MUZIEK IN DE ORTHOPEDAGOGIEK. EEN KWALITATIEF ONDERZOEK NAAR DE INVLOED VAN MUZIKALE ACTIVITEITEN OP DE KWALITEIT VAN BESTAAN BIJ PERSONEN MET EEN VERSTANDELIJKE BEPERKING.

Aantal woorden: 29 584

Soetkin Verslype01106884

Promotor: Prof. dr. Geert Van Hove

Masterproef voorgelegd voor het behalen van de graad master in de richting PedagogischeWetenschappen, afstudeerrichting Orthopedagogiek.

Academiejaar: 2016 – 2017

“Muziek is een wonderlijk medium dat op onverklaarbare wijze een mens boven zijn beperking doet uitstijgen en hem in contact brengt met het onbegrensde.”

Brons (geciteerd in Pollaris, 1999)

I

INHOUDSOPGAVE

Abstract..................................................................................................................................................V

Dankwoord............................................................................................................................................VI

Keuze masterproefthema.....................................................................................................................VII

Inleiding..................................................................................................................................................1

Terminologie......................................................................................................................................1

Onderzoekscontext............................................................................................................................2

Onderzoeksvraag................................................................................................................................2

Indeling...............................................................................................................................................3

Hoodstuk 1: Literatuurstudie.................................................................................................................4

Deel 1: Muzisch kader........................................................................................................................4

1. Het fenomeen muziek.................................................................................................................4

2. De invloed van muziek op de mens.............................................................................................5

3. Muziek kent geen beperkingen...................................................................................................8

4. De verschillende niveaus van muziek in de hulpverlening volgens Schalkwijk (1988).................9

5. Muziek in de orthopedagogiek..................................................................................................14

6. De evolutie van muziek in de hulpverlening..............................................................................16

Deel 2: Conceptueel kader...............................................................................................................20

1. Conceptualisering Kwaliteit van Bestaan...................................................................................20

2. Toepassing Kwaliteit van Bestaan.............................................................................................22

3. Onderzoek Kwaliteit van Bestaan en Muzikale activiteiten.......................................................22

Hoofdstuk 2: Methodologie.................................................................................................................24

Kwalitatief onderzoek.......................................................................................................................24

Selectieprocedure............................................................................................................................24

Dataverzameling...............................................................................................................................26

Semi-gestructureerde interviews..................................................................................................26

Het interviewen van personen met een verstandelijke beperking................................................27

Vragenlijst.....................................................................................................................................28

Participerende observatie.............................................................................................................28

Analyse.............................................................................................................................................30

Thematische analyse.....................................................................................................................30

Hoofdstuk 3: Data-analyse...................................................................................................................32

Domein 1: Persoonlijke ontwikkeling..............................................................................................33

Passie............................................................................................................................................33

II

Engagement..................................................................................................................................34

Opleiding.......................................................................................................................................34

Zelfcompetentie............................................................................................................................35

Succeservaringen..........................................................................................................................35

Trots..............................................................................................................................................36

Domein 2: Persoonlijke relaties........................................................................................................36

Belang groep(sgevoel)...................................................................................................................36

Vriendschappen............................................................................................................................37

Loyaliteit ten aanzien van de groep..............................................................................................37

Belang van begeleiders en vrijwilligers..........................................................................................38

Sociale interacties.........................................................................................................................38

Domein 3: Emotioneel welbevinden................................................................................................39

Emotionele expressie....................................................................................................................39

Voldoening....................................................................................................................................40

Zelfbeeld.......................................................................................................................................41

Positieve verwachtingen voor de toekomst..................................................................................41

Domein 4: Zelfbepaling....................................................................................................................42

Maken van keuzes.........................................................................................................................42

Zelfstandigheid..............................................................................................................................43

Domein 5: Fysiek welbevinden.........................................................................................................43

Gezondheid...................................................................................................................................43

Vrijetijdsbesteding/hobby.............................................................................................................44

Activiteiten....................................................................................................................................44

Domein 6: Materieel welbevinden...................................................................................................45

Bezittingen....................................................................................................................................45

Geen financiëring..........................................................................................................................45

Domein 7: Sociale inclusie................................................................................................................46

Sociale erkenning..........................................................................................................................46

Maatschappelijke beeldvorming...................................................................................................47

Domein 8: Rechten...........................................................................................................................47

Gelijke behandeling.......................................................................................................................47

Hoofdstuk 4: Discussie & conclusie......................................................................................................48

1. Terugkoppeling van de resultaten................................................................................................48

Domein 1: Persoonlijke ontwikkeling............................................................................................48

III

Domein 2: Persoonlijke relaties.....................................................................................................49

Domein 3: Emotioneel welbevinden.............................................................................................50

Domein 4: Zelfbepaling.................................................................................................................51

Domein 5: Fysiek welbevinden......................................................................................................52

Domein 6: Materieel welbevinden................................................................................................53

Domein 7: Sociale inclusie.............................................................................................................53

Domein 8: Rechten........................................................................................................................55

Conclusie.......................................................................................................................................55

Music is the answer (?)..................................................................................................................56

2. Sterktes en beperkingen onderzoek en mogelijkheden vervolgonderzoek..................................57

Sterktes.........................................................................................................................................57

Beperkingen..................................................................................................................................58

Voorstellen vervolgonderzoek......................................................................................................58

Referentielijst.......................................................................................................................................61

Bijlagen.................................................................................................................................................70

Bijlage 1: Voorstelling deelnemende muzikale activiteiten..............................................................71

Briezz.............................................................................................................................................71

Funny Key......................................................................................................................................71

Il Sogno..........................................................................................................................................72

Tutti Colori.....................................................................................................................................72

Poco a poco...................................................................................................................................73

Wild Classical Music Ensemble......................................................................................................74

De Witte Wolven...........................................................................................................................74

Bijlage 4: Interviewleidraad..............................................................................................................77

Bijlage 5: Vragenlijst Poco a poco.....................................................................................................79

Bijlage 6: Transcripties interviews....................................................................................................87

Bijlage 7: Ingevulde vragenlijsten...................................................................................................146

IV

ABSTRACT

Dit onderzoek gaat over personen met een verstandelijke beperking die actief zijn in een muziekgroep (muzikale activiteit). Personen met een verstandelijke beperking de kans bieden om samen te musiceren is een waardevolle activiteit die van grote betekenis kan zijn voor hen. Desondanks gaat er in de literatuur heel weinig aandacht uit naar deze vorm van muziekbeoefening. Muziek in de orthopedagogiek wordt de laatste jaren immers gereduceerd tot een middel om vaardigheden te ontwikkelen en om psychische problemen te behandelen, waardoor het recreatieve aspect van muziek werd overstegen. Via deze masterproef tracht ik de mogelijkheden van muzikale activiteiten opnieuw te belichten en een bijdrage te leveren aan de bestaande literatuur. Aan de hand van semi-gestructureerde interviews, vragenlijsten en participerende observatie werd nagegaan hoe personen met een verstandelijke beperking deze projecten beleven. Het conceptueel model van Kwaliteit van Bestaan van Schalock en Verdugo (2002) werd hierbij als referentiekader gebruikt. Een thematisch analyse maakte het mogelijk om tot conclusies te komen. Daaruit is gebleken dat de deelname aan muzikale activiteiten op verschillende vlakken een aanzienlijke invloed kan uitoefenen op de Kwaliteit van Bestaan van deze personen. Daarenboven kunnen deze projecten bijdragen aan een paradigmaverschuiving waarin personen met een verstandelijke beperking benaderd worden vanuit hun capaciteiten en mogelijkheden, eerder dan vanuit hun beperking.

Trefwoorden:muziek, muzikale activiteiten, muziekgroep, personen met een verstandelijke beperking, Kwaliteit van Bestaan, recreatieve muziekbeoefening, orthopedagogiek.

V

DANKWOORD

“Later wil ik in Gent studeren!” Wat ik zou studeren, was mij als tienjarige helemaal nog niet duidelijk. Maar in de voetsporen van mijn oudste broer, wist ik echter al snel dat ik naar deze stad zou gaan. Nu, zoveel jaar later, kan ik alleen maar zeggen dat de keuze om Pedagogische Wetenschappen te gaan studeren, een van de beste uit mijn leven is geworden. Ik ben de laatste jaren in contact gekomen met verschillende doelgroepen, theorieën en denkkaders. Maar de richting heeft me vooral mee gevormd tot wie ik vandaag geworden ben. Want pedagoog worden, dat doe je met je hele persoon.

Ik sluit dit bijzonder hoofdstuk uit mijn leven af door een aantal mensen te bedanken voor hun bijdrage aan mijn studententijd en het tot stand komen van deze masterproef. Alleen had ik het allemaal nooit voor elkaar gekregen.

Eerst en vooral aan mijn ouders: bedankt om het in de eerste plaats mogelijk gemaakt te hebben om deze studie aan te vangen en om orthopedagoog te worden. Dankjewel om mij de kans te geven om mijn Erasmus te doen in Spanje en mijn buitenlandse stage te volbrengen in Peru. Maar ook gewoon om mij met rust te laten tijdens de lange dagen en nachten aan mijn bureau. Ook dank ik graag mijn broer Kristof, die tijdens de zomer met plezier congé nam om mij bijlessen statistiek te geven.

Graag wil ik ook mijn promotor Geert Van Hove bedanken, die me de kans gaf om me te verdiepen in een onderwerp dat me nauw aan het hart ligt en mij de vrijheid gaf tot het creëren van dit werk.

Daarnaast wil ik ook Mieke Bobelyn bedanken, die mij motiveerde om mijn energie niet langer te investeren in twijfels, maar in daden. Haar steun was erg nuttig gezien ze veel affiniteit heeft met het thema en een aantal jaar geleden voor haar masterproef zelf een inclusief muziekproject oprichtte.

Met waardering denk ik terug aan alle muziekbegeleiders die mij wilden bijstaan en me verwelkomden op een repetitie of mij meenamen naar een optreden. Niet in de laatste plaats ben ik ook de muzikanten dankbaar voor de gesprekken, maar ook voor de warmte en inspiratie die ze me gaven voor het schrijven van deze masterproef.

Deze masterproef is het resultaat van veel twijfelen, schrappen, het werk even aan de kant laten liggen en opnieuw beginnen. Het is het resultaat van treintickets doorheen heel Vlaanderen, boeiende ontdekkingen, interessante gesprekken en heel veel koffie. Het is het resultaat van beelden en ontmoetingen die me voor altijd zullen bijblijven. Alleen had ik het allemaal nooit voor elkaar gekregen. Des te dankbaar ben ik voor iedereen die me bijstond doorheen dit proces, waardoor ook mijn Kwaliteit van Bestaan gegarandeerd bleef.

VI

KEUZE MASTERPROEFTHEMA

Tijdens het doorlopen van de lange lijst met onderwerpen voor de masterproef, was het enige onderwerp waar ik geen twijfels bij voelde en spontaan enthousiast over was het volgende: de cross-over tussen kunst en Disability Studies. Tijdens een studiereis in Wenen werd mijn interesse over dit onderwerp sterk aangewakkerd. Ik werd er geconfronteerd met alternatieve wijzen om sociale problemen aan te pakken. In het zogenaamde Atelier 10 bijvoorbeeld, werden schilderijen en tekeningen van mensen met een beperking tentoongesteld. In Pool 7 werden kunstwerken van personen met een verslavingsproblematiek geëxposeerd en verkocht. Deze projecten spraken me erg aan, omdat niet de problematieken, maar de talenten van de personen, soms letterlijk in de verf gezet worden. Er wordt beklemtoond wat ze wél kunnen en dat ze talenten en vaardigheden hebben. Ik was onder de indruk van deze progressieve projecten en vroeg me af waarom we er in België zo weinig een voorbeeld aan nemen.

Volgens mij worden mensen met een beperking nog te vaak benaderd vanuit een zorg- en behandelingsperspectief. Er gaat te veel aandacht naar de normalisering van personen met een beperking en naar de beklemtoning van wat ze niet kunnen. De combinatie van kunst en Disability Studies was en is volgens mij in staat een bijdragen te leveren aan het doorbreken van clichés en stereotypen die in de maatschappij heersen. Tevens zou het kunnen zorgen voor een positiever beeld over personen met een beperking, aangezien de kwaliteiten van het individu zichtbaar worden voor de samenleving. Met deze visie in het achterhoofd, was ik meteen enthousiast over het onderwerp. Hoe ik er een thesis over zou maken, was echter nog een vraagteken.

Op een dag vertoefde ik mij in het station van Amsterdam. Zoals altijd als ik mij in een station bevind, werd ik er geconfronteerd met een gehaaste sfeer waar mensen niet eens meer omkijken, laat staan zich excuseren, bij het omver lopen van een voorbijganger. In een hoekje stond een piano. Een man wende zich naar het instrument en begon rustig te tokkelen. Een vrouw ging naast de man staan en begon luidkeels te zingen. Twee jonge meisjes voegden zich toe aan het duo en zorgden voor backing vocals. Een vijftal jongens sloten zich eveneens aan en begonnen te breakdancen. Iets later kwam er een man die toevallig een gitaar bij zich had. De kring werd groter en een bende onbekenden, vormden al snel een groep, samengebracht door de muziek. Het groepsgevoel dat het met zich meebracht zette me aan het denken. Het werd voor mij duidelijk hoe muziek mensen verbindt . Muziek is iets toegankelijk, iedereen heeft er voeling mee en haast iedereen houdt ervan. Ik besloot om voor mijn masterproef verder in deze lijn te werken, want ook mijn passie is muziek.

Vanuit mijn bewondering voor de positieve benadering van waaruit men vertrekt, maakte ik de keuze om mij te verdiepen in muziekgroepen of orkesten die, gedeeltelijk of volledig, bestaan uit personen met een verstandelijke beperking. Deze projecten zijn immers nog niet zo bekend en de mogelijkheden zijn mijn inziens nog te beperkt. Vanuit mijn geloof in de kracht van muziek en mijn overtuiging dat iedereen gelijke toegang moet hebben tot het ontwikkelen van zijn muzikale identiteit, was ik meteen beladen met enthousiasme om een masterproef te schrijven over dit onderwerp. In deze masterproef probeer ik aan te geven welke invloed muzikale activiteiten hebben op de levenskwaliteit van personen met een verstandelijke beperking, met als doel om tot een opwaardering van deze recreatieve vorm van muziekbeoefening te komen.Onder het motto ‘nothing about us, without us’ staan de individuen centraal doorheen het gehele onderzoek

VII

INLEIDING

TERMINOLOGIE

Om de leesbaarheid van deze masterproef te bevorderen en om mogelijke begripsverwarring te voorkomen, wordt de inleiding gestart met een overzicht van de termen die gehanteerd worden in de titel van dit werk.

Verstandelijke beperkingIn deze masterproef wordt getracht een zo correct en respectvol mogelijk taalgebruik te hanteren. Om deze reden, maar ook om eenvormigheid te garanderen en consistent te blijven met de literatuur, wordt er gekozen om te spreken over ‘personen met een verstandelijke beperking’.

Het begrip verstandelijke beperking is dynamisch en werd doorheen de jaren op verschillende manieren ingevuld (Van Hove, van Loon & Vandevelde, 2010). ‘The American Association on Intellectual and Developmental Disabilities’ (AAIDD) is een gewaardeerde organisatie wiens definitie wereldwijde invloed geniet (Van Hove et al.). In deze masterproef wordt gebruik gemaakt van de huidige definitie van de AAIDD (2010): “Intellectual disability is a disability characterized by significant limitations in both intellectual functioning and in adaptive behavior, which covers many everyday social and practical skills. This disability originates before the age of 18.”

Kwaliteit van BestaanKwaliteit van Bestaan (ook wel Quality of Life of Levenskwaliteit genoemd) is een begrip dat vele ladingen dekt. Gezien het belang van dit concept in de literatuur en in de zorg voor personen met een verstandelijke beperking, wordt het conceptueel model van Schalock en Verdugo (2002) gevolgd. Ze omschrijven het concept als volgt: “Quality of life is a multidimensional phenomenon composed of eight core domains that constitute personal well-being.” (Schalock, Verdugo, Gomez, & Reinders, 2016). In het conceptueel kader (p.20) wordt dit concept uitgebreid beschreven.

Muzikale activiteitenOnder muzikale activiteiten worden vormen van samen musiceren verstaan, waarbij het recreatieve en het ontspannende element van muziek centraal staat (eerder dan het therapeutische of educatieve aspect). Voorbeelden hiervan zijn het samen musiceren in een band of orkest en het zingen in een koor. In navolging van de onderverdeling van Schalkwijk (1988), werd hier gekozen voor de overkoepelende term ‘muzikale activiteiten’.

OrthopedagogiekOrthopedagogiek is de wetenschap van het handelen in bemoeilijkte situaties, met als doel de leefsituaties, de Kwaliteit van Bestaan en de participatie in de maatschappij van alle betrokkenen te verbeteren (Broekaert, De Fever, Schoorl, Van Hove, & Wuyts, 1997).

1

ONDERZOEKSCONTEXT

Muziek is een onmisbaar en belangrijk deel van het menselijk bestaan. Van jongs af aan worden we omringd en beïnvloed door muziek (Lamont, 2001). Muziek is duidelijk aanwezig in de samenleving, maar ook in onszelf. Iedere mens wordt immers geboren met een bepaald gevoel voor muziek (Magee & Bowen, 2008). Dit is voor personen met een verstandelijke beperking niet anders. Muziek is iets toegankelijk en universeel en kan bijdragen tot de ontwikkeling van alle personen, onafhankelijk van hun beperking. Er leeft bovendien een algemene overtuiging dat personen met een verstandelijke beperking gevoelig zijn voor de invloeden van muziek en erg muzikaal zijn aangelegd (Schalkwijk, 1988). Dit maakt dat muziek een van de meest toegankelijke bronnen is bij het werken met personen met een verstandelijke beperking (Magee & Bowen).

Er wordt sinds lange tijd een belangrijke waarde toegekend aan muziek in de hulpverlening aan personen met een verstandelijke beperking. Aanvankelijk leefde de veronderstelling dat de blootstelling aan muziek niets dan goeds kon betekenen (Bunt, 1994). Gaandeweg kwam er meer aandacht voor de oorzaken van een vertraagde ontwikkeling en voor de specifieke psychische problemen van personen met een verstandelijke beperking, waardoor de redenen voor het gebruik van muziek meer systematisch werden (Schalkwijk, 1988). Deze professionalisering zorgde ervoor dat muziek in de hulpverlening geleidelijk aan gereduceerd werd tot een gebruiksvoorwerp: een middel om psychische problemen te behandelen of om vaardigheden te stimuleren. Het plezierige en recreatieve aspect van muziek werd overstegen (Bunt). Deze evolutie is tot op vandaag merkbaar. Zo worden de recreatieve aspecten van muziek in de hulpverlening (zoals het samen musiceren in groep) amper beschreven in de literatuur en zijn het aantal praktijkvoorbeelden beperkt.

Ik ben ervan overtuigd dat net deze dimensie van muziek belangrijke gevolgen kan hebben op de Kwaliteit van Bestaan van personen met een verstandelijke beperking. Deze personen de kans bieden om samen te musiceren, is een waardevolle activiteit die volgens mij veel meer aandacht verdient. Aan de hand van deze masterproef tracht ik dan ook het belang van muzikale activiteiten te onderzoeken en te belichten, met als uiteindelijke doel tot een opwaardering van deze vorm van muziekbeoefening te komen.

ONDERZOEKSVRAAG

Een streefdoel van de orthopedagogiek is om de Kwaliteit van Bestaan van personen met een verstandelijke beperking te optimaliseren (Broekaert et al., 1997). In deze masterproef tracht ik te onderzoeken op welke manier muzikale activiteiten daar een bijdrage toe kunnen leveren.

Dit leidt tot de volgende onderzoeksvraag:

- Wat is de invloed van (muziek en) muzikale activiteiten op de Kwaliteit van Bestaan van personen met een verstandelijke beperking?

2

INDELING

Deze masterproef is opgedeeld in vier hoofdstukken. In het eerste hoofdstuk wordt de literatuurstudie besproken, die uit twee kaders bestaat: een muzisch en een conceptueel kader. In het muzisch kader wordt eerst stilgestaan bij het fenomeen muziek. In de daarop volgende sectie worden de invloeden van muziek op de mens verder toegelicht. In de derde sectie worden de mogelijkheden van muziek in de hulpverlening aan personen met een verstandelijke beperking duidelijk. Vervolgens worden de verschillende niveaus van werken met muziek in de hulpverlening volgens Schalkwijk (1988) gedefinieerd. Op deze manier wordt de specifieke plaats en betekenis van muzikale activiteiten als hulpverleningsvorm duidelijk. In de vijfde sectie wordt het gebruik van muziek gesitueerd in een breder, orthopedagogisch kader. Ten slotte wordt er stilgestaan bij de geschiedenis van het gebruik van muziek bij personen met een verstandelijke beperking. Door deze historische schets wordt duidelijk dat de aandacht voor muzikale activiteiten verminderde, ten koste van muziektherapie. In het conceptueel kader wordt het begrip Kwaliteit van Bestaan toegelicht. In dit deel wordt er achtereenvolgens stil gestaan bij de conceptualisering, de toepassing en het bestaand onderzoek omtrent dit begrip.

In het tweede hoofdstuk wordt de methodologie uitgebreid beschreven en worden de gebruikte onderzoeksmethoden verantwoord. In het derde hoofdstuk worden de resultaten van het onderzoek omschreven. In hoofdstuk vier wordt vervolgens een discussie gevoerd waarin de resultaten terug gekoppeld worden aan de bevindingen uit de literatuur en aan het Kwaliteit van Bestaan-construct van Schalock en Verdugo (2002). Daarna volgt een algemene conclusie, waarin nog enkele kritische bedenkingen besproken worden. Ten slotte worden de sterktes en zwaktes van het onderzoek overlopen en op basis daarvan worden suggesties gegeven voor vervolgonderzoek.

Ter afsluiting dient vermeld te worden dat de APA-normen gehanteerd werden om op een correcte manier te verwijzen naar de geraadpleegde bronnen (American Psychological Association, 2010).

3

HOODSTUK 1: LITERATUURSTUDIE

DEEL 1: MUZISCH KADER

1. HET FENOMEEN MUZIEK

Muziek is één van de centrale thema’s doorheen deze masterproef. Iedereen heeft wel enig idee van wat muziek is. Toch is het bekomen van een exacte omschrijving niet eenvoudig. Enkel de ervaring van muziek kan namelijk duidelijk maken wat het precies inhoudt. Voor het vinden van een objectieve definitie, ga ik daarom te rade bij enkele experts.

De wereldberoemde definitie van de componist Edgard Varèse (geciteerd in Levitin, 2013) luidt als volgt: “Muziek is georganiseerd geluid1”. Deze definitie is echter nog onbevredigend aangezien het te breed is. Zo zijn er voorbeelden te vinden van georganiseerd geluid die niet als muziek beschouwd kunnen worden. Het gerinkel van een telefoon is hier een voorbeeld van. Levitin (2013) vult deze definitie aan en stelt dat de organisatie van geluid onverwachte elementen moet bevatten, anders is de muziek emotioneel plat en robotachtig. De ontroering en tranen die muziek bij ons oproept, zijn volgens hem het gevolg van het feit dat er kundig met onze verwachtingen wordt gespeeld door de componist.

Wim Ter Burg (1985) verwoordt het dan weer als volgt: “Muziek is een gestructureerd akoestisch spel in de tijd en met de tijd” (p.20). Hij bedoelt hiermee dat muziek maken een spel is met geluiden, klanken en tonen. Dit spel wordt muziek als er sprake is van ordening en structuur. Het variëren met toonhoogte, ritme, klankkleur en volume maakt dit spel tot een zinvol geheel. De muziek beweegt zich in geordende tijdsstructuren. Op het moment dat we muziek waarnemen, verandert de tijdservaring in een gestructureerde tijdsbeleving.

De muzikant Sting (geciteerd in Visser, 2000) zegt het volgende: “Muziek is een frame voor stilte”, waarmee hij bedoelt dat ook stilte belangrijk is voor muziek. Ter Burg (1985) wijst hier eveneens op: “Muziek is georganiseerd geluid tussen twee stiltepunten. Als de muziek eindigt, klinkt in de stilte de muziek nog na.” Hij voegt eraan toe dat er tegenwoordig overal muziek is en dat overdaad moet worden tegen gegaan door bewust met muziek om te gaan. Dit is niet enkel van toepassing in de samenleving, maar ook in de orthopedagogische context. Zo vermeldt Timmers-Huigens (1982) dat door deze overdaad muziek haar pedagogische en therapeutische waarde kan verliezen.

Volgens Levitin (2013) onderscheidt muziek zich van alle andere menselijke activiteiten door haar alomtegenwoordigheid en haar ouderdom. Er is geen menselijke cultuur bekend, nu of in de geschiedenis, die geen muziek had. Enkele van de oudste artefacten die bij menselijke opgravingen zijn gevonden zijn muziekinstrumenten: benen fluiten en dierenhuiden die over boomstronken waren gespannen om trommels te maken. Muziek kan ook gezien worden als een sociaal fenomeen. Overal waar mensen samen komen, om welke reden dan ook, is er muziek: bruiloften, begrafenissen, sportevenementen, een avondje stappen, moeders die hun kind in slaap wiegen…

1 Geluid is het geheel van door het oor waarneembare trillingen. Het proces van hoe geluid door het oor opgevangen en door de hersenen geïnterpreteerd wordt, valt buiten het bestek van deze masterproef. Voor meer info verwijs ik door naar het werk ‘Wat is geluid’ van Klaps (2006).

4

Hierboven werden enkele pogingen ondernomen om te omschrijven wat muziek is. Echter is het niet eenvoudig om een definitie te vinden die de ruime betekenis ervan aangeeft. Alleen al op culturele gronden valt er te twisten over wat muziek al dan niet inhoudt, zelfs zoveel dat de muziek van de ene samenleving niet als muziek wordt ervaren door leden van een andere samenleving. Ook binnen een samenleving kan er heel verschillend over gedacht worden, bijvoorbeeld op grond van generatie- of klassenverschillen (Eikenhout, 2012). We kunnen besluiten dat muziek een alomtegenwoordig fenomeen is, dat moeilijk onder woorden te brengen valt. Muziek is immers iets magisch en kan het beste begrepen worden vanuit de ervaring zelf. Ik kan dan ook nog even doorgaan met de beschrijving van wat muziek nu precies is. Echter wil ik hier besluiten met wat het absoluut niet is. Muziek is niet iets dat voorbehouden is tot een elite groep! Iedereen kan het en iedereen behoort er gelijke toegang tot te hebben. Muziek kent geen beperkingen. En als mensen beperkt zijn in de toegang tot muziek, dan spreek ik liever over een beperkte samenleving.

2. DE INVLOED VAN MUZIEK OP DE MENS

Van jongs af aan worden we omringd en beïnvloed door muziek. Reeds voor de geboorte komen we in contact met geluiden. Een foetus hoort -door de waterige filter van het vruchtwater in de baarmoeder- alle geluiden uit het dagelijkse leven van de moeder, waaronder ook muziek (Lamont, 2001). Muziek is niet alleen aanwezig in onze omgeving, het is ook instinctief aanwezig in onszelf. Het is wetenschappelijk bewezen dat iedere mens geboren wordt met een bepaald gevoel voor muziek (Magee & Bowen, 2008). Vanaf de geboorte maken kinderen gebruik van muzikale parameters zoals toonhoogte, volume, melodie en ritme om hun gevoelens en noden te communiceren (Trevarthen, 1999). Deze parameters vormen de basis van vocale en fysieke interacties tussen moeder en kind. Het muzikale vermogen is aangeboren en is bovendien een essentieel ontwikkelingsinstrument om met elkaar te leren communiceren en om de interne gevoelens en noden tot uiting te brengen (Magee & Bowen).

Muziek neemt niet alleen een belangrijke plaats in doorheen het hele leven, het oefent ook een bepaalde invloed op ons uit. Als we luisteren naar muziek, ervaren we dat het iets in ons teweeg kan brengen. Het kan ons activeren en tot rust brengen. Het kan ons doen dromen, maar het kan ook gevoelens van angst of afkeer in ons opwekken. Het beoefenen en beluisteren van muziek heeft zowel een therapeutische als ontspannende, sfeerbrengende en contactbevorderende waarde (Timmers-Huigens, 1982). Verschillende auteurs rapporteren in de literatuur over de functies en karakteristieken van muziek. In wat volgt wordt dit verder toegelicht.

Muziek, communicatie en expressie Muziek nodigt uit tot samenspel en is een speelveld voor interactie. Samen muziek maken betekent namelijk ook naar de ander luisteren, op de ander inspelen, samenwerken, een rol kiezen en de rol van de ander accepteren. Bij mensen die verbaal niet de mogelijkheid hebben om contact te maken, kan dit veelal wel op muzikaal niveau (Deneire, 2014). Actieve muziekactiviteiten maken het mogelijk dat er een dialoog met muzikale middelen ontstaat en dat er geëxperimenteerd wordt met nieuwe communicatie- en interactiepatronen (Smeijsters, 2003). Muziek biedt bovendien een veilig kader waarin communicatie kan plaatsvinden doordat men in een muzikaal samenspel het gevoel heeft dat de communicatie niet rechtstreeks van persoon tot persoon verloopt, maar via de muziek, als een soort intermediair object (Derluyn, 2000). Muziek is een taal, een middel om te communiceren en

5

het lokt ook communicatie uit (Meyer, 2006). Op die manier kan muziek gezien worden als een goede integratieve manier om iets op te bouwen met mensen met en zonder beperking (Gale, 1989).

De stem is een belangrijk middel tot expressie. Toch is het soms moeilijk om via deze weg de gevoelens te uiten. Muziek biedt een ideale mogelijkheid hiertoe. De muzikale expressie brengt de mens in contact met zichzelf, met zijn werkelijke gevoelens en houdingen, maar ook met zijn mogelijkheden (Smeijsters, 1991). De Bruijn (1994) merkt op dat personen met een verstandelijke beperking opgekropte gevoelens kunnen hebben en soms moeite hebben zich verbaal te uiten. Muziek is het geschikte middel om gevoelens te erkennen, te ondersteunen, aan te raken en tot expressie te brengen. Muziek heeft als expressievorm een aantal kenmerken zoals het non-verbale karakter, het vluchtige karakter en de variatiemogelijkheden, die het voor iedereen mogelijk maken om de gevoelens te uiten. Wanneer andere vormen van expressie moeilijk verlopen, bijvoorbeeld door de beperking, kan muziek een kritische rol spelen in het proces van identiteitsvorming.

Muziek, emoties en gevoelensMuziek en emotie liggen dicht bij elkaar (Deneire, 2014). Muziek kan je raken tot in de ziel. Het kan personen tot rust brengen, maar ook opwekken, choqueren of ontroeren. Het kan daarnaast ook helpen bij het verwerken van een verlies of trauma. Muziek speelt in op de emoties van de mens en de emoties van de mens spelen in op de muziek (Meyer, 2006).

Plato sprak over muziek die een direct effect heeft op de menselijke geest en daardoor de gemoedstoestand, het karakter en de gezondheid beïnvloedt (Horden, 2000). Ook Meyer (2000) stelt in zijn scriptie dat muziek een rechtstreekse invloed heeft op het humeur. Luisteren naar muziek die je graag hoort, heeft een positieve invloed op je gemoedstoestand. Het omgekeerde is echter ook waar. Zo werd muziek vroeger in bepaalde culturen, zoals in China, gebruikt als marteltuig door het spelen van hoge tonen die tot aan het uiterste van de gehoorgrens reikten (Pollaris, 1999).

Het vermogen van muziek om emoties op te roepen wordt onder meer benut door reclame- en filmmakers. Reclamemakers gebruiken muziek om hun product beter te laten lijken dan die van de concurrentie. Filmregisseurs gebruiken muziek om ons te vertellen wat we moeten voelen of om onze gevoelens te laten versterken (Levitin, 2013).

Muziek en het lichaamMuziek heeft invloed op ons lichaam. Dit kan ook gemeten worden: de hartslag daalt en de ademhaling wordt rustiger (Visser, 2000). Ook het hormoon- en immuunsysteem worden beïnvloed (Meyer, 2006). Muziek heeft invloed op verschillende zintuigen, musculaire bewegingen, reflexen alsook op de bloeddruk (Peire, 1999). Maar ook de hersengolven veranderen onder invloed van muziek (Visser). Via hersenonderzoek heeft men de werking van muziek enigszins kunnen registreren: muziek bewerkt een integratie tussen beide hersenhelften en kan zo stoornissen opheffen (van de Velde, 1999). Levitin (2013) geeft aan dat muziek vrijwel elk hersengebied en neuraal subsysteem raakt. In zijn boek ons muzikale brein (2013) omschrijft hij hoe muziek ons hersengebied prikkelt. Wat er gebeurt in ons brein wanneer we naar muziek luisteren, valt echter buiten het bestek van deze masterproef.

6

Muziek en beweging Muziek en beweging zijn onmiskenbaar met elkaar verbonden. Zowel actief musiceren als luisteren naar muziek kunnen aanzetten tot beweging. Muziek heeft een appellerende, stimulerende en activerende werking en heeft bovendien een uitnodigend karakter. Het zet aan tot meedoen en tot eigen initiatief (Ter Burg, 1985). Dit biedt mogelijkheden tot activering, regulering of structurering van de motoriek bij personen met een beperking. Ook De Bruijn (1994) stelt dat muziek een bewegingselement bevat, waardoor het bewegen ondersteund en gestimuleerd wordt. De beweging kan bovendien een expressieve functie hebben. Dans is daar het perfecte voorbeeld van (Fockema Andreae & Steenhuis, 1977).

Muziek en het sociaal aspect Samen zingen of muziek maken is een betekenisvolle, gedeelde activiteit, dat mensen met elkaar in contact brengt. Muziek bevordert het maken van connecties tussen personen, zonder de noodzaak om gesproken taal te gebruiken (Koscuilek, 1997). Het is een bindmiddel dat het gevoel van samenhorigheid kan vergroten (Visser, 2000). Ook Levitin (2013) geeft aan dat gezamenlijk muziek maken de sociale cohesie bevordert. Mensen hebben sociale relaties nodig wil een samenleving werken en muziek is daar een middel toe. Volgens Alvin (1965) is muziek dan ook de meest sociale vorm van kunstbeoefening.

De sociale vaardigheden kunnen gestimuleerd worden via muziek. In de vorm van een muzikaal spel kan je bijvoorbeeld iemand de gelegenheid geven te werken aan sociale vaardigheden. In de psychiatrie wordt muziek bijvoorbeeld vaak gebruikt om te experimenteren met contact maken, je uiten, afstand nemen en toenadering zoeken (van de Velde, 1999).

Muziek en het cognitief aspectMuziek heeft op verschillende vlakken invloed op de cognitie van de mens. Volgens Levitin (2013) stimuleert muziek het taalvermogen. Het verwerken van muziek helpt baby’s om zich op taal voor te bereiden. Er zijn verschillende aspecten aanwezig in muziek, die ook voorkomen in spraak, namelijk: melodie, ritme en metrum. Muziek kan op die manier een stimulans zijn voor de spraakontwikkeling (Boone, 2001). Ter Burg (1985) geeft aan dat ook de concentratie beïnvloed kan worden door muziek. Muziek spelen zou het mogelijk maken om de concentratie te verdiepen en te verlengen.

Een andere cognitieve functie van muziek is het bevorderen van de geheugenfuncties. Zingen wordt bijvoorbeeld gebruikt om hersenfuncties die verloren zijn gegaan te reactiveren. Mensen met spraakstoornissen, stotterproblemen of afasie (een taalstoornis) kunnen geholpen worden via zang (van de Velde, 1999). Er wordt recent ook heel wat onderzoek verricht naar het gebruik van muziek bij personen die dementeren. Muziek is de ‘sleutel’ tot herinneringen, die zich niet altijd meer in het alledaagse bewustzijn bevinden. Wanneer personen die dementeren zingen, herinneren zij zich oude liedjesteksten, en familieleden merken dat de authentieke persoonlijkheid van de persoon zich meer manifesteert (Deneire, 2014).

Smeijsters (2003) geeft aan dat de cognitieve functie van muziek in haar kwaliteit ligt het structureren te stimuleren. Muziek stimuleert het opslaan van informatie en het vooruitlopen op toekomstige informatie. Aangezien muziek geen losse opeenstapeling is van elementen, stimuleert zij het structureren van informatie. Smeijsters (1991) geeft verder aan dat het de specifieke kenmerken van muziek zijn zoals maat, ritme, tempo, melodie en harmonie, die aangeven dat muziek een heel

7

gestructureerd en geordend medium is. Deze structurerende kwaliteiten van muziek worden door meerdere auteurs bevestigd. Zo maakt Blatter (1982) melding van het wetmatige en ordenende aspect van muziek. Michel (1985) geeft dan weer aan dat het feit dat muziekactiviteiten worden aangeboden, op zich al structuur inhoudt. Muziek kan houvast geven en een sfeer bieden van veiligheid en vertrouwen (van de Velde, 1999).

Een laatste cognitieve functie van muziek ligt in het creatieve aspect. Timmers-Huigens (1982) wijst op de link tussen muzikaal bezig zijn en creativiteit, en benadrukt daarbij de positieve invloed op de eigenwaarde:

Muziek maken, zelf een instrument bespelen, evenals zelf de stem gebruiken in het componeren van melodieuze klanken en combinaties, is creatief bezig zijn. Het zelfbewustzijn, de zelfbevestiging en de eigenwaarde worden erdoor versterkt. Geestelijk gehandicapten zijn terecht trots op hun prestaties op dit gebied, omdat ze iets zeer eigens kunnen produceren, ook al voldoet deze prestatie niet aan de muziektechnische eisen. (p.323)

SlotopmerkingDe hierboven genoemde verschillende kwaliteiten geven muziek een integrerende kracht, gezien ze onlosmakelijk met elkaar verbonden zijn en betrekking hebben op zowel de geest, het lichaam als op de emoties van de persoon (Alvin, 1965). Volgens Nordoff en Robbins (1980) zit de kracht van muziek in haar universaliteit, gezien alle mensen er aan kunnen deelnemen. Muziek is dus een laagdrempelig en toegankelijk medium dat van grote invloed kan zijn op iedere mens, met of zonder beperking. Er kan besloten worden dat muziek een belangrijke plaats heeft in het leven en dat dit zeker niet anders is bij personen met een verstandelijke beperking. Dit opent deuren voor de hulpverlening aan en de inclusie van personen met een verstandelijke beperking. In het volgende stuk worden deze mogelijkheden verder toegelicht.

3. MUZIEK KENT GEEN BEPERKINGEN

Alvin (1965) stelt dat muziek geschikt is om het beste te halen uit alle mogelijkheid die een persoon bezit, wat de handicap dan ook mag zijn. Personen met een verstandelijke beperking reageren op dezelfde manier op muzikale ervaringen als personen zonder beperking. Ze zijn niet gevoeliger voor muziek dan anderen. Het is wel mogelijk dat muziek voor hen een speciale betekenis heeft, aangezien het dienst kan doen als substituut voor dingen die voor hen onmogelijk zijn, of omdat het een middel is om tot zelfexpressie en communicatie te komen, soms zelf de enige manier. Alvin (1965, p.3) stelt in haar boek Music for the Handicapped Child het volgende:

Even the most severely handicapped child has normal basic needs for love, acceptance, security, and success, and he must also find means of selfexpression at his own level. Music may be the only way he can realize himself. Music may represent to him a non-threatening world with which he can communicate, where he had known no failure, where he can integrate and identify himself.

Personen met een verstandelijke beperking blijken niet alleen gevoelig te zijn voor muziek, ze bezitten ook muzikale mogelijkheden. Er leeft een algemene overtuiging dat personen met een

8

verstandelijke beperking erg muzikaal zijn aangelegd. Zo zouden deze personen heel duidelijk ritmisch-muzikaal zijn, meer zelfs dan personen zonder verstandelijke beperking. Dit laatste wordt echter betwist. Er wordt gesteld dat de gehoorwaarneming (en dus het kunnen luisteren naar muziek) vaak één van de functies is die niet door de handicap aangetast is. Er zijn bij personen met een verstandelijke beperking dus niet meer of minder muzikale vermogens aanwezig. Een mogelijke verklaring is dat muziek en ritmegevoel in de lagere delen van de hersenen verwerkt worden, delen die doorgaans minder zijn aangetast door de handicap. Doordat het waarnemen van muziek voor hen vaak relatief ongestoord is, kan muziek in hun leven van grote betekenis zijn (Schalkwijk, 1988).

Uit het bovenstaande kan geconcludeerd worden dat personen met een verstandelijke beperking vaak gevoelig zijn voor muziek en over muzikale potenties beschikken. Muziek heeft de kracht om bij te dragen tot de ontwikkeling en ontplooiing van personen, onafhankelijk van hun beperking. Muziek is instinctief aanwezig in de mens en is een van de meest toegankelijke bronnen bij het werken met personen met een verstandelijke beperking (Magee & Bowen, 2008). Dit opent een belangrijk gebied voor het werkveld en het onderzoek, die in de toekomst hopelijk verder blijft groeien. Een beperking zou namelijk geen obstakel mogen vormen in de mogelijkheden tot artistieke expressie en het ontwikkelen van de muzikale identiteit. De muzikale praktijk kan zich op deze manier transformeren tot een brug naar een meer inclusieve samenleving. We vergeten immers te vaak dat muziek geen beperkingen kent. Het volgende citaat van Alvin (1965, p. 147) vat dit kernachtig samen:

...But music knows no barrier. It is an act of creation even to a little child whose body is crippled and whose mind is impaired. No child is too handicapped to be offered the gift that music can give him in so many ways.

4. DE VERSCHILLENDE NIVEAUS VAN MUZIEK IN DE HULPVERLENING VOLGENS SCHALKWIJK (1988)

Muziek wordt in de hulpverlening met veel verschillende bedoelingen en bij tal van doelgroepen gebruikt, zoals bij chronische zieken, psychiatrische patiënten, personen met een verstandelijke, sensorische of motorische beperking, kinderen met psycho-sociale moeilijkheden... De term muziektherapie wordt hier vaak gebruikt als overkoepelend term, maar dekt de ruime lading aan activiteiten en methodieken met betrekking tot muziek niet. In de literatuur is er dan ook grote begripsverwarring en vaagheid merkbaar (Adriaans, Schalkwijk, & Stijlen, 1986).

In de jaren ’80 maakte Schalkwijk een overzicht van de algemene kenmerken en specifieke vormen van muziek in de hulpverlening. Hij introduceerde een onderscheid tussen muzikale activiteiten, orthoagogische muziekbeoefening (OMB) en muziektherapie. Bij al deze vormen wordt er gebruik gemaakt van muziek, maar de doelstellingen en de manier waarop zijn verschillend (Schalkwijk, 1988). Dit onderscheid kende een grote invloed in Vlaanderen en Nederland en wordt vandaag nog vaak gehanteerd. Zo wordt het ondermeer onderwezen aan de studenten van de opleiding ‘Muziektherapie’ aan het Lemmensinstituut te Leuven (Peremans, 2006). Daarnaast wordt ook vaak naar deze indeling verwezen in scripties en andere werken met als onderwerp ‘muziek bij mensen met een beperking’ (Accou, 2002; Bobelyn, 2012; Boone, 2001; Brokken, 2012; Meersschaut, 2000; Ten Kate, 1998; Van Renne, 2009). Er zijn in de literatuur nog andere onderverdelingen te vinden, maar daar wordt in deze masterproef niet verder op in gegaan. In haar scriptie stelt Peremans (2006) dit onderscheid in vraag aangezien er in de praktijk vaak sprake is van overlap tussen de

9

verschillende vormen. Schalkwijk geeft zelf ook aan dat de indeling vooral theoretisch is. Hieruit kan geconcludeerd worden dat dit onderscheid wel handig is, maar dat er kritisch naar gekeken dient te worden.

Het onderscheid van Schalkwijk (1988) vormt een rode draad doorheen dit onderzoek. In wat volgt wordt deze driedeling besproken en aangevuld met inzichten van andere auteurs. Extra aandacht gaat uit naar de vorm ‘muzikale activiteiten’, gezien de verschillende muziekprojecten die in deze masterproef onderzocht worden, zich situeren binnen deze vorm van muziekbeoefening. Aan de hand van deze bespreking wordt aangetoond wat de plaats is van muzikale activiteiten in het hele discours rond het professioneel omgaan met muziek. Bij het schrijven van dit stuk baseerde ik mij voornamelijk op het boek Muziek in de hulpverlening aan geestelijk gehandicapten van Schalkwijk (1988).

1. Muzikale activiteitenVoor een persoon met een verstandelijke beperking kan muziek maken een belangrijke vorm van vrijetijdsbesteding zijn. In heel wat organisaties2 wordt door de bewoners muziek gemaakt (Schalkwijk, 1988). Onder muzikale activiteiten worden vormen van samen muziek maken verstaan, die worden aangeboden zonder het oogmerk muziekles te geven. Voorbeelden hiervan zijn het zingen in een koor en het spelen in een orkest of band. De nadruk wordt gelegd op het samen musiceren en de voornaamste doelstelling is dat de persoon in kwestie plezier beleeft. Er worden dan ook geen specifieke of individuele doelstellingen geformuleerd. Bijna iedere muziekbegeleider die hierover schrijft, is van mening dat deelname aan een muzikale activiteit van grote waarde kan zijn voor een persoon met een verstandelijke beperking.

De vorm waarin muzikale activiteiten worden aangeboden is bijna altijd groepsgewijs en iedereen die wil, kan er aan deelnemen. Het kan wel voorkomen dat een bepaalde persoon niet geschikt lijkt voor deelname. Als het muzikaal of net niet-muzikaal gedrag als storend wordt ervaren bij het tot stand komen van het muzikaal product, kan dit een reden zijn de persoon niet aan de activiteit te laten deelnemen. Dan kan een individuele activiteit een alternatief zijn (Schalkwijk, 1988). De Bruijn (1994) geeft aan dat receptief werken met muziek een alternatief kan vormen wanneer actief muziek maken niet mogelijk is.

Het bekendste voorbeeld van een muzikaal initiatief die te kaderen valt binnen de categorie muzikale activiteiten, is ongetwijfeld de ‘Jostiband’. In 1966 ontdekte de Johannes Stichting (een Nederlandse organisatie die zich inzet voor hulpbehoevenden) de kracht van muziek en richtten ze deze band op. Ondertussen vormt deze muziekformatie het grootste orkest ter wereld die bestaat uit personen met een verstandelijke beperking3.

Muzikale activiteiten worden gekenmerkt door drie aspecten, namelijk 1) Opvoeding en ontwikkeling door en tot muziek, 2) de activiteit staat centraal en 3) geen specifieke therapeutische taak voor de muziekbegeleider. Deze kenmerken worden hieronder toegelicht.

2 Schalkwijk stelt dat muzikale activiteiten altijd in een organisatie gebeuren. In dit onderzoek wordt er van uit gegaan dat muzikale activiteiten niet noodzakelijk verbonden moeten zijn met of gegroeid moeten zijn uit een organisatie.3 http://www.jostiband.nl/over-het-orkest/info-algemeen

10

1) opvoeding en ontwikkeling door en tot muziek Er is sprake van opvoeding en ontwikkeling door en tot muziek. Naast het verschaffen van plezier, kan het ook bijdragen tot het ontwikkelen of versterken van het zelfvertrouwen. Recreatieve muziekbeoefening kan sociale contacten stimuleren en een bijdrage leveren aan het verwerven van een plaats in de samenleving. Daarnaast kan het ook leiden tot het wennen aan regelmaat en het leren zich aanpassen aan afspraken en regels. Kennis van de muziek kan ook een doelstelling vormen, waarbij als nevendoel het leren bespelen van een instrument of het leren zingen kan worden nagestreefd. Op deze manier kunnen muzikale activiteiten ook aspecten van muziekonderwijs of muziekpedagogiek bevatten (Schalkwijk, 1988).

2) de activiteit staat centraal Het belangrijkste uitgangspunt is het aanbieden van de muzikale activiteit. Hoe de persoon hier in past, is een tweede aandachtspunt. De begeleider kan bijvoorbeeld eerst beslissen om een band op te richten en pas daarna zoeken naar leden. Het komen tot een muzikaal product staat centraal: goed samenspel, een optreden, een cd opnemen… Er wordt dus gestreefd naar een hoorbaar muzikaal resultaat. Volgens Schalkwijk (1988) ervaren praktijkwerkers dat het werken aan een concreet muzikaal product van grote waarde kan zijn voor de cliënten. Courtis (2006) bevestigt dit en stelt dat het presenteren van een muzikaal werk, gelijk van welke aard, van groot belang kan zijn voor personen met een verstandelijke beperking. Het is een vorm van expressie en zorgt voor waardering door de omgeving. Windemuller (1998) wijst op het belang van succeservaringen die kunnen voorkomen bij het tot stand komen van deze muzikale producten. Personen met een verstandelijke beperking hebben vaak te maken met frustratie en teleurstelling en moeten leren leven met hun handicap. Er is soms sprake van een laag zelfbeeld en een zekere vorm van faalangst. Bij muzikale activiteiten wordt er constructief gewerkt en is er een resultaat. De activiteit richt zich op de vaardigheden van de persoon en ze leren hun mogelijkheden kennen.

3) geen specifieke therapeutische taak voor de muziekbegeleider. De begeleider hoeft geen specifieke therapieopleiding gevolgd te hebben. Specifieke deskundigheid kan positief zijn, maar is niet noodzakelijk (Schalkwijk, 1988).

Schalkwijk (1988) stelt dus dat de muziekbegeleider geen specifieke therapeutische rol heeft. In de literatuur rapporteren enkele auteurs wel over andere belangrijke taken van de muziekbegeleider. Zo is een positieve en opbouwende relatie tussen de deelnemers en de begeleider een belangrijk element bij muzikale activiteiten (Hulsegge & Verheul, 1986). Daarnaast dient de muziekbegeleider ruimte te laten voor de autonomie van de deelnemers. Tijdens de dagelijkse activiteiten wordt meestal al alles voor de personen met een verstandelijke beperking gedaan en via muzikale activiteiten kunnen ze een deel van hun zelfstandigheid terug winnen (Hulsegge & Verheul). Wethered (1993) sluit hierbij aan en stelt dat de begeleider niet alle muziek op voorhand kan vastleggen, gezien hij rekening dient te houden met de individuele voorkeuren van de deelnemers. Van Wijck en Hulsegge (1985) wijzen op het belang van een goede voorbereiding. De muziekbegeleider moet onder meer rekening houden met het niveau van de groep, de beschikbare ruimte, het voorhanden zijnde materiaal en vooral ook het juiste materiaal. De Bruijn (1994) wijst op het belang van het aanbod aan instrumenten. Zo is een ruim aanbod voordelig aangezien de personen op deze manier veel verschillende mogelijkheden krijgen om muziek te maken. Instrumenten kunnen bovendien, in samenspraak met de instrumentbouwers, aan de mogelijkheden

11

van de deelnemers aangepast worden. Ten slotte dient vermeld te worden dat de muziekbegeleider een belangrijke aanvulling kan geven bij het multidisciplinair verslag (Smeijsters, 1996). In muzikale activiteiten kunnen namelijk bepaalde gedragingen naar boven komen die van belang kunnen zijn voor de behandeling van de persoon. Doordat de muziekbegeleider de persoon in een ontspanningssituatie ziet, kunnen er elementen opduiken die tijdens een werk- of leefgroepsituatie achterwege blijven.

2. Orthoagogische muziekbeoefening (OMB)Bij orthoagogische muziekbeoefening (OMB)4 wordt een vorm van hulpverlening aangeboden, waarin via muziek wordt getracht het functioneren van de deelnemer te verbeteren. Muziek vormt als het ware een middel om te komen tot persoonlijke groei of om bepaalde vaardigheden te ontwikkelen. OMB kan zowel op individueel als op groepsniveau gebeuren. Meestal worden er voor iedere deelnemer aparte doelstellingen geformuleerd. Het kan echter ook zijn dat er geen specifieke doelstellingen voor OMB worden gesteld omdat men bijvoorbeeld meent dat muziek maken voor iedereen goed is of gewoon omdat de persoon van muziek houdt. Het leren uitvoeren van muzikale activiteiten en het komen tot een eindproduct is bij OMB ondergeschikt aan de ontwikkeling en stimulatie van velerlei vaardigheden en de persoonlijke groei. In tegenstelling tot muziektherapie, wordt er bij OMB niet direct gewerkt aan psychische problemen en wordt het muzikale materiaal als methode gebruikt, eerder dan de therapeutische relatie (Schalkwijk, 1988).

Er kunnen vier groepen van doelstellingen onderscheiden worden: het stimuleren van de 1) individuele groei, 2) sociale vaardigheden, 3) cognitieve vaardigheden en 4) motorische vaardigheden. Deze doelstellingen worden hieronder achtereenvolgens toegelicht.

1) Stimuleren van de individuele groei De belangrijkste doelstelling is het scheppen van mogelijkheden tot persoonlijke groei. Door zelf muziek te maken of ernaar te luisteren, worden verrijkende ervaringen aangeboden, die als gevoelens van zelfverwerkelijking kunnen beleefd worden. In muziek maken kan de persoon veiligheid ervaren en nieuwe mogelijkheden tot individuele expressie ontdekken (Schalkwijk, 1988). Ter Burg (1985) spreekt bijvoorbeeld van “muziek maken als middel tot ontluiking, ontplooiing en ontwikkeling”.

2) Ontwikkelen en stimuleren van sociale vaardigheden Het stimuleren van sociale vaardigheden wordt hoofdzakelijk nagestreefd via het aanbieden van een groepsgewijze behandeling. Mogelijke doelstellingen zijn hier: het leren waarnemen van zichzelf en de anderen, werken aan de socialisatie en het leren communiceren met de omgeving. Dit kan volgens Smeijsters (1996) bevorderd worden door momenten in te lassen waar deelnemers naar elkaar moeten luisteren, hun beurt moeten afwachten of anderen moeten imiteren.

3) Ontwikkelen en stimuleren van cognitieve vaardigheden

4 Sommige auteurs spreken over ‘orthopedagogische’ in plaats van ‘orthoagogische’ muziekbeoefening. Dit verschil hangt onder meer samen met de zienswijze omtrent personen met een verstandelijke beperking (Schalkwijk, 1988). In navolging van de meest gebruikte terminologie in de literatuur, wordt in deze masterproef geopteerd om de laatst genoemde term te hanteren.

12

Bij de derde groep doelstelling staat het leren dóór muziek centraal. Het bezig zijn met muziek is als het ware de verpakking voor het leren. Het verhogen van het concentratievermogen en het stimuleren van de taalontwikkeling zijn voorbeelden van na te streven doelstellingen.

4) Ontwikkelen en stimuleren van motorische vaardigheden Bij het bevorderen van de motorische vaardigheden kunnen zowel doelstellingen nagestreefd worden die het hele lijf betreffen (zoals de ontwikkeling van een lichaamsbesef, het leren gebruiken van de zintuigen of de stimulatie van de oog-hand-coördinatie) als doelstellingen die de stimulatie van specifieke lichaamfuncties betreffen (zoals de ademhaling, spraakontwikkeling of de fijne motoriek).

In het boek Meer met Muziek omschrijft ter Burg (1985) muziek als orthopedagogisch medium. Van Walleghem en Maes (1989) geven in hun werk eveneens een voorstelling van de wijze waarop OMB kan uitgewerkt worden in de begeleiding van personen met een verstandelijke beperking. Ook Smeijsters (1996) beschrijft de orthoagogische muziekbeoefening. Een meer hedendaagse variant is het praktijkboek MusicaMova van Charlet en Dewitte (2016), waarin muziek wordt ingezet om de motorische, cognitieve en emotionele ontwikkeling van kinderen met ontwikkelingsproblemen te ondersteunen en hen zelfzekerder te maken.

3. MuziektherapieMuziektherapie wordt omschreven als een bewust geplande hulpverlening middels het medium muziek en kan gezien worden als een vorm van creatieve therapie (Fockema Andreae & Steenhuis, 1977; Schalkwijk, 1984). Het kan zowel op individueel als op groepsniveau gebeuren. Het is een vorm van psychotherapeutische hulpverlening aan personen met een verstandelijke beperking. De muziektherapeut moet afwegen of muziektherapie wel de juiste respons is op de specifieke hulpvraag. Vervolgens dient de hulpverlening aangepast te worden aan de noden van de cliënt en zullen er doelstellingen worden opgesteld. Een belangrijke voorwaarde is dat psychische problemen van de persoon te voorschijn zullen komen bij het samen muziek maken met de therapeut. Veel meer dan in de bovenstaande stromingen, staat de therapeutische relatie centraal. Naast kennis over het hanteren van een therapeutische relatie, moet de therapeut ook thuis zijn in de domeinen van ontwikkelingspsychologie en psychopathologie.

Bij muziektherapie wordt muziek dus ingezet als middel om een psychisch proces op gang te brengen en te ondersteunen (Muziek therapeutische Praktijk, 2011). Het doel is om psychische moeilijkheden, conflicten of stoornissen op te heffen of te verminderen (Schalkwijk, 1988). Ook het non-verbale aspect van communicatie binnen de muziektherapie is van belang (Watson, 2002). Zowel de muziek, de therapeutische relatie als de therapeutische ruimte dragen de communicatie over.

Volgens Adriaansz et al. (1986) gaat het bij muziektherapie om een methodisch toepassen van muzikale middelen in het kader van een therapeutische interventie. In hun boek Methoden van muziektherapie worden tien methoden van muziektherapie voor verschillende doelgroepen beschreven. Ze tonen aan dat muziektherapie bij personen met een verstandelijke beperking een volledig andere methode vereist dan bij andere groepen. Elk werkveld vraagt immers om een eigen methode die toegespitst is op de specifieke populatie.

13

5. MUZIEK IN DE ORTHOPEDAGOGIEK

Orthopedagogiek is de wetenschap van het handelen in bemoeilijkte situaties, met als doel de leefsituaties, de Kwaliteit van Bestaan en de participatie in de maatschappij van alle betrokkenen te verbeteren (Broekaert et al., 1997). Vanuit dit daglicht gaat het gebruik van muziek in de hulpverlening niet om het genezen, herstellen of behandelen, maar over het scheppen van kansen tot verder ontplooien en ontwikkelen en het bevorderen van participatie in de samenleving.

Een belangrijk aspect van de orthopedagogiek is dat het op een methodisch een planmatige wijze gebeurt (Broekaert et. al., 1997). Volgens Schalkwijk (1988) zijn zowel muzikale activiteiten, orthoagogische muziekbeoefening en muziektherapie hulpverleningsvormen, aangezien het telkens gaat over bewust geplande activiteiten. Er is dus sprake van methodisch gebruik van muziek en niet van vrijblijvend muziek maken.

Van Walleghem en Maes (1989) situeerden de verschillende methodische toepassingen van muziek, elk met hun specifieke doelstellingen, binnen een orthopedagogisch kader. Dit kader ontleenden ze onder meer aan Schalkwijk (1988). De driedeling van Schalkwijk wordt als het ware in een breder kader geplaatst. Aan de hand van schema 1 wordt de toepassing van muziek in de orthopedagogiek verder toegelicht.

Volgens Van Walleghem en Maes (1989) omvat de orthopedagogische hulpverlening in essentie het aanknopen van een persoonlijke en respectvolle relatie met de persoon met een beperking, waarbij men de ontwikkeling van zijn totale persoon stimuleert met het oog op een uiteindelijke welzijnsverbetering. De orthopedagogische hulpverlening krijgt gestalte in verschillende handelingsvormen, namelijk: de vorming, de maatschappelijke emancipatie, de dagelijkse omgang, de ontwikkeling van de totale persoon en de behandeling van sociaal-emotionele moeilijkheden.

Schema 1 : Situering van de toepassingen van muziek in de orthopedagogiek

14

Twee onderscheidingscriteria, namelijk muziek als doel op zich en muziek als middel (om een doel te bereiken), laten ons toe aan elk van de vijf handelingsvormen een specifieke toepassing van muziek te koppelen. Bij elk van deze handelingsvormen wordt muziek op een functionele manier gehanteerd in de orthopedagogische begeleiding. De verschillende vormen kunnen onderscheiden worden op basis van de doelstelling en de methode. In wat volgt wordt dieper ingegaan op de bovengenoemde handelingsvormen en de specifieke toepassingen van het medium muziek.

VormingNet als bij elke andere persoon vormt muziek bij personen met een verstandelijke beperking het voorwerp van muzikale vorming. Muziekonderwijs, ook wel muziekpedagogiek genoemd, gaat over het verwerven van kennis en vaardigheden betreffende het fenomeen muziek in al haar aspecten: zingen, instrumenten ontdekken en bespelen, muziek beluisteren en bewegen.

Muziekonderwijs wordt onder meer gegeven in het deeltijds kunstonderwijs (DKO) en in mindere mate in instituten en dagverblijven (Schalkwijk, 1984). In het DKO krijgt muziekonderwijs aan personen met een verstandelijke beperking verschillende benamingen, maar in de meeste gevallen wordt het benoemd met ‘orthoagogische muzikale vorming (OMV)’. Tijdens de lessen OMV krijgen personen met een verstandelijke beperking muziekles op maat, aangepast aan de interesses en de vraag van de leerlingen zelf (muziek en handicap, 2008). Er werd reeds heel wat onderzoek verricht omtrent inclusief muziekonderwijs. Zo voerden Van Renne (2009) en Brokken (2012) onderzoek uit naar de inclusie van personen met een beperking in muziekacademies. In deze masterproef laat ik het domein van muziekeducatie aan personen met een verstandelijke beperking verder buiten beschouwing.

EmancipatieDe handelingsvorm emancipatie omvat zowel maatschappelijke participatie (deelname aan en positie in de samenleving) als individuele participatie (ontwikkeling tot zelfstandigheid).

Wat Schalkwijk (1988) benoemt als muzikale activiteiten, wordt door Van Walleghem en Maes (1989) verwoord als recreatieve muziekbeoefening. Deze toepassingen van muziek sluit aan bij de handelingsvorm emancipatie. Enerzijds sluit het aan bij maatschappelijk emancipatie, aangezien het kansen biedt op een evenwaardige plaats in de samenleving en ruimte schept voor meer sociale contacten. Anderzijds sluit het aan bij individuele participatie, gezien de ontwikkeling tot zelfstandigheid bevorderd kan worden.

OmgangDe omgang wordt gerealiseerd door samen te leven in een omgeving die zo normaal en gewoon mogelijk is. De basis is geformuleerd in het normalisatieprincipe, dat ervan uitgaat dat personen met een beperking een bestaan moet kunnen leiden dat zo dicht mogelijk bij het normale ligt. Echter zijn er al veel kritieken geformuleerd op dit principe (Van Gennep, 1997).

Muziek in het dagelijkse leven kan een grote bijdrage leveren bij het creëren van een aangepast leefklimaat. Muziek kan ontspannend en sfeerscheppend zijn. Denk hierbij bijvoorbeeld aan het opleggen van muziek in de leefgroep of het zingen tijdens een uitstap. Echter moet er gestreefd worden naar een optimaal geluidsklimaat. Overdaad moet worden tegen gegaan door bewust met geluid om te gaan (ter Burg, 1985).

15

OntwikkelingPersonen met een verstandelijke beperking ondergaan dezelfde sociaal-emotionele ontwikkelingsfasen als andere mensen. Hun ontwikkeling verloopt echter wel wat langzamer en meer begrensd (Van Berckelaer-Onnes, 1993). Orthoagogische muziekbeoefening, die hierboven reeds besproken werd, is erop gericht de mogelijkheden van de persoon met een verstandelijke beperking te ontdekken en te ontwikkelen. Muziek vormt een betekenisvolle hulp bij het op gang brengen van persoonlijke ontplooiingsprocessen.

BehandelingIn de behandeling komt het klinische aspect van de orthopedagogiek aan bod: het behandelen van sociaal-emotionele en psychologische problemen. Muziektherapie, die hierboven reeds werd besproken, is hier de muzikale toepassing die mogelijkheden biedt tot behandeling.

6. DE EVOLUTIE VAN MUZIEK IN DE HULPVERLENING

Het gebruik van muziek in de zorg voor personen met een verstandelijke beperking heeft een lange traditie. Een eerste aanzet daartoe is te vinden in het proefschrift van Lievegoed: Maat, ritme en melodie (1939). Hierin beschrijft hij zijn observaties van de muzikale mogelijkheden van personen met een verstandelijke beperking. Daarna werd er lange tijd niets geschreven, maar werd er wel pionierswerk gedaan door enkele musici. De praktijkgerichte boeken van Alvin (1965) en Nordoff en Robbins (1980) getuigen hiervan. Vanaf de jaren zeventig verschenen er publicaties met meer theoretische verdieping. Het vak begon zijn kinderschoenen te ontgroeien en verschillen in opvattingen en scholen tekenden zich af (Schalkwijk, 1988). In dit onderdeel wordt het ontstaan van deze scholen besproken. Aan de hand van deze bespreking wordt aangetoond van waaruit muzikale activiteiten tot stand gekomen zijn. Tevens zal blijken dat de ontwikkeling van muziek in de hulpverlening heel veel parallellen vertoont met de geschiedenis van de zorg voor mensen met een verstandelijke beperking (Peremans, 2006).

De eerste aanzet tot muziek in de hulpverlening: Muziek als bezigheid Waar voor het jaar 1800 een algemene desinteresse bestond, werd het hebben van een verstandelijke beperking na 1800 gezien als een psychiatrische ziekte. Wie niet thuis kon blijven wonen, werd ‘opgeborgen’ in een psychiatrische instelling. Dit wordt ook wel het medische model genoemd. Genezing van personen met een verstandelijke beperking was niet mogelijk en daarom werd er amper aandacht besteed aan zorg of behandeling. Wel ontstond gaandeweg de gedachte dat het wenselijk zou zijn om activiteiten aan te bieden, zoals wandelen, arbeidstherapie en muziek maken (Schalkwijk, 1988). Mensen bezig houden, vormde daarbij het hoofddoel. Er kan dus ook wel gesproken worden van bezigheidstherapie of recreatieve therapie (Michel, 1985).

Meer en meer leefde de overtuiging dat activiteiten als zingen in een koor, het spelen in een band of in een orkest, veel plezier en voldoening kunnen schenken. Hier ligt dan ook de start van de ontwikkeling van muziek in de hulpverlening. Alvin (1965) ervoer dat het laten horen en zien van haar cello veel reacties opriep bij personen met een beperking. Ze maakte muziek voor hen en deed muzikale spelvormen, waardoor personen met een beperking geactiveerd werden en een aangename bezigheid aangeboden kregen. In dezelfde tijd ontwikkelden Nordoff en Robbins muzikale spelen voor personen met een verstandelijke beperking waarin iedereen naar eigen vermogen een muzikale bijdrage kon leveren. In 1982 verscheen het boek De muziek waard van

16

Blatter, waarin muzikale spelvormen voor personen met een beperking worden beschreven. Op deze manier kreeg iedereen de gelegenheid plezier te beleven aan de muziek. Verder kon de muziektherapeut of muziekbegeleider ook een koor, een band of een orkest oprichten. Hier ligt de basis voor muzikale activiteiten. Anderen gaven dan weer muziekles aan personen met een verstandelijke beperking. Dit is het terrein van de muziekpedagogiek (Schalkwijk, 1988).

Muziek wordt naast bezigheid ook een vorm van hulpverleningDe opvatting dat een verstandelijke beperking een psychiatrische ziekte is, werd stilletjes aan achterhaald. Het hebben van een verstandelijke beperking werd steeds meer gezien als een lichamelijk bepaalde aandoening of als een stoornis van de hersenen. Hoewel de beperking niet te genezen is, blijken er diverse mogelijkheden te zijn die ondanks de beperking toch ontwikkeld kunnen worden (Schalkwijk, 1988). Ter Burg (1985) schrijft hierover het volgende: “Een zwakzinnige heeft een blijvende ontwikkelingsstoornis, die met geen enkele therapie of medicijn op te heffen is. Wel kunnen strategieën ontworpen worden die gericht zijn op de optimale ontplooiing van zijn vermogens” (p.14). Door extra aandacht tracht men de verschillende mogelijkheden te ontplooien. Het medische model maakt plaats voor het ontwikkelingsmodel (Schalkwijk, 1988).

Het aanbieden van een aangepast opvoedingsklimaat om de ontwikkeling van personen met een verstandelijke beperking te stimuleren, is het terrein van de orthopedagogiek. Naast verschillende opvoedingsstrategieën, werden er ook gespecialiseerde hulpverleningsstrategieën ontwikkeld, die het best toegepast konden worden in speciale instellingen voor personen met een verstandelijke beperking. Ook het aanbieden van muziek werd als een mogelijke vorm van hulpverlening ingezet (Schalkwijk, 1988). Muziek werd beschouwd als een algemene verrijking van de kwaliteit van leven van mensen met een beperking (Bunt, 1994).

Muziek als vorm van psychotherapeutische hulpverlening Aan het einde van de jaren zestig werd er een belangrijke stroming zichtbaar waarin muziek gebruikt wordt als middel om bepaalde vaardigheden te oefenen. In de jaren zeventig komt er een nieuwe stroming te voorschijn. Het accent verschuift van het oefenen van vaardigheden naar het ontwikkelen van mogelijkheden die de persoon met een verstandelijke beperking in staat stellen zo veel mogelijk zichzelf te zijn en te uiten. Er komt met andere woorden meer aandacht voor de eigenheid van de persoon. Deze opvatting wordt het relationele model genoemd en gaat ervan uit dat de persoon met een beperking zich, net zoals ieder andere mens, slechts kan ontplooien in persoonlijke relatie tot een andere mens. Dit vertaalt zich in een vorm van hulpverlening die leidt tot zelfverwerkelijking en ontplooiing (Schalkwijk, 1988).

Doordat de eigenheid van de persoon meer werd benadrukt, ontstond er meer aandacht voor de specifieke psychische problematiek van personen met een verstandelijke beperking. Ook zij maken een psychosociale ontwikkeling door en kunnen daarin problemen ervaren (naast de door de beperking veroorzaakte vertraging en het ontwikkelingsplafond). Deze problemen kunnen zich onder meer uiten in de vorm van gedragsstoornissen of psychiatrische symptomen. Het bewustzijn ontstaat dat muziektherapie kan gebruikt worden als vorm van psychotherapie (Schalkwijk, 1988).

17

Slotopmerking en aanleiding onderzoekUit het bovenstaande kan geconcludeerd worden dat er al sinds lange tijd een belangrijke waarde toegekend wordt aan muziek in de hulpverlening aan personen met een verstandelijke beperking. Aanvankelijk leefde de veronderstelling dat de blootstelling aan muziek niets dan goeds kon betekenen (Bunt, 1994). De activiteit op zich werd al als therapeutisch beschouwd (Smeijsters, 2003). Gaandeweg kwam er meer aandacht voor de oorzaken van een vertraagde ontwikkeling en voor de specifieke psychische problemen van personen met een verstandelijke beperking (Schalkwijk, 1988). De redenen voor het gebruik van muziek in de hulpverlening werden meer systematisch (Bunt). Muziektherapie werd gezien als meer dan enkel een verrijking van de levenskwaliteit en/of een bezighouding door middel van muziek (Peremans, 2006). Ook bij de onderverdeling van Schalkwijk (1988) wordt muziektherapie gezien als de belangrijkste hulpverleningsvorm, gevolgd door orthoagogische muziekbeoefening. In deze indeling is er dus een hiërarchie merkbaar en muzikale activiteiten staan daarbij onderaan de ladder.

De gevolgen van deze evolutie zijn tot op vandaag duidelijk aanwezig. In de literatuur kregen de therapeutische en orthoagogische toepassing van muziek reeds veel aandacht. Er zijn echter weinig richtlijnen gepubliceerd die specifiek betrekking hebben op muziek als een recreatieve bezigheid voor personen met een verstandelijke beperking (Magee & Bowen, 2008). Bobelyn (2012, p.4) bevestigt dit in haar scriptie:

Het is opvallend hoe weinig artikels er te vinden zijn waarin muziek en het hebben van een beperking gekoppeld worden aan ontspanning en vrije tijd. Mensen met een beperking komen vooral met muziek in aanraking binnen het kader van een therapeutische sessie. Het vrijetijdsaanbod voor mensen met een beperking wat muziek betreft, is zeer mager.

Ook Peremans (2006) stelt in haar scriptie dat er amper theoretische onderbouwing te vinden is over muziek vanuit de invalshoek van ‘Disability Studies’. De ontwikkeling met betrekking tot muzikale activiteiten voor mensen met een verstandelijke beperking is dus nog redelijk onderontwikkeld. Deze kloof is opmerkelijk, gezien muziek een medium is die toegankelijk is voor iedereen, onafhankelijk van de beperking. Magee en Bowen (2008) stellen dan ook dat het een prioriteit is dat er meer aandacht uitgaat naar het recreatieve gebruik van muziek in de hulpverlening.

De professionalisering in het omgaan met muziek zorgde ervoor dat de plezierige en recreatieve aspecten van muziek werden overstegen (Bunt, 1994). Echter ben ik ervan overtuigd dat net deze dimensie van muziek belangrijke gevolgen kan hebben, niet alleen op de vrijetijdsbesteding, maar op de gehele Kwaliteit van Bestaan van personen met een verstandelijke beperking. Ook Magee en Bowen (2008) wijzen erop dat de voordelen van muzikale activiteiten verder gaan dan een vorm van vrijetijdsbesteding. De deelnemers hechten namelijk veel waarde aan hun identiteit als muzikant. De relatie met hun instrument, het muzikale repertoire, de routine en discipline van het oefenen en de sociale ervaring van het repeteren met anderen, kan een centrale rol bekleden voor de rest van hun leven.

Ook andere auteurs beklemtonen de mogelijkheden van muzikale activiteiten. Volgens Watts en Ridley (2007) voorziet het in de juiste omstandigheden om samen op een participatieve manier muziek te maken. Terwijl bij muziektherapie de beperking van de persoon centraal staat, stellen

18

muzikale activiteiten de mogelijkheden en capaciteiten centraal. De personen worden in de eerste plaats gezien als muzikanten en worden beoordeeld op hun muzikaliteit, eerder dan op hun beperking of op wat ze niet kunnen. Op deze manier zijn muzikale activiteiten in staat om sociale constructies in de samenleving te bevragen. Door deze personen de mogelijkheid te bieden om muziek te maken, wordt hen immers ook de kans geboden om hun eigen (muzikale) identiteit te ontwikkelen en om de negatieve percepties die in de samenleving heersen, die de beperking als het ware groter maken, in vraag te stellen. Het volgende citaat uit het werk van Watts en Ridley (p.159) illustreert dit: “It’s like without the Music I’m just someone in a wheelchair. But the way some people look at me, I’m not even that. I’m just a wheelchair. That’s why the Music is important to me.”

Personen met een verstandelijke beperking de kans bieden om samen te musiceren, is een waardevolle activiteit die volgens mij veel meer aandacht verdient. Daarom ga ik in deze masterproef na wat de invloed is van (muziek en) muzikale activiteiten op de Kwaliteit van Bestaan van personen met een verstandelijke beperking. Op deze manier tracht ik tot een opwaardering van deze vorm van muziekbeoefening te komen. Eerst volgt het tweede deel van de literatuurstudie, waarin het concept ‘Kwaliteit van Bestaan’ uitgebreid toegelicht wordt.

19

DEEL 2: CONCEPTUEEL KADER

Naast muziek, vormt ook Kwaliteit van Bestaan een belangrijk thema in deze masterproef. Eerst en vooral wordt de keuze voor het gebruik van het conceptueel model van Schalock en Verdugo (2002) gemotiveerd. In het eerste deel wordt het begrip uitgebreid toegelicht. Daarna worden verschillende toepassingen ervan besproken. Ten slotte wordt er stilgestaan bij het bestaand onderzoek omtrent Kwaliteit van Bestaan bij personen met een verstandelijke beperking en wordt de brug gemaakt naar muzikale activiteiten.

Binnen de sociale wetenschappen5 bestaat er een grote waaier aan definities en theoretische modellen wat betreft Quality of Life (Moonen & Pansaerts, 2009). Voor dit onderzoek werd besloten om het model van Schalock en Verdugo (2002) te hanteren. Omwille van het multidimensioneel karakter en de aandacht voor het contextuele, sluit deze benadering goed aan bij de visie van de vakgroep Orthopedagogiek van de UGent. Het kader is bovendien wijdverspreid en geaccepteerd in de literatuur over personen met een verstandelijke beperking (Reinders & Schalock, 2014), wat vergelijkend onderzoek mogelijk maakt.

1. CONCEPTUALISERING KWALITEIT VAN BESTAAN

Kwaliteit van Bestaan6 (ook wel bekend als Quality of Life (QoL), Kwaliteit van Leven, Levenskwaliteit of Bestaanskwaliteit genoemd) is een begrip dat vele ladingen dekt. Zoals hierboven vermeld, sluit dit onderzoek aan bij de conceptuele definitie7 van Schalock en Verdugo:

Kwaliteit van Bestaan kan gezien worden als een multidimensioneel fenomeen, samengesteld uit kerndomeinen, die beïnvloed worden door persoonlijke en omgevingsfactoren. Deze kerndomeinen zijn dezelfde voor iedereen, maar ze kunnen individueel variëren in hun relatieve waarde en belang. Kwaliteit van Bestaan wordt onder meer bevorderd door zelfbepaling, middelen, een levensdoel en een zekere mate van ‘erbij horen.’ (Schalock, Gardner, & Bradley, 2007, p.2)

Kwaliteit van Bestaan is van toepassing op alle personen, ongeacht hun beperking of culturele achtergrond (Moonen & Pansaerts, 2009). Schalock en Verdugo (2002) hanteren een Kwaliteit van Bestaan -construct dat bestaat uit factoren, domeinen en indicatoren (zie tabel 1). Er worden drie factoren onderscheiden, waarin acht domeinen worden onderverdeeld: onafhankelijkheid (persoonlijke ontwikkeling en zelfbepaling), sociale participatie (persoonlijke relaties, sociale inclusie en rechten) en welbevinden (emotioneel, fysiek en materieel welbevinden) (Schalock et al., 2016). De domeinen zijn universeel en leiden tot het algemeen persoonlijk welbevinden van een individu (Verdugo, Schalock, Keith, & Stancliffe, 2005). De waarde die aan de domeinen wordt toegekend varieert van individu tot individu en verandert doorheen het leven (Schalock, 2001). De domeinen definiëren de multidimensionaliteit van het concept (Claes, Van Hove, van Loon, Vandevelde, & Schalock, 2010). Elk domein wordt gerepresenteerd en geoperationaliseerd door een aantal

5 Naast de sociale wetenschappen, wordt het concept Quality of Life ook gehanteerd in de economie en in de geneeskunde.6 In navolging van Van Gennep (1994) werd gekozen om de term ‘Kwaliteit van Bestaan’ te gebruiken.7 Een concrete definitie van Kwaliteit van Bestaan wordt door Schalock en Verdugo (2002) niet voorzien aangezien de subjectiviteit van dit begrip heel veel mogelijkheden toelaat. Ieder van ons geeft immers een andere invulling afhankelijk van de culturele achtergrond, de levensfase waarin we ons bevinden, de persoonlijke voorkeuren en wensen… Daarom komt een conceptuele omschrijving beter in aanmerking.

20

indicatoren. Deze kunnen gezien worden als domeinspecifieke opvattingen, gedragingen en condities die een indicatie geven van iemands persoonlijk welzijn (Schalock, 2004). De indicatoren kunnen op verschillende manieren gerealiseerd worden (Brown, Hatton, & Emerson, 2013). Uit onderzoek blijkt dat deze benadering voorziet in een stevige conceptuele en empirische basis voor het toepassen en het meten van het begrip (Schalock et al., 2007).

Tabel 1: conceptueel model van Kwaliteit van Bestaan (van Loon, Claes, Van Hove, & Schalock, 2010).Factor Domein Voorbeeld Indicatoren Onafhankelijkheid Persoonlijke ontwikkeling Opleiding, persoonlijke competentie en

vaardigheden, prestatie, persoonlijke vervulling.Zelfbepaling Autonomie, zelfstandigheid, persoonlijke controle,

persoonlijke doelen en keuzes.Sociale Participatie Persoonlijke relaties Sociale netwerken, relaties, vriendschappen, sociale

activiteiten, interacties, ondersteuning.Sociale inclusie Integratie en participatie in de samenleving, rollen in

de samenleving en sociale ondersteuning.Rechten Mensenrechten (respect, waardigheid, gelijkheid);

Juridische rechten (burgerschap, toegang tot juridische hulp, rechtvaardige behandeling).

Welbevinden Emotioneel welbevinden Tevredenheid, zelfbeeld, positieve verwachtingen en ervaringen, vrij zijn van stress, veiligheid.

Fysiek welbevinden Gezondheid, dagdagelijkse activiteiten, vrijetijdsbesteding (o.a. ontspanning).

Materieel welbevinden Financiële status, tewerkstelling,onderdak en bezittingen.

Volgens Schalock en Verdugo (2002) omvat Kwaliteit van Bestaan zowel de basiscondities van leven (zoals voedsel en veiligheid) als levensverrijkingen (zoals inclusieve, sociale, vrijetijds- en gemeenschapsactiviteiten). Iemands levenskwaliteit wordt vergroot als ze zelf participeren in beslissingen met betrekking tot hun leven en door hen volledig te integreren en te accepteren in de samenleving (van Loon, 2008). Een gevoel van verbondenheid en het hebben van betekenisvolle en ondersteunende relaties zijn eveneens belangrijke factoren (Schalock, Brown et al., 2002).

De Kwaliteit van Bestaan wordt het best omschreven als een combinatie van het objectief en het subjectief welbevinden. Twee personen kunnen immers, onder identieke omstandigheden, een andere beleving van hun Kwaliteit van Bestaan ondervinden. De objectieve benadering heeft betrekking op fysieke, materiële, psychische en sociale aspecten die objectief bepaald kunnen worden (Van Gennep, 1994). Men kan hierbij denken aan de gezondheid of aan het aantal vrienden dat een persoon heeft. Bij de subjectieve benadering gaat het om de persoonlijke waarneming, het eigen oordeel en de mate van tevredenheid over objectieve aspecten. Deze subjectieve aspecten kunnen het best gemeten worden aan de hand van zelfbeoordeling (Schalock, Keith, Verdugo, & Gomez, 2010).

2. TOEPASSING KWALITEIT VAN BESTAAN

21

Het denken over personen met een verstandelijke beperking werd sterk beïnvloed door het Quality-of-Life paradigma (Van Hove et al., 2010). Het concept QoL werd geïntroduceerd in de jaren ‘80 met als doel meer aandacht te vestigen op wat mensen waardevol vinden en willen nastreven in hun leven. Het werd toen geassocieerd met begrippen als tevredenheid, geluk, welzijn en kansen om tot persoonlijke groei te komen (Townsend, Pham, & Vassos, 2012). De laatste jaren evolueerde het begrip tot een kader voor het beoordelen en meten van de effectiviteit van de praktijk en voor het ontwikkelen en toetsen van nieuwe strategieën (Schalock, 2005; Schalock, Bonham, & Verdugo, 2008 in van Loon et al., 2010). Van Loon et al. (2010) stellen dat het concept momenteel veel aangehaald wordt om richting te geven aan de zorg aan personen met een verstandelijke beperking. Het bevorderen van de Kwaliteit van Bestaan wordt vandaag dan ook gezien als een belangrijke opdracht binnen de zorgsector.

Kwaliteit van Bestaan kan beschouwd worden als een ‘sensitizing concept’, dat de aandacht vestigt op wat wenselijk is vanuit het perspectief van de persoon met een verstandelijke beperking. Het meten van Kwaliteit van Bestaan heeft als doel de zaken die betekenisvol kunnen zijn in het leven van de betrokkenen te behouden en te optimaliseren (Schalock et al., 2002). Het concept wordt in die zin steeds meer gezien als een ‘social change agent’, gezien het ingezet kan worden als een belangrijke hefboom voor sociale verandering (Moonen & Pansaerts, 2009). Deze veranderingen kunnen plaatsvinden op het niveau van de persoon met verstandelijke beperkingen, de organisatie en het beleid van de hulpverlening en het sociaal beleid (Schalock, 2005).

Schalock en Verdugo (2002) zijn ervan overtuigd dat Kwaliteit van Bestaan mensen anders laat nadenken over personen met een verstandelijke beperking. Ondanks deze focus blijven kwaliteitsvolle integratie en participatie voor alle burgers een belangrijk streefdoel.

3. ONDERZOEK KWALITEIT VAN BESTAAN EN MUZIKALE ACTIVITEITEN

Er zijn reeds heel wat studies gepubliceerd betreffende Kwaliteit van Bestaan bij personen met een verstandelijke beperking (Balboni, Coscarelli, Giunti, & Schalock, 2013; Brown, Schalock & Brown, 2009; Buntix & Schalock, 2010; Chowdhurry & Benson, 2011; Decaesteker, 2016; Schalock et al., 2010; Verdugo & Schalock, 2009). Echter werd er weinig tot geen onderzoek gedaan naar de invloed van muzikale activiteiten op de Kwaliteit van Bestaan bij personen met een verstandelijke beperking. Dit kan mogelijks verklaard worden vanuit het gegeven dat er in de literatuur slecht minimale aandacht uitging naar het recreatieve gebruik van muziek bij personen met een verstandelijke beperking.

Fien De Clercq (2016) onderzocht in haar scriptie de invloed van kunst op de Kwaliteit van Bestaan bij personen met een beperking. Uit dit onderzoek bleek dat kunstbeleving voor deze personen van invloed kan zijn op alle acht domeinen van het model van Kwaliteit van Bestaan. Het onderzoek dat in mijn masterproef besproken wordt, kan in principe gezien worden als een vervolgstudie van het werk van De Clercq. Een verschil is echter dat er in mijn onderzoek slechts één vorm van kunstbeoefening (muziek) en één specifieke doelgroep (personen met een verstandelijke beperking) onderzocht worden. Ook in de methodologie zijn er enkele verschillen aan te merken wat betreft beide studies. In deze masterproef wordt nagegaan op welke manier muzikale activiteiten van invloed kunnen zijn op de Kwaliteit van Bestaan van personen met een verstandelijke beperking. Dit onderzoek tracht

22

geen evaluatie te geven van muzikale activiteiten, maar gaat na hoe het beleefd wordt door de personen zelf. Op deze manier wordt getracht de waardevolle aspecten van muzikale activiteiten te benadrukken en (opnieuw) aan het licht te brengen. In het volgende hoofdstuk wordt verder ingegaan op de methodologische aspecten van dit onderzoek.

HOOFDSTUK 2: METHODOLOGIE

23

Om de invloed van (muziek en) muzikale activiteiten op de Kwaliteit van Bestaan van personen met een verstandelijke beperking na te gaan, werd gebruik gemaakt van kwalitatieve onderzoeksmethoden. De dataverzameling gebeurde aan de hand van semi-gestructureerde interviews, vragenlijsten en participerende observatie. De data werden vervolgens geanalyseerd via een thematische analyse.

KWALITATIEF ONDERZOEK

Aangezien dit onderzoek peilt naar de beleving en ervaring van de respondenten, eerder dan naar cijfermatige informatie, wordt gebruik gemaakt van kwalitatief onderzoek. Kwalitatief onderzoek biedt namelijk de mogelijkheid om achterliggende gedachten en meningen te bevragen. Door gebruik te maken van kwalitatief onderzoek, is er ruimte om in te gaan op de antwoorden van de respondent en kan er bijkomende informatie verzameld worden (Howitt in Van Hove & Claes, 2010, p. 78; “Kwalitatief Onderzoek,” z.j.).

De doelstelling van het onderzoek is niet om tot een algemene theorie te komen over de waarde van muziek en muzikale activiteiten in het leven van personen met een verstandelijke beperking. Wel tracht het onderzoek bij te dragen tot een beter begrip van het thema. Gezien het onderzoek omschrijft welke betekenis muziek en muzikale activiteiten hebben en nagaat hoe de muzikanten het zelf beleven, gaat het om beschrijvend onderzoek.

Een typisch kenmerk van kwalitatief onderzoek is dat de onderzoekseenheden waargenomen en bevraagd worden in het veld waarin de eenheden aanwezig zijn. Het onderzoek moet bij voorkeur gebeuren in -voor de onderzoekseenheden- alledaagse omstandigheden. Inleving in het veld is namelijk belangrijk bij kwalitatief onderzoek. De onderzoeker moet zich met een open geest de ervaringswereld van de betrokkenen eigen maken (Billiet & Waege, 2012). Om een goed zicht te krijgen op het thema, werd in dit onderzoek gebruik gemaakt van verschillende methoden om data te verzamelen, namelijk: semi-gestructureerde interviews, vragenlijsten en participerende observatie. Het gebruiken van verschillende onderzoeksmethoden bevordert de validiteit van de onderzoeksuitkomsten. Deze werkwijze wordt methodetriangulatie genoemd (Baarda et al., 2013).

SELECTIEPROCEDURE

Voor dit onderzoek werden muzikanten met een verstandelijke beperking als informant gebruikt. De muzikanten spelen in een muziekgroep, band of orkest, die volledig of gedeeltelijk bestaat uit personen met een verstandelijke beperking. Sommige initiatieven kennen hun ontstaan binnen een voorziening voor hulpbehoevenden, andere zijn hiervan losgekoppeld. Belangrijk was dat het recreatieve en het ontspannende aspect van het samen musiceren centraal staat, eerder dan het therapeutische of educatieve aspect. Deze initiatieven kunnen allemaal gekaderd worden binnen de categorie ‘muzikale activiteiten’ van Schalkwijk (1988). De groep werd via participerende observatie geobserveerd. De interviews en vragenlijsten werden ingevuld door een aantal muzikanten met een verstandelijke beperking. Er werd hierbij geen onderscheid gemaakt tussen de verschillende gradaties van de beperking. Wel dienden ze over voldoende verbale vermogens te beschikken om aan het interview deel te nemen. Twee respondenten hadden bijkomstig ook een visuele beperking. De leeftijd en het geslacht van de muzikanten waren geen selectiecriterium.

24

Het vinden van respondenten was geen eenvoudige opdracht. Ik kon immers geen beroep doen op een toegankelijk steekproefkader of een publieke lijst van mogelijke deelnemers (Howitt in Van Hove & Claes, 2010, p.90). Muziekgroepen die bestaan uit personen met een verstandelijke beperking, zijn immers (nog) niet zo bekend. Ik ging op zoek in de literatuur, zocht op internet via de zoekmachine google en stuurde per mail een introductiebrief (brief tot medewerking) naar verschillende muziekcentra en organisaties met de vraag of ze weet hadden van initiatieven die aan de criteria voldeden (zie bijlage 2). Aan de hand van deze zoektocht werd informatie verzameld over een twaalftal muziekgroepen. Via mail en/of telefonisch werd contact opgenomen met de muziekbegeleider van deze initiatieven en werd er vervolgens een uitgebreide uitleg over het onderzoek gegeven. Zeven van hen waren bereid om mee te werken. Bij zes van de zeven groepen werd samen met de muziekbegeleider een datum en plaats voor het onderzoek afgesproken. Ik bezocht deze muziekgroepen tijdens een repetitie of een optreden, waar ik data verzamelde via participerende observatie en semi-gestructureerde interviews. Één orkest, Poco a poco, wilde wel meewerken, maar dan liever aan de hand van een vragenlijst dat samen met de individuele begeleider kon ingevuld worden door de muzikanten (zie bijlage 5). In totaal namen twaalf muzikanten deel, waarvan tien respondenten een interview aflegden en twee een vragenlijst invulden. In tabel 2 wordt een overzicht gegeven van de verschillende deelnemers en hun muziekgroep. De groepen die meewerkten worden uitgebreid beschreven in bijlage 18. Hierbij dient opgemerkt te worden dat er nog initiatieven9 bestaan die aan de criteria voldeden, maar de bereikbaarheid, tijd en non-respons maakte het moeilijk om deze initiatieven (en diens muzikanten) alsnog op te nemen in het onderzoek. Bovendien is een groot aantal participanten bij kwalitatief onderzoek minder van belang dan bij kwantitatief onderzoek (Glesne in Van Hove & Claes, 2011, p.20).

Tabel 2: Onderzoeksgegevens van de deelnemers

Respondent Muziekgroep Leeftijd Geslacht

Methode

Respondent 1 Il Sogno >30 Man Interview

Respondent 2 Il Sogno >30 Man Interview

Respondent 3 Briezz = 30 Man Interview

Respondent 4 Wild Classical Music Ensemble =30 Man Interview

Respondent 5 De Witte Wolven >30 Man Interview

Respondent 6 De Witte Wolven <30 Man Interview

Respondent 7 Tutti Colori >30 Man Interview

Respondent 8 Tutti Colori >30 Man Interview

Respondent 9 Tutti Colori >30 Vrouw Interview

Respondent 10 Funny Key >30 Vrouw Interview

Respondent 11 Poco a poco >30 Vrouw Vragenlijst

Respondent 12 Poco a poco >30 Vrouw Vragenlijst

8 Deze beschrijvingen werden terug gestuurd naar de muziekbegeleiders van de betrokken groepen, met de vraag of ze akkoord waren en eventueel nog iets wilden aanpassen of toevoegen. 9 Bijvoorbeeld: ‘het Inclusief Koor’, ‘het Bloemetjeskoor’, ‘de Gypsies’ en ‘the Ups and Downs’.

25

De steekproef gebeurde aldus aan de hand van een convenience sampling, waarbij participanten gekozen worden op basis van hun beschikbaarheid (Polit & Beck, 2010). Bijgevolg gebeurde de steekproef niet op basis van toeval, waardoor niet alle muzikanten die aan de criteria voldoen evenveel kans hadden om geïncludeerd te worden in dit onderzoek. Gezien het verloop van de datacollectie, was het echter moeilijk om dit op een andere manier te doen. Het is daarom mogelijk dat de steekproef niet volledig overeenstemt met de gehele populatie. Aangezien het onderzoek niet als doel heeft generaliseerbare uitspraken te doen, heeft dit geen nadelige gevolgen voor de resultaten van het onderzoek.

Bij alle respondenten die deelnamen aan een interview of een vragenlijst invulden, werd het onderzoek vooraf uitgelegd en werd er, zonder verplichting, gevraagd om een informed consent te ondertekenen (zie bijlage 3). Hierin werd bevestigd dat ze vrijwillig deel namen aan het onderzoek en toestemming gaven om het interview auditief op te laten nemen. Daarnaast werd ook het vertrouwelijke karakter van het onderzoek benadrukt, alsook de anonimiteit van de deelnemers. De namen van de respondenten worden dus niet vermeld in het gehele onderzoek.

DATAVERZAMELING

SEMI-GESTRUCTUREERDE INTERVIEWS

Zoals hierboven vermeld, werden 10 muzikanten bevraagd door middel van een semi-gestructureerd interview. Deze methode maakt het mogelijk een gedetailleerd beeld te verkrijgen van de belevingen en de percepties van de respondenten omtrent specifieke onderwerpen, zijnde muziek en Kwaliteit van Bestaan. Dit is onder meer mogelijk door de flexibiliteit en vrijheid die zowel interviewer als respondent hierbij aangeboden krijgen. In tegenstelling tot een gestructureerd interview, liggen de vragen bij een semi-gestructureerd interview op voorhand niet volledig vast. Er worden vooraf wel enkele onderwerpen voorop gesteld die besproken kunnen worden, wat doorgaans de interviewleidraad wordt genoemd. Het geeft de interviewer de vrijheid om bijkomende vragen te stellen en om de formulering aan te passen naar gelang de situatie of het begripsniveau van de respondent. Bij een semi-gestructureerd interview is er bovendien ruimte voor de respondent om datgene in te brengen wat hij zelf relevant vindt. Zo kan de geïnterviewde bijvoorbeeld een nieuw thema introduceren waar de onderzoeker oorspronkelijk niet aan gedacht had. De respondent wordt beschouwd als expert van zijn eigen situatie en krijgt de kans zijn verhaal naar voor te brengen (Smith, 1995). Op deze manier zal de onderzoeker meer te weten komen over de beleving van de respondent en over rijkere data beschikken (Baarda, de Goede, & Teunissen, 2009). Om deze redenen lijkt een semi-gestructureerd interview een goede manier om data te verzamelen in het kader van dit onderzoek.

Er zijn reeds verschillende methoden ontwikkeld om de Kwaliteit van Bestaan van mensen met een verstandelijke beperking in beeld te brengen (waaronder de Quality of Life Questionnaire van Schalock & Keith, 1993; Quality of Life Instrument Package van Raphael, Brown, & Renwick, 1999; Comprehensive Quality of Life Scale – Intellectual/Cognitive Disability van Cummins, 1997). Echter zijn deze bestaande instrumenten niet van toepassing op het thema muziek, waardoor ze ook niet geschikt zijn om de invloed van muzikale activiteiten te meten. Om deze redenen stelde ik eigenhandig een semi-gestructureerd interview op, bestaande uit enkele richtvragen (zie bijlage 4).

26

Voor het interview werd zo veel mogelijk informatie verzameld over de groep. Naargelang deze informatie werd de vragenlijst aangepast. In de loop van het onderzoek werden de vragen ook wat bijgesteld. Daarnaast werden er, afhankelijk van het verloop van het gesprek en van de cognitieve vermogens van de respondent, vragen toegevoegd, vereenvoudigd of weggelaten. De eerste vragen zijn voornamelijk brede vragen over muziek en over de groep, om de muzikanten vertrouwd te maken met het interview en hen gerust te stellen. De volgende vragen zijn specifieker en peilen naar de ervaringen van de respondenten. Deze vragen zijn gedeeltelijk gebaseerd op het Kwaliteit van Bestaan-construct van Schalock en Verdugo (2002) (zie conceptueel kader, p. 20). De laatste vragen werden opgesteld ter afsluiting van het gesprek. Op het einde van het interview werd steeds gevraagd of de participant zelf nog iets wilde vertellen over muziek of over de groep. Op deze manier probeerde ik te vermijden dat zaken die de participanten nog wilden aanhalen, niet aan bod zouden komen.

Alle interviews werden auditief opgenomen. Een volledige registratie van de conversatie is immers belangrijk voor de betrouwbaarheid en voor de analyse van het onderzoek. Bovendien maakt dit het interviewen makkelijker, gezien een vlotter gesprek mogelijk wordt. De interviewer heeft immers meer kans om zich te concentreren op het gesprek en het stellen van vragen, gezien er niet constant genoteerd hoeft te worden (Billiet & Waege, 2012). Aan het begin van het interview werd hier steeds toestemming voor gevraagd en alle respondenten stemden hiermee in.

HET INTERVIEWEN VAN PERSONEN MET EEN VERSTANDELIJKE BEPERKING

Onder het motto “nothing about us, without us” (Charlton, 1998), staat de beleving en de houding van de personen met een verstandelijke beperking centraal in dit onderzoek. De beleving van deze personen vormden de belangrijkste bron van informatie en er werd aldus getracht zo veel mogelijk informatie van de personen zelf te verkrijgen. Deze aanpak kan gesitueerd worden binnen de emancipatorische benadering, die ervan uitgaat dat personen met een verstandelijke beperking meer controle over hun eigen leven moeten hebben. In deze benadering worden personen met een verstandelijke beperking niet louter beschouwd als ‘object’ van onderzoek, maar wel als betrouwbare informanten met betrekking tot onderwerpen die hen aanbelangen (Van Hove, 1999).

Om suggestieve vragen te vermijden, werd getracht om open vragen te stellen. Echter werd ervaren dat dit niet altijd even makkelijk is bij deze doelgroep. Daarom werden er soms meer concrete vragen gesteld. Het volgende citaat van Booth en Booth (1996, p.22) maakt duidelijke dat zij hetzelfde ervoeren: “The lack of responsiveness to open-ended questioning by informants with learning difficulties usually requires the researcher to adopt a more direct style of interviewing”.

Tijdens een aantal interviews werden een aantal barrières ervaren. Zo waren sommige respondenten moeilijk te verstaan of kwam het gesprek moeilijk op gang. Een aantal waren wat zenuwachtig voor het interview of reageerden kort of sociaal wenselijk. Verder kwam het ook voor dat er werd afgeweken van het onderwerp of dat de vraag niet goed begrepen werd. In de literatuur blijkt eveneens dat personen met een verstandelijke beperking soms sociaal wenselijk antwoorden en dat vragen niet altijd even goed begrepen worden (Morisse, vandevelde, & Došen, 2014). Deze moeilijkheden werden deels gecompenseerd door gebruik te maken van participerende observatie. Daarnaast werd getracht een zo duidelijk en concreet mogelijk taalgebruik te hanteren. Bij heel wat participanten werden er echter geen problemen ervaren.

27

De interviews kunnen opgedeeld worden in drie categorieën: 1) de interviews die rijk waren aan informatie, 2) interviews met bruikbare informatie en 3) interviews zonder of met weinig bruikbare informatie. De laatste categorie van interviews werd niet opgenomen in het onderzoek, gezien ze door het gebrek aan informatie geen meerwaarde vormden. De eerste twee categorieën tellen samen tien interviews.

Booth en Booth (1996) stellen dat het belangrijk is om stil te staan bij de beperkingen van de interviewer zelf, in plaats van bij deze van de persoon met een verstandelijke beperking. Zo moet je als interviewer stiltes durven toelaten en interpreteren, moet je kunnen omgaan met de korte antwoorden van de respondent en moet getracht worden om de belevingswereld van de persoon met een verstandelijke beperking te verkennen. Tijd nemen om de personen te leren kennen, een empathische, luisterende en observerende houding aannemen waren hierbij essentieel.

VRAGENLIJST

Op vraag van de dirigent van het orkest Poco a poco werd een vragenlijst opgesteld,dat bestaat uit drie delen: 1) uitleg over het onderzoek en over de vragenlijst, 2) een informed consent en 3) de vragenlijst (zie bijlage 5). Met behulp van hun individuele begeleider, werden de vragenlijsten vervolgens door twee muzikanten ingevuld en terug gestuurd. Het eerste deel van de vragenlijst gaat vooral over de persoon zelf, terwijl het tweede deel meer over het orkest handelt. Het daarop volgende deel gaat over muziek en de invloed daarvan op de Kwaliteit van Bestaan van de muzikant. Er wordt afgesloten met een vraag voor de begeleider over diens algemene indrukken tijdens het interview. Deze vragenlijsten werden eveneens opgenomen in de thematische analyse.

Een voordeel van vragenlijsten is dat de respondenten rustig kunnen nadenken over de vragen vooraleer er een antwoord geven wordt (Billiet & Waege, 2012). Verder was deze manier ook voordelig op vlak van bereikbaarheid. Door de vragenlijsten te versturen via email, hoeft de onderzoeker zich niet naar een bepaalde plaats te begeven, wat kosten en tijd spaart. Een ander voordeel is dat de respondenten hulp kregen van hun individuele begeleider, die hen doorgaans goed kent en vervolgens ook weet hoe bepaalde zaken het beste aangebracht worden.

PARTICIPERENDE OBSERVATIE

Bij participerende observatie is de onderzoeker op één of andere manier aanwezig in het onderzoeksveld. De onderzoeker neemt deel aan de activiteiten van de leden van de betrokken doelgroep en bestudeert de sociale interacties en gedragingen op een zo natuurlijk mogelijke manier. Het doel van de onderzoeker is om de werking van een natuurlijk voorkomende groep beter te begrijpen (Howitt in Van Hove & Claes, 2010, pp. 131-154). Participerende observatie wordt vaak gebruikt bij kwalitatief onderzoek, aangezien het als doel heeft om uitgebreide, diepgaande en rijke informatie te verzamelen. De voornaamste focus is het perspectief van de leden van de groep die bestudeerd wordt. Participerende observatie maakt het op deze manier mogelijk om dichter bij de ervaringen en belevingen van de leden te komen (Howitt in Van Hove & Claes, 2010, pp. 131-154). Ook Eggermont (1999) stelt dat deze methode een unieke manier is om toe te treden tot de belevingswereld van de participanten.

28

Doordat ik zes van de zeven muziekgroepen zelf bezocht heb, zijnde tijdens een repetitie of tijdens een optreden, kreeg ik de kans de personen te leren kennen in hun ware ‘habitat’ als muzikant. Ik nam altijd voldoende tijd voor het onderzoek en participeerde in het onderzoeksveld, waardoor ik de tijd en ruimte had om de muzikanten beter te leren kennen. Soms aten we samen, soms speelde ik zelf mee tijdens de repetitie en bij een groep mocht ik tijdens de pauze van hun optreden mee backstage. Door deze processen kreeg ik de kans om meer te weten te komen over de projecten en de beleving ervan door de muzikanten. Zo observeerde ik de manier van werken en de interacties en gedragingen van de mensen. Verder voerde ik ook spontane gesprekken met de muzikanten, muziekbegeleiders, vrijwilligers, ouders… Ik probeerde tijdens deze observaties onbevooroordeeld te zijn en open te staan voor de zaken die betekenisvol kunnen zijn in de groep. Ondanks het feit dat ik de muzikanten maar eenmalig zag, probeerde ik in de mate van het mogelijke een vertrouwensband met hen aan te gaan. Dit had als gevolg dat de muzikanten me al beter kenden, wat voor een gevoel van veiligheid zorgde tijdens de interviews.

Participerende observatie kan de onderzoeker een relatief volledig beeld geven van waarop het verdere onderzoek kan worden gebaseerd. Zo kan het een beter zicht geven op wat er in de vragenlijst of in het interview moet worden opgenomen. Het kan gezien worden als een manier om ervoor te zorgen dat de onderzoeker de juiste vragen kan stellen die relevant zijn voor de deelnemers van het onderzoek (Howitt in Van Hove & Claes, 2010, pp. 131-154). Ik gebruikte deze methode dan ook niet om gegevens te verzamelen om in het onderzoek te verwerken, maar wel om een zo volledig mogelijk beeld te krijgen over het thema. Aan de hand van de observaties en in overleg met de muziekbegeleiders en de muzikanten, werd er nagegaan welke personen het meest geschikt leken voor een interview. Dit waren meestal de personen die zich verbaal goed tot uiting konden brengen. De tendens dat we vooral samenwerken met personen met een verstandelijke beperking die voldoende communicatieve vaardigheden hebben, wordt ook beschreven in de literatuur (Van Hove, 1999). Verder kwam ik via participerende observatie meer te weten over de aspecten waar ik rekening mee diende te houden tijdens de interviews met de muzikanten. Tijdens de interviews werd samen met de muzikanten op zoek gegaan naar hun eigen invulling van deze aspecten en was er voldoende ruimte voor de respondenten om zelf nieuwe zaken in te brengen.

Belangrijk bij participerende observatie is dat de onderzoeker zijn rol goed bepaalt, waardoor hij op een natuurlijke en geloofwaardige wijze in het veld aanwezig is. Alle participanten waren op de hoogte van het onderzoek en de bedoeling ervan, alsook van mijn rol als onderzoeker. Gezien de participanten wisten dat ze onderzocht werden en ik mij bekend maakte als onderzoeker, gaat het hier over een open observatie (Howitt in Van Hove & Claes, 2010, pp. 131-154). Als onderzoeker heb ik de situatie niet gemanipuleerd voor onderzoeksdoeleinden, gezien de situatie verliep zoals ze zou lopen zonder onderzoeker. Dit non-interventionisme wordt door Adler en Adler (1998) beschreven als noodzakelijk in de context van observatie.

Gezien sommige muzikanten door hun verstandelijke beperking verbaal niet zo sterk waren, vormde deze methode zeker een meerwaarde voor dit onderzoek. Zo waren er bijvoorbeeld verschillende muzikanten die verbaal niet zo sterk waren, maar op een non-verbale manier heel veel meedeelden. Daarnaast vertelden sommige respondenten me veel meer tijdens een ‘spontaan gesprek’ dan tijdens een ‘formeel interview’. Op deze manier kon ook veel informatie verzameld worden over de beleving van de muzikanten.

29

Na elke repetitie of optreden, werden de bedenkingen, gedachten en gevoelens van de onderzoeker neergeschreven in een logboek. Op deze manier probeerde ik te reflecteren en mij bewust te worden van mijn eigen subjectiviteit als onderzoeker. Bij participerende observatie is er namelijk altijd sprake van enige subjectiviteit, gezien de onderzoeker fungeert als onderzoeksinstrument. Volgens Ghesquière en Staessens (1999) wordt dit, door het reflecteren en neerschrijven van deze gedachten en gevoelens, een ‘gecontroleerde en geëxpliciteerde subjectiviteit’. Het nemen van notities kan dus gezien worden als een reflectieproces. Door na te denken over wat waargenomen is, beginnen de belangrijkste kenmerken van de context zichtbaar te worden voor de onderzoeker (Howitt in Van Hove & Claes, 2010, pp. 131-154).

Participerende observatie kan op verschillende manieren gecombineerd worden met andere methoden, zoals semi-gestructureerde interviews, maar ook met niet-wetenschappelijk materiaal, waaronder persoonlijke documenten zoals foto’s. Ze kunnen gezien worden als bronnen die vergeleken kunnen worden met de directe ervaringen van de onderzoeker (Howitt in Van Hove & Claes, 2010, pp. 131-154). Vermits toestemming van de muzikanten en de muziekbegeleider, werden er ook geregeld foto’s getrokken tijdens de observatie. Soms werd er ook een CD van de groep verkocht of cadeau gedaan aan de onderzoeker.

ANALYSE

THEMATISCHE ANALYSE

De interviews en vragenlijsten werden geanalyseerd aan de hand van een thematische analyse. Dit is een beschrijvende methode bij kwalitatief onderzoek, die het mogelijk maakt om thema’s binnen de data te identificeren, analyseren en rapporteren. Bij deze methode worden op een inductieve manier (dus vanuit het verzamelde materiaal) bepaalde thema’s gevormd (Braun & Clarke, 2006). Eerder dan een gedetailleerde interpretatie van de gegevens, is het een methode om tot een brede omschrijving van de verkregen data te komen (Howitt in Van Hove & Claes, 2010, pp. 180-201).

Voor zowel de onderzoeker als voor de lezer van de onderzoeksresultaten is thematische analyse een toegankelijke vorm van kwalitatieve data-analyse. Voor de onderzoeker is het een gebruiksvriendelijke techniek die beperkte eisen stelt. Doordat thematische analyse een beschrijvende methode is en er geen sprake is van een complexe, theoretische benadering van de data, zijn de resultaten toegankelijk voor een breed publiek (Howitt in Van Hove & Claes, 2010, pp. 180-201). Deze voordelen motiveren de keuze voor deze dataverwerkingsmethode.

Volgens Braun en Clarke (2006) kunnen er zes fasen onderscheiden worden bij een thematische analyse (zie figuur 1). De eerste fase bestaat uit het transcriberen van en het vertrouwd worden met de data. In deze fase werden alle interviews en vragenlijsten getranscribeerd, verzameld, gelezen en herlezen, met als uiteindelijk doel bepaalde thema’s rond muziek en muzikale activiteiten te vinden. In de tweede fase van de analyse vindt het genereren van de initiële codes plaats. Tijdens deze fase werd aan ieder fragment van de data een code toegevoegd. Deze code vormde nog geen algemeen thema, maar vatte kort samen waarover het fragment ging. In de derde fase wordt onderzocht hoe de codes omgezet kunnen worden in thema’s. In de vierde fase worden deze thema’s vervolgens herzien en gecontroleerd aan de hand van de originele data. De vijfde fase heeft als doel de gevonden thema’s te benoemen en te definiëren. Belangrijk hierbij is dat elk thema duidelijk te

30

onderscheiden is van de andere thema’s. In deze fase werden de gevonden thema’s eveneens geabstraheerd aan de hand van het Kwaliteit van Bestaan-construct van Schalock en Verdugo (2002) . De acht domeinen van het model vormden hierbij de rode draad. In de laatste fase gebeurt ten slotte de rapportering van de resultaten.

Ondanks deze onderverdeling in verschillende fasen, is een thematische analyse geen lineair, maar wel een zich herhalend (recursief) proces, waarbij voortdurend heen en weer wordt gegaan doorheen de verschillende fasen.

Figuur 1: Braun en Clarke’s model van thematische analyse (Van Hove & Claes, 2011, p.186).

Het doel van een thematische analyse is niet om tot een algemene theorie te komen, hoewel het een eerste stap kan zijn in die richting. Dit heeft geen nadelige gevolgen voor mijn onderzoek, gezien het niet als doel heeft om tot een generaliseerbare theorie te komen over (muziek en) muzikale activiteiten bij personen met een verstandelijke beperking. Het onderzoek heeft wel tot doel om tot een beter begrip te komen van dit onderwerp.

31

HOOFDSTUK 3: DATA-ANALYSE

De gevonden hoofdthema’s en subthema’s uit de thematische analyse werden gelinkt aan de domeinen van het reeds besproken conceptueel model van Kwaliteit van Bestaan. Deze domeinen kunnen gezien worden als hogere orde thema’s. Tabel 3 geeft een overzicht van de clustering in thema’s. Deze clustering wordt hieronder verder besproken en verhelderd aan de hand van citaten.

Tabel 3: Clustering thema'sHogere orde thema’s Hoofdthema’s Subthema’s Persoonlijke ontwikkeling

Persoonlijke relaties

Emotioneel welbevinden

Zelfbepaling

Fysiek welbevinden

Materieel welbevinden

Sociale inclusie

Rechten

-Passie-Engagement-Opleiding-Zelfcompetentie- Succeservaringen - Trots

-Belang groep(sgevoel)-Vriendschappen-Loyaliteit t.a.v. de groep-Belang van begeleiders en vrijwilligers

-Sociale interacties

-Emotionele expressie

-Voldoening

-Zelfbeeld-Positieve verwachtingen toekomst

- Maken van keuzes

- Zelfstandigheid

- Gezondheid

- Vrijetijdsbesteding/hobby-Activiteiten

- Bezittingen- Geen financiering

- Sociale erkenning- Maatschappelijke beeldvorming

- Gelijke behandeling

> Ontvangen ondersteuning> Relaties> Als drijfveer> Met bekenden> Met publiek

> Gevoelens uiten> Uitlaatklep> Voldoening uit muziek> Voldoening uit muzikale activiteiten

> Keuze in groep gaan> Keuze instrument

> Lichamelijke gezondheid> Mentale gezondheid

> Sociale activiteiten groep> Optreden geven

32

DOMEIN 1: PERSOONLIJKE ONTWIKKELING

PASSIE

Wat zowat bij elke respondent duidelijk naar voor kwam, was hun uitgesproken passie voor muziek. Dit komt tot uiting in volgende citaten:

Respondent 1: “Wel, heel veel. Ik doe het heel graag. Ik luister ook heel graag naar muziek. Altijd luisteren, horen, zien…” [Op de vraag wat muziek voor hem betekent]

Respondent 2: “Muziek, dat is mijn leven.”

Respondent 2: “Ik hou van muziek.”

Respondent 2: “Muziek, dat is mijn passie. Daar blijven we voor gaan hé. Elke kans dat we hebben: in de seizoenen muziek, in het werk muziek, alles. Waar ik voor ga, dat is muziek. Overal is er muziek.”

Respondent 3: “Dat is vooral mijn passie. Ik leef mij erin uit.”

Respondent 3: “Muziek moet blijven in de wereld.”

Respondent 4: “… Dat ik heel blij ben met wat ik nu doe en dat ik van mijn passie, mijn droom heb kunnen verwezenlijken.”

Respondent 4: “Muziek is mijn leven.”

Respondent 5: “Ik vind alles leuk aan muziek!”

Respondent 11: “Muziek is mijn leven: ik zing in een koor, volg gitaarles, bij muzieklabo inclusief doe ik nog verschillende andere instrumenten. Ik ga graag naar concerten, fuiven en zo.”

Respondent 11: “Alles” [Op de vraag wat muziek voor haar betekent]

Als je hen bijgevolg vraagt wat ze zouden doen moest er geen muziek meer bestaan, wordt er als volgt geantwoord:

Respondent 2: “Zonder muziek… Dan zou ik wenen, echt waar! Bij mij is dat zo, als er geen muziek is… Dat is spijtig.”

Respondent 3: “Ik zou daar heel ongelukkig van worden.”

Respondent 4: “Geen muziek meer? Het zou nog een triestige wereld worden...”

33

Respondent 7: “Ik zou dat wel een beetje jammer vinden.”

Respondent 11: “Zoeken tot ik ze gevonden heb.”

Respondent 12: “Dan zou het maar saai zijn.”

ENGAGEMENT

Muziek is belangrijk voor hen. Dit vertaalt zich in motivatie, gedrevenheid en toewijding. Volgende citaten geven blijk van dit engagement:

Respondent 2: “Ik ga er echt voor.”

Respondent 3: “Ik wil er gewoon echt voor gaan!”

Respondent 3: “[…] Erwin [de muziekbegeleider] wilde een hele goeie accordeonist in zijn groep en ik ben daar volledig voor gegaan.”

Dit engagement kan ook gecategoriseerd worden binnen het domein ‘Zelfbepaling’, gezien muziek voor hen een persoonlijk doel vormt, waar ze zich voor willen inzetten.

OPLEIDING

Verschillende muzikanten deelden mee hoe ze muziek leerden. Dit gebeurde voornamelijk op een informele manier (dus niet via de muziekschool). In de meeste gevallen leerde de muziekbegeleider van de groep het hen aan. Respondent 6 leerde muziek van een persoon buiten de groep.

Respondent 1: “Ik speel normaal accordeon, piano, keyboard en klokkenspel. Vier instrumenten speel ik. En heel vroeger heeft Rik [de muziekbegeleider] mij dat aangeleerd. Ik kan ook noten lezen.”

Respondent 2: “Ja, zij [de muziekbegeleiders] hebben mij dat [muziek] geleerd.”

Respondent 3: “Wij leren spelen op toonaarden met het orkest... […] We leerden toonaarden onderzoeken, zoals bij welke toonaarden we een mooie melodie kunnen uitbrengen.”

Respondent 6: “Sede heeft mij dat geleerd. Hij is van Senegal en is mijn djembé leerkracht.”

Respondent 7: “Zij [de muziekbegeleiders] hebben ons dat geleerd.”

Respondent 9: “Daarvoor [voor ze bij de groep zat] kon ik nog niet echt muziek spelen, maar ik heb dat hier geleerd.”

Respondent 10: “Tim [de muziekbegeleider] helpt mij veel. Tim leert mij vooral veel zang.”

34

ZELFCOMPETENTIE

De volgende uitspraken tonen aan dat de respondenten inzicht hebben in hun muzikale competentie.

Respondent 1: “Ja, ik hoor gewoon heel goed.”

Respondent 4: “Het zit wel wat in me.”

Respondent 6: “Ik ben niet zenuwachtig. Ik weet dat het goed zal zijn.”

Respondent 11: “Ik voel het ritme ook goed aan.”

SUCCESERVARINGEN

Door samen te musiceren en naar buiten te komen met hun muzikale prestaties beleefden de muzikanten reeds heel wat succesvolle ervaringen. De volgende citaten geven hier een beeld van.

Respondent 2: “Twee jaar geleden ben ik begonnen in Il Sogno […]. En in deze twee jaar hebben wij heel veel succes gehad.”

Respondent 3: “Ik ben ongelofelijk verschoten dat wij [de band] zoveel vooruitgang hebben geboekt in tien jaar tijd… Het eerste jaar was elkaar aftasten en dan waren we vertrokken. Dat doet onze dirigent heel veel deugd… Dat doet iedereen veel deugd.”

Respondent 3: “[…] We vertrokken samen met de scouts op reis naar Engeland en toen heb ik een optreden gedaan. Iedereen zat op de grond en opeens begonnen die te juichen… Heel de tent stond bijna op ontploffen! […] Op dat moment moest ik wel even bekomen, want ik was zelf ook heel emotioneel. En iedereen begon dan dat nummer in het Frans te zingen. Ik had minutenlang applaus! Zeven minuten lang, echt waar! Heel trots, heel fier, heel…”

Respondent 9: “De eerste keer waren we de derde [op Songfest10] . En de tweede keer waren we tweedes. En de derde keer hadden we bijna de eerste prijs (lacht)! Dan mochten we bijna met de vlieger weg!”

Respondent 10: “We hebben al meegedaan aan Eurosong, dat was ook een spektakel! […] En we zijn ook op televisie gekomen.”

Respondent 12: “Het leukste was om op te treden in de Roma in Antwerpen. Het was een volle, uitverkochte zaal. Iedereen zong mee ‘ik wil deze nacht in de straten verdwalen’ en zwaaiden met lichtjes. Ik kreeg kippenvel.”

Dit thema past ook bij het domein ‘Emotioneel welbevinden’, gezien deze succeservaringen ook beschouwd kunnen worden als positieve ervaringen die van invloed zijn op hun emotioneel welbevinden.

10 Songfest is het tweejaarlijks songfestival voor personen met een beperking. Inmiddels bestaat deze wedstrijd niet meer.

35

TROTS

De respondenten geven aan heel trots te zijn op deze prestaties en verworven competenties.

Respondent 2: “Dat is een droom, dat ik op een podium sta voor een publiek. Dat is echt een droom waard.”

Respondent 3: “Ik voel mij meestal heel goed… […] Heel trots, heel fier, heel…” [over het gevoel dat hij heeft na een optreden]

Respondent 11: “Superblij en bijzonder fier.”

Respondent 12: “Ik voel me zeer fier.”

DOMEIN 2: PERSOONLIJKE RELATIES

BELANG GROEP(SGEVOEL)

Verschillende respondenten geven uitdrukkelijk blijk van de waarde dat ze aan hun groep hechten. Heel wat muzikanten vermelden dat ze een goede groep vormen en dat ze het niet meer zouden kunnen missen.

Respondent 1: “Ja, de groep is voor mij wel belangrijk, maar eigenlijk voor iedereen.”

Respondent 2: “Ja, een team waard!”

Respondent 2: “En ook Il Sogno dat blijft bestaan. En een droom, dat is ook Il Sogno.”

Respondent 4: “Voor mij betekent dat [de groep] heel veel. […] Ja, ik moet zeggen: ik zou het nu al niet meer kunnen missen.”

Respondent 4: “We zijn ook gewoon een echte groep. Altijd als we een optreden doen is het heel leuk en na het optreden, naar het hotel, dan is het dan in de camionette een beetje zotjes doen en een beetje…ja…”

Respondent 7: “Het is een goei groepke.”

Respondent 10: “Ja, de sfeer [van de groep] gewoon hé.”

Respondent 12: “Ik speel al 24 jaar mee in Poco a poco en doe dit graag. Ik zou het niet meer kunnen missen.”

36

VRIENDSCHAPPEN

Een sterke groep vormen is natuurlijk een goede basis voor het vormen van vriendschappen. Verschillende respondenten gaven dan ook aan dat ze vrienden gemaakt hebben in de groep.

Respondent 1: “Wij zijn goede vrienden. En goede zangers!”

Respondent 2: “Iemand gaat weg uit Il Sogno. Hij gaat de groep verlaten. Dat pakt mij zo wel.”

Respondent 2: “Ja, vooral met Mathieu en Martin en die nieuwe gast. Wij zijn echt goede vrienden!”

Respondent 3: “ja, wij tappen ook moppen en zo, onder de mannen…”

Respondent 6: “Wij zijn allemaal vrienden van elkaar.”

Respondent 9: “Wij komen wel goed overeen.”

Respondent 12: “Het zijn mijn vrienden geworden (vooral mijn meter en mentor).”

LOYALITEIT TEN AANZIEN VAN DE GROEP

De volgende uitspraken tonen aan dat de sommige respondenten een sterk gevoel van loyaliteit hebben ten aanzien van hun groep. Ze willen de groep niet in de steek laten en vinden het erg als ze eens niet kunnen komen.

Respondent 1: “Ik zal nooit zeggen tegen Rik of Ines [de muziekbegeleiders] dat ik ga stoppen, nee dat niet. Ze zouden mij niet kunnen missen want andere mensen kunnen niet op de accordeon spelen. Ze hebben mij nodig.”

Respondent 1: “Ik ga nooit zeggen: Rik, het spijt me, ik ga ermee stoppen. Ze willen niet dat ik vertrek.”

Respondent 2: “Als ik ziek zou vallen, dat zou erg zijn voor Il Sogno. Ik moet echt erbij zijn!”

Begeleider respondent 12: “Als ze een keer niet kan komen [naar een repetitie] is dit een drama.”

Dit kan ook onder het onderdeel ‘zelfbepaling’ gecategoriseerd worden, aangezien de loyaliteit en het belang dat ze aan de groep hechten beschouwd kan worden als een persoonlijke waarde.

37

BELANG VAN BEGELEIDERS EN VRIJWILLIGERS

Een aantal respondenten gaven aan dat ze dankbaar zijn voor de steun van de (muziek)begeleiders en vrijwilligers. Ook de relaties met de muziekbegeleiders en de vrijwilligers is voor de muzikanten van groot belang.

Ontvangen ondersteuning

Respondent 4: “Ja, en ook als er discussies zijn, want die zijn er soms, dan kunnen de vrijwilligers erop inspelen en nemen ze de gasten eventjes apart.[…] Moesten we de vrijwilligers niet hebben, dan mogen we stoppen.”

Respondent 4: “Ja, en ook gelukkig dat de ouders er zijn. De ouders staan er 100 procent achter. […] Maar zonder de feedback van iedereen gaat het niet. Mijn begeleidster Elsie staat er gewoon volledig achter.[…] En bij moeilijke momenten voert Evita [een vrijwilliger] gesprekjes. Die kan echt mensen tot rust brengen… En eens een massage of zo komen doen… Ze is lief.”

Respondent 10: “Het is eigenlijk een beetje dankzij hem [de muziekbegeleider] hé.” [over het bestaan van de groep].

Relaties

Vragenlijst: Wat zou je doen mocht je geen muziek meer hebben?Respondent 12: Dat zou het maar saai zijn. En dan zou ik Maaike niet meer zien.

Begeleider respondent 12: “Haar relatie met de dirigent Maaike is ook heel belangrijk.”

Respondent 11: “Ook mijn meter heeft een bijzonder plaatsje bij mij gekregen.”

SOCIALE INTERACTIES

Verschillende respondenten deelden mee dat ze de sociale interacties dat muzikale activiteiten met zich meebrengen waarderen. Het sociaal aspect is dan ook een belangrijke drijfveer. Ook de interacties met het publiek worden op prijs gesteld door de respondenten. Daarnaast leerden een aantal respondenten ook bekende muzikanten kennen of deelden ze samen een podium.

Sociale interacties als drijfveer

Respondent 1: “Dat ik mensen zie.” [antwoord op de vraag: wat vind je zo speciaal aan muziek?]

Respondent 2: “Blije mensen zien…”

Respondent 11: “Ik heb er zoveel leuke mensen leren kennen, een verrijking voor mij.”

38

Sociale interacties met bekende muzikanten

Respondent 1: “Ik heb andere mensen leren kennen van Yevgueni, JackoBond, Sabien Tiels, Wannes Cappelle, Willem Vermandere, Raymond van het Groenewoud, Johan Verminne…”

Respondent 3: “Ja, ik heb al met Guido Belcanto gespeeld… Met verschillende accordeonisten… Zo leuk!”

Respondent 11: “Ik heb een liedje mee mogen zingen met het optreden van Barbara Dex bij ons bij K.V.G. in Zoersel.”

Sociale interacties met het publiek

Respondent 4: “Het publiek leeft ook mee. Er is bijvoorbeeld ook een liedje waar ik niet op mijn sampler speel, maar waarin ik zo een paar dans moves doe. Echt, de ene keer, de laatste keer, was da vree raar. Dat was in Vorst. Er was daar een meisje en ze stond vree dicht bij mij. En het moment dat ik aan het dansen was, gaf zij de goede vibes door naar mij. We gaven die vibes door aan elkaar. Dat was zo leuk… Eigenlijk echt machtig.”

Respondent 4: “En echt, de mensen [het publiek] doen mee en zo, dan komt de leute en het plezier naar boven.”

Respondent 11: “[…] Het publiek doet geweldig mee ook.”

Respondent 12: “Tijdens de pauze krijgen we een drankje en felicitaties van het publiek.”

DOMEIN 3: EMOTIONEEL WELBEVINDEN

EMOTIONELE EXPRESSIE

Heel wat respondenten beschouwen muziek als een manier om tot emotionele expressie te komen. Aan de hand van muziek kunnen ze hun gevoelens tot uiting brengen. Bovendien kan het musiceren fungeren als een uitlaatklep.

Gevoelens uiten

Respondent 3: “Muziek is heel belangrijk omdat mensen met muziek hun gevoelens kunnen uiten.”

Respondent 3: “Daar kan ik verdriet mee verwerken.” [over ontroerende muziek]

Respondent 3: “[…] dat muziek heel veel emotie kan tonen en dat is heel belangrijk. Muziek heeft al heel veel harten gebroken.”

Respondent 3: “Als ik iemand kwijt ben dat ik heel graag zie… dan durf ik heel hard wenen met muziek (vertelt hij met tranen in de ogen).”

39

Respondent 11: “Ik kan mij daar volledig in uiten.”

Uitlaatklep

Respondent 3: “En dan gewoon losgaan!”

Respondent 4: “Op het moment dat ik muziek speel, ben ik heel los en vergeet ik al de problemen.”

Respondent 4: “De laatste tijd heb ik heel wat frustraties over de wereld en mijn problemen, maar ook over mijn handicap en zo… Op het moment dat ik muziek speel, ben ik heel los en vergeet ik al de problemen.”

Respondent 4: “Ja, vooral om mijn frustraties kwijt te raken. Dat is een uitlaatklep… En ook eens lekker wild mogen doen.” [Op de vraag of muziek belangrijk is voor hem].

Deze emotionele expressie heeft ook invloed op het domein ‘Zelfbepaling’, gezien men via muziek in de mogelijkheid is zich op een zelfstandige manier tot uiting te brengen.

VOLDOENING

De muzikanten gaven vaak blijk dat ze veel voldoening halen uit muziek. Muziek heeft effect op hun tevredenheid en biedt hen plezier. Hoewel muzikale activiteiten op zich al muziek inhouden, wordt hier toch een onderscheid gemaakt tussen de voldoening uit enerzijds muziek en anderzijds muzikale activiteiten.

Voldoening uit muziek

Respondent 3: “Ik kan heel hard genieten van muziek uit het buitenland, dat heel ontroerend is…”

Respondent 3: “Bart Peeters en zo, van die hele goeie muzikanten, daar geniet ik van.”

Respondent 3: “Dat is ook muziek voor mij, die geluiden van de brandweer. Ik kan daar zo van genieten!”

Respondent 4: “En als ik een cd hoor van Goose, dan ben ik gelukkig. Ik word daar blij van.”

Respondent 10: “Muziek fleurt op.”

Voldoening uit muzikale activiteiten

Respondent 1: “Als ik in de groep ben, dan ben ik heel blij en content… Altijd glimlachen…”

Respondent 4: “Ja, ik ben heel blij dat ik bij de band ben.”

Respondent 6: “Oefenen met de Witte Wolven, dat is echt plezant.”

40

Respondent 11: “Het geeft enorme voldoening.”

Respondent 12: “Samen muziek maken met andere mensen is leuk.”

ZELFBEELD

De deelname aan muzikale activiteiten en het ontwikkelen van een muzikale identiteit, kan positieve gevolgen hebben op het zelfbeeld van de personen. Op de vraag of ze zich een echte muzikant voelen, wordt er als volgt geantwoord:

Respondent 1: “Toch wel.”

Respondent 5: “Ja!”

Respondent 6: “Ja, toch wel.”

Respondent 7: “Ja… Ik denk wel dat ik een echte muzikant ben.”

Respondent 8: “Ik, een echte muzikant? Ik kan nog veel bijleren. Maar ik ken ook al veel.”

Respondent 11: “Jawel.”

Respondent 12: “Ik ben een echte muzikant.”

POSITIEVE VERWACHTINGEN VOOR DE TOEKOMST

Wat opviel bij zowat alle respondenten, is dat ze voor de rest van hun leven muzikaal actief willen zijn. Muziek heeft hen als het ware positieve verwachtingen voor de toekomst, wat van invloed kan zijn op hun emotioneel welbevinden.

Respondent 1: “Ik heb eigenlijk in mijn gedachten dat ik altijd muziek wil blijven spelen. Altijd. […] Ik wil blijven muziek maken, voor de rest van mijn leven.”

Respondent 1: “[…] Maar ik zal het wel altijd blijven doen.”

Respondent 2: “Dat is mijn toekomst, muziek.”

Respondent 3: “Ja, het zal blijven zoals het nu is. Ik ga nu binnenkort voor Femma optreden, een vrouwengilde… Ik zal blijven muziek maken.”

Respondent 4: “Ik hoop dat we nog lang kunnen spelen. Ik hoop dat we tegen eind dit jaar een mooie nieuwe cd hebben. […] Ik ga twee weken naar Charleroi. De eerste zal vooral zijn om nieuwe nummers te maken. De tweede week is dan echt oefenen en op het einde een optreden, 15 april. 27 april zijn we uitgenodigd door het platenmerk in Parijs. 13 Mei gaan we naar de Bijloke. En 23 juni willen we de vakantie starten met hier zelf een concertje.”

41

Respondent 5: “Ja, ik wil dat mijn hele leven doen [muziek].”

Respondent 6: “Ja, ik wil dat altijd blijven doen. Ik wil altijd blijven muziek maken.”

Respondent 7: “De toekomst… Nog veel mogen zingen in de groep!”

Respondent 7: “Dat we dat eigenlijk nog lang mogen doen. Dat is mijn enige wens.”

Respondent 8: “Ik ga blijven muziek spelen denk ik.”

Respondent 10: “Ja, ik ga blijven muziek doen. Voor altijd.”

Aangezien de wens om altijd muziek te blijven maken ook gezien kan worden als een persoonlijk doel, kan dit thema eveneens gecategoriseerd worden binnen het domein ‘Zelfbepaling’. De wens geeft echter ook blijk van hun passie voor muziek, waardoor het tevens onder het domein ‘Persoonlijke ontwikkeling’ geplaatst kan worden.

DOMEIN 4: ZELFBEPALING

MAKEN VAN KEUZES

Verschillende muzikanten gaven aan dat ze zelf gekozen hebben om in de groep te spelen. Meestal mogen ze zelf kiezen welk instrument ze zullen bespelen.

Keuze om in de groep te gaan

Respondent 7: “Ik heb daar eigenlijk zelf voor gekozen.”

Respondent 8: “Ik heb dat [in de groep gaan] vrijwillig gedaan.”

Respondent 9: “Ja, ik heb dat zelf gekozen. Marijke [de muziekbegeleider] had mij het ook gevraagd en ik heb gezegd: “Ja, ik doe dat graag.” Marijke zei: “Kom er maar in dan.”

Respondent 10: “Zelf, ja.”

Respondent 12: “Maaike heeft mij gevraagd of ik mee wilde komen spelen. En ik heb ja gezegd.”

Keuze instrument

Respondent 12: “Ik mocht kiezen welk instrument ik ging spelen.[…] We mogen ook mee nieuwe liedjes kiezen om te leren.”

42

ZELFSTANDIGHEID

Uit de verkregen data kan afgeleid worden dat heel wat respondenten op een zelfstandig manier muziek kunnen maken.

Respondent 3: “Ik heb zelf een liedje geschreven, ‘dromen’ noemt het officieel. […] Ik heb zelf thuis over het liedje moeten nadenken. Ik heb de melodie helemaal zelf geschreven.”

Respondent 3: “Dat heb ik zelf, helemaal alleen geschreven!”

Respondent 4: “Gewoon beginnen en een beetje… ‘ahja dat is goed en dat is wat minder goed’... En dan ben je weg voor een nummer hé.”

Respondent 5: “Wij vinden dat uit [de liedjes], wij mogen dat uitvinden.”

Respondent 12: “Ik heb heel wat hulp nodig. […] Maar muziek maken, dit kan ik alleen!”

DOMEIN 5: FYSIEK WELBEVINDEN

GEZONDHEID

Verschillende respondenten gaven aan dat muziek invloed heeft op zowel hun lichamelijke als op hun mentale gezondheid. Muziek doet hen springen en maakt hen gelukkig.

Lichamelijke Gezondheid

Respondent 1: “Muziek brengt me eigenlijk een beetje in beweging.”

Respondent 6: “En als ik een modern liedje hoor, dan sta ik te springen.”

Mentale gezondheid

Respondent 1: “Dan voel ik mij nog een beetje jonger.”

Respondent 7: “Oh, vooral heel opgewekt!” [het gevoel dat hij krijgt door muziek]

Respondent 8: “Dat maakt mij blij.”

Respondent 9: “Ik word daar blij van.”

Respondent 9: “[…] Dan luister ik een beetje naar muziek en daar word ik vrolijk van.”

Respondent 10: “Als ge u niet goed voelt, of ge voelt u slecht, muziek helpt u er altijd door hé.”

Respondent 10: “Dat voelt goed, muziek. Dat voelt goed.”

43

Respondent 11: “Het maakt me gelukkig.”

Respondent 11: “Je wordt er vrolijk van en het geeft mooie herinneringen.”

Respondent 11: “Ik word er beter van over heel de lijn.”

Respondent 12: “Ik word er goed gezind van en kom altijd blij terug van de repetitie.”

Respondent 12: “Ik word er vrolijk van. Van sommige muziek word ik ook rustig.”

VRIJETIJDSBESTEDING/HOBBY

De respondenten zien hun muzikale bezigheid vooral als een vorm van vrijetijdsbesteding.

Respondent 7: “Het is meer een hobby.”

Respondent 9: “Dat is mijn hobby. […] Ik doe dat graag, dat is mijn hobby.”

Respondent 11: “Het is een hobby […]”

ACTIVITEITEN

Muziek heeft een centrale rol in het leven van de respondenten. Heel wat activiteiten staan dan ook in het teken van muziek. Naast het samen repeteren en het geven van optredens, worden er ook andere activiteiten georganiseerd met de groep, wat het ervaren groepsgevoel doet versterken.

Sociale activiteiten met de groep

Respondent 3: “Wij [de groep] zijn samen op weekend geweest en dat was super leuk…”

Respondent 4: “Maar na onze set zijn we wel heel moe. Maar ja, we blijven dan ook een beetje plakken, we gaan nog gaan kijken naar de tweede groep…”

Respondent 7: “Het schoonste dat we ooit eens gedaan hebben met de muziekgroep, dat was een boottocht, in een meer.[…] Dat was een hele dag met de boot op het water. En dan hebben we een paar nummers gespeeld.”

Respondent 12: “Soms gaan we samen op weekend of eens naar een fuif. Dan kunnen we samen plezier maken.”

Optredens geven met de groep

Respondent 4: “Mijn verste optreden voorlopig was Parijs. Maar echt, dat is fantastisch. Zo in oktober, dat was precies een kleine club, maar dan een boxring precies. En echt, de mensen doen mee en zo, dan komt de leute en het plezier naar boven.”

Respondent 7: “Ja, we treden wel regelmatig op.”

44

Respondent 8: “Ja! Ik denk dat we bijna nog eens gaan optreden, in Landegem geloof ik. 30 April, dan hebben we ook een optreden.”

Respondent 9: “Ja, dat was het laatste songfestival dat we gedaan hadden, dan was het op Gentse Feesten geweest.”

Respondent 10: “We hebben al meegedaan aan Eurosong, dat was ook een spektakel! […] En we zijn ook op televisie gekomen.”

Respondent 12: “Het leukste was om op te treden in de Roma in Antwerpen. Het was een volle, uitverkochte zaal. Iedereen zong mee ‘ik wil deze nacht in de straten verdwalen’ en zwaaiden met lichtjes. Ik kreeg kippenvel.”

Onderzoeker: Maar je hebt al een paar keer opgetreden hé?Respondent 3: Ja, al heel veel: op voetbalstadiums, op trouwen, op uitvaarten… Op heel veel verschillende plaatsen.

DOMEIN 6: MATERIEEL WELBEVINDEN

BEZITTINGEN

Het domein materieel welbevinden werd minder aangehaald door de respondenten. Echter geven sommige respondenten wel aan dat ze een instrument hebben en daar waarde aan hechten. Respondent 4 geeft ook aan dat hij belang hecht aan cd’s.

Respondent 1: “Ja, nu heb ik mijn eigen accordeon.[…] Ik ben er blij mee.”

Respondent 8: “Ik heb een eigen djembé… Ik heb ook zo’n tamboerijn en zo’n vierkanten blok.”

Respondent 1: “Ja, nu heb ik mijn eigen accordeon. Rik heeft vier of vijf plaatsen rondgereden met zijn auto. Het is een mevrouw van een West-Vlaams accordeon orkest. Maar die mevrouw heeft 16 jaar op deze accordeon gespeeld! Ze heeft hem gegeven aan Rik voor €250. Maar ze weet wel mijn naam. “Is dat voor M. ?” “Ja” zei Rik, “ik wil hem iets aanleren”. Zo heb ik hem gekocht voor €250. Een nieuwe, voor mij is dat niet nodig. Dat kost nog veel meer. Ik ben er blij mee.”

Respondent 4: “Muziek is mijn leven. Ik heb bijvoorbeeld meer dan 500 cd’s.”

Respondent 4: “Het leukste vind ik als ik een cd mee krijg van een andere groep.”

GEEN FINANCIËRING

Zoals hierboven vermeld, vormt muziek voor de meeste muzikanten een hobby. Ze zien het musiceren aldus niet als hun werk. Soms krijgt de groep een kleine financiering, maar dat is voornamelijk om de kosten te betalen.

45

Respondent 4: “Je moet weten dat we er niet voor betaald worden. We zijn nochtans echte muzikanten, maar het probleem is het Vlaamse Agentschap. Vanaf dat je verdient, nemen ze je tegemoetkoming af. Dit hoort eigenlijk niet bij het Vlaams Agentschap, dit hoort bij Cultuurfonds.”

Respondent 7: “Nee, we verdienen daar niets mee. Dat is vrijwillig. Het is meer een hobby.”

Respondent 12: “Het orkest krijgt wel een beetje geld, maar dit is voor het geluid en het licht bij optredens.”

DOMEIN 7: SOCIALE INCLUSIE

SOCIALE ERKENNING

Heel wat muzikanten gaven uitdrukkelijk aan dat ze veel erkenning en bevestiging krijgen voor hun muzikale prestaties. Zo krijgen ze bijvoorbeeld veel complimentjes na een optreden. De volgende citaten geven weer dat de respondenten gewaardeerd worden voor hun prestaties en voor wie ze zijn als muzikant.

Respondent 1: “Ze boffen dan met mij en zeggen: ‘Je kan zeer, zeer goed spelen! Je luistert altijd naar de muziekmeester en de zangeressen.’ […] Dat maakt mij blij.”

Respondent 1: “[…] mensen zeggen dat ik heel goed kan spelen met de accordeon en de piano.”

Respondent 2: “Ja, veel complimentjes en: “bravo dat je dat gedaan hebt”. Mensen zijn tevreden. Dan zijn wij heel blij, ik en mijn groep.”

Respondent 2: “Fantastisch! Ze vonden mij… ja… ideaal!”

Respondent 3: “Mijn dirigent was helemaal sprakeloos. […] “een onbeschrijfelijk mooi nummer”.” [de reactie van de dirigent over het lied dat hij zelf maakte]

Respondent 3: “Het mooiste is altijd wanneer vrienden met tranen in hun ogen in mijn armen springen. Dat is echt al gebeurd. […] En toen [na zijn optreden] kwam Bas [zijn vriend], met tranen in zijn ogen en heb ik een hele bos lavendel gekregen!”

Respondent 3: “Ja, heel veel erkenning.”

Respondent 4: “Het grootste compliment dat ze mij al gegeven hebben is dat ik de stem van de zanger van Iron Maiden heb. Omdat mijn roepen heel ver gaat.”

Respondent 4: “Ja, zonder die waardering kan je het niet blijven volhouden.”

Respondent 4: “Maar zonder de feedback van iedereen gaat het niet.”

46

Respondent 6: “Ze [zijn ouders] vinden dat het goed is hé. Ze zijn daar blij mee.”

Respondent 7: “Ze zeggen dan: “Je hebt dat goed gedaan” of “Je hebt een mooie stem”.

Respondent 8: “Ze zeggen dikwijls eens dat het goed was.”

Respondent 9: “Ze applaudisseren en ze vinden het zeer leuk. Ze wensen ons dan proficiat.”

Respondent 10: “Dat [de waardering] merk je aan alles… En aan de reacties van de mensen.”

De sociale erkenning die ze krijgen voor hun muzikale prestaties, heeft vermoedelijk ook invloed op hun zelfvertrouwen en hun zelfbeeld. Om deze redenen kan het ook van invloed zijn op het domein ‘Emotioneel welbevinden’.

MAATSCHAPPELIJKE BEELDVORMING

Zoals hierboven vermeld, krijgen de muzikanten heel wat sociale erkenning voor hun prestaties als muzikant. Een gevolg is dat de maatschappelijke beeldvorming over personen met een verstandelijke beperking op een positieve manier beïnvloed kan worden. Zo geven bepaalde respondenten aan dat ze al heel wat mensen laten verschieten hebben. Door hun identiteit als muzikant, krijgen ze als het ware een nieuwe rol in de samenleving.

Respondent 3: “Ik werk op een sociale werkplaats en ik heb al heel wat mensen laten verschieten, hoe goed ik het kan…”

Respondent 12: “Vele mensen zeggen dat ze dit niet zouden kunnen wat wij doen. Dat vind ik zeer leuk.”

Respondent 12: “Ik kan iets wat de anderen niet kunnen. Dan ben ik de betere.”

Dit kan ook gecategoriseerd worden onder het domein ‘Rechten’, gezien ze gerespecteerd en gewaardeerd worden voor hun prestaties.

DOMEIN 8: RECHTEN

Het domein ‘rechten’ wordt minder spontaan aangehaald door de respondenten. Echter geven de respondenten wel blijk van een gelijke behandeling in de groep.

GELIJKE BEHANDELING

Vind je dat je op dezelfde manier behandeld wordt als leeftijdsgenoten/andere personen in het orkest?-Respondent 11: Ja natuurlijk , Maaike [de dirigente] is streng maar rechtvaardig. Dat moet ook met zoveel mensen.

-Respondent 12: Iedereen is gelijk.

47

HOOFDSTUK 4: DISCUSSIE & CONCLUSIE

Dit onderzoek tracht een antwoord te vinden op de vraag: Wat is de invloed van (muziek en) muzikale activiteiten op de Kwaliteit van Bestaan van personen met een verstandelijke beperking?

Uit het voorgaande hoofdstuk werd reeds duidelijk dat alle acht domeinen van Kwaliteit van Bestaan naar voren komen in de data. In wat volgt wordt dit per domein besproken en worden er conclusies getrokken. Hierbij zullen er enkele linken gelegd worden met de besproken theorie omtrent muziek en personen met een verstandelijke beperking. Op deze manier wordt getracht een antwoord te formuleren op de onderzoeksvraag. Daarna volgt de conclusie, waarin nog enkele kritische bedenkingen besproken worden. Tot slot worden de sterktes en zwaktes van het onderzoek overlopen en op basis daarvan worden suggesties gegeven voor verder onderzoek.

1. TERUGKOPPELING VAN DE RESULTATEN

DOMEIN 1: PERSOONLIJKE ONTWIKKELING

De thema’s: ‘passie’, ‘engagement’, ‘zelfcompetentie’, ‘opleiding’, ‘trots’ en ‘succeservaringen’, bevestigen de invloed van muzikale activiteiten op de persoonlijke ontwikkeling van de respondenten. Uit de data komt duidelijk naar voor dat zowat alle muzikanten gepassioneerd zijn door muziek. Een wereld zonder muziek, kunnen ze zich maar moeilijk voorstellen. Zo stelt respondent 2 bijvoorbeeld het volgende:

“Muziek, dat is mijn passie. Daar blijven we voor gaan hé. Elke kans dat we hebben: in de seizoenen muziek, in het werk muziek, alles. Waar ik voor ga, dat is muziek. Overal is er muziek.”

Deze passie voor muziek vertaalt zich in een uitgesproken engagement en motivatie om zich in te zetten voor de groep. “Ik wil er gewoon echt voor gaan!”, stelt respondent 3 bijvoorbeeld. De deelname aan de projecten is vrijwillig en aanwezig zijn blijkt niet altijd even eenvoudig, onder meer omwille van de lange afstanden die soms afgelegd dienen te worden om de activiteiten bij te wonen. Dat ze blijven deelnemen, toont eveneens hun waardering en engagement voor de groep.

Schalkwijk (1988) stelt dat personen met een verstandelijke beperking evenveel muzikale vermogens hebben als personen zonder beperking. Aan de hand van mijn observaties kan ik deze stelling alleen maar beamen. Uit de data komt tevens naar voor dat de respondenten zich bewust zijn van hun competentie en vaardigheden. Reacties zoals: “Het zit wel wat in me” of “Ik weet dat het goed zal zijn”, bevestigen dit inzicht. De respondenten ontwikkelden hun muzikale competenties voornamelijk binnen hun muziekgroep. Een minderheid van de respondenten gaf aan muziek geleerd te hebben buiten de groep. Om te komen tot muzikale expressie en het verwerven van muzikale kennis, waren de meesten dus afhankelijk van de groep. De muziekgroep biedt hen de mogelijkheid om zich op een muzikale manier te ontplooien en om samen muziek te maken, in sommige gevallen was het zelf de enige manier.

Via de deelname aan de muzikale activiteit beleefden de respondenten reeds heel wat succeservaringen, waar ze doorgaans erg trots op zijn. Het project heeft hun welzijn enorm verhoogd

48

door hen mogelijkheden te bieden waarbij resultaten kunnen behaald worden. Deze resultaten waarderen zij – met recht en rede – enorm. De betekenis hiervan komt ook terug in de literatuur. Zo wijst Windemuller (1998) op het belang van succeservaringen die muzikale activiteiten kunnen voortbrengen. Timmers-Huigens (1982) benadrukt dat personen met een verstandelijke beperking terecht trots zijn op hun prestaties op dit gebied, omdat ze iets zeer eigens kunnen produceren, ook al voldoet deze prestatie niet aan de muziektechnische eisen. We kunnen besluiten dat de kans op succeservaringen stijgt via de deelname aan muzikale activiteiten.

DOMEIN 2: PERSOONLIJKE RELATIES

‘Persoonlijke relaties’ blijkt een belangrijk domein te zijn wat betreft de invloed van muzikale activiteiten op de levenskwaliteit van de respondenten. Doordat de muzikale activiteiten in een ontspannen sfeer doorgaan, ontstaat er een goed gevoel bij de deelnemers. Dit bevordert de communicatie en de relaties tussen de leden. Door met elkaar in gesprek te treden, samen te musiceren en te streven naar een gemeenschappelijk doel, ontstaat er vertrouwensband en een geloof in elkaar. De muzikanten hebben onderling een sterke band en er heerst een bepaald gevoel van samenhorigheid. De leden geven dan ook aan dat ze onderling goed overeen komen en vrienden van elkaar zijn. Ze vormen als het ware een echte groep, verbonden door een gemeenschappelijke passie voor muziek. Muziek is dan ook een gedeelde activiteit dat het gevoel van samenhorigheid kan vergroten (Levitin, 2013; Visser, 2000). De waarde die ze aan de groep hechten, blijkt ook uit de loyaliteit die ze tonen. Ze willen de groep niet in de steek laten en willen er absoluut bij zijn. Ook de relatie en de steun van de vrijwilligers en muziekbegeleiders zijn belangrijke aspecten. Dit wordt in de literatuur bevestigd door Hulsegge en Verheul (1986), die stellen dat een positieve en opbouwende relatie tussen de deelnemers en de begeleider een belangrijk element is bij muzikale activiteiten.

Het sociale aspect blijkt een belangrijk motief te zijn voor de muzikale bezigheden. Naast de relaties met mede muzikanten, muziekbegeleiders en vrijwilligers, verwijzen de respondenten ook naar de interacties met het publiek alsook met bekende muzikanten. Via de muziekgroep kregen verschillende muzikanten namelijk de kans om samen met bekenden op een podium te staan, wat hun identiteitsgevoel als muzikant tevens kan laten versterken.

Er kan gesteld worden dat muzikale activiteiten een platform bieden om het sociaal netwerk te vergroten, waarin zowel plaats is voor een lichte vorm van interactie, als voor betekenisvolle relaties. Het is een manier om andere mensen te ontmoeten die al dan niet muzikant zijn en al dan niet een beperking hebben. De positieve invloed op het sociale leven van de deelnemers, wordt in de literatuur door meerdere auteurs bevestigd. Zo stelt Koscuilek (1997) dat samen zingen of muziek maken een betekenisvolle, gedeelde activiteit is, dat mensen met elkaar in contact brengt. Muziek bevordert immers het maken van connecties tussen personen, zonder de noodzaak om gesproken taal te gebruiken. Ook Schalkwijk (1988) stelt dat recreatieve muziekbeoefening sociale contacten kan stimuleren. Deneire (2014) geeft aan dat samen muziek maken interactie uitlokt, gezien er samengewerkt en naar elkaar geluisterd dient te worden. Timmers-Huigens (1982) wijst eveneens op de sfeerbrengende en contactbevorderende waarde van muziek. Volgens Derluyn (2000) biedt een muzikaal samenspel een veilig kader waarin communicatie kan plaatsvinden, doordat men het gevoel heeft dat de communicatie niet rechtstreeks van persoon tot persoon verloopt, maar via de muziek,

49

als een soort intermediair object. Op die manier kan muziek gezien worden als een goede integratieve manier om iets op te bouwen met mensen met of zonder beperking (Gale, 1989). Verschillende studies geven aan dat vriendschappen, sociale steun vanuit de omgeving en een bepaald gevoel van ‘erbij horen’, belangrijke elementen zijn van een goede Kwaliteit van Bestaan voor personen met een verstandelijke beperking (Cummins & Lau, 2003; Duvdevany & Arar, 2004; Emerson & McVilly, 2004; Schalock et al., 2007). Deze aspecten worden echter vaak genoemd als probleemgebieden in het leven van deze doelgroep, gezien hun sociale netwerken eerder klein zijn en doorgaans weinig betekenisvolle relaties omvatten met mensen die geen beperking hebben of geen familie of hulpverlener zijn (Duvdevany & Arar, 2004; Emerson & McVilly, 2004; Robertson et al., 2001). Uit de analyses van dit onderzoek kan gesteld worden dat muzikale activiteiten hier een belangrijke betekenis kunnen vervullen, gezien het een aanzienlijke meerwaarde kan bieden voor de persoonlijke relaties van de betrokkenen.

DOMEIN 3: EMOTIONEEL WELBEVINDEN

Uit de resultaten kan afgeleid worden dat de deelname aan muzikale activiteiten een invloed kan uitoefenen op het emotioneel welbevinden van personen met een verstandelijke beperking. De voldoening, de positieve verwachtingen voor de toekomst, de invloed op de emotionele expressie alsook op het zelfbeeld, beargumenteren dit. In wat volgt wordt hier verder op in gegaan.

Om te beginnen kan er gesteld worden dat de muzikanten veel voldoening halen uit muziek. Muziek biedt hen plezier, laat hen genieten en heeft effect op hun tevredenheid. Dat de persoon plezier beleeft, is volgens Schalkwijk (1988) dan ook de voornaamste doelstelling van muzikale activiteiten. Verder viel op dat zo goed als alle respondenten voor de rest van hun leven muzikaal actief willen zijn. Muziek geeft hen als het ware positieve verwachtingen voor de toekomst. Blijven spelen in de groep, zich muzikaal verder ontwikkelen, een optreden dat voor de deur staat of het maken van een cd, vormen persoonlijke doelen waar ze zich voor willen blijven inzetten. Bovendien bevordert het hebben van een levensdoel de Kwaliteit van Bestaan (Schalock et al., 2007).

Voor heel wat respondenten is muziek maken een manier om zich emotioneel te uiten en om verdriet te verwerken. Muziek kan fungeren als uitlaatklep. Magee en Bowen (2008) stellen dan ook dat muziek een aangeboren en essentieel ontwikkelingsinstrument is dat ons in staat stelt de interne gevoelens en noden tot uiting te brengen. Windemuller (1998) beargumenteert dat personen met een verstandelijke beperking vaak geconfronteerd worden met frustratie en teleurstelling en dat het niet eenvoudig is om te leren leven met een handicap. Daardoor kan er sprake zijn van een laag zelfbeeld en een zekere vorm van faalangst. De Bruijn (1994) merkt eveneens op dat personen met een verstandelijke beperking opgekropte gevoelens kunnen hebben en soms moeite hebben zich verbaal te uiten. Muziek is volgens hem het geschikte middel om gevoelens te erkennen, aan te raken en tot expressie te brengen. Het volgende fragment uit het interview met respondent 4 bevestigt dit:

Onderzoeker: De wild Classical Music Ensemble, wat is dat precies voor jou?Respondent 4: Voor mij betekent dat heel veel. De laatste tijd heb ik heel wat frustraties over de wereld en mijn problemen, maar ook over mijn handicap en zo… Op het moment dat ik muziek speel, ben ik heel los en vergeet ik al de problemen.

50

Bij muzikale activiteiten wordt er constructief gewerkt en de focus ligt op de vaardigheden van de persoon (Windemuller, 1998). Dit kan eveneens positief zijn voor het zelfbeeld. Timmers-Huigens (1982) bevestigt dit en stelt dat muziek maken het zelfbewustzijn, de zelfbevestiging en de eigenwaarde versterkt. Ook Schalkwijk (1988) stelt dat muzikale activiteiten bijdragen tot het ontwikkelen of versterken van het zelfvertrouwen. De sociale erkenning die de muzikanten krijgen voor hun prestaties, kan dit eveneens stimuleren. De deelname aan muzikale activiteiten kan dus positieve gevolgen hebben op het zelfbeeld. Bovendien kunnen de betrokkenen op deze manier een nieuwe identiteit aannemen, namelijk deze van muzikant. Alle respondenten gaven dan ook aan zich een echte muzikant te voelen.

DOMEIN 4: ZELFBEPALING

Kwaliteit van Bestaan wordt bevorderd door zelfbepaling (Schalock et al., 2007). Uit de data kan afgeleid worden dat muzikale activiteiten een positieve invloed hebben op de zelfbepaling. Een eerste argument hiervoor is dat muzikale activiteiten voorzien in de mogelijkheid om keuzes te maken. Deelnemen aan een muziekgroep, houdt op zich al een keuze in. Alle respondenten gaven aan hier zelf voor gekozen te hebben. In de meeste gevallen mochten ze ook zelf hun instrument kiezen. Door zelf te kunnen kiezen wat ze willen doen in de band, wordt eveneens afstand gedaan van wat ze niet zouden kunnen omwille van de beperking (Bobelyn, 2012). De Bruijn (1994) wijst op het belang van een ruim aanbod aan instrumenten, gezien de personen op deze manier veel verschillende mogelijkheden krijgen om muziek te maken. Zelfs in de mogelijkheid zijn om een instrument te bespelen, maar ervoor kiezen het niet te doen, is een vorm van empowerment: een kans om controle te nemen op dit aspect van het leven (Watts & Ridley, 2007). Naast de keuze om in de groep te gaan en om een instrument te kiezen, mogen de muzikanten doorgaans ook zelf kiezen welke liedjes ze zullen oefenen tijdens de repetitie. Muzikale activiteiten bieden dus mogelijkheden om keuzes te maken, wat een belangrijke indicator is voor de zelfbepaling van een persoon. Bovendien wordt dit aspect vaak als probleemgebied benoemd in het leven van personen met een verstandelijke beperking. Zo stellen verschillende onderzoekers dat personen met een verstandelijke beperking minder kansen hebben om keuzes te maken dan leeftijdgenoten (Hatton, 2004; Stalker & Harris, 1998; Stancliffe, 2001; Wehmeyer, 2001).

Een tweede argument is dat de deelname aan muzikale activiteiten voordelig kan zijn voor de zelfstandigheid. Zo is muziek maken of zelf liedjes schrijven iets dat de personen over het algemeen zelfstandig kunnen. Het volgende fragment uit het interview met respondent 12 geeft dit weer: “Ik heb heel wat hulp nodig. […] Maar muziek maken, dit kan ik alleen!”. Hierboven werd reeds vermeld dat muziek een laagdrempelige en toegankelijke manier is om tot expressie te komen. Ook dit kan gezien worden als een vorm van zelfstandigheid, gezien personen met een verstandelijke beperking via muziek in de mogelijkheid zijn om zich op een zelfstandige manier tot uiting te brengen. Het verband tussen muzikale activiteiten en zelfstandigheid komt ook terug in de literatuur. Zo wijzen Hulsegge en Verheul (1986) erop dat tijdens de dagelijkse activiteiten meestal al alles voor personen met een verstandelijke beperking gedaan wordt en dat ze via muzikale activiteiten een deel van hun zelfstandigheid terug kunnen winnen. Van Walleghem en Maes (1989) stellen ten slotte dat muzikale activiteiten beschouwd kunnen worden als een vorm van individuele participatie, gezien de ontwikkeling tot zelfstandigheid bevorderd wordt.

51

Muziek is een belangrijk element in het leven van de respondenten. Het is iets waar ze voor willen gaan en waar ze zich gemotiveerd en geëngageerd voor voelen. Het zich inzetten voor hun groep kan beschouwd worden als een persoonlijk doel. Dit is meteen ook het derde argument, gezien het hebben van persoonlijke doelen een belangrijke indicator is voor de zelfbepaling van een persoon (van Loon et al., 2010).

DOMEIN 5: FYSIEK WELBEVINDEN

Muziek maken en beluisteren heeft invloed op het fysiek welbevinden van personen met een verstandelijke beperking. Zo bevordert het de gezondheid en voorziet het in een nuttige vorm van vrijetijdsbesteding. Bovendien zijn heel wat activiteiten uit het leven van de muzikanten gekoppeld aan muziek. In wat volgt wordt dit verder toegelicht.

Verschillende respondenten gaven aan dat muziek hen in beweging brengt of doet springen. Hieruit kan geconcludeerd worden dat muziek een positieve invloed heeft op hun lichamelijke gezondheid. Dit wordt in de literatuur vaak bevestigd. Zo stelt Ter Burg (1985) dat zowel actief musiceren als luisteren naar muziek aanzet tot bewegen. Muziek heeft een appellerende, stimulerende en activerende werking en heeft bovendien een uitnodigend karakter. Het zet aan tot meedoen en tot eigen initiatief. Fockema Andreae en Steenhuis (1977) bevestigen dit en wijzen er eveneens op dat muziek mogelijkheden biedt tot activering. Daarnaast heeft muziek ook een positief effect op de mentale gezondheid. Bijna alle respondenten gaven aan dat ze vrolijk worden van muziek en dat het hen een goed gevoel geeft. Zo stelt respondent 12: “Ik word er goed gezind van en kom altijd blij terug van de repetitie.” Dat muziek ons vrolijk maakt, is niets nieuws. Zo sprak Plato reeds over muziek die een direct effect heeft op de menselijke geest en daardoor de gemoedstoestand, het karakter en de gezondheid beïnvloedt (Horden, 2000).

Volgens verschillende onderzoekers draagt participatie aan vrijetijdsactiviteiten bij aan een hogere levenskwaliteit (Duvdevany & Arar, 2004; Gregory, Robertson, Kessissoglou, Emerson, & Hatton, 2001; Schalock et al., 2000). Bovendien wordt het vinden van zinvolle ontspanningsactiviteiten die aansluiten bij de interesses van personen met een verstandelijke beperking vaak als problematisch ervaren (Neumayer & Bleasdale, 1996). Ook Magee en Bowen (2008) stellen dat personen met een verstandelijke beperking vaak beperkt zijn in hun mogelijkheden om te participeren in vrijetijdsactiviteiten met anderen en benadrukken dat muziek hier een belangrijke rol bij kan spelen. Dit komt eveneens terug in de resultaten van dit onderzoek, gezien het samen musiceren door alle respondenten beschouwd wordt als hun hobby. Verschillende auteurs geven dan ook aan dat muziek een constructieve manier is om de vrije tijd in te vullen (Schalkwijk, 1988; Van Walleghem & Maes, 1989). Desondanks dit gegeven, wordt muziek in de hulpverlening vooral ingezet voor therapeutische doeleinden en zijn er weinig richtlijnen gepubliceerd die specifiek betrekking hebben op muziek als een vrijetijdsactiviteit voor personen met een beperking. Magee en Bowen stellen dan ook dat het een prioriteit is dat er meer aandacht uitgaat naar het recreatieve gebruik van muziek in de hulpverlening. Deze masterproef is hier alvast een aanzet toe.

Daarnaast zijn heel wat activiteiten uit het leven van de muzikanten gekoppeld aan muziek. Naast het samen repeteren, worden er ook geregeld optredens gegeven met de groep. Sommige optredens gebeuren intern in de voorziening of voor andere voorzieningen, andere gebeuren op grotere schaal of zelfs internationaal. Verschillende groepen namen deel aan Songfest. Deze optredens kunnen

52

beschouwd worden als betekenisvolle ervaringen, waardoor ze in contact kunnen komen met nieuwe plaatsen en personen. Verrijkende levenservaringen opdoen, heeft bovendien een positieve invloed op de Kwaliteit van Bestaan (Schalock et al., 2002). De sensatie van het geven van optredens blijkt duidelijk uit de verkregen data. Het volgende citaat geeft dit weer:

Respondent 4: “Mijn verste optreden voorlopig was Parijs. Maar echt, dat is fantastisch. Zo in oktober, dat was precies een kleine club, maar dan een boxring precies. En echt, de mensen doen mee en zo, dan komt de leute en het plezier naar boven.”

Het geven van optredens kan gezien worden als een concreet muzikaal product waar de groep samen aan gewerkt heeft. Een ander voorbeeld van een hoorbaar muzikaal resultaat dat bij verschillende muziekgroepen naar voor kwam, is het uitbrengen van een cd. Volgens Schalkwijk (1988) is het werken aan een muzikaal product van grote waarde voor personen met een verstandelijke beperking. Courtis (2006) bevestigt dit en stelt dat het presenteren van een muzikaal werk, gelijk van welke aard, van groot belang kan zijn voor personen met een verstandelijke beperking. Het is een vorm van expressie en zorgt voor waardering door de omgeving.

DOMEIN 6: MATERIEEL WELBEVINDEN

Hoewel in mindere mate, komt ook het domein ‘Materieel welbevinden’ naar voor uit de data. Het hebben van belangrijke persoonlijke bezittingen is een indicator voor het materieel welbevinden van een persoon (Schalock, 2004). Verschillende respondenten geven aan dat ze een instrument hebben en daar waarde aan hechten. Magee en Bowen (2008) wijzen erop dat de relatie met hun instrument een centrale rol kan bekleden in het leven van personen met een verstandelijke beperking. Echter dient hierbij worden opgemerkt dat het niet het instrument op zich, de kleur of de vorm is die van belang is, maar wel dat het muziek maken mogelijk maakt. Gitaar spelen is bijvoorbeeld een activiteit dat een gitaar vereist, maar de gitaar op zich is echter niet voldoende. Het kunnen bespelen van het instrument is een verworvenheid van de gitarist. De waarde die gehecht wordt aan het instrument, komt dus voornamelijk voort vanuit de verworvenheid van de muzikant om het te bespelen.

Naast het hebben van waardevolle bezittingen, is ook het hebben van werk een belangrijke indicator voor het materieel welbevinden (Schalock, 2004). Echter worden de muzikale activiteiten door de muzikanten eerder als hobby dan als werk gezien. Soms krijgt de groep wel een kleine financiering voor hun optredens, maar dat is voornamelijk om de onkosten te betalen.

DOMEIN 7: SOCIALE INCLUSIE

Muzikale activiteiten kunnen een grote impact hebben wat betreft het domein ‘Sociale inclusie’. Samen met hun groep komen de muzikanten geregeld naar buiten met hun muzikale prestaties, waar ze bovendien veel erkenning en bevestiging voor krijgen. Ze worden gewaardeerd voor hun prestaties en voor wie ze zijn als muzikant. Dit wijst op sociale erkenning vanuit hun omgeving, maar ook op een veranderende maatschappelijke beeldvorming. Doordat de capaciteiten van de persoon in de kijker gezet worden, ontstaat er meer aandacht voor de persoon achter de beperking. Niet de beperking van de persoon, maar wel hun persoonlijke en muzikale identiteit staan centraal. De capaciteiten en vaardigheden van de personen worden zichtbaar voor de buitenwereld. De groep geeft henzelf en de samenleving als het ware de kans om naast de beperking te kijken en de

53

mogelijkheden in het licht te brengen. Door hun identiteit als muzikant, krijgen ze bovendien een nieuwe rol in de samenleving. Watts en Ridley (2007) stellen dan ook dat muzikale activiteiten in staat zijn om sociale constructies over personen met een verstandelijke beperking te bevragen. Door deze personen de mogelijkheid te bieden om muziek te maken, wordt hen immers ook de kans geboden om hun eigen (muzikale) identiteit te ontwikkelen en om de negatieve percepties die in de samenleving heersen, te bevragen. Het bovenstaande kan eveneens gekoppeld worden aan wat Schalkwijk (1988) en Van Walleghem en Maes (1989) stellen, namelijk dat recreatieve muziekbeoefening een bijdrage kan leveren aan het verwerven van een evenwaardige plaats in de samenleving.

Daarnaast wordt participatie gezien als een voorwaarde ter realisatie van een betere Kwaliteit van Bestaan (Schalock, 2004). De Wereldgezondheidsorganisatie definieert participatie als iemands ‘deelname aan het maatschappelijk leven’ (Cardol, 2013). Men verwijst hierbij naar de feitelijke deelname van de persoon aan verschillende domeinen in de samenleving, waaronder: vrijetijdsbesteding, dagbesteding, betrokkenheid in de buurt, sociale contacten… Uit de data-analyse kunnen we afleiden dat muzikale activiteiten hier een wezenlijke bijdrage toe kunnen leveren. Muzikale activiteiten zorgen immers voor een nuttige vorm van vrijetijdsbesteding, waar veel activiteiten mee verbonden zijn (repetities, optredens, sociale activiteiten met de groep…). Hierboven werd reeds beargumenteerd dat muzikale activiteiten een voedingsbodem zijn voor ontmoetingen en sociale contacten. Daarnaast kan het geven van optredens zorgen voor meer betrokkenheid in de buurt. We kunnen besluiten dat muzikale activiteiten een bijdrage leveren aan de participatie en integratie van deze personen. Het kan hen met andere woorden behoeden tegen sociale en maatschappelijke uitsluiting. Muzikale activiteiten kunnen gezien worden als een (mogelijke) brug naar een meer inclusieve samenleving. Echter dient hierbij vermeld te worden dat we pas kunnen spreken van volledige maatschappelijke integratie, als elke persoon met een (verstandelijke) beperking in de mogelijkheid wordt gesteld om deel te nemen aan muzikale activiteiten. Momenteel is het aantal initiatieven nog behoorlijk beperkt, waardoor deze vorm van muziekbeoefening nog niet voor iedereen even toegankelijk is. Tevens bestaan sommige muziekgroepen enkel uit leden met een verstandelijke beperking, terwijl andere groepen exclusief bestaan uit personen zonder beperking. In een volledig inclusieve samenleving zou het al dan niet hebben van een beperking echter geen voorwaarde, noch een barrière mogen zijn. Dit betekent natuurlijk niet dat de beperking niet langer erkend dient te worden. Aandacht voor de ondersteuning van deze personen is immers een vereiste. Door inclusie centraal te stellen verdwijnt niet de beperking, maar wel de vooroordelen en stigma’s waar deze personen mee geconfronteerd worden. De groep ‘Poco a poco’ laat alvast zien dat een inclusief muziekproject mogelijk is.

Besluitend kan gesteld worden dat muzikale activiteiten kunnen leiden tot een positieve veranderende beeldvorming omtrent personen met een verstandelijke beperking. Bovendien geeft het personen met een verstandelijke beperking veel sociale erkenning. Hun identiteit als muzikant wordt belicht, waardoor ze niet langer gereduceerd worden tot een persoon met een beperking. Daarnaast openen muzikale activiteiten deuren naar een meer inclusieve samenleving, waarin participatie en integratie van personen met een verstandelijke beperking centraal staan. Hieruit kan geconcludeerd worden dat muzikale activiteiten van invloed zijn op het domein ‘Sociale inclusie’.

54

DOMEIN 8: RECHTEN

Het domein ‘Rechten’ werd minder aangehaald tijdens de interviews. Hieraan dient toegevoegd te worden dat dit domein ook minder naar voor kwam in de vraagstelling. Dit domein was dan ook moeilijker te bevragen, gezien begrippen als ‘respect’, ‘waardigheid’, ‘gelijkheid’ en ‘toegankelijkheid’ abstracte begrippen zijn, terwijl bij personen met een verstandelijke beperking concreet taalgebruik wenselijk is. Echter kan uit de data wel afgeleid worden dat de muzikanten door hun omgeving gerespecteerd en gewaardeerd worden voor hun muzikale prestaties en voor wie ze zijn als muzikant. Uit de vragenlijsten kwam bovendien ook naar voor dat de muzikanten het gevoel hebben dat ze op een gelijke manier behandeld worden. Ze worden gehoord en met respect behandeld in de groep en in samenspraak wordt er gewerkt aan een mooi resultaat. Iedereen heeft zijn eigen plaats in de groep en ze worden allemaal als evenwaardige partners beschouwd.

Alhoewel het domein ‘Rechten’ minder naar voor komt uit de data, kan toch geconcludeerd worden dat muzikale activiteiten hier effect op hebben. Het aanbieden van ‘muzikale activiteiten’ op zich, heeft namelijk al een positieve invloed op dit domein, gezien er tegemoet gekomen wordt aan hun recht op een gelijkwaardige behandeling, recht op vereniging, recht op sociale inclusie, recht op vrijetijdsbesteding, recht op toegankelijkheid, recht op respect en waardigheid, recht op gelijkheid …

CONCLUSIE

Het doel van dit onderzoek was om na te gaan hoe muzikale activiteiten van invloed kunnen zijn op de Kwaliteit van Bestaan van personen met een verstandelijke beperking. Het perspectief van de muzikanten met een verstandelijke beperking vormde hierbij de belangrijkste bron van informatie. Op basis van de verkregen data kan geconcludeerd worden dat de deelname aan muzikale activiteiten absoluut een gunstige invloed heeft op hun levenskwaliteit. Alle acht domeinen van het model van Kwaliteit van Bestaan komen duidelijk naar voor. Dit onderzoek toont aldus de aanzienlijke waarde van muziek en muzikale activiteiten in het leven van personen met een verstandelijke beperking, en dit op verschillende vlakken. Hiermee wordt duidelijk dat muziek in de hulpverlening niet gereduceerd mag worden tot een gebruiksvoorwerp (zoals bij orthoagogische muziekbeoefening en muziektherapie). Muzikale activiteiten bieden heel wat mogelijkheden die tot op vandaag onderbenut blijven.

Volgens Schalkwijk vinden muzikale activiteiten altijd plaats binnen een voorziening. Echter dient hierbij opgemerkt te worden dat zijn werk dateert uit het jaar 1988 en dat de tijden ondertussen veranderd zijn. De tendens van deïnstitutionalisering11 heeft er vermoedelijk toe bijgedragen dat muzikale activiteiten vandaag ook buiten de voorzieningen kunnen plaatsvinden. Hierbij kan de vraag gesteld worden of het dan nog steeds als een vorm van hulpverlening kan beschouwd worden, of eerder gesitueerd dient te worden binnen de vrijetijdscontext. Ik ben ervan overtuigd dat dit nog steeds een vorm van hulpverlening is. Muziek wordt bij muzikale activiteiten immers altijd op een doelbewuste manier ingezet, met de intentie om tot een uiteindelijke welzijnsverbetering van de deelnemers te komen. Een muzikale activiteit kan aldus beschouwd worden als een vorm van hulpverlening, binnen een vrijetijdsactiviteit. Bovendien worden de activiteiten gesteund en begeleid door professionals die veel van het vak afweten (zoals orthopedagogen, ergotherapeuten…). Het

11 Deïnstitutionalisering is een proces waarbij personen met een beperking weer kansen krijgen of kansen behouden om een onafhankelijk leven te leiden midden in de samenleving (GRIP, 2014).

55

blijft dus gaan over een professioneel en doelbewust handelen, waarbij de muziek op een gerichte manier wordt ingezet.

Anderzijds mogen muzikale activiteiten ook niet gereduceerd worden tot een vorm van hulpverlening. Zo is het eveneens een accuraat voorbeeld van hoe tegemoet gekomen kan worden aan het recht op participatie. Daarenboven kan het bijdragen tot een paradigmaverschuiving waarin personen met een verstandelijke beperking benaderd worden vanuit hun capaciteiten en mogelijkheden, eerder dan vanuit hun beperking. Personen met een (verstandelijke) beperking worden mijn inziens nog te vaak gereduceerd tot hun beperking, terwijl ze ook heel veel kwaliteiten en talenten hebben. Muzikale activiteiten gaan dus over veel meer dan een vorm van hulpverlening en over veel meer dan louter het maken van muziek: het gaat ook over het empoweren van deze personen via de muziek. Of om het in de woorden van Watts en Ridley (2007) te zeggen: “There was more to making music than meets the ear.”

Er kan besloten worden dat muzikale activiteiten heel wat mogelijkheden bieden. Toch dienen bovenstaande conclusies genuanceerd te worden. Muzikale activiteiten voor personen met een verstandelijke beperking zijn namelijk (nog) niet zo bekend en het aantal initiatieven is redelijk beperkt. Dit maakt dat personen met een verstandelijke beperking nog te vaak uitgesloten worden om te participeren in muzikale activiteiten. Er is nood aan een soort platform dat zorgt voor de nodige subsidiering, zodat er mogelijkheden gecreëerd worden om deze projecten een waardig bestaan te laten leiden. Op deze manier kan er gestreefd worden naar een muzikaal aanbod waar iedereen gelijke toegang tot heeft. Een beperking zou namelijk geen obstakel mogen vormen in de mogelijkheden tot participatie in muzikale activiteiten, noch in de maatschappij. De muzikale praktijk kan zich op deze manier transformeren tot een brug naar een meer inclusieve samenleving.

MUSIC IS THE ANSWER (?)

‘Music is the answer’, zo luidt de titel van een lied van Joe Goddard (2017). Geldt dit ook voor orthopedagogiek? In de literatuur vinden we alvast verschillende beschrijvingen van karakteristieken die eigen zijn aan muziek en die een bijzondere bijdrage kunnen leveren in de begeleiding, ontplooiing en ondersteuning van personen met een verstandelijke beperking (Peremans, 2006). Ook in deze masterproef worden de positieve aspecten op de Kwaliteit van Bestaan van personen met een verstandelijke beperking duidelijk. Volgens Magee en Bowen (2008) is muziek een van de meest toegankelijke bronnen bij het werken met personen met een verstandelijke beperking. Echter is enige nuancering hier niet misplaatst. Zo waarschuwt Blatter (1982) voor te grote effecten van muziek: “Verwacht van muziek geen wonderen, hoewel er wonderlijke dingen kunnen gebeuren”.In deze masterproef wil ik dan ook niet pretenderen dat muziek zo’n krachtig middel is dat het alle problemen laat verdwijnen. Hoewel muziek een toegankelijk medium is, heeft niet iedereen een uitgesproken interesse, aanleg of passie voor muziek. Muziek mag, althans mijn inziens, niet beschouwd worden als dé oplossing. Echter kan het wel nieuwe perspectieven bieden in een complexe hulpvraag of situatie, dat het best vanuit een multidisciplinair perspectief benaderd wordt.

56

2. STERKTES EN BEPERKINGEN ONDERZOEK EN MOGELIJKHEDEN VERVOLGONDERZOEK

STERKTES

Dit onderzoek ging de invloed van muzikale activiteiten op de Kwaliteit van Bestaan bij personen met een verstandelijke beperking na. De beleving van de doelgroep zelf stond centraal doorheen het gehele onderzoek. Dat er geluisterd werd naar de personen zelf, vormt een eerste sterkte van dit onderzoek. Deze aanpak kan gesitueerd worden binnen de emancipatorische benadering, die ervan uitgaat dat personen met een verstandelijke beperking meer controle over hun eigen leven moeten hebben en dat ze niet louter beschouwd mogen worden als ‘object’ van onderzoek, maar wel als betrouwbare informanten (Van Hove, 1999). Gezien de beleving van deze personen centraal staat, gaat het in dit onderzoek voornamelijk over het subjectieve aspect van Kwaliteit van Bestaan. Dit vormt een tweede sterkte van deze masterproef. Schalock en Verdugo (2002) stellen namelijk dat het subjectieve aspect het meest waardevol is, gezien de oordelen en gevoelens van mensen over hun eigen leven de beste omschrijving zijn van hoe zij hun eigen Kwaliteit van Bestaan beleven. Echter wordt de validiteit van deze scores soms als problematisch beschouwd in de literatuur (Brown et al., 2013), gezien mensen met een verstandelijke beperking niet altijd in staat zijn aan te geven hoe zij over hun leven denken, vragen soms niet goed begrijpen of sociaal wenselijk antwoorden (Morisse et al., 2014). Ondanks deze moeilijkheden blijft het belangrijk de subjectieve beleving van Kwaliteit van Bestaan bij de personen zelf na te gaan.

Dit onderzoek toont aan dat de deelname aan muzikale activiteiten een grote meerwaarde kan zijn voor de Kwaliteit van Bestaan van personen met een verstandelijke beperking. Dit kan belangrijke implicaties hebben voor de orthopedagogische praktijk. Muziek in de hulpverlening wordt de laatste jaren immers gereduceerd tot een middel om psychische problemen te behandelen. Aan de hand van de resultaten van dit onderzoek verdwijnt de gedachte dat muziek vooral als therapeutisch medium kan aangeboden worden. Een sterkte van dit onderzoek is dus dat de potentie en de kracht van het recreatieve aspect van muziek opnieuw belicht wordt. Dit onderzoek is dan ook een pleidooi naar een opwaardering van deze vorm van muziekbeoefening.

De bevinding van dit onderzoek (her)opent belangrijke perspectieven voor de orthopedagogiek als handelingswetenschap. De orthopedagogiek handelt vanuit een sterktegericht perspectief: op een creatieve wijze wordt op zoek gegaan naar manieren om mensen kansen te bieden om te participeren, appreciatie en acceptatie te ervaren, hun bijdrage erkend te zien en hen te laten groeien (Vanderplasschen, De Schauwer, & Vandevelde (Red.), 2015). Gezien muzikale activiteiten op een constructieve manier werken en focussen op de mogelijkheden van de personen, kan dit onderzoek gezien worden als een mogelijk antwoord op de zoektocht van het sterktegericht werken in de orthopedagogiek. Het kan tevens beschouwd worden als een opstap naar een meer ‘creatieve’ ondersteuning van personen met een verstandelijke beperking (De Clercq, 2016).

Naast bovengenoemde implicaties voor de praktijk blijkt er ook sprake te zijn van theoretische relevantie. In de literatuurstudie werd reeds aangegeven dat er weinig wetenschappelijke artikels te vinden zijn over het recreatieve gebruik van muziek. Dit onderzoek kan alvast een bijdrage leveren aan de bestaande literatuur over muzikale activiteiten en het recreatieve gebruik van muziek in de hulpverlening. Daarnaast kan deze masterproef ook dienen als een aanzet tot verder onderzoek en tot verdere exploratie van de mogelijkheden van dit domein.

57

BEPERKINGEN

Om de onderzoeksresultaten te nuanceren, is het van belang om ook de beperkingen van het onderzoek mee te geven. Zoals reeds vermeld hebben alle personen die geïnterviewd werden een verstandelijke beperking. Dit is een sterkte van het onderzoek, maar brengt tegelijkertijd ook beperkingen met zich mee. Een aantal respondenten beschikten namelijk niet over voldoende communicatieve of reflectieve mogelijkheden om hun verhaal vlot en volledig over te brengen. Zoals reeds vermeld, komt in de literatuur eveneens naar voor dat personen met een verstandelijke beperking soms sociaal wenselijk antwoorden en vragen niet altijd even goed begrijpen (Morisse et al., 2014). Er werd getracht hieraan tegemoet te komen door een zo concreet mogelijk taalgebruik te hanteren en een luisterende, empathische en observerende houding aan te nemen. Dit neemt echter niet weg dat sommige respondenten sociaal wenselijk antwoorden.

Magee en Bowen (2008) wijzen erop dat personen met een verstandelijke beperking vaak een complexe relatie hebben met hun instrument, alsook met hun identiteit als muzikant. De relatie met het instrument, muzikale repertoire, de routine en discipline van het oefenen en de sociale ervaring van het repeteren met anderen, heeft een diepe betekenis voor de rest van hun leven. De auteurs geven aan dat deze ervaring vaak te complex is voor personen met een verstandelijke beperking om tot uiting te brengen en te communiceren naar anderen toe. Hieruit kan geconcludeerd worden dat het afnemen van interviews in dit geval niet de gehele beleving van de persoon kan weergeven. Er werd getracht hieraan tegemoet te komen door eveneens gebruik te maken van participerende observatie. Door deze methode verkreeg ik een meer volledig beeld over het thema en wist ik beter waarop ik diende te letten tijdens het verdere verloop van het onderzoek.

Het onderzoek geeft een beeld van hoe de respondenten de muzikale activiteiten beleven. Echter is het belangrijk om te vermelden dat de resultaten van dit onderzoek niet generaliseerbaar zijn tot alle personen met een verstandelijke beperking. Niet iedereen heeft immers een passie, interesse of aanleg voor muziek. Elke persoon en elke context zijn verschillend en personen met een verstandelijke beperking vormen bovendien geen homogene groep. Muziek is dan ook niet hét antwoord, maar wel één van de mogelijke antwoorden. Bovendien heeft dit onderzoek geen ambitie om tot algemene uitspraken te komen, dan wel een beter inzicht van dit onderwerp te bieden.

VOORSTELLEN VERVOLGONDERZOEK

In deze masterproef werd gekozen om personen met een verstandelijke beperking te interviewen. De afname van de interviews gebeurde voornamelijk bij personen met voldoende communicatieve vaardigheden. Indien dit onderzoek een vervolg krijgt, is het belangrijk om de stem van de personen die verbaal minder sterk zijn eveneens op te nemen. Er is nood aan methodieken om deze personen aan het woord te laten zodat ook zij gehoord worden. In wat volgt worden alvast enkele voorstellen geformuleerd. Ten eerste zou het voordelig kunnen zijn indien er een vertrouwenspersoon aanwezig is gedurende het interview. Dit kan bijvoorbeeld een ouder, individuele begeleider of muziekbegeleider zijn. De participanten het interview laten voorbereiden, is een tweede mogelijkheid. Op deze manier kunnen ze rustig nadenken over de vragen vooraleer er een antwoord geven wordt. Ten derde kan er gebruik gemaakt worden van een aantal non-verbale methoden zoals foto’s of pictogrammen. Ondanks deze aanpassingen blijft er een groep van personen die omwille van ernstige beperkingen in de communicatie en/of het begripsvermogen niet op een directe wijze

58

bevraagd kunnen worden. In dit geval is het mogelijk om iemand uit de directe omgeving van de persoon (een proxy) in te schakelen, zoals een familielid of een (muziek)begeleider (Verdugo et al., 2005). Deze proxies rapporteren dan in een interview of vragenlijst over de beleving van de persoon voor wie ze spreken. Er bestaan echter diverse kritieken over de waarde en validiteit van de proxy-benadering. Om deze reden wordt voorgesteld om het perspectief van de proxy eerder als een aanvulling dan als een vervanging van het perspectief van de persoon met een verstandelijke beperking te beschouwen (Schalock et al., 2002). Ten slotte kan er via participatorisch actie-onderzoek getracht worden om personen met een verstandelijke beperking zelf te betrekken bij het ontwikkelen van vragenlijsten of/en bij het afnemen van de interviews (Perry & Felce, 2004).

Uit het onderzoek kan geconcludeerd worden dat muzikale activiteiten invloed hebben op alle domeinen van Kwaliteit van Bestaan van personen met een verstandelijke beperking. Het zou interessant zijn om diepgaand onderzoek te doen die specifiek gericht is op één bepaald domein, zoals ‘Sociale inclusie’. Een mogelijk vervolgonderzoek zou bijvoorbeeld een onderzoek kunnen zijn naar de beeldvorming over personen met een verstandelijke beperking die in een muziekgroep spelen. Hierin kan worden nagegaan of muziek een belangrijke schakel is in het positief benaderen van personen met een verstandelijke beperking.

Bij het uitvoeren van een kwalitatief onderzoek speelt de betrokkenheid van de onderzoeker een belangrijke rol. Twee verschillende onderzoekers die dezelfde data analyseren, kunnen immers tot andere resultaten komen (Brysbaert & Rastle, 2009). Het zou interessant zijn om hetzelfde onderzoek uit te voeren met andere muzikale activiteiten en de resultaten vervolgens te vergelijken. Daarnaast kan dezelfde studie gedaan worden bij een andere doelgroep. Zo bestaan er bijvoorbeeld ook boeiende muzikale initiatieven voor personen met een fysieke beperking of psychiatrische stoornissen. Er bestaan eveneens muziekprojecten die werken met vluchtelingen, zoals de groep ‘refugees for refugees12’. Projecten die zich bezig houden met één specifiek muziekgenre, zoals rap, kunnen eveneens onder de loep genomen worden. Er kan eveneens geopteerd worden om een andere vorm van kunstbeoefening te onderzoeken. Zo zijn er enkele projecten die bezig zijn met theater en personen met een verstandelijke beperking. Theater Stap 13 is waarschijnlijk een van de bekendste Vlaamse voorbeelden hiervan. Platform-K14 biedt op haar beurt mogelijkheden aan dansers met een beperking om zich verder te ontwikkelen. Ook deze projecten zijn interessant om te onderzoeken. Hierbij kan geopteerd worden om eveneens het conceptueel model van Kwaliteit van Bestaan te gebruiken, wat vergelijkend onderzoek vereenvoudigt.

In deze masterproef werd hoofdzakelijk aandacht besteed aan de beleving van de participanten zelf. Er werd met andere woorden vooral stilgestaan bij de bevinding op microniveau. In de toekomst zal het eveneens nodig zijn om de bevindingen, mogelijkheden en noden op meso- en macroniveau te onderzoeken. Dit onderzoek benadrukte alvast de beleving van de respondenten en demonstreerde daarbij de waarde van deze projecten. Echter is het ook nodig dat er voldoende mogelijkheden geboden worden om samen muziek te maken. Tijdens de informele gesprekken vertelden een aantal muziekbegeleiders dat ze beperkt zijn door de financiële middelen, tijd en

12 http://www.muziekpublique.be/nieuws/cd-label-126/refugees-for-refugees-304/?lang=fr13 https://www.theaterstap.be/14 http://www.platform-k.be/

59

ruimte die ze krijgen voor hun project. Verder onderzoek zou kunnen nagaan welke ondersteuning er nodig is om deze initiatieven een waardig bestaan te laten leiden, bijvoorbeeld vanuit de overheid. Er is ook nood aan voldoende muziekbegeleiders die over de nodige kennis, vaardigheden en motivatie beschikken om dit soort initiatieven op te starten. Alle muziekbegeleiders van de betrokken projecten waren meer dan bekwaam, maar het viel op dat ze op eigen krachten de nodige kennis en vaardigheden verzameld hebben. Peremans (2006) kwam in haar masterproef tot dezelfde conclusie en acht het als noodzakelijk voor de evolutie van het muziekaanbod aan mensen met een verstandelijke beperking dat de vaak impliciete ervaringskennis van muziekbegeleiders geëxpliciteerd wordt. Dit zou eveneens een aanzet kunnen betekenen voor verder onderzoek, dat moet leiden tot een wetenschappelijk onderbouwde methodiek voor het muziekaanbod aan mensen met een verstandelijke beperking.

Wat mij verder opviel gedurende de uitvoering van dit onderzoek, is het gegeven dat dit thema nog redelijk onbekend is. Het aantal initiatieven is beperkt en heel wat mensen hebben nog nooit over het thema gehoord. Zelf de muziekbegeleiders wisten zelden over het bestaan van andere groepen. Daarnaast had ik ook gesprekken met personen die bezig zijn met muziek (bijvoorbeeld studenten musicologie) die interesse toonden om in dit soort projecten te participeren of het zelf op te starten, maar geen of te weinig kennis hadden over het bestaan en de mogelijkheden ervan. Er is mijn inziens nood aan een soort platform, waar de ervaringen en mogelijkheden gebundeld en gedeeld kunnen worden. Muziek biedt heel veel mogelijkheden en het zou jammer zijn moesten deze onbenut blijven. Zonder te ontdoen aan de essentie, namelijk het plezier beleven aan het samen musiceren, tracht ik dan ook te komen tot een opwaardering van deze vorm van muziekbeoefening. Iedereen heeft immers recht om zijn muzikale identiteit te ontwikkelen. Ik hoop alvast aan de hand van deze masterproef hier een steentje toe bijgedragen te hebben en toekomstige onderzoekers te inspireren om de mogelijkheden van dit domein verder te exploreren.

60

REFERENTIELIJST

Accou, T. (2002). Muziek als middel tot communicatie bij kinderen met autisme. Ongepubliceerde masterproef, UGent, Faculteit Psychologie en Pedagogische Wetenschappen.

Adler, P. A., & Adler, P. (1998). Observational techniques. In N.K. Denzin & Y.S. Lincoln (Eds.), Collecting and interpreting qualitative materials (pp. 79-109). Thousand Oaks, CA: Sage.

Adriaansz, R., Schalkwijk, F., & Stijlen, L. (1986). Methoden van muziektherapie: Een overzicht van de praktijk van muziektherapie in Nederland. Nijkerk: Intro.

Alvin, J. (1965). Music for the handicapped child. Londen: Oxford University Press.

American Association on Intellectual and Developmental Disabilities. (2013). Definition of Intellectual Disability. Geraadpleegd op 25 maart 2017, via http://aaidd.org/intellectual-disability/definition#.VP7ghPmG_Yg

American Psychological Association. (2010). Publication manual of the American Psychological Association (6thed.). Washington, DC: American Psychological Association.

Baarda, D., Bakker, E., Fischer, T., Julsing, M., Peters, V., van der Velden, T., & de Goede, M. (2013). Basisboek Kwalitatief Onderzoek: Handleiding voor het opzetten en uitvoeren van kwalitatief onderzoek. Groningen/Houten: Noordhoff Uitgevers.

Baarda, D., de Goede, M., & Teunissen, J. (2009). Basisboek kwalitatief onderzoek. Groningen/Houten: Noordhoff Uitgevers.

Baarda, D., de Goede, M., & van der Meer-Middelburg, A.G.E. (1996). Open Interviewen. Nederland: Stenfert Kroese.

Balboni, G., Coscarelli, A., Giunti, G., & Schalock, R. L. (2013). The assessment of the quality of life of adults with intellectual disability: The use of self-report and report of others assessment strategies. Research in Developmental Disabilities, 34(11), 4248-4254. doi: 10.1016/j.ridd.2013.09.009

Billiet, J., & Weage, H. (2012). Een samenleving onderzocht: Methoden van sociaal-wetenschappelijk ondezoek. Berchem: De Boeck. Blatter, R. (1982). De muziek waard: Muziek als bezigheid voor geestelijk gehandicapten. Den Haag: Nijgh & Van Ditmar.

Bobelyn, M. (2012). Daar zit muziek in! Actieonderzoek in functie van een inclusief muzikaal vrijetijdsaanbod. Ongepubliceerde masterproef, UGent. Faculteit Psychologie en Pedagogische Wetenschappen.

61

Boone, T. (2001). Kwalitatief onderzoek naar de rol van de muziekpedagoog bij muziekactiviteiten voor personen met een mentale handicap. Ongepubliceerde masterproef, UGent. Faculteit Pyschologie en Pedagogische Wetenschappen.

Booth, T., & Booth, W. (1996). Sound of Silence: Narrative research with inarticulate subjects. Disability & Society, 11(1), 55-69.

Braun, V., & Clarke, V. (2006). Using thematic analyses in psychology. Qualitative Research in Psychology, 3, 77-101.

Broekaert, E., De Fever, F., Schoort, P., Van Hove, G., & Wuyts, B. (1997 ). Orthopedagogiek en Maatschappij. Leuven/Apeldoorn: Garant.

Brokken, N. (2012). Inclusie van personen met een beperking in muziekacademies. Een exploratief onderzoek in muziekacademies naar de beleving van leerlingen in projecten voor personen met een beperking. Ongepubliceerde masterproef, UGent. Faculteit Pyschologie en Pedagogische Wetenschappen.

Brown, I., Hatton, C., & Emerson, E. (2013). Quality of life indicators for individuals with intellectual disabilies: extending current practice. Intellectual and Developmental Disabilities, 51(5), 316-332. doi: 10.1352/1934-9556-51.316

Brown, I., Schalock, R., & Brown, I. (2009). Quality of life: its application to persons with intellectual disability and their families-introduction and overview. Journal of Policy and Practice in Intellectual Disabilities, 6, 2-7.

Brysbaert, M., & Rastle, K. (2009). Historical and Conceptual Issues in Psychology. England: Pearson Education Limited.

Bunt, L. (1994). Music Therapy: an art beyond words. London: Routledge.

Buntix, W.H.E., Schalock, R. (2010). Models of disability, quality of life and individualized supports. Implications for professionals practice in intellectual disability. Journal of Policy and Practice in Intellectual Disabilities, 7(4), 283-294.

Cardol, M. (2013). Disability Studies en participatie: een pleidooi voor diversiteit. Rotterdam: University Press.

Charlton, J. (1998). Nothing about us without us: Disability oppression and empowerment. University of California Press.

Cherlet, J., & Dewitte, G. (2016). MusicaMova: Psychomotorische training met slagwerkinstrumenten. Gent: Nevelland Graphics cvba-so.

62

Chowdhurry, M., Benson, B.A. (2011). Deinstitutionalization and Quality of Life of Individueal With Intellectual Disabilitiy: A Review of the Literature. Journal of Policy and Practice in Intellectual Disabilities, 8(4), 256-265.

Claes, C., Van Hove, G., van Loon, J., Vandevelde, S., Schalock, R. (2010). Quality of life measurement in the field of intellectual disabilities: Eight principles for assessing quality of life-related personal outcomes. Social Indicators Research, 98(1), 61-72. doi: 10.1007/s11205-009-9517-7

Courtis, A. (2006). Alcances y perspectivas de la Educación Musical: en niños y jóvenes con Síndrome de Down. Asociación Sindrome de Down de la República Argentina.

Cummins, R.A. (1997). Comprehensive Quality of Life Scale - Intellectual/Cognitive Disability: fifth Edition (ComQol-I5); Manual. Melbourne: Deakin University, School of Psychology.

Cummins, R.A., & Lau, A.L.D. (2003). Community integration or community exposure? A review and discussion in relation to people with an intellectual disability. Journal of Applied Research in Intellectual Disabilities, 16, 145-157.

De Bruijn, M. (1994). Muziektherapie op maat. Nijkerk: Intro.

De Clercq, F. (2016). Kunst in de orthopedagogiek. Ongepubliceerde masterproef, UGent. Faculteit Pyschologie en Pedagogische Wetenschappen.

Decaesteker, E. (2016). Hoe beleven mensen met een verstandelijke beperking en geestelijke gezondheidsproblemen hun Kwaliteit van Bestaan? Een kwalitatief onderzoek in twee diensten voor ambulante en mobiele ondersteuning. Ongepubliceerde masterproef, UGent. Faculteit Pyschologie en Pedagogische Wetenschappen.

Deneire, H. (2014). Een andere dementie in muziek: Inzichten & toepassingen in de wereld van muziek voor iedereen die beter wil zorgen voor mensen met dementie. Antwerpen: House of Music.

Derluyn, I. (2000). Muziektherapie bij jongvolwassenen met een (rand-) psychotische problematiek. Een kwalitatief onderzoek naar drie perspectieven (literatuur-, cliënt- en therapeutperspectief). Ongepubliceerde masterproef, UGent. Faculteit Pyschologie en Pedagogische Wetenschappen.

Duvdevany, I., & Arar, E. (2004). Leisure activities, friendships, and quality of life of persons with intellectual disability: Foster homes vs. community residential settings. International Journal of Rehabilitation Research, 27, 289-296.

Eikenhout, M. (2012). De oorsprong van muziek. Een vergelijkende studie naar de oorsprong van muziek en haar evolutionaire ontwikkeling aan de hand van de theorieën van Steven Pinker en Geoffrey Miller (Masterproef). Geraadpleegd via https://dspace.library.uu.nl/handle/1874/243611

63

Eggermont, M. (1999). Belevingsonderzoek en participerende observatie. In B. Levering & P. Smeyers (Eds.), Opvoeding en onderwijs leren zien. Een inleiding in interpretatief onderzoek (pp. 173-191). Amsterdam: Boom.

Fockema Andreae, L., & Steenhuis, K. (1977). Muziek en therapie. Deventer: Van Loghum Slaterus.

Gale, D. (1989). The question of Music therapy with mentally handicapped adults. British Journal of Music Therapy, 3(2), 20-23.

Ghesquière, P., & Staessens, K. (1999). Kwalitatieve gevalstudies. In B. Levering & P. Smeyers (Eds.), Opvoeding en onderwijs leren zien. Een inleiding in interpretatief onderzoek (pp. 192-213). Amsterdam: Boom.

Glesne, C. (2011). Prestudy tasks: Doing what is good for you. In G. Van Hove & L. Claes (Eds.), Qualitative research and educational sciences: A reader about useful strategies and tools (pp. 1-36). Essex: Pearson Education Limited.

Goddard, J. (2017, Januari 23). Music is the answer [YouTube]. Geraadpleegd via https://www.youtube.com/watch?v=bwPLvt6BFPg

Gregory, N., Robertson, J., Kessissoglou, S., Emerson, E., & Hatton, C. (2001). Factors associated with expressed satisfaction among people with intellectual disability receiving residential supports. Journal of Intellectual Disability Resarch, 45, 279-291.

GRIP. (2004). Deïnstitutionalisering: Naar een eigen leven midden in de samenleving. Geraadpleegd op 2 augustus 2017 via http://www.gripvzw.be/over-grip/standpunten.html

Hatton, C. (2004). Choice. In E. Emerson, C. Hatton, T. Thompson, & T.R. Parmenter (Red.), The international handbook of applied research in intellectual disabilities (pp. 335-351). Chichester: Wiley.

Horden, P. (2000). Music as Medicine. The History of Music Therapy since Antiquity. Aldershot: Ashgate.

Howitt, D. (2010). Ethnography/participant observation. In G. Van Hove & L. Claes (Ed.), Qualitative research and educational sciences: A reader about useful strategies and tools (pp. 131-154). Essex: Pearson Education Limited.

Howitt, D. (2010). Qualitative interviewing. In G. Van Hove & L. Claes (Ed.), Qualitative research and educational sciences: A reader about useful strategies and tools (pp. 77-108). Essex: Pearson Education Limited.

Howitt, D. (2010). Thematic analysis. In G. Van Hove & L. Claes (Ed.), Qualitative research and educational sciences: A reader about useful strategies and tools (pp. 180-201). Essex: Pearson Education Limited.

64

Hulsegge, J., & Verheul, A. (1986). Snoezelen, een andere wereld, een praktijkboek voor de zwakzinnigenzorg. Nijkerk: Intro.

Klaps, J. (2006). Wat is geluid? (Uiteenzetting). Geraadpleegd op 24 april, via http://home.scarlet.be~ababab/geluid.pdf

Koscuilek, J.F. (1997). Relationship of family schema to family adaptation to brain injury, Brain Injury 11, 454-460.

Lamont, A.M. (2001). Infants’ preferences for familiar and unfamiliar Music: A socio-cultural study. Artikel voorgelezen bij de Society for Music Perception and Cognition, 9 augustus, 2001 in Kinston, ONtario.

Levitin, D. (2013). Ons muzikale brein: Wat muziek met ons doet. Amsterdam: Atlas contact.

Lievegoed (1939). Maat ritme en melodie. Nederland: Christofoor.

Magee, W.L., & Bowen, C. (2008). Using Music in leisure to enhance social relationships with patients with complex disabilities. NeuroRehabilitation, 23, 305-311.

Meersschaut, K. (2000). Muziektherapie bij kinderen met autisme. Ongepubliceerde masterproef, UGent. Faculteit Pyschologie en Pedagogische Wetenschappen.

Meyers, B. (2006). Waarom Muziek? In een dagcentrum voor mensen met een mentale en/of fysieke handicap. Ongepubliceerde Eindverhandeling.

Michel, D. (1985). Music Therapy: an introduction, including Music in special education. Springfield: Thomas.

Moonen, L., & Pansaerts, S. (2009). Quality of Life bij kinderen: Pilootversie van een meetinstrument ontwikkeld via focusgroepen met ouders in Vlaanderen en Nederland. Ongepubliceerde masterproef, UGent. Faculteit Pyschologie en Pedagogische Wetenschappen.

Morisse, F., Vandevelde, S., Došen, A. (2014). Mensen met een verstandelijke beperking en geestelijke gezondheidsproblemen: een praktijkdefinitie. Vlaams Tijdsschrift voor Orthopedagogiek, 33(4), 21-33.

Muziek therapeutische praktijk. (2011). Wat is muziektherapie. Geraadpleegd op 5 april 2017, via http://www.muziektherapeutischepraktijk.be/muziektherapie

Neumayer, R., & Bleasdale M. (1996). Personal lifestyle preferences of people with an intellectual disability. Journal of intellectual and Developmental Disability, 21, 91-115.

Nordoff, P., & Robbins, C. (1980). Muziektherapie voor gehandicapte kinderen. Bussum: De Gooise Uitgeverij.

65

Peremans, L. (2006). Muzikale activiteiten – Orthoagogische muziekbeoefening – Muziektherapie: een nog steeds geldend onderscheid in het huidig muziekaanbod aan mensen met een verstandelijke beperking. Ongepubliceerde masterproef, UGent. Faculteit Pyschologie en Pedagogische Wetenschappen.

Perry, J., & Felce, D. (2004). Initial findings on the involvement of people with an intellectual disability in interviewing their peers about quality of life. Journal of Intellectual and Developmental Disability, 29, 164-171.

Polit, D., & Beck, C. (2010). Essentials of Nursing Research: Appraising Evidence for Nursing Practice. Philadelphia, PA: Lippincott Williams & Wilkins.

Pollaris, G. (1999). Muziek op maat: Muzikale activiteiten voor meervoudig gehandicapte jongeren in het BSO. Ongepubliceerde eindverhandeling, H.I.R.Leuven. Sociale Readaptatiewetenschappen.

Raphael, D., Brown, I., & Renwick, R. (1999). Psychometric properties of the full and short versions of the quality of life instrument package. International Journal of Disability and Education, 46, 157-168.

Robertson, J., Emerson, E., Gregory, N., Hatton, C., Kessissoglou, S., Hallam, A., & Linehan, C. (2001). Social networks of people with mental retardation in residential settings. Mental Retardation, 39, 201-214.

Schalkwijk, F. (1984). Grondslagen van muziektherapie: Haar samenhang met psychologische theorieën over muziek, creativiteit en psychotherapie. Nijmegen: Dekker & van de Vegt.

Schalkwijk, F. (1988). Muziek in de hulpverlening aan geestelijk gehandicapten. Nijkerk: intro.

Schalock, R. (2001). Outcome-based evaluation. (2e ed.). New York: Kluwer Academics/Plenum.

Schalock, R. (2004). The concept of quality of life: what we know en do not know. Journal of Intellectual Disability Research, 48(3), 203-216.

Schalock, R. (2005). Guest Editorial. Introduction and overview. Journal of Intellectual Disability Research, 49, 698.

Schalock, R., Bonham, G.S., & Verdugo, M. (2008). The conceptualisation and measurement of quality of life: Implications for program planning and evaluation in the field of intellectual disabilities. Evaluation and Program Planning, 31, 181-190. doi: 10.1016/j.evalprogplan.2008.02.001

Schalock, R., Brown, I., Brown, R., Cummins, R.A., Felce, D., Matikka, L., Keith, K.D., & Parmenter, T. (2002). Conceptualization, measurement, and application of quality of life for people with intellectual disabilities: Report of an international panel of experts. Mental Retardation, 40, 457-470.

66

Schalock, R., Gardner, J., & Bradley, V. (2007). Quality of Life for persons with intellectual and other developmental disabilities: Applications across individuals, organizations communities, and systems. Washington: American Association on Intellectual and Developmental Disabilities.

Schalock, R., & Keith, K.D. (1993). Quality of Life Questionnaire. Worthington, OH: IDS.

Schalock, R., Keith, K.D., Verdugo, M., Gomez, L. Z. (2010). Quality of life model development and use in the field of intellectual disability. In Kober, R. (Red.), Quality of life: theory and implementation (17-32). New York: Sage. doi: 10.1007/978-90-481-9650-0_2

Schalock, R., & Verdugo, M. (2002). Handbook on Quality of Life for human service practitioners. Washington, WA: American Association on Mental Retardation.

Schalock, R., Verdugo, M., Gomez, L. E., & Reinders, H. S. (2016). Moving Us Toward a Theory of Individual Quality of Life. American Journal on Intellectual and Developmental Disabilities, 121(1), 1-12. doi:10.1352/1944-7558-121.1.1

Smeijsters, H. (1991). Muziektherapie als psychotherapie. Assen/Maastricht: Van Gorcum.

Smeijsters, H. (1996). Muziektherapie in Nederland. Venray: Vincent van Gogh Instituut.

Smeijsters, H. (2003). Handboek Creatieve therapie (2e ed.). Bussum: Coutinho.

Smith, J. (1995). Semi-Structured Interviewing and Qualitative Analysis. In J. Smith, R. Harré, & L. Van Langenhove, Rethinking Methods in Psychology (pp. 9-27). California: Sage Publications.

Stalker, K., & Harris, P. (1998). The exercise of choice by adults with intellectual disabilities: A literature review. Journal of Applied Research in Intellectual Disabilities, 11, 60-76.

Stancliffe, R.J. (2001). Living with support in the community: Predictors of choice and self-determination. Mental Retardation and Developmental Disabilities Research Reviews, 7, 91-98.

Ten Kate, P. (1998). Onderzoek naar de plaats van orthoagogisch gebruik van muziek bij kinderen met een auditieve handicap. Ongepubliceerde masterproef, UGent. Faculteit Pyschologie en Pedagogische Wetenschappen.

Ter Burg, W. (1985). Meer met muziek: Muziek als orthopedagogisch medium. Nijkerk: Intro.

Timmers-Huigens, D. (1982). Vreugde beleven aan je mens-zijn. Lochem-Poperinge: De Tijdstroom.

Townsend, W.C., Pham, A.N.T., Vassos, M.V. (2012). Review: A systematic review of quality of life measures for people with intellectual disabilities and challenging behaviours. Journal of Intellectual Disability Research, 56, 270-284. doi: 10.1111/j.1365-2788.2011.01427.x

67

Trevarthen, C. (1999). Musicality and the Intrinsic Motive Pulse: Evidence from human psychobiology and infant communication. Rhythms, Musical Narrative and Origins of Musical Communication, Musicae Scientiae Special Issue, 155-215.

Van de Velde, J-W. (1999). Muzisch-agogisch begeleiden in de hulpverlening: Bouwstenen voor een speelse en spirituele benadering. Baarn: H. Nelissen.

Van Gennep, A. (1994). De zorg om het bestaan: Over verstandelijke handicap, kwaliteit en ondersteuning. Amsterdam: Boom.

Van Gennep, A. (1997). Paradigma-verschuiving in de visie op zorg voor mensen met een verstandelijke handicap. Tijdschrift voor Orthopedagogiek, 36, 189-201.

Van Hove, G. (1999). Coöperatief onderzoek met personen met een verstandelijke handicap. Een Illustratie van de emancipatorische orthopedagogiek. TOKK, 24, 24-33.

Van Hove, G., van Loon, J., Vandevelde, S. (2010). Personen met een verstandelijke beperking. In E. Broekaert, G. Van Hove, S. Vandevelde, V. Soyez, & W. Vanderplasschen (Red.), Handboek bijzondere orthopedagogiek. Antwerpen: Garant.

Van Loon, J. (2008). Een persoonsgerichte ondersteuningsmethodiek: Het methodisch bevorderen van Kwaliteit van Bestaan voor mensen met een verstandelijke beperking. In J. van Loon & G. Van Hove (Eds.). Persoonsgerichte ondersteuning en Kwaliteit van Bestaan (pp. 63-81). Antwerpen: Garant.

Van Loon, J., Claes, C., Van Hove, G., & Schalock, R. (2010). De ontwikkeling van de persoonsgerichte ondersteuningsuitkomsten schaal (POS). Nederlands tijdschrift voor de Zorg aan mensen met Verstandelijke beperkingen, 36(3), 180-195.

Van Renne, E. (2009). Inclusie van kinderen met een beperking in muziekacademies. Een exploratief onderzoek naar de beleving en invulling van de lesgevers van de tijdelijke projecten voor kinderen met een beperking in muziekacademies. Ongepubliceerde masterproef, UGent. Faculteit Pyschologie en Pedagogische Wetenschappen.

Van Walleghem, M., & Maes, B. (1989). Ortho(ped)agogische muziekbeoefening bij ernstig mentaal gehandicapte volwassenen. Orthopedagogische Rapporten, 22, 1-31.

Van Wijck, I., & Hulsegge, J. (1985). Spelend omgaan met muziek. Nijkerk: Intro.

Vandenbruwaene, E. (2013). Kwaliteit van Bestaan: bij volwassenen met een matig verstandelijke beperking. Ongepubliceerde masterproef, UGent. Faculteit Pyschologie en Pedagogische Wetenschappen.

Vanderplasschen, W., De Schauwer, E., & Vandevelde, S. (red.) (2015). 50 jaar opleiding orthopedagogiek aan de UGent. Gent: Academia Press.

68

Verdugo, M., Schalock, R. (2009). Quality of Life: From Concept to Future Applications in the Field of Intellectual Disabilities. Journal of Policy and Practice in Intellectual Disabilities, 6, 62-64. doi: 10.1111/j.1741-1130.2008.00201

Verdugo, M., Schalock, R., Keith, K.D., & Stancliffe, R.J. (2005). Quality of life and its measurement: Important principles and guidelines. Journal of Intellectual Disabiity Research, 49(10), 707-117.

Visser, F-B. (2000). Muziek in agogische beroepen. Soest: Nelissen.

Watson, T. (2002). Music therapy with adults with learning disabilities. In L. Bunt & S. Hoskyns (Red.), The handbook of Music Therapy (pp. 97-114). Hove: Brunner-Routledge.

Watts, M., & Ridley, B. (2007). Evaluating musical dis/abilities: Operationalizing the capability approach. International Journal of Research and Method in Education, 30, 149-162.

Wehmeyer, M.L. (2001). Self-determination and mental retardation. In L.M. Glidden (Red.), International Review of Research in Mental Retardation (pp. 1-48). San Diego, CA: Academic Press.

Wethered, A.G. (1993). Movement and Drama in Therapy, a holistic approach. Londen: Jessica Kingsley.

Windemuller, S. (1998). Psychotherapie bij licht verstandelijk gehandicapte kinderen en jongeren. Assen: Van Gorcum.

69

BIJLAGEN

Bijlage 1: Voorstelling deelnemende muzikale activiteiten (p.71)Bijlage 2: Brief tot medewerking (p.75)Bijlage 3: Informed consent (p.76)Bijlage 4: Interviewleidraad (p.77) Bijlage 5: Vragenlijst Poco a poco (p.79)Bijlage 6: Transcripties interviews (p.80)Bijlage 7: Ingevulde vragenlijsten (p.146)

70

BIJLAGE 1: VOORSTELLING DEELNEMENDE MUZIKALE ACTIVITEITEN

BRIEZZ

Briezz is een originele en warme muziekgroep bestaande uit zes personen met een matig tot ernstige verstandelijke beperking en met muzikaal potentieel. Ze spelen zelfstandig via een unieke methode en maken hun eigen muziek en teksten. Ze functioneren autonoom en er spelen dus geen personen zonder beperking mee. Samen met de peter van de groep Guido Belcanto, vierden ze op 9 december 2016 hun tienjarig bestaan met een benefietconcert. Doorgaans geven ze zo’n tiental optredens per jaar. De begeleiding en supervisie van Briezz gebeurt door Erwin Van Gorp. Naast muziekbegeleider is hij ook muziekleraar en uitvoerend musicus.

Briezz repeteert in Het GielsBos, een woongemeenschap voor personen met een verstandelijke beperking in Gierle. Het GielsBos is de initiatiefnemer van deze muziekgroep, maar de muzikanten wonen verspreid over verschillende voorzieningen. Hun uitgangspunt is: ‘We geloven dat personen met een handicap zelfstandig muziek kunnen maken en dat een handicap geen beletsel mag zijn om samen met elkaar of met anderen te musiceren’.

Website: http://www.briezz.be/

FUNNY KEY

Funny Key is de enthousiaste en warme muziekband van Schoonderhage, een vereniging die opvang biedt aan personen met een verstandelijke beperking. Ze brengen zowel gecoverde als zelfgemaakte nummers. Eén bewoonster neemt de zang voor haar rekening en de overige bewoners bespelen elk een instrument, zoals drums, keyboards, djembé en conga. De groep bestaat inmiddels al tien jaar en ze treden geregeld samen op. Met het nummer ‘Ga maar door’ namen ze in 2009 deel aan Songfest. Tim Appelmans vormt

de muzikale ruggengraat van het project en is zelf ook zanger en gitarist in de band.

71

IL SOGNO

‘Il Sogno’ is de muzikale ‘droom’ van vijf personen met verstandelijke beperking en enkele begeleiders. Ze brengen een gevarieerd programma van hitgevoelige nummers, folksongs en eigen composities. Ze bespelen een uitgebreid instrumentarium en een ruim palet aan emoties: van ontroering tot onbegrensde vrolijkheid. Il Sogno speelde al meer dan 200 concerten en ze deelden reeds het podium met onder andere: Sabien Tiels, Raymond van het Groenewoud, Willem Vermandere en Klaas Delrue, Riet Muylaert (JackoBond), Wannes Cappelle, Guy Swinnen en Jan De Smet.

Il Sogno is het muziekensemble van De Lovie, een sociale organisatie met vestigingen in de hele westhoek, die ondersteuning biedt aan jongeren en volwassenen met een verstandelijke beperking. De Lovie ijvert voor gelijke kansen voor personen met een verstandelijke beperking. In 1995 werd in die geest een eigen muziekband opgericht. Rik Rabaey is muziekpedagoog en vormt de professionele ruggengraat van deze groep.

Website: http://www.delovie.be/meer-de-lovie/il-sogno/

TUTTI COLORI

In 1998 ontstond het huisorkest van De Vierklaver. In 2003 vierde de muziekgroep zijn vijf-jarig bestaan en kregen ze een toepasselijke naam: "Tutti Colori". Alle kleuren: dat wijst niet alleen op één van hun lievelingsliedjes, maar ook op het kleurrijke gezelschap dat ze zijn en op de bonte mengeling van muziekgenres die ze brengen.

In 2005 namen ze deel aan het Songfestival voor personen met een beperking te Strombeek-Bever en behaalden ze de derde plaats. In 2007 deden ze nog beter met een 2de plaats op het Songfestival in Hasselt. Een hoogtepunt in datzelfde jaar was het optreden tijdens de Gentse Feesten op het groot podium van de Korenmarkt. In 2016 traden ze nog eens op tijdens de Gentse Feesten, ditmaal in de Spiegeltent in het Baudelopark. De groep wordt veel gevraagd voor optredens voor externe verenigingen in de regio Meetjesland-Gent en nam al meerdere malen deel aan het straattheaterfestival Brouwsels op Straat in Eke-Nazareth. In het voorjaar van 2017 vonden de opnames van hun tweede CD plaats. De begeleiding gebeurt door Jackie Vlerick en Marijke Willems.

72

Naast de werking van Tutti Colori behoort muziekbeleving al heel lang tot de vaste activiteiten in De Vierklaver, een organisatie die volwassenen met een beperking ondersteunt. Bewoners en deelnemers leven zich graag uit in zang en percussie en komen dan ook met veel plezier en enthousiasme naar het muziekatelier in Adegem of Landegem.

Website: http://www.de-vierklaver.be/activiteiten/tutti-colori

POCO A POCO

Poco a poco is een integratieorkest van 80 enthousiaste muzikanten. 40 Orkestleden hebben een handicap, 40 niet. Het jongste lid is 15 jaar en de oudste muzikant telt al meer dan 80 lentes. Drie tot vier keer per jaar doen ze een optreden. Het repertoire is uitgebreid: folk, pop, rock, Vlaamse hits...

Het begon allemaal als een éénmalig samen musiceren van enkele muzikanten en personen met een verstandelijke beperking van het dienstverleningscentrum 't Zwart Goor (Merksplas). Ze verzorgden de muzikale ondersteuning van een toneelproductie van dat centrum. Zo ontstond Poco a poco in maart 1993 en in 2018 vieren ze hun 25 jarig bestaan. De dirigente en drijvende kracht van dit orkest is Maaike Peeraer.

Poco a poco is Italiaans voor: "beetje bij beetje". Zo streven ze geleidelijk aan naar meer inclusie.

Website: https://www.pocoapoco.be/index.html

73

WILD CLASSICAL MUSIC ENSEMBLE

Vrij, wild, energiek, eigenzinnig, uniek en vooral niet klassiek. Zo zou ik de Wild Classical Music Ensemble omschrijven. De groep bestaat uit Damien Magnette en vijf muzikanten met verschillende verstandelijke beperkingen. Het muzikaal startpunt van de band ligt binnen de vrije improvisatie en experimentele muziek en komt tot uiting in een mengeling van punk, noise en free music. Ze spelen met huisgemaakte instrumenten, aangepast aan hun beperking.

De band ontstond in 2007, wanneer Damien enkele artiesten met een verstandelijke beperking ontmoette onder hoede van de sociaal-artistieke werkplek Wit.h (in Kortrijk). Ondertussen speelden ze op podia in Brussel, Parijs, Rotterdam, Berlijn, Madrid… In 2015 werd hun tweede album 'Tapping is Clapping' uitgebracht door het Brusselse label Humpty Dumpty Records. The Wild Classical Music Ensemble zet artiesten met een beperking op het podium, die willen losbreken uit de beperkingen van de hedendaagse muziek.

Website: http://www.vzwwith.org/wild-classical-music-ensemble-2/

DE WITTE WOLVEN

74

De Witte Wolven is een muziekproject waarin twee begeleiders en een aantal bewoners met een visuele beperking het beste van zichzelf geven. Het muziekproject bestaat al sinds 1989 als the White House Band. Dit resulteerde in een eerste optreden met Echo City, een groep Britse muzikanten die op experimentele instrumenten een eigen klank neerzetten.

Samen met enkele bekende muzikanten maakten ze in 2000 een CD met de naam Blind8date. De teksten en muziek worden door de bewoners zelf geschreven en uitgevoerd door een aantal bewoners die effectief mee gaan optreden voor organisaties die hen daarvoor uitnodigen. Op de optredens die ze verzorgen brengt de groep liederen die passen in een programma dat ze kunnen aanpassen naargelang de wens van het publiek met recentere luisterliederen of meer ambiancemuziek.

De Witte Wolven is een muziekproject van de organisatie het Wit Huis, een afdeling van het centrum De Kade dat instaat voor de begeleiding van mensen met een zichtsbeperking15 (Loppem). De begeleiding gebeurt onder meer door Geert Viaene.Meer info op: http://www.de-kade.org/PortaalDeKade/Structuur-De-Kade/Begeleidingscentrum-campus-Spermalie/Aanbod/Blind--slechtziend/Volwassenen/Werking-t-Wit-Huis/Dagondersteuning---dagbesteding/Ateliers/Muziekatelier-Witte-wolven

Beste,

Ik ben Soetkin Verslype, studente tweede master Pedagogische Wetenschappen aan de UGent (afstudeerrichting orthopedagogiek). Ik studeer dit academiejaar af en daar hoort natuurlijk een thesis bij. Deze gaat over de waarde van muziek in de orthopedagogiek. Meer bepaald wil ik via kwalitatieve interviews de muziekbeleving bij personen met een verstandelijke beperking (die in een muziekensemble spelen) nagaan en onderzoeken hoe dit kan bijdragen tot een betere levenskwaliteit.

Kent u personen die gebeten zijn door muziek en hier graag aan zouden meewerken? Kent u projecten die hier reeds mee bezig zijn? Of wilt u zelf graag meer weten? Geef me gerust een seintje via deze mail of via mijn nummer (+XX XXX XX XX XX).

15 De Witte Wolven is de enige groep die werd opgenomen in het onderzoek, die in principe bestaat uit personen met een zichtsbeperking. De twee respondenten waarbij een interview werd afgenomen, hadden echter bijkomstig een verstandelijke beperking, waardoor deze interviews eveneens opgenomen werden in het onderzoek.

75

Alvast bedankt,

Met muzikale groeten,Soetkin Verslype

FACULTEIT PSYCHOLOGIE EN PEDAGOGISCHE WETENSCHAPPENVakgroep: orthopedagogiek

Onderzoeker: Soetkin VerslypeGsm: xxxxxxxxxx

Email: soetkin.verslype@ugent.be

Geïnformeerde toestemming

Deelname onderzoek: “Muziek in de orthopedagogiek. Een kwalitatief onderzoek naar de invloed van (muziek en) muzikale activiteiten op de Kwaliteit van Bestaan bij personen met een verstandelijke beperking.”

Ik, ondergetekende

…………………………………………………………………………………………………

verklaar hierbij dat ik,

(1) Voldoende uitleg heb gekregen over de aard en de inhoud van het onderzoek en dat mij de mogelijkheid werd geboden om bijkomende informatie te verkrijgen

(2) totaal uit vrije wil deelneem aan het wetenschappelijk onderzoek

76

(3) de toestemming geef aan de proefleider om mijn resultaten op anonieme en vertrouwelijke wijze te bewaren, te verwerken en te rapporteren

(4) op de hoogte ben van de mogelijkheid om mijn deelname aan het onderzoek op ieder moment stop te zetten en dit zonder opgave van reden

(5) ervan op de hoogte ben dat ik op aanvraag een samenvatting van de onderzoeksbevindingen kan krijgen

(6) toestemming geef dat het interview auditief wordt opgenomen.

Gelezen en goedgekeurd op …………………….. (datum),Handtekening Proefpersoon Handtekening Onderzoeker

Faculteit Psychologie en Pedagogische Wetenschappen – Vakgroep orthopedagogiekHenri Dunantlaan 2, B-9900 Gent , tel.: 09 264 6266 email: fdo.PP@UGent.be

BIJLAGE 4: INTERVIEWLEIDRAAD

Eerst neemt de onderzoeker de tijd om de groep bezig te zien en de betrokkenen te leren kennen. Daarna wordt er een rustige plaats opgezocht om een interview af te nemen met een of meerdere muzikanten met een verstandelijke beperking. De informed consent wordt samen overlopen en indien er een akkoord is, wordt het ondertekend. De vragen van het interview dienen als leidraad en moeten dus niet in volgorde bevraagd worden. Afhankelijk van het verloop van het gesprek, is er ruimte om vragen weg te laten en/of nieuwe vragen te stellen. Dit is eveneens afhankelijk van de communicatieve en intellectuele vermogens van de respondent. Bij het afnemen van het interview is het de bedoeling dat het gesprek ‘spontaan’ verloopt en er ingespeeld wordt op wat de respondent zelf aanbrengt. De vragen zijn deels gebaseerd op de acht dimensies van Kwaliteit van Bestaan van Schalock en Verdugo (2002). Vooraf aan elk interview werd zo veel mogelijk informatie over de groep verzameld. De vragen werden dus per muziekgroep aangepast.

Bij aanvang van het interview wordt steeds tijd gemaakt voor een verdere kennismaking. Daarna volgt het inhoudelijke deel met vragen over onder meer: de groep, muziek, de ervaring van het geven van optredens… Aan het eind van het interview wordt steeds gevraagd of de persoon zelf nog iets wilt vertellen. Ten slotte wordt de persoon bedankt voor de deelname aan het interview. In wat volgt worden enkele mogelijke vragen overlopen.

1) Kennismaking

2) Mogelijke vragen

77

Er wordt meer informatie verzameld over de groep en over de betekenis van de groep voor de respondent.

- Hoe lang speel je al bij de groep? - Hoe is het allemaal begonnen?- Hoe zou je jullie muziek omschrijven?- Wat betekent de groep voor jou?- Heb je een goede band met de mensen uit de groep?

Er wordt gepeild naar de ervaring van het geven van optredens - Geven jullie vaak optredens? - Hoe verloopt dat precies?- Ben je dan zenuwachtig?- Hoe voel je je na een optreden?- Hoe reageert het publiek?

Er wordt verder gepeild naar de betekenis dat de persoon verleent aan muziek en welke rol muziek speelt in zijn/haar leven.

- Speel jij al lang muziek?- Wie heeft jou dat aangeleerd?- Welk instrument bespeel je?- Luister je zelf ook veel naar muziek? Wie zijn jullie idolen?- Wat betekent muziek voor jou?/ Is muziek belangrijk voor jou?- Krijg je erkenning/waardering voor wat je doet? - Wat vind je zo leuk aan muziek luisteren/maken?- Heeft muziek invloed op je gezondheid? Zo ja, op welke manier? - Hoe voel je je als je muziek maakt? - Geeft het je voldoening? - Verandert muziek de manier waarop je over jezelf denkt? (vb: meer zelfvertrouwen?)- Heb je het gevoel dat je een echte muzikant bent? - Is muziek voor jou een vorm van communiceren?- Ga je zelf ook naar optredens, festivals of concerten? - Wat was tot nu toe je leukste ervaring met muziek? Wat zal je altijd bijblijven? - Hoe zie jij de toekomst? - Raak je door muziek in contact met anderen? Heb je veel mensen leren kennen door muziek?

Heb je echte vrienden gemaakt?- Heb je zelf een instrument? (zo ja: is jouw instrument belangrijk voor jou?)- Zou je graag nog een instrument leren? /Welk instrument zou je echt graag leren?- Was het je eigen keuze om dit instrument te spelen? - Heb je het zelf gekozen om in de band te gaan? - Heb je het gevoel dat er in band rekening gehouden wordt met wat jij wil? Met jouw mening

en voorkeuren?

3) Als afsluiter- Wat zou je doen moest er geen muziek meer bestaan? - Is er nog iets dat je kwijt wil? Wil je zelf nog iets vertellen over muziek?

78

BIJLAGE 5: VRAGENLIJST POCO A POCO

VRAGENLIJST POCO A POCO

Instructies voor de begeleider:Eerst en vooral bedankt om mee te helpen met mijn masterproef. Ik studeer dit academiejaar af als master in de (ortho)pedagogische wetenschappen aan de UGent en doe een onderzoek over muziek in de orthopedagogiek. Via interviews probeer ik na te gaan wat de invloed is van muziek op de levenskwaliteit van personen met een verstandelijke beperking. In het eerste deel van het interview vertelt de persoon wat meer over zichzelf. Het tweede deel gaat over Poco a poco. Het laatste deel handelt over muziek in het algemeen. We sluiten af met een vraag voor de begeleider over diens algemene indrukken tijdens het interview.

Het is de bedoeling dat de muzikant deze vragenlijst invult samen met een begeleider, die de vragen aan hem of haar voorleest. De vragen dienen zo volledig mogelijk beantwoord te worden. Probeer dus antwoorden met enkel ‘ja’ of ‘nee’ te voorkomen.

Soms staat er na een vraag iets tussen haakjes. Dit dient enkel ter verheldering voor de ondervraagde. Als de persoon moeite heeft met het vinden van een antwoord, kan de begeleider deze zaken vermelden om de ondervraagde op weg te helpen. Verder staat onder sommige vragen een bijvraag. Deze dient gesteld te worden na het antwoord op de hoofdvraag. Indien een vraag reeds opgelost werd in het antwoord van vorige vragen, dan mag deze natuurlijk overgelaten

79

worden. Indien een vraag niet echt van toepassing is in het gesprek, dient deze niet gesteld te worden. De belangrijkste vraag staat gefluorideerd, namelijk: “Wat betekent muziek voor jou?”. Het onderzoek zoekt eigenlijk een antwoord op deze vraag.

Voor de afname van het interview dient een geïnformeerde toestemming ingevuld te worden (zie volgende pagina). Deze laat weten dat de ondervraagde akkoord is met het onderzoek en voldoende op de hoogte gebracht werd van de opzet ervan. Verder wordt ook gegarandeerd dat de gegevens volledig anoniem en vertrouwelijk verwerkt zullen worden. Mijn contactgegevens zijn ook te vinden op de geïnformeerde toestemming. Als jullie nog vragen hebben, kan er altijd contact opgenomen worden met mij.

Hoe het interview geregistreerd wordt, kunnen jullie zelf kiezen. Jullie kunnen ofwel: 1) het interview auditief opnemen (vb. met de gsm) en naar mij doorsturen, 2) dit document afprinten en de antwoorden van de respondent noteren op de voorziene ruimte, 3) de antwoorden van de respondent in dit document typen. De voorziene ruimte na een vraag hoeft niet volledig ingevuld te worden.

Alvast bedankt en veel succes!

Muzikale groetjes,Soetkin Verslype

FACULTEIT PSYCHOLOGIE EN PEDAGOGISCHE WETENSCHAPPENVakgroep: orthopedagogiek

Onderzoeker: Soetkin VerslypeGsm: xxxxxxxxxx

Email: soetkin.verslype@ugent.be

Geïnformeerde toestemming

Deelname onderzoek: “Muziek in de orthopedagogiek. Een kwalitatief onderzoek naar de invloed van (muziek en) muzikale activiteiten op de Kwaliteit van Bestaan bij personen met een verstandelijke beperking.”

Ik, ondergetekende …………………………………………………………………….. verklaar hierbij dat ik,

1) Voldoende uitleg heb gekregen over de aard en de inhoud van het onderzoek en dat mij de mogelijkheid werd geboden om bijkomende informatie te verkrijgen

2) totaal uit vrije wil deelneem aan het wetenschappelijk onderzoek

80

3) de toestemming geef aan de proefleider om mijn resultaten op anonieme en vertrouwelijke wijze te bewaren, te verwerken en te rapporteren

4) op de hoogte ben van de mogelijkheid om mijn deelname aan het onderzoek op ieder moment stop te zetten en dit zonder opgave van reden

5) ervan op de hoogte ben dat ik op aanvraag een samenvatting van de onderzoeksbevindingen kan krijgen

6) (indien van toepassing: ) toestemming geef dat het interview auditief wordt opgenomen.

Gelezen en goedgekeurd op …………………….. (datum),Handtekening Proefpersoon Handtekening Onderzoeker

Faculteit Psychologie en Pedagogische Wetenschappen – Vakgroep orthopedagogiekHenri Dunantlaan 2, B-9900 Gent , tel.: 09 264 6266 email: fdo.PP@UGent.bewww.UGent.be

DE VRAGENLIJST:

Voorstellen:Hoe oud ben je?

Hoe zou jij jezelf voorstellen? (Wat kenmerkt jou? Wat doe je graag? Wat vind je belangrijk?)

Wat doe je zoal in je vrije tijd? (wat zijn je hobby’s)- Bijvraag: speelt muziek daar een grote rol in?

Over Poco a poco:Hoe zou jij Poco a poco omschrijven?

81

- bijvraag: En hoe zou je de muziek van Poco a poco omschrijven?

Wat betekent Poco a poco voor jou? (Heb je er veel mensen leren kennen? Maakt het je blij?)

Wat doe jij in het orkest?

Ik las dat jullie zo 4 of 5 keer peer jaar een optreden doen. Hoe verloopt dat precies?

En hoe voel jij je tijdens een optreden?

Krijg je complimentjes na zo’n optreden? - Bijvraag: Hoe voel je je als toeschouwers je vertellen dat ze genoten hebben van het

optreden?

82

Heb je het gevoel dat je waardering krijgt voor wat je doet?

Heb je het gevoel dat er in Poco a poco rekening gehouden wordt met wat jij wil? Met jouw mening en voorkeuren?

Vind je dat je op dezelfde manier behandeld wordt als leeftijdsgenoten/andere personen in het orkest?

Over muziekWat betekent muziek voor jou?

Wat betekent muziek voor je in het dagelijkse leven? (Luister je naar muziek doorheen de dag, wat doet het met je?...)

Wat vind je zo leuk of speciaal aan muziek luisteren/maken?

83

Naar welke muziek luister je graag?

Wie is jouw grootste idool en waarom?

Ga je zelf ook naar optreden, festivals of concerten? Zo ja, naar welke? - Bijvraag: Kan je daar zelfstandig naartoe gaan?- Bijvraag: Vind je deze toegankelijk? (eenvoudig te bereiken, de prijs…)

Hoe voel je je als je naar muziek luistert of als je muziek maakt? (Word je gelukkig? Voel je je ontspannen of rustig? Geeft het je voldoening? )

Helpt het je gevoelens te uiten? (vb. tonen dat je vrolijk bent of wat je voelt?) - Bijvraag: Als je bang, boos of verdrietig bent, helpt muziek je dan?

Wat zou je doen mocht je geen muziek meer hebben?

84

Hoe ben je begonnen met muziek te spelen? Was dat je eigen keuze?

Heb je je eigen instrument(en)? (Zo ja, welke?) - Bijvraag: Is er een instrument dat je echt graag wil leren? En waarom precies?

Verdien je ook iets met muziek maken of is het puur een hobby?

Wat motiveert je om muziek te spelen? (Waarom doe je het zo graag?)

Raak je door muziek in contact met anderen? Heb je veel mensen leren kennen door muziek? Heb je echte vrienden gemaakt? (zo ja, kan je wat meer vertellen over deze personen?)

85

Heeft muziek je het gevoel dat je erbij hoort? (In de groep, in de samenleving…)

Denk je dat muziek invloed heeft op je gezondheid? (vb: het laat je bewegen, het maakt je vrolijk…)

Verandert muziek de manier waarop je over jezelf denkt? (Krijg je bv. meer zelfvertrouwen?)- Bijvraag: Voel je je een echte muzikant?

Waar zie je jezelf binnen 5 jaar? (Wat zijn je doelen voor de toekomst? Wat wil je nog graag doen of bereiken?)

- Bijvraag: Speelt muziek daar een grote rol in?

Ben jij in het algemeen zelfstandig? Kan je veel dingen alleen doen of heb je wat hulp nodig? - Bijvraag: En bij muziek maken en luisteren?

Wat was tot nu toe je leukste ervaring met muziek? Wat zal jou altijd bijblijven?

86

- Bijvraag: Kan je dat moment eens omschrijven?

Is er nog iets dat je kwijt wil? Of wil je zelf nog iets vertellen over muziek?

Voor de begeleider: Algemene indrukken tijdens de afname van het interview:

BIJLAGE 6: TRANSCRIPTIES INTERVIEWS

RESPONDENT 1 (IL SOGNO)

OpmerkingIk kreeg de kans een optreden van de groep Il Sogno bij te wonen. In de pauze nam ik een interview af met twee respondenten. De eerste respondent is de 54-jarige accordeonist van de band.

OnderzoekerZoals je weet gaat het onderzoek over muziek. Ik wil graag nagaan wat muziek voor jou betekent. Maar eerst wil ik jou graag feliciteren met je optreden, het was echt heel goed!

RespondentDank u.

OnderzoekerHoe voel je je als je op een podium staat?

RespondentGoed, nog altijd goed… Geconcentreerd.

Onderzoeker

87

Welke muziek maken jullie zoal?

RespondentHet liedje ‘ik hou van u’, maar ook muziek om ons te wassen. Dat is eigenlijk op het klokkenspel.

OnderzoekerWelke instrumenten speel jij allemaal?

RespondentIk speel normaal accordeon, piano, keyboard en klokkenspel. Vier instrumenten speel ik. En heel vroeger heeft Rik mij dat aangeleerd. Ik kan ook noten lezen.

OnderzoekerAh, je kan ook noten lezen! Vind je dat moeilijk?

RespondentHet is een beetje veranderd. Vroeger speelde ik wat trager met mijn accordeon en met mijn piano. En als je wat ouder wordt, versnel je een beetje.

OnderzoekerNu kan je het dus nog beter?

RespondentJa, veel beter.OnderzoekerEn ben je blij dat je dat kan?

RespondentJa, ik ben heel content. Vroeger, bij mijn ouders thuis, zong ik altijd liedjes… Al van mijn zes jaar. Van Will Tura. Ik ben wel fan van hem. En mijn mama en papa horen graag accordeon. En ik speel dan dat liedje: ‘Hij speelde accordeon’, dat liedje van Luc Steeno. Dat zingen is een beetje moeilijk. Om heel die tekst en dat refrein mee te zingen… Dat is eigenlijk niet gemakkelijk.

OnderzoekerMoet je veel oefenen?

RespondentJa, maar ik oefen al van mijn zes jaar. En ik luister veel naar de radio, in mijn jonge jaren deed ik dat veel….

OnderzoekerHoe oud ben je nu?

Respondent

88

Ik word dit jaar 54, op 27 april. Juist in Dranouter bad! Maar mijn familie zegt dat ik er jonger uit zie. Zo tussen de 30 en de 35.

OnderzoekerHoe lang speel je al in de groep?

RespondentHet zal bijna 30 jaar zijn. Ik ben eigenlijk begonnen vanaf mijn 29. Ik moet mij goed concentreren. We zijn traagjes begonnen met heel de muziekgroep, met allemaal verschillende liedjes… En ik moet mij goed concentreren. Rik toont op mijn accordeon welke toetsen ik moet induwen. (Hij vertelt over de verschillende toetsen).

OnderzoekerWat vind je van de groep?

RespondentWe zijn goede vrienden. En goede zangers!

OnderzoekerEn goede muzikanten ook. Is de groep belangrijk voor je?

RespondentJa, de groep is voor mij wel belangrijk, maar eigenlijk voor iedereen.

OnderzoekerKan je zeggen dat je al veel mensen hebt leren kennen door muziek?

RespondentIk heb andere mensen leren kennen van Yevgueni, JackoBond, Sabien Tiels, Wannes Cappelle, Willem Vermandere, Raymond van het Groenewoud, Johan Verminnen…

OnderzoekerVeel bekende mensen precies hé. Als je zo’n optreden doet, krijg je dan veel complimentjes?

RespondentToch wel. Ze boffen dan met mij en zeggen: “Je kan zeer, zeer goed spelen! Je luistert altijd naar de muziekmeester en de zangeressen.” De zangeressen zeggen altijd in mijn oor wat het volgende liedje zal zijn.

OnderzoekerWat doet dat met je?

RespondentDat maakt mij blij.

89

OnderzoekerZijn je ouders al eens komen kijken naar een optreden?

RespondentNog nooit! Wel op mijn verjaardag in Poperinge. Ik woon nog bij mijn ouders. Ik heb ook een vriendin, Cathy noemt ze. We zijn altijd samen elke dag en we zijn al van mijn 8 jaar samen. Ik heb haar leren kennen in de Lovie, van kinds af aan!

OnderzoekerDat is wel mooi hé. En speelt ze ook muziek?

RespondentVroeger heeft ze ook muziek aangeleerd van Rik en Ines en Evelien. En ook van Inge. Ze geeft danslessen aan haar. En ze danst ook graag met mij!

OnderzoekerEn komt zij soms kijken naar je optredens?

RespondentZe heeft dat eens gezien in de kring van mijn verjaardag, met onze familie. Met het groepje van Il Sogno. Ze was heel erg goed content.

OnderzoekerEn hoe voel jij jou dan?RespondentDan voel ik mij nog een beetje jonger. Vroeg of laat zal ik een beetje ouder worden. Als je kijkt naar het kleur van mijn haar, ik ben hier en daar soms grijs of wit… Maar dat doet mij nog niets. Ik voel mij wel nog even jong. Ik ben trouwens ook heel sportief. Ik rijd soms met mijn mooie coureur fiets. (Hij vertelt over zijn fiets).

OnderzoekerWat betekent muziek voor jou?

RespondentWel, heel veel. Ik doe het heel graag. Ik luister ook heel graag naar muziek. Altijd luisteren, horen, zien, kijken, wanneer, wachten… Rik, Ines en Evelien spelen muziek de eerste keer. De tweede keer zingen zij en vanaf de derde keer moet ik al beginnen spelen.

OnderzoekerJe weet dus goed wanneer je moet beginnen met spelen?

RespondentJa, ik hoor gewoon heel goed.

90

OnderzoekerMuziek is dus belangrijk voor jou. Wat zou nu je doen moest er geen muziek meer bestaan?

RespondentDan zou ik een goeie renner willen worden.

OnderzoekerJe bent dus sportief en muzikaal.

RespondentJa, ik ben ook heel sportief. Ik doe ook netbal voor in toernooi te kunnen spelen. Ik ben heel veel bezig. Soms is de ene week heel druk. Normaal kom ik met mijn fiets naar de Lovie. Ik ga ook gaan zwemmen. (Hij vertelt over zijn activiteiten in de week).

OnderzoekerWat vind je zo speciaal aan muziek?

RespondentDat ik mensen zie. Dat mensen zeggen dat ik heel goed kan spelen met de accordeon en de piano. Met de accordeon doe ik het liefst van al. En ik hou van het liedje ‘ik hou van u’. Dan zing ik ook mee. Ik zing dus eigenlijk ook. Ik heb eigenlijk in mijn gedachten dat ik altijd muziek wil blijven spelen. Altijd. Ik zal nooit zeggen tegen Rik of Ines dat ik ga stoppen, nee dat niet. Ze zouden mij niet kunnen missen, want andere mensen kunnen niet op een accordeon spelen. Ze hebben mij nodig. Ik ben altijd bijzonder om mee te spelen. Ze vinden mij knap, jong, tof en sportief. En ik help altijd de instrumenten in de bus te doen. OnderzoekerDus je bent eigenlijk ook behulpzaam?

Respondent Ja, behulpzaam.

Onderzoeker Je vertelde dat je zelf ook graag naar muziek luistert, naar welke muziek?

RespondentWest-Vlaamse muziek, muziek van Dana Winner, Louis Neefs… En mijn idool is Will Tura.

OnderzoekerEn naast optredens geven, ga je zelf ook gaan kijken naar optredens?

RespondentJa, dat gebeurt. Bijvoorbeeld een optreden van Johan Verminnen. Dan speel ik zelf niet, dan kijk en luister ik. Dat is wel interessant.

Onderzoeker

91

Heb je je eigen accordeon?

Respondent Ja, nu heb ik mijn eigen accordeon. Rik heeft vier of vijf plaatsen rondgereden met zijn auto. Het is een mevrouw van een West-Vlaams accordeon orkest. Maar die mevrouw heeft 16 jaar op deze accordeon gespeeld! Ze heeft hem gegeven aan Rik voor €250. Maar ze weet wel mijn naam. “Is dat voor M. ?” “Ja” zei Rik, “ik wil hem iets aanleren”. Zo heb ik hem gekocht voor €250. Een nieuwe, voor mij is dat niet nodig. Dat kost nog veel meer. Ik ben er blij mee.

Onderzoeker En voel je jezelf een echte muzikant?

Respondent Toch wel. En ik dans ook graag. Muziek brengt me eigenlijk een beetje in beweging. En ik speel ook van hallelujah.

Onderzoeker Goed. Ik heb nog een paar vraagjes. Hoe zie jij de toekomst?

Respondent Er kan nog van alles gebeuren hé. Ik wil blijven muziek maken, voor de rest van mijn leven. Ik ga nooit zeggen: “Rik, het spijt me, ik ga er mee stoppen”. Ze willen niet dat ik vertrek. Ik doe heel graag muziek.

Onderzoeker Hoe voel je je als je in de groep bent?

Respondent Als ik in de groep ben, dan ben ik heel blij en content… Altijd glimlachen…

Onderzoeker Ja, dat voel ik precies wel als ik bij jullie in de groep ben. Is er een moment dat je altijd zal bijblijven?

Respondent Dat weet ik niet, maar ik zal het wel altijd blijven doen.

Onderzoeker Zo, we zijn bijna aan het einde van het interview. Is er nog iets dat je wilt vertellen over muziek?

Respondent Over muziek… Muziek is: zelf zingen thuis, luisteren naar de radio… West-Vlaamse liedjes, soms Engels, soms ook Duits.

Onderzoeker

92

Oké, dat was dan alles. Heel erg bedankt voor de hulp.

Respondent Dat is graag gedaan.

Onderzoeker En dan wens ik je nog heel veel succes met de rest van het optreden!

Respondent Dank u wel.

RESPONDENT 2 (IL SOGNO)

Opmerking: De tweede respondent is eveneens muzikant bij de groep Il Sogno.

OnderzoekerDus, ik ga jou een paar vraagjes stellen over muziek. Maar als je het niet weet, is dat zeker geen probleem. Je mag vertellen wat je wilt. Hoe lang speel je al bij Il Sogno?

RespondentTwee jaar geleden ben ik begonnen in Il Sogno. Ik ben de laatste bijgekomen. En in deze twee jaar hebben wij heel veel succes gehad.

OnderzoekerDus je bent al twee jaar bij Il Sogno. Kon je daarvoor al muziek?

RespondentWij werken op een xylofoon, zoals je daarnet gezien hebt, de taboerijn, de chimes, de keybord, alle kleinslagwerk.

Onderzoeker

93

En op welk instrument was jij daarnet aan het spelen tijdens het optreden?

RespondentBij kimmihop was dat een tastje, bij moe ik ben moe was het de chimes, en bij winter was dat een hark.

OnderzoekerDus je speelt eigenlijk heel wat instrument hé?

RespondentEigenlijk wel ja.

OnderzoekerIl Sogno, wat is dat precies?

RespondentDat is een groepje, en normaal zijn we met 8 personen. Maar vandaag waren we maar met zeven.

OnderzoekerMaken jullie zelf liedjes?

RespondentJa, Ines maakte zelf het liedje ‘winter’.

OnderzoekerWelke muziek maken jullie zoal?

RespondentKimmihop, niet in bad, moe ik ben moe, Stef Bos. ..We maken allemaal soorten muziek! We maken zelf liedjes en we zingen ook liedjes die al bestaan

OnderzoekerDus jullie maken zelf liedjes, maar doen ook liedjes die al bestaan?

RespondentJa

OnderzoekerHoe voel je je eigenlijk na een optreden?

RespondentGewoon… De eerste keer dat ik mee deed had ik stress. Ik moest wenen. En dan… mijn klik! En dan floep… ben ik meegegaan. Nu is dat met mijn voetjes op de grond.

94

OnderzoekerDus nu heb je geen zenuwen meer als je op een podium staat?

RespondentNee nee, als ik op een podium sta, weg!

OnderzoekerEn ben je blij als je op een podium staat?

RespondentJa hoor!

OnderzoekerEn na zo’n optreden, krijg je dan veel complimentjes?

RespondentJa, veel complimentjes en: “bravo dat je dat gedaan hebt”. Mensen zijn tevreden. Dan zijn wij heel blij, ik en mijn groep.

OnderzoekerMag je ook zelf in de groep zeggen: we gaan dit liedje eens doen of gaan we dat eens doen?

RespondentNeen, dat zeg ik niet. Dat zijn Evelien, Ine en Rik (de begeleiders). Wij tellen dan niet mee.

OnderzoekerLeren ze je ook muziek?

RespondentJa. Zij hebben mij dat geleerd.

OnderzoekerHeb je zelf instrumenten?

RespondentAlle instrumenten zitten in een koffertje en je moet dan kiezen wat je wilt. Soms is dat de taboerijn of de samba…

OnderzoekerMuziek, wat betekent dat eigenlijk voor jou?

RespondentMuziek is mijn mooie droom. Dat is mijn toekomst, muziek.

Onderzoeker

95

Dus muziek is jouw toekomst?

RespondentDat is een droom, dat ik op een podium sta voor een publiek. Dat is echt een droom waard.

OnderzoekerIl Sogno, dat betekent ook de droom hé?

RespondentJa.

OnderzoekerLuister je ook vaak naar muziek?

RespondentJa, heel veel. Naar alle soorten muziek dat ik graag hoor.

OnderzoekerWat vind je daar zo speciaal aan?

RespondentMuziek, dat is mijn leven.

OnderzoekerHeb je ook een idool?RespondentJa, mijn vaste idool dat is Micheal Jackson. Maar ook Justin Bieber en one direction. Mijn ding.

OnderzoekerKan je ook dansen als Micheal Jackson?

RespondentIk? Ja! Ja, veel!

OnderzoekerJullie treden zelf op. Maar ga je ook zelf soms naar een optreden?

RespondentNeen, niet zo vaak nee.

OnderzoekerEn zou je dat graag willen?

Respondent

96

Ja, wel. Ik ben een keer gaan kijken naar een optreden van Brahim, samen met mijn zus. Dat was mijn idool en, ja! Gaan kijken, dat was fantastisch!

OnderzoekerHoe voel je je dan als je naar muziek luistert?

RespondentMooie dingen… Ja…

OnderzoekerMaakt het je ook soms verdrietig? Of helpt het jou als je triestig bent?

RespondentTriestig, nee…Iemand gaat weg uit Il Sogno. Hij gaat de groep verlaten. Dat pakt mij zo wel.

OnderzoekerDat maakt je triestig?

RespondentJa… Er komt ook wel iemand nieuws erbij, Thijs. Dat is een jongen die van muziek houdt.

OnderzoekerHeb jij eigenlijk veel mensen leren kennen door muziek?

RespondentInes, die werkt in de seizoenen bij mij. Rik, Evelien…OnderzoekerEn zijn jullie allemaal goede vrienden geworden bij Il Sogno?

RespondentJa, vooral met Mathieu en Martin en die nieuwe gast. Wij zijn echt goede vrienden.

OnderzoekerDat is wel leuk hé. Dus jullie repeteren elke week samen en één keer in de week treden jullie ook op samen?

RespondentJa, juist de maandag repeteren we. Vroeger was dat de donderdag, maar dat is veranderd.

OnderzoekerStel nu dat je geen muziek meer zou hebben, wat zou je dan doen?

RespondentZonder muziek… Dan zou ik wenen, echt waar! Bij mij is dat zo, als er geen muziek is… Dat is spijtig. Als ik ziek zou vallen, dat zou erg zijn voor Il Sogno. Ik moet echt erbij zijn!

97

OnderzoekerJe wilt er dus echt bij zijn. Jullie zijn een team hé.

RespondentJa, een team waard!

OnderzoekerWaarom doe je het net zo graag?

RespondentIk hou van muziek. Ik ga er echt voor.

OnderzoekerIs muziek jouw hobby?

RespondentJa, heel veel.

OnderzoekerHoe zie jij de toekomst?

RespondentGewoon,gewone dingen. Dingen leren kennen. Materiaal leren kennen.

OnderzoekerZie je jezelf ook nog muziek spelen in de toekomst?

RespondentJa hoor, mijn papa speelt ook muziek. Hij is eens komen kijken naar een optreden van mij in Ieper. En opeens wilde mijn papa ook muziek spelen! Dus zo is hij ook begonnen.

OnderzoekerDus je papa is begonnen met muziek door te kijken naar jou?

RespondentNaar mij, ja.

OnderzoekerEn wat vinden jouw mama en papa van het optreden?

RespondentFantastisch! Ze vonden mij… ja… ideaal!

98

OnderzoekerDus je was wel wat trots?

RespondentJa ja ja…

OnderzoekerWat was jouw aller leukste ervaring met muziek?

RespondentVeel…. Echt veel. Blije mensen zien… En ook Il Sogno dat blijft bestaan. En een droom, dat is ook Il sogno. En als ik een beetje stress heb, dan zeg ik voetjes op de aarde en zeg ik: doen is doen.

OnderzoekerWel, ik vind dat jij dat heel goed doet. Ik heb nog maar 1 vraagje voor jou, en dat is of jij zelf nog iets wilt vertellen over muziek.

RespondentMuziek, dat is mijn passie. Daar blijven we voor gaan hé. Elke kans dat we hebben: in de seizoenen muziek, in het werk muziek, alles van muziek, alles. Waar ik voor ga, dat is muziek. Overal is er muziek.

OnderzoekerHeel erg bedankt om mijn vragen te beantwoorden en nog heel veel succes op het tweede deel van het optreden!

RespondentDank u wel.

99

RESPONDENT 3 (BRIEZZ)

Opmerking: Ik kreeg de kans een repetitie van de groep Briezz bij te wonen en een interview af te nemen met de accordeonist, een spontane jongen met het syndroom van Williams. Hij wist voordien al waarover het interview ging en begon meteen te praten.

RespondentIk heb zelf een liedje geschreven, ‘Dromen’ noemt het officieel.

OnderzoekerVertel daar eens over?

RespondentIk heb zelf thuis over het liedje moeten nadenken. Ik heb de melodie helemaal zelf geschreven. Wij leren spelen op toonaarden met het orkest en ik speel ook alleen voor publiek. We leerden toonaarden onderzoeken, zoals bij welke toonaarden we een mooie melodie kunnen uitbrengen. Ik wil dat gerust eens spelen voor jou, het is een heel mooi liedje. Muziek is heel belangrijk omdat mensen met muziek hun gevoelens kunnen uiten.

100

OnderzoekerWanneer schrijf je dan die melodieën? Als je verdrietig bent of wanneer je blij bent?

RespondentIk kan heel hard genieten van muziek uit het buitenland, dat heel ontroerend is… Daar kan ik verdriet mee verwerken.

OnderzoekerJij bent ook een vlotte prater hé.

RespondentJa, dat is omdat ik mijn gevoelens altijd uit en dat is het belangrijkste. Ik ga ook naar een psycholoog en zo. Dat helpt mij echt. Ik ga speciaal voor jou dit liedje spelen. Het is een heel ontroerend liedje. Het duurt ongeveer 4 minuten. Ik ben eens benieuwd naar je reactie.

OnderzoekerIk ben ook heel benieuwd!

Respondent(Speelt zijn liedje)

Onderzoeker[…] Amai, dat was echt mooi!

RespondentDat heb ik zelf, helemaal alleen geschreven!OnderzoekerChapeau! Heb je daar lang over gedaan?

RespondentJa, toch wel eventjes. Mijn dirigent was helemaal sprakeloos.

OnderzoekerWat zei hij?

Respondent“Een onbeschrijfelijk mooi nummer”.

OnderzoekerHet klinkt ook echt een beetje dromerig hé. Wat zei je mama ervan?

RespondentZe was heel erg blij. Ik wil er gewoon ook echt voor gaan!

Onderzoeker

101

Is muziek belangrijk voor jou?

RespondentJa, heel belangrijk. Ik heb al een optreden gedaan voor 1000 mensen. Ik wist dat niet!

OnderzoekerHoe zo?

RespondentDat was een verjaardagscadeau voor mij. Toen moest ik de roos van Ann Christy spelen. We vertrokken samen met de scouts op reis naar Engeland en toen heb ik een optreden gedaan. Iedereen zat op de grond en opeens begonnen die te juichen… Heel de tent stond bijna op ontploffen!

OnderzoekerMaar je hebt al een paar keer opgetreden hé?

RespondentJa, al heel veel: op voetbalstadiums, op trouwen, op uitvaarten… Op heel veel verschillende plaatsen.

OnderzoekerEn krijg je dan veel applaus na zo’n optreden?

RespondentHet mooiste is altijd wanneer vrienden met tranen in hun ogen in mijn armen springen. Dat is al echt gebeurd. OnderzoekerJa, dat kan ik geloven. Dus je krijgt veel complimentjes na een optreden?

RespondentJa. In de Provence in de camping heb ik eens 90 minuten lang opgetreden. Ik ben dan weggegaan met het liedje Auld Lang Syne, ken je dat? Dat gaat zo (toont voor). Herken je het?

OnderzoekerJa, ik herken het!

RespondentEn toen kwam Bas, met tranen in zijn ogen en heb ik een hele bos lavendel gekregen!

OnderzoekerAmai! En hoe voel je je dan, na zo’n optreden?

Respondent

102

Ik voel mij meestal heel goed… Op dat moment moest ik wel even bekomen, want ik was zelf ook heel emotioneel. En iedereen begon dan dat nummer in het Frans te zingen. Ik had minuten lang applaus! Zeven minuten lang, echt waar! Heel trots, heel fier, heel…

OnderzoekerDas mooi… Wanneer ben jij eigenlijk begonnen met muziek?

RespondentOp mijn negen jaar en ik ben er bijna 30!

OnderzoekerVandaar dat je het zo goed kan. Je oefent ook veel hé?

RespondentJa.

OnderzoekerEn hoe ben daar precies mee begonnen?

RespondentMet dit nummer, ‘ik hou van u’… en ik dacht: ‘Dees moet het worden’. En het is het ook geworden!

OnderzoekerEn sinds wanneer speel je bij Briezz?

RespondentSinds het begonnen was eigenlijk, vanaf het begin.

OnderzoekerEn ben je mee gegaan naar het Eurosong ook?

RespondentNee, dat net niet. En Erwin wilde een hele goeie accordeonist in zijn groep en ik ben daar volledig voor gegaan.

OnderzoekerHoe zou je Briezz eigenlijk omschrijven?

RespondentIk ben ongelofelijk verschoten dat wij zoveel vooruitgang hebben geboekt in tien jaar tijd… Het eerste jaar was elkaar aftasten en dan waren we vertrokken. Dat doet onze dirigent heel veel deugd… Dat doet iedereen heel veel deugd.

OnderzoekerJullie zijn dus veel gegroeid?

103

RespondentJa!

OnderzoekerIs Briezz belangrijk voor jou?

RespondentJa, absoluut. Wij zijn samen op weekend geweest en dat was super leuk…

OnderzoekerDus jullie zijn naast muzikanten ook vrienden van elkaar?

RespondentJa, wij tappen ook moppen en zo, onder de mannen…

OnderzoekerEn jullie hebben een videoclip gemaakt hé? Hoe was dat?

RespondentHeel leuk! Ik vond dat zalig. Ik was in brandweerkledij hé. Ik heb in de brandweer gewerkt zes jaar en zij hebben mij heel hartelijk ontvangen. Dat is ook muziek voor mij, die geluiden van de brandweer. Ik kan daar zo van genieten! Als ik ze hoor, ga ik meteen buiten staan. Dat zit voor eeuwig in mijn bloed.

OnderzoekerGa je zelf ook naar optredens?

RespondentJa, natuurlijk! Ik luister graag naar volksmuziek. Ik ga binnenkort ook optreden met een doedelzakgroep. Ik vind dat heel leuk omdat ik vroeger ook zelf doedelzak heb proberen te spelen en nu ben ik grootste fan en ze hebben mij gevraagd voor hun 50 jaar concert om samen te spelen.

OnderzoekerEn heb je al vaak met mensen samen gespeeld?

RespondentJa, ik heb al met Guido Belcanto gespeeld… Met verschillende accordeonisten… Zo leuk!

OnderzoekerDat is prachtig hé. Heb je veel mensen leren kennen door muziek?

RespondentJa.

104

OnderzoekerIs dat ook jouw werk?

RespondentDat is vooral mijn passie. Ik leef mij erin uit. Ik werk op een sociale werkplaats en daar heb ik al heel wat mensen laten verschieten, hoe goed ik het kan…

OnderzoekerGeeft het je erkenning?

RespondentJa, heel veel erkenning.

OnderzoekerWat was je aller leukste ervaring met muziek?

RespondentDie keer met die duizend personen op mijn verjaardag… Die keer op het voetbalstadium heb ik ook heel veel applaus gekregen. Toen heb ik ’you never walk alone’ gespeeld voor een kankerpatiënt dat ik heel goed kende.

OnderzoekerDat is mooi…

RespondentJa…

OnderzoekerEn die accordeon, is dat jouw eigen instrument?

RespondentJa, die heb ik gekocht. Omdat mijn andere kapot was, had ik dringend een nieuwe nodig en dan ben ik ineens voor een hele goeie en grote gegaan.

OnderzoekerIs er zelf nog iets dat je wilt zeggen over muziek?

RespondentJa, dat muziek heel veel emotie kan tonen en dat is heel belangrijk. Muziek heeft al heel veel harten gebroken. Bart Peeters en zo, van die hele goeie muzikanten, daar geniet ik van.

OnderzoekerWat bedoel je precies met: muziek heeft al veel harten gebroken?

105

RespondentAls ik iemand kwijt ben dat ik heel graag zie… dan durf ik heel hard wenen met muziek (vertelt hij met tranen in zijn ogen).

OnderzoekerMuziek maakt emoties los hé. Hoe zie je de toekomst eigenlijk voor je?

RespondentJa, het zal blijven zoals het nu is. Ik ga nu binnenkort voor Femma optreden, een vrouwengilde… Ik zal blijven muziek maken.

OnderzoekerEn hoe zou je muziek omschrijven?

RespondentMuziek moet blijven in de wereld.

OnderzoekerEn wat zou je doen moest er geen muziek meer zijn?

RespondentIk zou daar heel ongelukkig van worden.

Onderzoeker Ik heb gelezen dat jullie alles zelf maken van liedjes. Hoe doen jullie dat dan?

RespondentJa, dat is met toonaarden en stemmen gebruiken… En dan gewoon losgaan. OnderzoekerChapeau voor wat jullie doen. Bedankt voor het interview en ik wens jullie nog heel veel succes!

RespondentDat is heel graag gedaan.

106

RESPONDENT 4 (WILD CLASSICAL MUSIC ENSEMBLE)

Opmerking: Ik mocht een repetitie van the Wild Classical Music Ensemble bijwonen en ik nam een interview af bij een van de muzikanten.

OnderzoekerZo, ik heb je wat verteld over het interview hé, het gaat dus over muziek en over jullie groep. Maar eerst heb ik een meer algemene vraag. Hoeveel jaar ben jij eigenlijk?

Respondent38.

OnderzoekerDe wild classical Music ensemble, wat is dat precies voor jou?

Respondent

107

Voor mij betekent dat heel veel. De laatste tijd heb ik heel wat frustraties over de wereld en mijn problemen, maar ook over mijn handicap en zo… Op het moment dat ik muziek speel, ben ik heel los en vergeet ik al de problemen.

OnderzoekerJe voelt je dus beter door muziek?

RespondentJa, ik ben heel blij dat ik bij de band ben.

OnderzoekerEn ben je al bij de band vanaf het begin?

RespondentNee, de band bestaat dit jaar tien jaar. Maar er is iemand die vorig jaar rond maart/april zei dat hij niet meer wou spelen. Er waren dan audities en ik heb mee gedaan. Muziek is mijn leven. Ik heb bijvoorbeeld meer dan 500 cd’s. Ik ga ook heel graag naar concerten in Vlaanderen.

OnderzoekerMuziek is dus belangrijk voor jou?

RespondentJa, vooral om mijn frustraties kwijt te raken. Dat is een uitlaatklep… En ook eens lekker wild mogen doen.

OnderzoekerDus nu ben jij een jaar bij de band ongeveer?

RespondentJa. Het eerste optreden heb ik in oktober gedaan, in Brussel. Die soundcheck duurde heel lang en ik werd nerveus. Het was zelf zo erg dat de vrijwilligers zeiden: “we gaan zien of het zal lukken om je nummers te spelen, maar als het niet lukt, zullen we je in het ergste geval van het podium moeten halen”.

OnderzoekerMaar uiteindelijk is het gelukt?

RespondentJa, uiteindelijk is het wel gelukt. We zijn ook gewoon een echte groep. Altijd als we een optreden doen is het heel leuk en na het optreden, naar het hotel, dan is het dan in de camionette een beetje zotjes doen en een beetje… ja…

OnderzoekerHet is dus een goed sfeertje na een optreden?

108

RespondentJa, en ook als er discussies zijn, want die zijn er soms, dan kunnen de vrijwilligers erop inspelen en nemen ze de gasten eventjes apart.

OnderzoekerZijn jullie allemaal goede vrienden van elkaar?

RespondentJa, ik moet zeggen: ik zou het nu al niet meer kunnen missen.

OnderzoekerHoe noemt dat instrument eigenlijk dat jij bespeelt?

RespondentDat is een elektronische sampler. Dat is een… ja… een vrij elektronisch instrument… waar ik ook grote fan van ben, omdat er hier in Kortrijk een wereldgroepje zit op dat vlak en dat is Goose. En ja… Ik kan het op optredens ook nooit laten om reclame voor Goose te maken! En het publiek vindt dat ook leuk. Het publiek leeft ook mee. Er is bijvoorbeeld ook een liedje waar ik niet op mijn sampler speel, maar waarin ik zo een paar dans moves doe. Echt, de ene keer, de laatste keer, was da vree raar, dat was in Vorst. Er was daar een meisje en ze stond vree dicht bij mij. En het moment dat ik aan het dansen was, gaf zij de goede vibes door naar mij. We gaven die vibes door aan elkaar. Dat was zo leuk… Eigenlijk echt machtig.

OnderzoekerDus als je geen muziek speelt, kan je nog steeds de show stelen. Is Goose eigenlijk je grote idool?

RespondentJa, ik heb die al heel veel zien spelen. En als ik een cd hoor van Goose, dan ben ik gelukkig. Ik word daar blij van.

OnderzoekerHeb je nog idolen?

RespondentDaan, Isolde le bain, Arnau… Ik ben fan van punkrock … Maar ja, ik heb ook slagers als idool, zoals Kristof, Stan van Samang en de Romeo’s.

OnderzoekerEn je gaat af en toe naar een optreden?

RespondentHm, ja… Maar het is jammer dat het zoveel geld kost. Dit jaar heb ik gelukkig al mijn droom kunnen verwezenlijken. Ik ga met een vrijwilliger naar Werchter. Dat houdt wel in dat ik zijn ticket betaal.

109

OnderzoekerEn vind je die concerten toegankelijk?

RespondentNiet altijd. Maar dat is ook iets waar ik voor strijd, toegankelijkheid. Soms zijn er stakingen en zo. Soms doe ik ook evenementen met inter. Ik vind dat een goede vzw, want zij strijden daar wel voor. Het lukt natuurlijk niet altijd hé.

OnderzoekerIk heb gehoord dat jullie al veel optredens gegeven hebben.

RespondentMijn verste optreden voorlopig was Parijs. Maar echt, dat is fantastisch. Zo in oktober, dat was precies een kleine club, maar dan een boxring precies. Meestal doen we een voorprogramma. Dat was dan van frustration, een vree goeie en bekende groep. En echt, de mensen doen mee en zo, dan komt de leute en het plezier naar boven. Maar na onze set zijn we wel heel moe. Maar ja, we blijven dan ook een beetje plakken, we gaan nog gaan kijken naar de tweede groep…

OnderzoekerKrijg je veel complimenten na zo’n optreden?

RespondentJa ja! Het grootste compliment dat ze mij al gegeven hebben is dat ik de stem heb van de zanger van Iron Maiden. Omdat mijn roepen heel ver gaat.

OnderzoekerJe krijgt dus wel veel waardering voor wat je doet.RespondentJa, zonder die waardering kan je het niet blijven volhouden. Je moet weten dat we er niet voor betaald worden. We zijn nochtans echte muzikanten, maar het probleem is het Vlaamse Agentschap. Vanaf dat je verdient, nemen ze je tegemoetkoming af. Dit hoort eigenlijk niet bij het Vlaams Agentschap, dit hoort bij Cultuurfonds. Ik weet zo, voor het concert in Vorst, kon Luc niet mee. Hij moest nog een dossier invullen. Nu vrijdag gaan we naar Parijs en gaat Evita mee met mij. Moesten we de vrijwilligers niet hebben, dan mogen we stoppen. Damien kan het niet alleen met ons hé.

OnderzoekerGelukkig dat de vrijwilligers er zijn.

RespondentJa, en ook gelukkig dat de ouders er zijn. De ouders staan er 100 procent achter. Mijn vader heeft het wel moeilijk. Het is wennen voor hem. Maar zonder de feedback van iedereen gaat het niet. Mijn begeleidster Elsie staat er gewoon volledig achter.

110

OnderzoekerJe vader heeft het daar wat moeilijk mee, wat bedoel je daar precies mee?

RespondentMijn vader vindt het vree luide muziek…

OnderzoekerOmdat het wilde muziek is? Het is rock hé. Of hoe zou je het omschrijven?

RespondentPunk rock! En echt als we aan het tieren zijn, gaat het heel luid!

OnderzoekerEn wat was de leukste ervaring met muziek dat je al mee maakte?

RespondentOh, het leukste vind ik als ik een cd mee krijg van een andere groep.

OnderzoekerHoe zie je de toekomst?

RespondentIk hoop dat we nog lang kunnen spelen. Ik hoop dat we tegen eind dit jaar een mooie nieuwe cd hebben. Nu is die man van Argentinië hier ook om ons een beetje te helpen. Ik ga twee weken naar Charleroi. De eerste zal vooral zijn om nieuwe nummers te maken. De tweede week is dan echt oefenen en op het einde een optreden, 15 april. 27 april zijn we uitgenodigd door het platenmerk in Parijs. 13 Mei gaan we naar de Bijloke. En 23 juni willen we de vakantie starten met hier zelf een concertje. OnderzoekerKon je eigenlijk al muziek voordat je in de band ging?

RespondentEigenlijk niet. Ik had gewoon wat indrukken van concerten dat ik gedaan heb. Gewoon beginnen en een beetje… ‘ahja dat is goed en dat is wat minder goed’… En dan ben je weg voor een nummer hé. Het zit wel wat in me.

OnderzoekerMaken jullie de liedjes allemaal zelf?

RespondentWe proberen zo veel mogelijk zelf. Dat is ook wel heel belangrijk. De wind, dat is een van mijn favoriete liedjes.

OnderzoekerHeb je eigenlijk veel mensen leren kennen door muziek?

111

RespondentJa… Veel vrienden van Damien, zijn vrouw… Dan ook nog heel wat vrijwilligers en gasten van andere groepen. In Charleroi spelen we bijvoorbeeld in het voorprogramma van een Zuid-Koreaan. Op mijn eerste optreden speelden we het voorprogramma van een Big Apple of zoiets. En dat was een oude vent van 70 jaar uit Amerika, die gewoon… dat was precies een disco bar maar dan wel met een elektronische sound. Wat hij allemaal op zijn 70 jaar nog kon… Ik hoop dat ik dat ook nog kan hoor!

Onderzoeker Heb je het gevoel dat ze in de band rekening houden met wat jij wil?

RespondentJa. En bij moeilijke momenten voert Evita gesprekjes. Die kan echt mensen tot rust brengen… En eens een massage of zo komen doen… Ze is lief.

OnderzoekerWat zou je doen moest er geen muziek meer bestaan?

RespondentGeen muziek meer? Het zou nog een triestige wereld worden…

OnderzoekerGelukkig zal dat niet echt gebeuren hé. Wil je zelf nog iets vertellen over muziek?

RespondentJa… Dat ik heel blij ben met wat ik nu doe en dat ik van mijn passie, mijn droom heb kunnen verwezenlijken.

OnderzoekerHeel erg bedankt voor het gesprek en ik wens je nog veel succes toe.

RespondentGraag gedaan.

112

RESPONDENT 5 (WITTE WOLVEN)

OpmerkingIk volgde de repetitie van de groep de Witte Wolven. Daarna deed ik een interview met twee muzikanten. Het eerste interview werd afgenomen op de kamer (in het Wit Huis) van de respondent. Hij is 31 jaar oud en heeft een passie voor muziek en voetbal. Net als de meeste personen in de organisatie is hij blind. Ik kwam binnen in zijn kamer en hij gaf me enthousiast een rondleiding. Hij toonde zijn radio en de liedjes die hij dezelfde morgen nog opnam. Hij danste uitbundig tijdens het horen van een liedje van Stromae. Het interview zelf verliep niet zo vlot en bleef redelijk oppervlakkig. Echter vertelde zijn enthousiasme meer dan woorden.

OnderzoekerIk heb je een beetje uitgelegd over wat het onderzoek gaat hé. Ik ben hier dus eigenlijk om jou een paar vraagjes te stellen over muziek. Is dat goed voor je?

RespondentJa.

113

OnderzoekerOké. Maar eerst iets anders, hoeveel jaar ben jij?

RespondentNu ben ik nog 30, maar zondag ben ik 31.

OnderzoekerWat ga je doen op je verjaardag?

RespondentIk ga taart eten. Er komt ook veel bezoek bij ons thuis. Mijn broer komt onder andere…

OnderzoekerJij bent zanger hé?

RespondentJa.

OnderzoekerEn hoe lang doe je dat al?

RespondentAl heel lang, maar ik weet niet hoe lang precies.

OnderzoekerEn speel je ook een instrument?

RespondentNee, ik zing alleen maar.

OnderzoekerZou je graag nog een instrument leren?

RespondentNee, niet zo graag.

OnderzoekerEn welk instrument vind je echt mooi?

RespondentIk vind alles mooi.

OnderzoekerJe bent dus eigenlijk een echte muziekfan.

114

RespondentJa! En een voetbalfan!

OnderzoekerJullie repeteren elke vrijdag hé?

RespondentJa, en de dinsdag! Twee keer in de week.

OnderzoekerEn hoe vind je dat?

RespondentIk vind dat leuk.

OnderzoekerJa, ik heb dat gezien op de repetitie. Je danste vaak hé.

RespondentHeb je dat al eens gezien?

OnderzoekerWel, ik zag dat je aan het dansen was toen de muziek speelde daarnet. Hoe noemt je groep al weer?

RespondentWij noemen de Witte Wolven.

OnderzoekerEn heb jij veel mensen leren kennen door muziek?

RespondentJa, Peter de Vos zit daar ook bij… En Michel en Hannes…

OnderzoekerEn heb je veel vrienden gemaakt daar?

RespondentJa.

OnderzoekerHoe voel je je als je muziek maakt?

RespondentIk voel me heel goed.

115

OnderzoekerEn naast muziek maken, luister je ook graag zelf naar liedjes?

RespondentJa, ik luister graag naar Stromea en naar Clouseau … Er zijn er nog hoor! Zoals dat liedje die nu aan het spelen is, maar ik weet niet zo goed van wie dat is…

OnderzoekerDat liedje noemt ‘Ik mis je’, mooi hé. Maar ik weet ook niet meer van wie dat is. Maken jullie zelf jullie liedjes bij de Witte wolven?

RespondentJa.

OnderzoekerEn hoe gaat dat dan precies?

RespondentWij vinden dat uit… Wij mogen dat uitvinden.

OnderzoekerEn jullie mogen ook zelf kiezen welke liedjes jullie zullen spelen hé?

RespondentJa!

OnderzoekerWelk liedje vind jij het leukste?

RespondentHet grappigste liedje!

OnderzoekerHet leukste, het grappigste, het mooiste… kies maar!

RespondentHet grappigste liedje is dat liedje waarin soms eens wordt gevloekt (lacht), zoals in dat liedje van Lindsay. Dat liedje heb je gehoord hé daarnet?

OnderzoekerJa, inderdaad. Heb jij al eens mee een optreden gegeven met de Witte Wolven?

Respondent

116

Een optreden, nee, dat nog niet.

OnderzoekerNaast muziek maken doe jij ook graag voetbal hé? En wat doe je nog graag?

RespondentIk kijk ook graag naar de koers! En ik luister veel naar de radio.

OnderzoekerWat vind je precies zo speciaal aan muziek?

Respondent(stilte)

OnderzoekerDat is een beetje een moeilijke vraag hé. Ik weet het. Ik vind muziek bijvoorbeeld leuk omdat dat mij vrolijk maakt, het maakt me blij…

RespondentIk vind alles leuk aan muziek! Alleen niet dat er soms reclame tussen zit op de radio… En soms is er dan ook verkeersinformatie. Anders vind ik het allemaal leuk. Maar als het hele rustige muziek is, zoals klassieke muziek, dat is niet echt wat ik wil horen.

OnderzoekerDus klassieke muziek vind je niet zo mooi. Je hoort liever de muziek dat je me daarnet liet horen op de radio?

RespondentJa!

OnderzoekerVind je jezelf een echte muzikant? Een echte zanger?

RespondentJa!

OnderzoekerEn ga je dat altijd blijven doen, muziek maken?

RespondentJa, ik wil dat mijn hele leven doen.

OnderzoekerJullie hebben ook een cd gemaakt hé? Heb jij daar ook aan meegewerkt?

117

RespondentIk heb daar niet aan meegewerkt. Maar ik beluister hem wel soms.

OnderzoekerGoed. Is er nog iets dat je zelf wil zeggen over muziek?

RespondentNee, eigenlijk niet.

OnderzoekerGoed, dan dank ik u om mij te helpen.

RespondentDat is graag gedaan.

RESPONDENT 6 (WITTE WOLVEN)

Opmerking:Na de repetitie van de Witte Wolven nam ik een interview af met T. Toen ik binnen kwam in zijn kamer was hij aan het luisteren naar de radio en zong hij uitbundig mee met het liedje. T. is een jongeman die graag djembé speelt en daarnaast is hij ook heel sociaalvaardig. Tijdens het interview zelf viel wel op dat hij snel afgeleid was en vaak van hak op de tak sprong.

OnderzoekerDag T., hier ben ik weer.

RespondentDag Soetkin, welkom in mijn kamer.

Onderzoeker Dank u. Hoeveel jaar ben jij eigenlijk T.?

118

RespondentIk ben 22, in november word ik 23. Maar das nog ver hé.

Onderzoeker Vanavond geef je een optreden hé? Vertel me daar eens over?

RespondentIk geef een optreden met mijn djembé, om 19 u begint het. Soiré Sengalé (naam van het evenement) en in mei is dat nog een keer. Sede heeft mij dat geleerd. Hij is van Senegal en is mijn djembé leerkracht. Hij zal mijn een appèl geven voor mijn solo en dan voor iedereen. Ik kijk er enorm naar uit. En iemand zal dat dan filmen hé. Soetkin, ik ben gisteren naar de fitness gegaan. (Hij praat even over de fitness).

Onderzoeker En komen er veel mensen kijken vanavond op je optreden?

RespondentJa, er zal veel volk komen hoor. Er zal veel volk komen kijken.

Onderzoeker Zijn je ouders al eens komen kijken?

RespondentMijn papa en de plus mama en twee stiefzussen, Christel en Carol. Ze zijn vorig jaar in mei eens komen kijken. Dit jaar in mei treed ik opnieuw op.

Onderzoeker En wat zeggen ze ervan?RespondentZe vinden dat het goed is hé. Ze zijn daar blij mee.

Onderzoeker Zijn ze trots op je?

RespondentJa, natuurlijk!

Onderzoeker En heb je zin in het optreden? Of ben je een beetje zenuwachtig?

RespondentNee, ik ben niet zenuwachtig. Ik weet dat het goed zal zijn.

Onderzoeker Heb je het gevoel dat je een echte muzikant bent?

119

RespondentJa, toch wel.

Onderzoeker Oefen je veel?

RespondentJa, toch wel. Ik ga ook elke dinsdag naar Sint Anna voor de djembé. Gilbert komt mij dan ophalen. Soms noemen ze hem Gilbert Station, omdat hij altijd naar het station gaat. Sede leert mij de ritmes spelen en zo.

Onderzoeker Wat doe je nog zoal in je vrije tijd?

RespondentIk luister veel naar de radio… De vrijdag namiddag is het hier dans, dan doe ik djembé en de rest danst. Ik kijk graag naar voetbal. Ik ben fan van Club Brugge. Gisteren ben ik gaan fitnessen in Brugge… Ik zwem ook graag. Jij ook hé?

Onderzoeker Ja, ik zwem inderdaad ook graag.

RespondentEn muziek ook?

Onderzoeker Ja, ik speelde vroeger gitaar, maar ondertussen doe ik dat niet meer zo veel. Hoe lang ben je al in de Kade?

RespondentIk ben hier van 7 november, nog niet zo lang dus. Maar het is wel echt plezant.

Onderzoeker Ja, het is ook leuk dat je hier muziek kan maken hé. Ben je hier begonnen met muziek of deed je dat vroeger al?

RespondentJa, vroeger deed ik dat al in Spermalie.

Onderzoeker Dus je deed het vroeg al. Mag ik jou iets vragen T., ben jij eigenlijk helemaal blind?

120

RespondentAls ik het licht aansteek zie ik een heel klein beetje. Ik ben blind geboren… Weetje wie hier naast slaapt? Dat is Willem. En daarnaast zit Delfien.

Onderzoeker Je hebt hier precies veel vrienden hé?

RespondentJa, toch wel ja.

Onderzoeker En bij de Witte Wolven?

RespondentJa, dat is de muziekgroep, de Witte Wolven. Wij zijn allemaal vrienden van elkaar.

Onderzoeker Naast muziek spelen, luister je ook graag naar muziek hé? Naar wat luister je het liefste?

RespondentNaar top radio, alles van top radio. Faithless hoor ik ook heel graag. Soms luister ik ook naar MNM. En Clouseau vind ik ook heel goed.

Onderzoeker En bij de Witte Wolven, maken jullie daar zelf de liedjes?

RespondentJa, Geert en Jurgen doen dat. Maar soms doen we dat ook allemaal samen, met een hele bende.

Onderzoeker Heb je veel vrienden gemaakt door muziek?

RespondentJa, eigenlijk wel.

Onderzoeker Ga je ook soms zelf gaan kijken naar optredens?

RespondentJa, dat gebeurt. We zijn eens gaan kijken naar Stan van Samang hé.

Onderzoeker Wat vind je zo speciaal aan muziek?

Respondent

121

De ritmes en de beat en zo… Dat vind ik wel geestig.

Onderzoeker En krijg je daar een bepaald gevoel van?

RespondentJa… Als ik een liedje hoor dan zit ik daar de hele dag mee in mijn hoofd. En als ik een modern liedje hoor, dan sta ik te springen.

Onderzoeker Dat begrijp ik. Dus soms maakt het je blij. Maakt het je soms ook verdrietig?

RespondentIk weet het niet. Dat hangt af van het liedje natuurlijk.

Onderzoeker Wat was het leukste dat je met muziek meemaakte?

RespondentOefenen met de Witte Wolven, dat is echt plezant.

Onderzoeker Wil je altijd muziek blijven spelen?

RespondentJa, ik wil dat altijd blijven doen. Ik wil altijd muziek blijven maken.

Onderzoeker Zijn er nog instrumenten dat je bespeelt?

RespondentJa, ‘doen doen’, ken je dat?

Onderzoeker Nee, wat is dat?

RespondentDat is zo’n Afrikaans instrument met stokken waar je op moet slaan. Dat heeft Sede mij ook geleerd. Ik ken hem al vijf jaar. Ik heb ook al eens op de badphone gespeeld, dat is dat instrument waar jij daarnet ook op speelde.

Onderzoeker Ja, dat klinkt mooi hé. En zing je soms?

122

RespondentJa, dat doe ik wel eens graag.

Onderzoeker En download je zelf liedjes?

RespondentNee, ik kan dat niet zelf. Iemand anders doet dat voor mij.

Onderzoeker Is er nog iets dat je wilt vertellen over muziek?

RespondentOver muziek? De dinsdag en de vrijdag is het muziek. En zoals ik al zei ga ik vanavond optreden.

Onderzoeker Oké T., dat was het dan. Bedankt voor je tijd en heel veel succes met je optreden vanavond.

RespondentDank u. (Hij praat nog even verder over het liedje dat speelt op de radio).

RESPONDENT 7 (TUTTI COLORI)

Opmerking: Op 31 maart ging ik op bezoek bij Tutti Colori en volgde ik er een repetie. Ik deed onder meer een interview met de zanger. Hij nam met plezier deel aan het interview, maar ik had wel de indruk dat zijn antwoorden soms wat sociaal wenselijk waren. OnderzoekerZo, ik heb je daarnet verteld dat het interview over muziek gaat hé. Ik zou graag weten wat muziek voor jou betekent. Maar eerst een algemeen vraagje: hoe oud ben jij eigenlijk?

RespondentIk ben momenteel nog 39, maar ik word er 3 mei 40.

Onderzoeker Bijna dus. En ben je al lang bij Tutti Colori?

Respondent

123

Ja, toch zeker al elf of twaalf jaar denk ik. Ik zou het eens moeten vragen aan Jackie eigenlijk.

OnderzoekerEn hoe zou je Tutti Colori omschrijven?

RespondentDat is het Italiaans voor alle kleuren.

Onderzoeker En welke muziek maken jullie zoal?

RespondentDat gaat van Vlaams talige schlagers tot Engelstalige liedjes. Een beetje van alles eigenlijk.

OnderzoekerEn wat doe jij in de groep?

RespondentIk ben de zanger en af en toe doe ik ook eens keybord.

Onderzoeker En met hoeveel zijn jullie in de groep?

RespondentIk denk met zo’n 14 of 15 personen.

OnderzoekerIk heb gelezen dat jullie al eens meegedaan hebben aan het eurosongfestival?RespondentJa, dat klopt.

Onderzoeker Kan je mij daar eens wat meer over vertellen?

RespondentDat was heel plezant om dat mee te maken.

OnderzoekerJa?

RespondentEcht top!

Onderzoeker Jullie hebben twee keer meegedaan hé?

124

RespondentJa.

Onderzoeker En hebben jullie daarnaast nog veel opgetreden?

RespondentJa, we treden wel regelmatig op.

OnderzoekerHoe verloopt dat?

RespondentWe moeten dan eerst een soundcheck doen. En dan gaan we van start.

Onderzoeker En hoe voel je je na zo’n optreden?

RespondentGoed, eigenlijk echt goed. Ja ja…

Onderzoeker En heb je soms last van zenuwen als je moet optreden?

RespondentEigenlijk nooit.

OnderzoekerEn krijg je veel complimentjes na zo’n optreden?

RespondentDat wel. Ze zeggen dan: “Je hebt dat goed gedaan” of “Je hebt een mooie stem”. Ja, dat wel.

Onderzoeker En vind je dat leuk?

RespondentZeker en vast!

Onderzoeker Zijn je ouders al eens komen kijken naar een optreden?

RespondentMijn ouders hebben het wel al eens gezien, ja.

125

OnderzoekerEn wat zeggen ze daarvan?

RespondentZe zeggen dat we het heel goed doen.

Onderzoeker Heb je het gevoel dat ze trots zijn?

RespondentDat wel, zeker en vast.

Onderzoeker En de mensen uit Tutti Colori, zijn dat jouw vrienden?

RespondentZeker en vast ja. Het is een goei groepke.

OnderzoekerLuister je soms ook zelf naar muziek?

RespondentDat wel ja.

Onderzoeker En naar wat luister je graag?

RespondentVooral naar Vlaamse schlagers. Christoff en Lindsay…

OnderzoekerGa je soms ook zelf naar een optreden?

RespondentJa. Het liefst ga ik naar Yves Segers. Maar nu is het al een tijdje geleden. ’t Is altijd zo ver hé.

Onderzoeker Hoe laat muziek jou voelen?

RespondentOh, vooral heel opgewekt!

OnderzoekerDus muziek maakt je opgewekt en blij?

126

RespondentJa, zeker en vast.

Onderzoeker Heb je naast muziek nog veel hobby’s?

RespondentVooral naar muziek luisteren. Soms ga ik ook gaan bowlen.

Onderzoeker Heb je eigenlijk zelf gekozen om bij Tutti Colori te gaan?

RespondentIk heb daar eigenlijk zelf voor gekozen

OnderzoekerEn hoe ging dat precies?

RespondentOh, dat was heel plezant eigenlijk. En nu nog.

Onderzoeker Je zegt dat het heel plezant is. Wat was jouw leukste ervaring met muziek?

RespondentHet schoonste dat we ooit eens gedaan hebben met de muziekgroep, dat was een boottocht, in een meer.Onderzoeker En wat hebben jullie toen gedaan?

RespondentDat was een hele dag met de boot op het water. En dan hebben we een paar nummers gespeeld. Jackie en Marijke hebben dat georganiseerd.

OnderzoekerJackie en Marijke, hebben zij jullie alles geleerd? Of konden jullie al muziek?

RespondentZij hebben ons dat geleerd, ja.

Onderzoeker En doen ze dat een beetje goed?

Respondent

127

Zeker en vast ja. Absoluut!

Onderzoeker Ik heb ook wel die indruk. Vind je jezelf een echte muzikant?

RespondentIk speel niet slecht, maar ik mag eigenlijk ook niet stoefen.

OnderzoekerMaar je mag eerlijk zijn hé.

RespondentJa… Ik denk wel dat ik een echte muzikant ben.

Onderzoeker Hoe zie je de toekomst voor je?

RespondentGhoh, de toekomst… Nog veel mogen zingen in de groep!

Onderzoeker Raak je door Tutti Colori in contact met andere personen?

RespondentIk heb ooit eens een goede vriend leren kennen, maar die is over een paar jaar gestopt.

OnderzoekerDie is gestopt? RespondentJa. Soms zie ik die wel nog eens, maar niet zo veel meer.

Onderzoeker Iets anders: heb jij zelf een keybord?

RespondentEen keybord, ja.

Onderzoeker En zijn er zo nog instrumenten dat je graag zou willen leren?

RespondentIk heb eigenlijk genoeg met zingen en keybord.

OnderzoekerEn verdien je eigenlijk iets met muziek?

128

RespondentNee, we verdienen daar niets mee. Dat is vrijwillig. Het is meer een hobby.

Onderzoeker Heb je het gevoel dat er in Tutti Colori rekening wordt gehouden met jouw mening?

RespondentDat wel ja. Zeker en vast.

OnderzoekerEn wat zou je doen moest er geen muziek meer bestaan in de wereld?

RespondentIk zou dat wel een beetje jammer vinden.

Onderzoeker Zo, ik denk dat we klaar zijn met het interview. Is er zelf nog iets dat je wil vertellen over muziek?

RespondentDat we dat eigenlijk nog lang mogen doen. Dat is mijn enige wens.

Onderzoeker Een hele dikke merci voor je tijd. Je hebt me veel verder geholpen.

RespondentDat is graag gedaan.

RESPONDENT 8 (TUTTI COLORI)

Opmerking: De volgende respondent is eveneens muzikant bij de groep Tutti Colori. Het interview verliep iets moeilijker aangezien de respondent verbaal niet zo sterk is. Hij kon zichzelf niet zo goed duidelijk maken en ik begreep hem ook niet altijd. De taal van de muziek is meer zijn taal.

OnderzoekerZoals ik daarnet zei gaat het onderzoek dus over muziek en over Tutti Colori en over wat muziek eigenlijk met jou doet. Maar eerst iets anders: hoe oud ben jij eigenlijk?

RespondentIk ben er 44.

OnderzoekerEn speel je al lang bij Tutti Colori?

Respondent

129

Ik speel al vanaf het begin bij Tutti Colori.

OnderzoekerEn wat speel jij precies?

RespondentDjembé.

OnderzoekerHeeft Jackie jou dat geleerd?

RespondentIk kon dat al.

OnderzoekerTutti Colori, wat is dat eigenlijk?

RespondentTutti Colori, alle kleuren.

OnderzoekerDat betekent dus alle kleuren?

RespondentTutti Colori dat is… Dat is in feite… das in feite ontstaan door Jackie en Marijke… Zij hebben dat gedaan.

OnderzoekerIk las dat jullie al eens hebben mee gedaan aan het eurosong festival?

RespondentJa.

OnderzoekerKan je me daar wat meer over vertellen?

RespondentDat was tof. Dat was wel… de eerste keer dat we meededen waren we tweede!

OnderzoekerAmai, net niet gewonnen!

RespondentJa, net niet gewonnen.

130

OnderzoekerMoeten jullie vaak optreden?

RespondentSoms, maar niet zo veel.

OnderzoekerEn wat vind je daarvan?

RespondentIk vind dat wijs.

OnderzoekerBen je dan zenuwachtig?

RespondentSoms wel…

OnderzoekerEn na een optreden, wat zeggen de mensen dan?

RespondentZe zeggen dikwijls eens dat het goed was.

OnderzoekerEn wat doet dat met jou?

RespondentIk ben dan content.

OnderzoekerVind je jezelf een echte muzikant?

RespondentIk, een echte muzikant? Ik kan nog veel bijleren. Maar ik ken ook al veel.

OnderzoekerMuziek, hoe doet jou dat voelen?

RespondentDat maakt mij blij.

OnderzoekerMaakt dat jou blij?

131

RespondentJa.

OnderzoekerWat vind je precies zo leuk aan muziek maken?

RespondentDat… Dat ritme.

OnderzoekerDans je ook eens graag?

RespondentDansen, ja… meer euh… meer djembé spelen.

OnderzoekerZijn dat jouw vrienden geworden, de mensen uit Tutti Colori?

RespondentJa! Ik denk dat we bijna nog eens gaan optreden, in Landegem geloof ik. 30 April, dan hebben we ook een optreden.

OnderzoekerEn zie je het wat zitten?

RespondentJa. We doen… We doen…OnderzoekerVertel maar rustig.

RespondentWe doen een opname, voor een nieuwe cd.

OnderzoekerEen nieuwe cd? Dat is jullie tweede cd dan al hé?

RespondentJa. (Ondertussen komt de volgende respondent binnen, we begroeten elkaar en ik geef kort uitleg).

OnderzoekerWat is de naam van jullie cd?

Respondent

132

Deze zal ‘feest’ noemen en de eerste noemde ‘en dans’.

OnderzoekerGa je soms ook naar een optreden?

RespondentIn juni gaan we naar Rock for Specials, in Evergem.

OnderzoekerJa? Zie je het zitten?

RespondentJa hoor! De donderdag gaan we waarschijnlijk.

OnderzoekerWat is het aller leukste dat je al hebt meegemaakt met muziek?

RespondentMet Regi. Die was euh…. Die was vorig jaar op Rock for Specials.

OnderzoekerEn is er iets van Tutti Colori waarvan je denkt: ‘dat zal ik nu eens nooit vergeten’?

RespondentNooit vergeten? (Hij denkt na). Ik heb eens met drie meisjes op een optreden… van eurosong… drie totten gekregen. Drie meisjes die presenteerden.

OnderzoekerOké. Heb jij zelf gekozen om in de band te gaan?

RespondentIk heb dat vrijwillig gedaan.

OnderzoekerHeeft Jackie jou dat gevraagd?

RespondentNee, ik heb dat gevraagd aan hem.

OnderzoekerDe toekomst, hoe zie jij dat?

RespondentIk ga blijven muziek spelen denk ik.

133

OnderzoekerJe gaat dus blijven muziek maken. Heb je je eigen djembé?

RespondentIk heb een eigen djembé… Ik heb ook zo’n tamboerijn en zo’n vierkanten blok.

OnderzoekerIk denk dat we stilletjes aan klaar zijn met het interview. Is er nog iets dat je kwijt wil?

RespondentHet was alles.

OnderzoekerOké, heel erg bedankt om mee te werken. Je hebt me veel geholpen.

RespondentJa.

RESPONDENT 9 (TUTTI COLORI)

Opmerking: De volgende respondent speelt ook bij de groep Tutti Colori. Ze nam met plezier deel aan het interview.

OnderzoekerZo. Ik heb je al een beetje verteld over wat het interview gaat hé. Het gaat dus over muziek. Maar eerst iets algemeens. Hoeveel jaar ben jij?

RespondentIk ben 37 jaar.

OnderzoekerJa, en wat doe je van muziek?

RespondentJa, euh, op de trommel spelen, zingen meestal ook. Ik doe ook ja, op castagnetten spelen.

134

OnderzoekerAh, op de castagnetten!

RespondentJa, de maracas noemen ze dat in het echt. Of op de schijf.

OnderzoekerEn ben je al lang bij Tutti Colori?

RespondentLaat ons zeggen zo, ja… ik weet het niet meer… zeventien jaar zeker? Zeventien, achttien jaar.

OnderzoekerVanaf het begin dus eigenlijk. En kon je daarvoor al muziek?

RespondentDat was mijn hobby. Daarvoor kon ik nog niet echt muziek spelen, maar ik heb dat hier geleerd. Ik doe dat graag, dat is mijn hobby.

OnderzoekerIk heb gelezen dat jullie vaak optredens geven. Hoe verloopt dat?

RespondentGoed.

OnderzoekerDoe je dat graag? RespondentJa.

OnderzoekerEn na zo’n optreden, wat zeggen de mensen dan meestal?

RespondentZe applaudisseren en ze vinden het zeer leuk. Ze wensen ons dan proficiat.

OnderzoekerJe krijgt dan veel complimentjes?

RespondentJa, ja, ja.

OnderzoekerIs je familie al eens komen kijken?

135

RespondentJa.

OnderzoekerEn wat zeggen ze dan?

RespondentDat ik dat heel goed doe.

OnderzoekerBen je dan blij met die complimentjes?

RespondentJa.

OnderzoekerWelke muziek maken jullie zoal?

RespondentMet de tamboerijn of met de trommel of op de castagnetten, zo.. Nu zijn we de liedjes aan het oefenen voor een nieuwe cd.

OnderzoekerEn zijn dat liedjes dat jullie zelf uitvinden?

RespondentJa, die wij aanleren van Jackie en Marijke. Zij leren ons dat aan.OnderzoekerEn met hoeveel zijn jullie eigenlijk?

RespondentWij zijn momenteel met twaalf of dertien. Er zijn er al een paar in geweest, maar die zijn er dan uit gegaan wegens te druk of te zenuwachtig.

OnderzoekerEn ben jij soms zenuwachtig als je moet optreden?

RespondentNee, ik ben dat gewoon.

OnderzoekerDe mensen in Tutti Colori, zijn dat allemaal vrienden van elkaar?

Respondent

136

Ja. Wij komen wel goed overeen.

OnderzoekerWat vind jij eigenlijk zo leuk aan muziek?

RespondentMuziek luisteren en zelf muziek spelen.

OnderzoekerEn hoe laat jou dat voelen?

Respondentik word daar blij van.

OnderzoekerHeb jij jouw eigen instrumenten?

RespondentMijn eigen instrumenten niet. Ik gebruik er van hier.

OnderzoekerTutti Colori, wat betekent dat precies?

RespondentTutti Colori zijn alle kleuren van de regenboog. Want wij hebben zo van die speciale T-shirtjes en dat zijn alle kleuren van de regenboog.

OnderzoekerDat is wel leuk hé. Wanneer is jullie volgend optreden?

RespondentOns volgend optreden is 30 april. We hebben nog een optreden denk ik.

OnderzoekerIk heb gelezen over jullie deelname aan het eurosong. Hoe was dat eigenlijk?

RespondentDat was goed, dat was plezant. De eerste keer waren we de eerste. De tweede keer was…

OnderzoekerDe eerste?

Respondent

137

Nee, de eerste keer waren we de derde. En de tweede keer waren we tweedes. En de derde keer hadden we bijna de eerste prijs (lacht)! Dan mochten we bijna met de vlieger weg!

OnderzoekerAllé, net niet! En Gentse Feesten hebben jullie ook gedaan hé?

RespondentJa, dat was het laatste songfestival dat we gedaan hadden, dan was het op Gentse Feesten geweest.

OnderzoekerAls jij verdrietig bent, luister je dan naar muziek?

RespondentOh, ja… Of zit ik een beetje te babbelen… Dan luister ik een beetje muziek en daar word ik vrolijk van.

OnderzoekerWat is het aller leukste met muziek dat je al hebt meegemaakt?

RespondentHet songfestival vind ik leuk en de Rock for Specials.

OnderzoekerJa, de Rock for Specials. Jullie gaan deze zomer zeker?

RespondentJa.

OnderzoekerGa je altijd blijven muziek maken? RespondentMisschien wel.

OnderzoekerMaar niet noodzakelijk?

RespondentIk ga het wel zien.

OnderzoekerEn wat zou je nu doen moest er geen muziek meer bestaan?

RespondentDan zou ik een andere activiteit kiezen.

Onderzoeker

138

Dan zou je een andere activiteit kiezen.

RespondentWe zouden ook buiten iets kunnen doen.

OnderzoekerHeb je veel mensen leren kennen door muziek?

RespondentJa, toch redelijk veel.

OnderzoekerWie heb je zoal leren kennen?

RespondentChristiaans, maar die is nu gestorven. Euhm… wie nog? Ronny, Linda… Fons ook, maar die is er uit gegaan. Die met zijn zwart haar, maar ik weet zijn naam niet meer.

OnderzoekerMaar door Tutti Colori heb je wel veel mensen leren kennen?

RespondentJa.

OnderzoekerHeb je zelf gekozen om in de band te gaan?

RespondentJa, ik heb dat zelf gekozen. Marijke had mij het ook gevraagd en ik heb gezegd: “ja, ik doe dat graag”. Marijke zei: “kom er maar in dan”.

OnderzoekerEn heb je dan veel leuke momenten gehad?

RespondentJa.

OnderzoekerIs er zelf nog iets dat je wilt vertellen over muziek? Of over Tutti Colori?

RespondentEuhm… Niet direct iets.

139

OnderzoekerOké, das goed. Ik ga straks nog eventjes mee luisteren met jullie. Ik ben wel eens benieuwd. Je bent heel erg bedankt, je hebt me veel geholpen.

RespondentDat is graag gedaan.

RESPONDENT 10 (FUNNY KEY)

Opmerking: Ik volgde een repetitie van Funny Key in Ninove. Na de repetitie nam ik een interview af met de 54-jarige J. Echter stonden de begeleiders haar al op te wachten om haar terug naar de home te brengen. Bovendien hadden we geen rustige plaats om het interview af te nemen. Toch mocht de stem van J. hier niet ontbreken.

OnderzoekerSpeel je al lang bij de groep?

RespondentJa!

OnderzoekerHoe lang al?

140

RespondentToch al een tijdje hoor…

OnderzoekerAl een aantal jaar?

RespondentJa, ja, ja. Oei, oei, oei. Al een aantal hoor.

OnderzoekerEn heb je daar zelf voor gekozen?

RespondentVroeger was dat thuis. Dus over 20 jaar geleden ben ik bij thuis beland. De groep is dan uiteen gesplitst. En dan was dat thuis de Funny key. En dan is dat zo verder gegroeid samen met Tim hé en zo is dat bandje nu compleet geworden.

OnderzoekerEn kon je daarvoor al muziek?

RespondentDaarvoor ook al, ja.

OnderzoekerDus je hebt altijd gezongen?

RespondentJa. OnderzoekerEn speel je ook een instrument?

RespondentEen instrument eigenlijk niet, ik zing alleen maar.

OnderzoekerEnkel zingen dus. Is muziek belangrijk voor jou?

RespondentJa.

OnderzoekerEn waarom?

RespondentMuziek fleurt op.

141

OnderzoekerWat zei je daarnet weer over muziek (refererend naar wat ze zei na de repetitie).

RespondentAls ge u niet goed voelt, of ge voelt u slecht, muziek helpt u er altijd door hé.

OnderzoekerDan voel je je weer beter?

RespondentJa.

OnderzoekerEn jij hebt al vaak opgetreden hé?

RespondentJa.

OnderzoekerEn hoe is dat? Hoe verloopt dat?

RespondentGoed.

OnderzoekerWat doen jullie dan allemaal?

RespondentWe treden ongeveer drie kwartier op denk ik.

OnderzoekerEn hoe reageert het publiek dan meestal?

RespondentGoed, emotioneel soms…

OnderzoekerEmotioneel?

RespondentJa.

OnderzoekerHoe reageren ze dan?

142

RespondentJa… Ze zijn dan trots op ons.

OnderzoekerEn wat zegt je familie ervan?

RespondentMijn mama… emotioneel ook hé.

OnderzoekerWat zegt ze dan precies?

RespondentJa… Dat het mooi is.

OnderzoekerJa. De groep, Funny Key, is dat belangrijk voor jou?

RespondentJa. Anders bestaat de groep niet hé. Zonder Funny Key is er geen muziek meer hé.

OnderzoekerJa, maar de groep zelf, is dat belangrijk voor jou?

RespondentJa, de sfeer gewoon hé.

OnderzoekerDe sfeer. Het is een toffe groep hé?

RespondentJa!

OnderzoekerZijn jullie allemaal bevriend met elkaar?

RespondentJa.

OnderzoekerHeb jij ooit zelf gekozen om in de groep te gaan? Of hebben ze dat gevraagd aan jou?

RespondentZelf, ja.

143

OnderzoekerCa va. En ga je het blijven doen?

RespondentJa, ik ga blijven muziek doen. Voor altijd.

OnderzoekerJa. Heeft er iemand jou leren zingen, of kan je dat van jezelf?

RespondentTim helpt mij veel. Tim leert mij vooral veel zang. Het is eigenlijk een beetje dankzij hem hé.

OnderzoekerTim helpt je dus veel. En heb jij eigenlijk veel mensen leren kennen door muziek?

RespondentJa…

OnderzoekerHeb je het gevoel dat je veel waardering krijgt voor wat je doet?

RespondentJa.

OnderzoekerEn aan wat merk je dat?

RespondentDat merk je aan alles… En aan de reacties van de mensen.

OnderzoekerEn wat maakt dat je muziek zo leuk vindt?

RespondentZingen! (Er komt iemand afscheid nemen).

OnderzoekerEn naar welke muziek luister je zelf heel graag?

RespondentNaar de jaren ’60, ’70, ’80.

OnderzoekerEn hoe laat jou dat voelen?

144

RespondentVooral heel goed.

OnderzoekerEn soms ook eens verdrietig?

RespondentNee, alleen maar goed.

OnderzoekerOké. Denk je dat muziek invloed kan hebben op je gezondheid?

RespondentJa. Dat voelt goed, muziek. Dat voelt goed.

OnderzoekerWat was het leukste dat je al eens hebt meegemaakt met muziek?

RespondentHet optreden met Get Ready!

OnderzoekerMet Get Ready? Vertel mij daar eens over?

RespondentJa, dat is lang geleden hé.

OnderzoekerWaar hebben jullie dan opgetreden?

RespondentIn Nederland. Maar we hebben ook al meegedaan aan het Eurosong, dat was ook een spektakel.

OnderzoekerAmai. En wat hebben jullie nog zoal gedaan?

RespondentGenoeg om op te noemen, eigenlijk heel veel. En we zijn ook op televisie gekomen.

OnderzoekerDat is wel tof hé.

RespondentJa.

145

OnderzoekerWat zou je doen moest er geen muziek meer bestaan?

Respondent(denkt na) Ik weet het niet. Ik zou zelf een bandje oprichten.

OnderzoekerOké heel erg bedankt en hopelijk tot nog een keer!

RespondentJa. Hopelijk is het goed gelukt.

OnderzoekerZeker, dank u wel.

RespondentDaag.

BIJLAGE 7: INGEVULDE VRAGENLIJSTEN

RESPONDENT 1 (POCO A POCO)

Voorstellen:Hoe oud ben je?

Hoe zou jij jezelf voorstellen? (Wat kenmerkt jou? Wat doe je graag? Wat vind je belangrijk?)Ik ben E. , 44jaar heb een mentale handicap werk als vrijwilliger in de keuken van het ziekenhuis en woon thuis apart bij mijn ouders nog.

Wat doe je zoal in je vrije tijd? (wat zijn je hobby’s)- Bijvraag: speelt muziek daar een grote rol in?

Muziek is mijn leven, ik zing in een koor, volg gitaarles, bij muzieklabo inclusief doe ik nog verschillende andere instrumenten. Ik ga graag naar concerten , fuiven enz enz.

Over Poco a poco:

146

Hoe zou jij Poco a poco omschrijven? - bijvraag: En hoe zou je de muziek van Poco a poco omschrijven?

Het is wereldse muziek ,die iedereen kan smaken , populair , schlagers, meezingers enz.

Wat betekent Poco a poco voor jou? (Heb je er veel mensen leren kennen? Maakt het je blij?)Ik heb er zoveel leuke mensen leren kennen, een verrijking voor mij. Ook mijn meter heeft een bijzonder plaatsje bij mij gekregen.

Wat doe jij in het orkest? Sambaballen en belletjes, voorlopig toch.

Ik las dat jullie zo 4 of 5 keer peer jaar een optreden doen. Hoe verloopt dat precies? Wij worden verdeeld in de verschillende taken, de zangers, de melodie-instrumenten en de begeleiding waar ik bij hoor. Diegenen die niet bij de generale kunnen zijn mogen niet mee optreden. De dag zelf moeten wij minstens 2 uur van tevoren daar zijn, volledig zwart uniform. Accessoires krijgen wij van Maaike

En hoe voel je je tijdens een optreden?Super !!! Ik heb zelden stress.

Krijg je veel complimentjes na zo’n optreden? - Bijvraag: Hoe voel je je als toeschouwers je vertellen dat ze genoten hebben van het

optreden?

Superblij en bijzonder fier.

Heb je het gevoel dat je waardering krijgt voor wat je doet?Jazeker, het publiek doet geweldig mee ook.

Heb je het gevoel dat er in Poco a poco rekening gehouden wordt met wat jij wil? Met jouw mening en voorkeuren? Zij doen zeker hun best, maar we zijn natuurlijk met velen hé….

Vind je dat je op dezelfde manier behandeld wordt als leeftijdsgenoten/andere personen in het orkest?Ja natuurlijk , Maaike is streng maar rechtvaardig. Dat moet ook met zoveel mensen.

Over muziek

Wat betekent muziek voor jou? Alles

147

Wat betekent muziek voor je in het dagelijkse leven? (luister je naar muziek doorheen de dag, wat doet het met je?...) Het maakt me gelukkig.

Wat vind je zo leuk of speciaal aan muziek luisteren/maken? Je wordt er vrolijk van en het geeft mooie herinneringen.

Naar welke muziek luister je graag? Vroeger Clousea nu de Romeo’s en de top 100.

Wie is jouw grootste idool en waarom? De Romeo’ s zijn top, brengen muziek die mensen leuk vinden.

Ga je zelf ook naar optreden, festivals of concerten? Zo ja, naar welke? - Bijvraag: Kan je daar zelfstandig naartoe gaan? neen- Bijvraag: Vind je deze toegankelijk? (eenvoudig te bereiken, de prijs…)

Soms , niet altijd de prijs is soms wel duur.

Hoe voel je je als je naar muziek luistert of als je muziek maakt? (Word je gelukkig? Voel je je ontspannen of rustig? Geeft het je voldoening? ) Het geeft enorme voldoening.

Helpt het je gevoelens te uiten? (vb. tonen dat je vrolijk bent of wat je voelt?) Ja.

- Bijvraag: Als je bang, boos of verdrietig bent, helpt muziek je dan?

Ja soms.

Wat zou je doen mocht je geen muziek meer hebben?Zoeken tot ik ze gevonden heb.

Hoe ben je begonnen met muziek te spelen? Was dat je eigen keuze?Ik ben begonnen in de school met de blokfluitles dan koor en muzieklabo en Poco a poco.

Heb je je eigen instrument(en)? (Zo ja, welke?) - Bijvraag: Is er een instrument dat je echt graag wil leren? En waarom precies?

Ik heb mijn eigen gitaar, alsook sambaballen.

Verdien je ook iets met muziek maken of is het puur een hobby?Het is een hobby, soms mag ik mee optreden met mijn meter Lieve.

Wat motiveert je om muziek te spelen? (Waarom doe je het zo graag?)Ik kan me daar volledig in uiten. Ik voel het ritme ook goed aan.

148

Raak je door muziek in contact met anderen? Heb je veel mensen leren kennen door muziek? Heb je echte vrienden gemaakt? (zo ja, kan je wat meer vertellen over deze personen?)Jawel , zoals ik hierboven reeds heb gemeld.

Heeft muziek je het gevoel dat je erbij hoort? (in de groep, in de samenleving…)Jawel , absoluut.

Denk je dat muziek invloed heeft op je gezondheid? (vb: het laat je bewegen, het maakt je vrolijk…) Ja , ik word er beter van over heel de lijn.

Verandert muziek de manier waarop je over jezelf denkt? (Krijg je bv. meer zelfvertrouwen?)- Bijvraag: Voel je je een echte muzikant?

Jawel.

Waar zie je jezelf binnen 5 jaar? (Wat zijn je doelen voor de toekomst? Wat wil je nog graag doen of bereiken?)

- Bijvraag: Speelt muziek daar een grote rol in?

Ooit bij Poco is mee een liedje te mogen zingen met de zangers en de djembé.

Ben jij in het algemeen zelfstandig? Kan je veel dingen alleen doen of heb je wat hulp nodig? - Bijvraag: En bij muziek maken en luisteren?

Ik heb wel wat hulp nodig zoals nu bv.

Wat was tot nu toe je leukste ervaring met muziek? Wat zal jou altijd bijblijven?- Bijvraag: Kan je dat moment eens omschrijven?

Dat is bijna elk optreden van Poco en ik heb een liedje mee mogen zingen met het optreden van Barbara Dex bij ons bij K.V.G. in Zoersel.

Is er nog iets dat je kwijt wil? Of wil je zelf nog iets vertellen over muziek?Ik ben blij dat ik dit een keer heb mogen vertellen.

Voor de begeleider: Algemene indrukken tijdens de afname van het interview:

149

RESPONDENT 2 (POCO A POCO)

Voorstellen:

Hoe oud ben je?Ik ben 54 jaar

Hoe zou jij jezelf voorstellen? (Wat kenmerkt jou? Wat doe je graag? Wat vind je belangrijk?)Ik doe heel graag muziek (vooral met Maaike). Ik zorg ook graag voor mijn pop Dorientje.Ik wandel graag op ons domein in het Zwart Goor.

150

Wat doe je zoal in je vrije tijd? (Wat zijn je hobby’s)- Bijvraag: speelt muziek daar een grote rol in?

Ik speel al 24 jaar mee in Poco a poco en doe dit graag. Ik zou het niet meer kunnen missen.

Over Poco a poco:

Hoe zou jij Poco a poco omschrijven? - bijvraag: En hoe zou je de muziek van Poco a poco omschrijven?

Ik vind dit heel mooie en vrolijke muziek.

Wat betekent Poco a poco voor jou? (Heb je er veel mensen leren kennen? Maakt het je blij?)Ik ken er al veel mensen. Het zijn mijn vrienden geworden (vooral mijn meter en mentor).Ik word er goed gezind van en kom altijd blij terug van de repetitie.Na een optreden ben ik wel moe.

Wat doe jij in het orkest? Ik speel op de klankstaven met de kleuren

Ik las dat jullie zo 4 of 5 keer peer jaar een optreden doen. Hoe verloopt dat precies? Wij komen dan met de grote bus en nemen onze boterhammen mee.Als we gegeten hebben moeten we ons uniform (dit is zwart) aan doen en krijgen we van de verantwoordelijke ook onze gekleurde accessoires om er bij aan te doen.We moeten ook op tijd op het podium gaan.Tijdens de pauze krijgen we een drankje en felicitaties van het publiek.Na het tweede deel mogen we nog iets drinken en rijden we moe met de bus terug naar huis.

En hoe voel je je tijdens een optreden?Heel blij en tevreden omdat we goed gespeeld hebben en vele applaus kregen.

Krijg je veel complimentjes na zo’n optreden? - Bijvraag: Hoe voel je je als toeschouwers je vertellen dat ze genoten hebben van het

optreden?

Ik voel me zeer fier. Vele mensen zeggen dat ze dit niet zouden kunnen wat wij doen. Dat vind ik zeer leuk.

Heb je het gevoel dat je waardering krijgt voor wat je doet?Ja, heel erg.

Heb je het gevoel dat er in Poco a poco rekening gehouden wordt met wat jij wil? Met jouw mening en voorkeuren?Ja. Ik mocht kiezen welk instrument ik ging spelen.Als dit soms te moeilijk is mag ik overschakelen naar een ander instrument.

151

We mogen ook mee nieuwe liedjes kiezen om te leren.

Vind je dat je op dezelfde manier behandeld wordt als leeftijdsgenoten/andere personen in het orkest?Iedereen is gelijk.

Over muziek

Wat betekent muziek voor jou? Veel. Ik luister ook de hele dag naar de radio en herken vele liedjes van Poco.

Wat betekent muziek voor je in het dagelijkse leven? (luister je naar muziek doorheen de dag, wat doet het met je?...) Dan gaat de dag vlugger voorbij.

Wat vind je zo leuk of speciaal aan muziek luisteren/maken? ? Moeilijke vraag

Naar welke muziek luister je graag? Alles, maar vooral liedjes van Poco

Wie is jouw grootste idool en waarom? K3, Clouseau…

Ga je zelf ook naar optreden, festivals of concerten? Zo ja, naar welke? Neen, nooit. Ik heb hier geen geld voor.

Hoe voel je je als je naar muziek luistert of als je muziek maakt? (Word je gelukkig? Voel je je ontspannen of rustig? Geeft het je voldoening? )Ik word er vrolijk van. Van sommige muziek word ik ook rustig.

Helpt het je gevoelens te uiten? (vb. tonen dat je vrolijk bent of wat je voelt?) - Bijvraag: Als je bang, boos of verdrietig bent, helpt muziek je dan?

Ja, dan kan ik vrolijke muziek opzetten en mee zingen.Wat zou je doen mocht je geen muziek meer hebben?Dan zou het maar saai zijn. En zou ik Maaike niet meer zien.

Hoe ben je begonnen met muziek te spelen? Was dat je eigen keuze?Maaike heeft gevraagd of ik mee wilde komen spelen. En ik heb ja gezegd.

Heb je je eigen instrument(en)? (Zo ja, welke?) Ja, de klankstaven zijn mijn eigen instrument.

- Bijvraag: Is er een instrument dat je echt graag wil leren? En waarom precies?

Ik zou nog graag gitaar willen leren. Maar dit is toch te moeilijk.

152

Verdien je ook iets met muziek maken of is het puur een hobby?Enkel als hobby.Het orkest krijgt wel een beetje geld, maar dit is voor het geluid en het licht bij optredens.

Wat motiveert je om muziek te spelen? (Waarom doe je het zo graag?)Samen muziek maken met andere mensen is leuk.

Raak je door muziek in contact met anderen? Heb je veel mensen leren kennen door muziek? Heb je echte vrienden gemaakt? (zo ja, kan je wat meer vertellen over deze personen?)Soms gaan we samen op weekend of eens naar een fuif.Dan kunnen we samen plezier maken.

Heeft muziek je het gevoel dat je erbij hoort? (in de groep, in de samenleving)Ja. Ik kan iets wat de anderen niet kunnen. Dan ben ik de betere.

Denk je dat muziek invloed heeft op je gezondheid? (vb: het laat je bewegen, het maakt je vrolijk)Ik word er vrolijk van.

Verandert muziek de manier waarop je over jezelf denkt? (Krijg je bv. meer zelfvertrouwen?)- Bijvraag: Voel je je een echte muzikant?

Ik ben een echte muzikant.

Waar zie je jezelf binnen 5 jaar? (Wat zijn je doelen voor de toekomst? Wat wil je nog graag doen of bereiken?)

- Bijvraag: Speelt muziek daar een grote rol in?

Gewoon verder blijven doen zoals we nu bezig zijn.

Ben jij in het algemeen zelfstandig? Kan je veel dingen alleen doen of heb je wat hulp nodig? Ik heb heel wat hulp nodig. Maar poetsen en afwassen en zo kan ik zelf.

- Bijvraag: En bij muziek maken en luisteren?

Maar muziek maken, dit kan ik alleen!Wat was tot nu toe je leukste ervaring met muziek? Wat zal jou altijd bijblijven?- Bijvraag: Kan je dat moment eens omschrijven?

Het leukste was om op te treden in de Roma in Antwerpen. Het was een volle, uitverkocht zaal. Iedereen zong mee Ik wil deze nacht in de straten verdwalen en zwaaiden met lichtjes. Ik kreeg kippenvel.

Is er nog iets dat je kwijt wil? Of wil je zelf nog iets vertellen over muziek?Nee.

Voor de begeleider: Algemene indrukken tijdens de afname van het interview:

153

G. was wel fier dat er van haar een interview werd afgenomen. Ze wil dan ook dat haar deelname in het orkest er als “zeer goed” uitkomt.

G. is een van de eerste muzikanten. Ze doet dit al 24 jaar en is er zeer fier op. Haar relatie met de dirigent Maaike is ook heel belangrijk. Als ze een keer niet kan komen is dit een drama.

154