dit leven leef"

Verderop in dit lied vraagt Borsato of er misschien iemand is die hem kan vertellen'dat alles niet voor niets is geweest.'

1

Nog een stukje songtekst, nu uit een rauwe rapsong van Lange Frans en Baas B:"Vraag me af wat de reden voor mij is / Dat ik hier ben, sja wat doet het er toe En nu de tijd als maar sneller voorbij tikt Vraag ik me af wat er straks aan het eind is / Wat maakt het nog uit dat ik doe wat ik kan Geef me een teken, want ik wacht al zo lang / Maar tevergeefs, ik ga dood van het leven."

Ik ga dood van het leven. Dat liegt er niet om. Dat zijn rauwe woorden zonder hoop.En ze verwijzen naar een vreselijke waarheid:Ik hoorde dat in 2012 1800 mensen in Nederland zelfmoord pleegden.Misschien denk je: ja, maar, deze artiesten zijn geen christen, die kennen ook geen hoop.Als christen weet je het antwoord toch wel?Ja, als christen weet je het antwoord. Jezus is het antwoord.En toch, toch betekent dat niet dat het leven z'n rauwe kant verliest.Het kan er zelfs nog moeilijker van worden.Je bent zo overtuigd van de goedheid van God dat het kwaad in de wereld je extra aanvliegt.

Wat moet je nou ...als je als christen overvallen wordt door wanhoop.Wanhoop over jezelf, of bv. over het eindeloze bittere lijden in deze wereld.Als je naar al die goed gelukte mensen in DWDD zit te kijken,en je wordt opeens overvallen door een gevoel dat het absurd is dat jij nog gelooft in een man die 2000 jaar geleden aan het kruis voor jou stierf.Wat moet je als je aan je lichaam begint te merken dat het aftakelt,en je als een berg opziet tegen de vergankelijkheid waar ouder worden je keihard bij zal bepalen.

Wat moet je nou als je als christen dus allerlei gedachten en gevoelens hebt,die recht in gaan tegen alles wat de Bijbel te zeggen heeft over liefde, hoop en licht?

Wat je dan moet doen? De Bijbel in het midden open slaan, bij het boek Prediker.Je zult ontdekken dat jouw gevoelens en gedachten, - waarvan je misschien dacht dat die tussen jou en God in zouden staan - ,dat God ze gewoon een plek gegeven heeft in het hart van de Bijbel.God loopt niet weg voor jouw vragen en gevoelens.God weet heel goed hoe hard en zinloos deze wereld op je kan overkomen.

Gods spreekbuis voor alle vragenstellers is Prediker.

2

Een soort filosoof die waarschijnlijk zo'n 300 jaar voor Christus leefde.En Prediker begint meteen maar met zijn conclusie:

Lucht en leegte, zegt Prediker, lucht en leegte, alles is leegte.

De vorige bijbelvertaling zal bij velen nog bekend zijn:IJdelheid der ijdelheden, zegt Prediker, ijdelheid der ijdelheden, alles is ijdelheid.

Alles is lucht en leegte, nietig, zinloos, absurd, vergankelijk, vluchtig.Het leven is als nevel, mist, je krijgt er geen vat op en het is zo verdwenen.Het is betekenisloos en vergeefs.

Prediker begint met deze conclusie, en de rest van het boek komt hij er steeds op terug.Alles is lucht en leegte, dat is hèt thema van Prediker.Maar liefst 30 keer wordt het herhaald.Dan heeft Prediker weer wat uitgeprobeerd of onderzocht, en dan staat er heel triestig:Ook dit is lucht en leegte, najagen van wind.

*

2. Wat blijft er over van het leven als je God wegstreept?

Nou ja, wat een woorden! Wat een hopeloosheid! En dat in de Bijbel!Waar is Prediker mee bezig? Is hij gek geworden, of ongelovig?Geen van beide. Hij is nuchter geworden. Letterlijk en figuurlijk.Letterlijk, want uit het vervolg blijkt dat hij aan heel wat zuipfeesten heeft meegedaan.Maar vooral figuurlijk. Nuchter van geest. Van nadenken. Beide benen op de grond.Gewoon ogen en oren open en eerlijk onder ogen zien wat je aantreft.Waar keek Prediker rond? Onder de zon. Nog zo'n favoriete uitdrukking van hem. Komt ook zo'n 30 keer voor in dit kleine bijbelboek.Hij noemt het ook 'onder de hemel.'Het leven onder de zon, dat is dus het leven hier op aarde.Alles wat daar gebeurt wilde hij doorgronden.Nou wat zie je, als je alleen onder de zon naar deze aarde kijkt?Als je niet vanuit de hemel, maar van onder de hemel nadenkt over het leven?Dan zie je een wereld zonder God. Een wereld van lucht en leegte.Prediker probeert uit te zoeken wat er overblijft van het leven als je God wegstreept.Hij schrijft geen dogmatiek, geen Jeruzalemse catechismus met als eerste antwoord

3

'dat er geen troost is in leven en sterven.'Hij beschrijft wat hij ziet en ervaart. En hij ziet God niet. Wel een heleboel ellende en vergankelijkheid.

Waarom doet de Prediker dit?Iemand mailde me het volgende:"Ik lees Prediker 1 als hoofdstuk dat laat zien waarom je in God gelooft! Klinkt misschien gek, maar het gaat over de vraag "Wat de zin van alles?"Ik probeer het als positief te lezen! Zonder God kom ik nergens!"Dat is het! Dat is wat Prediker probeert te bereiken.Hij stelt heel eerlijk alle vragen, hij beschrijft zonder terughoudendheid de pijn van het leven.En van daaruit laat hij zien hoe hard je God nodig hebt om tenminste een beetje antwoorden te vinden, tenminste een beetje verzachting van de pijn.Hij herinnert je aan je eigen nietigheid en sterfelijkheid,zodat je beseft dat er alleen hoop is als er een God is die almachtig en eeuwig is.Prediker in de bijbel, dat is als zeepbellen op schilderijen van Jan Steen en zijn collega's.Schilderijen waarop je heel wat bezigheid en vrolijkheid aantreft.En ergens in een hoekje zit een kind bellen te blazen.En de beschouwers van zo'n schilderij wisten goed wat dat betekende:In het Latijn: Homo bulla est – de mens is een zeepbel.Wees maar bezig en vrolijk, maar vergeet niet hoe kwetsbaar en vergankelijk je bent.

*

3. Het leven: eentonig, vermoeiend en zoeken naar nieuw

Vragen stellen, daar is Prediker goed in. Zijn eerste en belangrijkste vraag is:

Welk voordeel heeft de mens van alles wat hij heeft verworven, al zijn moeizaam gezwoeg onder de zon?

Over zwoegen heeft hij het maar liefst 20 keer in 12 hoofdstukken.En de vraag naar het voordeel wat je hebt van je zwoegen komt nog vier keer terug.En je raadt het antwoord denk ik al wel ....Er is geen voordeel. Je bereikt niets. Het breekt je bij de handen af.Je leeft veel te kort om het verschil te maken, en alles blijft toch hetzelfde.

Je hoeft geen zwartkijker te zijn om hier tenminste iets van te herkennen.Voor veel mensen is werken moeizaam zwoegen.

4

En waar je het allemaal voor doet? Nou ja, je kunt er in ieder geval de vakantie mee betalen.Maar die vakantie waar je het hele jaar naar uitkeek is ook razendsnel weer voorbij. Je gaat eens lekker de krant lezen, maar na afloop denk je: waarom wil ik dit eigenlijk allemaal weten?Je ging naar een feestje, en iedereen deed heel vrolijk. Maar als je veel te laat en licht aangeschoten naar huis gaat voel je lucht en leegte.Je staat volop in het leven, je kent tientallen mensen, en je hebt honderden vrienden, nou ja, op Facebook dan, en jou zullen ze niet snel vergeten ...Maar je hebt geen idee wie je betovergrootvader was, wat hij graag deed, wat hij bereikt heeft.Zo zul je zelf over 100 of 200 jaar ook vergeten zijn. Zelfs je graf bestaat dan waarschijnlijk niet meer.

Prediker staat de eentonigheid van het leven tegen.De doelloosheid, want alles blijft toch altijd hetzelfde.Hij schrijft erover in beelden. En in prachtige taal - dat dan weer wel!

5 De zon komt op, de zon gaat onder, en altijd snelt ze naar de plaats waar ze weer op zal gaan. 6 De wind waait naar het zuiden, dan draait hij naar het noorden. Hij draait en waait en draait, en al draaiend waait de wind weer terug. 7 Alle rivieren stromen naar de zee, toch raakt de zee niet vol.

Herken je dat, dat de routine van je leven je opeens overvalt,je opeens tegen kan gaan staan?Daar gaat de wekker weer, daar sta je weer boterhammen te smeren,daar zit je weer op je fiets, of huiswerk te maken, of te luisteren naar een docent die denkt dat hij grappig is,daar is de pauze alweer, en daar loop je weer door de supermarkt,en langs een wasmand die alweer vol is,daar hoor je jezelf weer dezelfde zinnen bidden die je al zo vaak gebeden hebt,en dan is je favoriete uurtje leeg amusement op tv afgelopen en sta je alweer tanden te poetsen en naar jezelf in de spiegel te kijken met één grote vraag in je ogen: Waar is hier de nooduitgang?Hoe kom ik uit deze tredmolen van elke dag hetzelfde?

Nou, veel mensen weten dat wel. Als je zat bent van altijd maar hetzelfde ....

5

dan moet je op zoek naar nieuwe dingen, nieuwe ervaringen, nieuwe mensen, nieuw nieuw nieuw!Ach ja, Prediker weet er alles van. Hij heeft zelf ook zo geleefd. Luister maar:

Alles is vermoeiend, zozeer dat er geen woorden voor te vinden zijn. De ogen van een mens kijken, en vinden geen rust, zijn oren horen, en ze blijven horen. Wat er was, zal er altijd weer zijn, wat er is gedaan, zal altijd weer worden gedaan. Er is niets nieuws onder de zon. 10 Wanneer men van iets zegt: ‘Kijk, iets nieuws, ‘dan is het altijd iets dat er sinds langvervlogen tijden is geweest. 11 De vroegere generaties zijn vergeten, en ook de komende zullen weer worden vergeten.

Kijk iets nieuws!Het lijkt alsof Prediker al wist hoe onze reclamefolders er uit zouden zien.Onze cultuur is doortrokken van een bijna ziekelijk zoeken naar nieuwe dingen, nieuw vermaak.Wat heb je nog niet gezien, gedaan, bekeken, ervaren?Dit moet je gezien hebben! Dit mag je niet missen! En vergeet je updates niet! Je telefoon, je kleding en je grappen, zorg dat ze niet heel erg van vorig jaar zijn.

Wat is het effect van al dat zoeken naar nieuw nieuw nieuw?Je wordt er doodmoe van. Je vindt geen rust van binnen. Je krijgt alleen maar meer onrust.Prediker zegt: Als je je leven zoekt in wat je kunt zien en horen,dan zul je geen rust vinden, want er is altijd nog meer te zien en te horen.En dan te bedenken dat Prediker niet eens op Facebook zat!

Doodmoe word je ervan. En teleurgesteld. Want zo nieuw is al dat nieuwe niet eens."Er is niets nieuws onder de zon."Eén van de beroemde zinnen uit dit bijbelboek die spreekwoordelijk geworden zijn.Niets nieuws? En alle uitvindingen dan?Natuurlijk. Prediker had nog geen fiets, en mijn oma nog geen mobiele telefoon.De wereld is afgelopen 100 jaar misschien wel meer veranderd dan in de duizenden jaren daarvoor.Maar dat is vooral de buitenkant, hoe we leven, wat we hebben.Het hart van de mens is onveranderd. Wie we zijn.Het hart van de mens wordt nog steeds bepaald door egoïsme en weglopen voor God.Kijk iets nieuws: een betere wereld zonder wereldoorlogen!

6

Vergeet het. In Afrika speelt rond Congo al jaren een soort Afrikaanse wereldoorlog met aantallen doden die in de buurt beginnen te komen van onze WOII.Kijk iets nieuws: evolutietheorie, atheïsme, klimaatsverandering, discussie over liturgie, verdeeldheid in de kerk!Vergeet het maar. De eerste evolutionisten en atheïsten leefden bijna 3000 jaar geleden al.Klimaatsveranderingen zijn er altijd geweest, van ijstijden tot palmbomen op de Noordpool.Hetzelfde geldt voor discussies en verdeeldheid binnen de kerk."Er is niets nieuws onder de zon."

*

4. Vragen stellen onder de zon, Jezus kennen boven de zon

Prediker probeert uit te zoeken wat er overblijft van het leven als je God wegstreept.Het antwoord is lucht en leegte. Hooguit zinloos vermaak waar je doodmoe van wordt.

Is er ook nog goed nieuws? Ja!

Allereerst:Mens zijn is vragen stellen. 'Kleren maken de man' zegt het spreekwoord.Prediker maakt daarvan: 'Vragen maken de mens.'Jij onderscheidt je van de dieren door vragen te stellen bij het leven:Waarom leef ik, waarom laat God het kwaad toe, hoe kan ik een beter mens worden?Welk voordeel heb ik van al mijn zwoegen?Ik las bij Bram van de Beek een mooie omschrijving van wat een christen is:Een christen is iemand die alle vragen en problemen rond God en deze wereld onder ogen ziet,en toch niet opgeeft.1

Ja, het leven is eentonig, en nee, ondanks heel veel inspanning komt er niet minder kwaad;maar jij hebt dat tenminste door, en je ziet het als probleem.Je ervaart de leegte, het gemis aan zingeving, de doelloosheid, en het doet je uitzien naar God.

Nog meer goed nieuws. Geen goed nieuws van onder de zon. Onder de hemel.Goed nieuws van boven de zon, van uit de hemel!Iets heel nieuws, iets waar Prediker in zijn diepste nadenken nog geen vermoeden van gehad heeft.God verhuisde van boven de zon, naar onder de zon, van de hemel naar de aarde.

1 vrij naar 'Jezus Kurios', 236

7

God kwam in Jezus Christus tussen de mensen, om hun leven te leven en te dragen.Dat was pas nieuw, daar was echt geen mens opgekomen, dat God zoiets zou doen.Alles is lucht en leegte, als God er niet is, of als Hij niets met deze wereld te maken heeft.Als hij er wel is, is er meer dan lucht en leegte, dan is er iets te geloven.Al is dat geloof vaak niet meer dan getrooste wanhoop, zoals Luther dat noemde.Onze enige hoop is dat God zelf het gevecht met de dood zou aangaan, en zou winnen.Jezus heeft het gedaan. Hij is opgestaan. Hij leeft!Hij en hij alleen is het tegenovergestelde van lucht en leegte.

Is er veel veranderd? Ja, er is nu een zeer grote wereldwijde christelijke kerk.Is er veel veranderd? Ach nee natuurlijk. We zien God nog steeds niet, er is nog net zoveel kwaad en lijden.'Alle preken over christelijke naastenliefde ten spijt hebben christenen hun naasten nog weinig lief, laat staan hun vijanden. Ze zijn ook niet (of nauwelijks, js) te onderscheiden van niet-christenen op dit punt.'2

Geloven is getrooste wanhoop.En geloven in een nieuwe wereld die komt omdat Jezus al nieuw is.'Deze rommelige, chaotische, onvolledige en verschrikkelijk onrechtvaardige aarde zal voorbijgaan.Het lijden van de Gekruisigde doet ons beseffen dat de schepping nog altijd onuitsprekelijk zucht.De hoop van de Opstanding doet al ons cynisme verbrokkelen en bewaart ons hart voor verbittering.'3

Stel je vragen, besef dat je leven niets voorstelt zonder God,sluit je ogen niet voor lijden en onrecht, zwoeg dapper verder.En grijp de reddingslijn die God heeft uitgeworpen, uit de hemel naar de aarde. De reddingslijn Jezus.Grijp je vast aan Jezus Christus.Hij is het antwoord op je al je vragen. Al begrijp je meestal nog niet precies hoe.

Amen

2 Jezus Kurios, 2303 uit: Manifest van De Nieuwe Koers, punt 10

8