Erasmus Hogeschool Brussel Departement Rits Bachelor in de Audiovisuele Technieken Podiumtechnieken Academiejaar 2010-2011 Lieven Verhaegen

Scriptie:

De invloed van het overdrive-effect in het algemeen en de Tube Screamer in het bijzonder op de klankketen van de elektrische gitaar

2

Inhoudstafel

1. Woord vooraf ............................................................................ 4

2. Inleiding .................................................................................... 5

3. De klankketen van de elektrische gitaar. .................................. 6

3.1. Inleiding ............................................................................................................................. 6

3.2. De gitarist .......................................................................................................................... 6

3.3. Het instrument .................................................................................................................. 6

3.3.1. Vorm .......................................................................................................................... 7

3.3.2. Snaren ....................................................................................................................... 8

3.3.3. Elementen ................................................................................................................. 9

3.3.4. Elektronica ................................................................................................................. 10

3.3.5. Voorbeelden .............................................................................................................. 12

3.4. Kabels ................................................................................................................................ 14

3.5. Effecten ............................................................................................................................ 15

3.6. Versterkers ........................................................................................................................ 15

3.6.1. Gitaarversterker versus Hifi-versterker..................................................................... 15

3.6.2. Ontwerp .................................................................................................................... 17

3.6.3. Gain en Volume ......................................................................................................... 17

3.6.4. Solid State vs Tube .................................................................................................... 17

3.6.5. Voorbeelden .............................................................................................................. 19

3.7. Speakers/Cabinets ............................................................................................................ 21

3.8. Opnamemicrofoons. ......................................................................................................... 21

4. Effecten...................................................................................... 23

4.1. Geschiedenis en markt ...................................................................................................... 23

4.2. Een overzicht .................................................................................................................... 25

4.2.1. Oversturingseffecten ................................................................................................. 25

4.2.2. Volume gerelateerde effecten. .............................................................................. 32

4.2.3. Andere effecten ........................................................................................................ 33

4.3. Multi-effecten ................................................................................................................... 34

4.4. Rack-Effecten .................................................................................................................... 35

4.5. Het Pedalboard ................................................................................................................. 35

4.5.1. Voeding ..................................................................................................................... 35

4.5.2. Volgorde van effecten ............................................................................................... 36

4.6. Digitaal versus Analoog ..................................................................................................... 39

3

4.6.1. Modeling ................................................................................................................... 39

4.6.2. Effecten via de PC ...................................................................................................... 40

4.7. True Bypass versus buffers ............................................................................................... 41

5. Casus Tube Screamer ................................................................. 43

5.1. Geschiedenis .................................................................................................................... 43

5.2. De fysica van oversturing. ................................................................................................. 44

5.2.1. Overdrive Distortion Fuzz: Wat zijn de gelijkenissen? ........................................ 44

5.2.2. Overdrive Distortion Fuzz: Wat zijn de verschillen? ........................................... 46

5.2.3. Overdrive van pedalen of van de versterker zelf. ..................................................... 49

5.3. Het elektronisch schema van de Tube Screamer. ............................................................. 50

5.3.1. Ingangsbuffer ............................................................................................................ 51

5.3.2. De oversturing .......................................................................................................... 51

5.3.3. Toon- en volumeregeling. ......................................................................................... 52

5.3.4. De schakelaar ........................................................................................................... 53

5.3.5. De outputbuffer ........................................................................................................ 53

5.3.6. De voeding ................................................................................................................ 53

5.4. De Tube Screamer in samenwerking met een versterker. ............................................... 55

5.5. De Tube Screamer in samenwerking met de elektrische gitaar. ...................................... 57

5.6. De Tube Screamer: Mods en modellen............................................................................. 58

5.7. Eigen project en de ervaringen (DIY) ................................................................................ 60

6. Besluit ........................................................................................ 62

7. Bronnen .................................................................................... 63

7.1. Beeld ................................................................................................................................. 63

7.2. Tekst ................................................................................................................................. 64

7.3. Geluid ................................................................................................................................ 68

7.4. Verantwoording afbeeldingen .......................................................................................... 68

8. Bijlagen ...................................................................................... 72

8.1. Tracklist ............................................................................................................................. 72

8.2. Gitaartypes ........................................................................................................................ 74

8.3. Versterkertypes ................................................................................................................. 78

8.4. Ander effecttypes .............................................................................................................. 80

8.5. Specificaties Ibanez TS-808 ............................................................................................... 92

4

1. Woord Vooraf

In dit woord vooraf wil ik een aantal mensen bedanken die het mij mogelijk gemaakt

hebben deze scriptie te schrijven.

Allereerst is dat de opleiding zelf, die het mij mogelijk maakt om over een thema als dit een

scriptie te schrijven.

Marc, mijn docent, heeft mij zeer hard geholpen door inhoudelijk feedback te geven en door

mij in de juiste richting te sturen. Dit heeft ongetwijfeld ook een groot deel van zijn tijd

gekost. Bedankt Marc.

Ik bedank ook Tine De Batselier voor haar mentale steun en haar geduld.

Mijn pa verdient een bedanking voor het nalezen en het geven van feedback.

Analog Mike dank ik voor zijn snelle antwoord op de vragen die ik hem mailde.

JD Sleep bedank ik om dezelfde reden.

Veerle Van Oudenhove dank ik voor het uitlenen van haar Stratocaster.

Gkhan Girginol voor het uitlenen van een geluidskaart.

5

2. Inleiding

Mijn belangrijkste motief tot het schrijven van deze scriptie is mijn eigen ervaring en

interesse als muzikant. Ik ben reeds van mijn 8 jaar bezig met muziek. Ik speel sindsdien

hobo, later zijn daar dan nog slagwerk, piano, bas en gitaar bijgekomen (in die volgorde). Ik

heb dus een grote fascinatie voor instrumenten en de muziek die je ermee kan maken.

Door de opleiding aan het Rits ben ik me ook steeds meer gaan interesseren in de

klankkwaliteit van die instrumenten.

Door gitaareffecten als thema van deze scriptie te kiezen kon ik dus het nuttige aan het

aangename koppelen en had ik een motief om dagenlang gitaar te spelen.

Ik wil ook nog meegeven dat ik oprecht van muziek hou waarin de good old-fashion rock-

gitaar een prominente rol speelt.

Ik hoop ook dat mijn scriptie interesse kan opwekken bij andere geluidstechnici en dat ze

gebruikt kan worden als hulp wanneer men op zoek gaat naar een goede gitaarsound. De

geluidstechnicus is trouwens ook het publiek waar deze scriptie zich aan richt. Een goede

kennis van dit thema zal de geluidstechnicus helpen om, gesteund door apparatuur, het

beste uit een gitarist boven te halen.

Het algemene thema van deze scriptie is dus de klank van de gitaar. Aangezien dat dit

thema te breed is om te passen binnen de opgave van een scriptie, heb ik me beperkt tot

de effectenpedaal. Meer specifiek de effectenpedaal die het signaal overstuurt.

Als voorbeeld ga ik dieper in op de Ibanez Tube Screamer. Een icoon in de wereld der

overdrivepedalen. Hierover valt echter niet veel te vertellen zonder informatie over de rest

van de elementen in de klankketen van de elektrische gitaar.

De onderzoeksvraag van deze scriptie luidt als volgt:

In welke mate en op welke manier benvloedt het overdive-effect in het

algemeen en de Tube Screamer in het bijzonder de totale klankketen

van de elektrische gitaar?

Veel plezier ermee,

Lieven

6

3. De klankketen van de elektrische gitaar.

3.1. Inleiding

Het geluid van de elektrische gitaar legt, zoals jullie ongetwijfeld weten, een lange weg af om

van bij de artiest op het podium naar de toeschouwer in de zaal te komen. In het hoofdstuk

dat volgt bespreek ik elk stadium dat het signaal passeert en welk de invloed van dit stadium

op de totale klank is. Hier zal dus ook meteen de mogelijke complexiteit van het gitaarsignaal

duidelijk worden. Er wordt immers met veel variabelen gerekend

3.2. De gitarist

De allerbelangrijkste factor in het bepalen van de gehele klank van de elektrische gitaar is de

gitarist zelf. Daarmee bedoel ik uiteraard het muzikaal gevoel van de gitarist maar ook de

wapens die hij gebruikt. Beheerst hij de techniek om via zijn spel de klank te bepalen?

Maakt hij onderscheidt tussen hardere fases en zachte stukken? Maakt hij gebruik van

bending-technieken? Speelt hij met zijn vingers of met een plectrum? Welk plectrum (ijzer,

been, hout of plastic)? En welke vinger? Speelt hij met het kussen van zijn vingers of met

zijn nagels? Het ene klinkt scherper dan het andere. Duwt hij de snaren diep in de frets of

raakt hij ze amper aan? Het ene gaat de noot ongestemd laten klinken, het andere kan voor

ongewenste buzz-geluiden zorgen. Speelt de gitarist met de slaghand eerder dicht bij de

brug of dicht bij de nek? Het ene klinkt scherper dan het andere.

De belangrijkste vraag is echter of de gitarist op de hoogte is van al deze verschillen en of hij

in staat is deze verschillende technieken toe te passen wanneer de muziek er om vraagt. De

gave om deze nuances te maken onderscheidt de goede van de minder goede gitaristen.

In het nummer Machine Gun van Band of Gypsys kan je zo bijvoorbeeld Jimi Hendrix via

variatie in speeltechnieken een hele oorlogsscne horen nabootsen (met vallende bommen,

ontploffingen, machinegeweren, enz.)

In mijn zoektocht naar bronmateriaal voor deze scriptie stootte ik op het boek The Guitar F/X

Cookbook.1 In tegenstelling tot wat de titel zegt gaat dit boek niet over effectpedalen. Het is

daarentegen een gids voor gitaristen die de limieten van hun instrument willen onderzoeken

door middel van speeltechniek. Elk hoofdstuk (met titels als Pick Scraping of Screaming

Monkey) begint met een opsomming van de ingredinten (in het geval van de pickscraping:

een plectrum en een distortion-pedaal) en legt dan uit hoe je die ingredinten moet

gebruiken om tot het gewenste effect te komen.

3.3. Het instrument

Elektrische gitaren zijn er in de meest uiteenlopende vormen. Toch is het mogelijk om hierin

een orde te herkennen. In wat volgt tracht ik de belangrijkste groepen van gitaren te

onderscheiden en te bespreken. Als opmerking wil ik hier geven dat ik mij beperk tot de

elektrische gitaar. Hoewel akoestische gitaren niet oninteressant zijn voor mijn onderwerp,

zijn ze minder relevant in de wereld van de gitaareffecten. Hierbij moeten we wel in

1 Amelar, Chris. The Guitar F/X Cookbook: The Ultimate Source for Guitar Tricks, Effects, and Other Unorthodox

Techniques. Hal Leonard, 1997.

7

gedachten houden dat de ontwikkelingen in de bouw van akoestische gitaren van vitaal

belang zijn voor het ontstaan van de elektrische gitaar. Het ene komt uit het andere voort.

3.3.1. Vorm

Grof geschetst zijn er twee types elektrische gitaren, diegene met lucht in en diegene zonder.

De hollow-bodies en de solid-bodies dus. Daarnaast kan men nog een mengvorm van beiden

onderscheiden, de semi-acoustic guitar.

Men kan stellen dat de hollow-bodies warmer en voller klinken. Hollow-bodies klinken van

nature (d.w.z. onversterkt) ook luider, dit komt door de aanwezigheid van een grote

resonantiekamer.

De snaren worden aangeslagen en gaan afhankelijk

van hun spanning en lengte bewegen volgens een

bepaalde (combinatie van) frequenties, deze trilling

wordt via de brug doorgegeven aan het bovenblad of

klankbord (meestal een zo dun mogelijke plaat van

een houtsoort met lage densiteit, bijvoorbeeld

sparrenhout), het bovenblad zal deze trilling

overnemen. Daardoor komt de lucht in de gitaar in

beweging, alweer in dezelfde combinatie van

frequenties. Doordat er een grotere hoeveelheid lucht

in beweging komt is ook de amplitude van de trilling

groter. De hollow-body gitaar klinkt dus luider. 2

De vollere en warmere klank van de hollow-body

heeft te maken met de lagere dempingsgraad (of

weerstand) van het klankbord, daardoor blijven de

hogere harmonischen (met lagere energiewaarde)

langer resoneren.

Je kan een hollow-body (of akoestische gitaren) het best vergelijken met een trommel

waarbij het bovenblad als vel fungeert. De kwaliteit

van dit bovenblad is dus van wezenlijk belang.

Een groot nadeel van de hollow-body is dat ze zeer

gevoelig is voor trillingen van buitenaf, hierdoor gaat

ze veel gemakkelijker feedbacken wat zeer storend

kan zijn.

De solid-body gitaar werkt volgens afwijkende

principes. De trilling van de snaren wordt, net als bij

de hollow-body doorgegeven via de brug naar de

body van de gitaar. In dit geval is er geen resonerend

bovenblad. De trilling wordt dus meteen

doorgegeven aan de volledige body, om die body te

laten trillen is relatief gezien vrij veel energie nodig.

Deze energie zit enkel in de basisfrequentie en de

2 Brain, Marshall. http://entertainment.howstuffworks.com.

http://entertainment.howstuffworks.com/guitar.htm (geopend april 15, 2011).

Figuur 1: Hollow-body gitaar (Ibanez PM 35)

Figuur 2: Solid-body gitaar (Fender Stratocaster American Standard)

8

eerste harmonischen, hogere harmonischen, met een lagere amplitude hebben dus niet

genoeg energie om het vol hout te laten resoneren en worden dus sneller gedempt.

Hierdoor klinkt de gitaar dunner. De afwezigheid van een klankkast zorgt maakt dat de solid-

body niet zonder elektronische versterking kan.

Door zijn rigide bouw is de solid-body beter bestand tegen feedback.3

Verder kan nog gezegd worden dat de uiterlijke vorm van de gitaar een invloed heeft op de

klank. De respons van de verschillende delen kan verschillen (vergelijk met trillingen in een

rimpeltank van verschillende afmetingen en vormen die verschillende patronen gaan

ontwikkelen). Deze invloed is vrij groot bij hollow-bodies, bij solid-bodies echter klein.

Ook de houtsoort heeft een invloed. De belangrijkste eigenschap van hout voor de bouw van

instrumenten is de densiteit. Afhankelijk van de densiteit krijgt men een hogere demping (bij

lage densiteit) en dus een slechtere respons. Een hogere densiteit betekent een betere

respons en een langere sustain. Nadelen van een hoge densiteit zijn de hoge prijs en de

hoge massa van de gitaar, wat dus een verlies aan comfort betekent voor gitarist (zowel

financieel als fysiek).

3.3.2. Snaren

En van de meest onderschatte onderdelen in de hele klankketen van de elektrische gitaar is

de snaar. De klankkwaliteit van gitaarsnaren is afhankelijk van drie factoren. De omwinding,

het materiaal en de dikte.

Met de omwinding doelt men meestal enkel en alleen op de onderste drie snaren (E-A-D).

De bovenste twee snaren zijn vrijwel altijd onomwonden (E en B), de G-string komt in beide

gedaantes voor. Het al dan niet omwonden zijn betekent dat er rond een kern van vol

metaal een draad gewikkeld is. Een plain snaar heeft een lagere dempingsfactor en zal dus

beter zijn om hoge harmonischen weer te geven. De

wounded snaren hebben een hoger demping en

klinken dus iets doffer. Deze omwikkeling kan daarna

nog eens glad geschaafd zijn (de zogenaamde flat-

wound). Deze klinken warmer en voller dan de normaal

omwonden snaren en worden vooral in Jazzkringen

gebruikt (op hollow-bodies). In de rockmuziek gebruikt

men meestel scherper klinkende snaren met een

onomwonden G-snaar.

Er wordt momenteel ook gexperimenteerd met Hex-

core-snaren, dat wil zeggen dat de kern van de snaar

niet meer rond is maar zeshoekig. De fabrikant (dAddario) beweert daarover dat ze een

betere respons hebben, dit is echter niet bewezen. Dat ze meer slijtage op uw fretboard

veroorzaken is wel bewezen.

De tweede factor, het materiaal, is zowel voor de akoestische als voor de magnetische

eigenschappen van een snaar van belang. Snaren worden vooral gemaakt in nikkel, brons en

3 Smith, Monica M. The Electric Guitar: How We Got From Andres Segovia to Kurt Cobain. American Heritage

of Invention and Techology 20, nr. 1 (Zomer 2004): 12-21.

Figuur 3: Snaartypes

9

staal. Deze materialen zijn ook in stijgende volgorde magnetisch sterk. Dit wil zeggen dat

men door de keuze van snaren de afstand tot de elementen kan aanpassen wat een variatie

in klank geeft.

Als laatste heeft ook de dikte van de snaar zijn invloed, dikkere snaren klinken langer na en

hebben een betere respons, ze zijn echter wel pijnlijk voor de vingers en maken het de

gitarist moeilijk om bendingtechnieken te gebruiken. 4

Het is voor de gitarist aangewezen om het beste compromis te zoeken tussen speelcomfort,

klank en duurzaamheid.

3.3.3. Elementen

Zoals reeds aangehaald in de alinea over vorm word de klank van de solid-body gitaar in

hoofdzaak op elektronische wijze gevormd. Hiervoor maakt men gebruik van elementen (of

pickups).

Deze elementen bestaan uit een permanente magneet waaromheen men een koperdraad

wikkelt. Deze koperdraad vormt dus een spoel.

Wanneer een snaar beweegt in de buurt van een permanente magneet gaat ze een

verstoring veroorzaken in het magnetisch veld van deze magneet. Dit variabel magnetisch

veld zal op zijn beurt een

elektrische stroom veroorzaken

in de spoel die er rond

gewikkeld is. Deze

(wissel)stroom heeft dezelfde

frequentie als de trillende snaar

en vormt dus het bruikbare

signaal voor de rest van de

gitaarketen.5 Afhankelijk van de

constructie van deze elementen

krijgt men verschillende

klankeigenschappen. Er

bestaan grofweg twee types

van elementen. De single coil

(Fender Stratocaster) en de

humbucker (Gibson Les Paul).

Het ontwerp van de single coil is

het eenvoudigst en komt neer

op wat ik net uitgelegd heb. Het

gebeurt daarbij wel vaak dat de

enkele magneet vervangen word door zes afzonderlijke magneten. Het grootste voordeel

van deze elementen is hun accuraatheid. Het signaal van de snaren en alle bijhorende

4 Thomann.de. Online Guide Guitar-strings. http://www.thomann.de/be/onlineexpert_123_2.html (geopend

april 15, 2011). 5 Smith, Monica M. The Electric Guitar: How We Got From Andres Segovia to Kurt Cobain. American Heritage

of Invention and Technology 20, nr. 1 (Zomer 2004): 12-21.

Figuur 4: verschil humbucker en single coil

10

harmonische trillingen worden door de zeer gevoelige elementen omgezet naar een

elektrische stroom die een zeer correcte vertaling geeft van de werkelijke geluidstrilling. De

grote gevoeligheid van de elementen zijn meteen ook hun grootste nadeel. Dit maakt

immers dat ze ook gevoelig zijn voor externe magnetische velden (van bijvoorbeeld de

verlichting in de studio), wat voor storende signalen kan zorgen.

Om dit probleem op te lossen heeft men een element ontworpen rond twee spoelen.

Beide spoelen zijn gelijk maar zijn in omgekeerde richting omwonden en hebben een

tegengestelde fase. De beweging van de snaar zorgt voor een stroom in dezelfde richting in

beide elementen, terwijl stoorvelden een tegengestelde stroom veroorzaken. De gewenste

signalen worden versterkt, de stoorsignalen (hum) heffen elkaar op. Het resultaat is een

betere verhouding tussen ruis en signaal. Humbuckers zijn dus stiller. Een nadeel (indien

ongewenst) van de humbucker is zijn verlies van hogere frequenties en harmonischen. De

fysieke afstand tussen positieve en negatieve uitwijking in de trilling van de snaar kan

samenvallen met de afstand tussen de spoelen waardoor beide spoelen een signaal in

tegenfase krijgen en dus filteren. 6 7

Los van het type van elementen is de plaatsing van de elementen van belang voor de

uiteindelijke klank van de gitaar. Dichter bij de brug geeft een scherpere klank, meer naar de

nek geeft een warmere klank. Dit komt omdat de elementen aan de brug in verhouding

meer harmonischen dan grondtoon oppikken vergeleken met de halspositie. Op de meeste

elektrische gitaren zijn meerdere elementen gemonteerd en kan men meerdere combinaties

maken om op die manier de klank te benvloeden (door onder andere faseverschuivingen

tussen de elementen onderling). 8

Als allerlaatste vermeld ik nog het bestaan van actieve elementen. Dit wil zeggen dat er na

de elementen een voorversterker ingebouwd is. Deze zorgt ervoor dat de elementen zelf

een lager uitgangsignaal kunnen sturen en dat zij dus perfect kunnen werken met minder

omwikkelingen. Dit komt de frequentierespons ten goede. 9

De uitgangsimpedantie van de gitaar wordt door het gebruik van actieve elektronica ook veel

lager. Hierdoor ondervindt de klank minder storing door verdere schakels in de klankketen.

3.3.4. Elektronica

De meeste elektrische gitaren hebben een volume en een toonregeling aan boord. De

volumeregeling is een regelbare weerstand (potentiometer) en regelt de spanning van het

uitgangssignaal. De toonregeling bestaat uit een potentiometer die serieel geschakeld is met

6 Wallace, Hank. How do guitar elementens work? 2004. http://www.aqdi.com/elementens.htm (geopend april

15, 2011). 7 Lemme, Helmut E. W. The Secrets of Electric Guitar Elementens. Electronic Musician, 1986: 66-72.

8 Tillman, J. Donald. Response Effects of Guitar Elementen Position and Width. 1 juli 2000.

http://www.till.com/articles/ElementenResponse/index.html (geopend april 15, 2011). 9 Wikipedia. Elementen (Music Technology).

http://en.wikipedia.org/wiki/Elementen_(music_technology)#Active_and_passive_elementens (geopend april 15, 2011).

11

een condensator, de serie van weerstand en condensator wordt dan in zijn geheel parallel

aan de volumeregeling geschakeld waardoor er een regelbare highpass-filter ontstaat.10

Potentiometers bestaan in twee uitvoeringen. De lineaire potentiometer wijzigt de

weestand volgens een lineaire curve, op 50% heeft het signaal dus de helft van de energie

van het signaal op 100%, dat is voor het menselijk oor een verwaarloosbaar verschil van 3dB.

De logaritmische potentiometer gebruikt een curve die natuurlijker klinkt voor het menselijk

oor. Een logaritmische potentiometer klinkt op 50% half zo luid als op 100%. Fender

gebruikt logaritmische potentiometers, Gibson gebruikt lineaire. 11

De waarden van potentiometers (maximale waarde) maken ook een verschil in de totale

klank. Men kan stellen dat een hogere waarde (500Kohm) meer definitie heeft. Dit kan men

verklaren door het feit dat een hoge weerstand een lagere stroomsterkte op de elementen

veroorzaakt, hierdoor wordt de resonantiekring die de weerstand en de spoel in feite vormen

minder hard gedempt en vermijdt men het verlies aan hoge tonen door zelfinductie. Een

lagere weerstand heeft dit probleem wel. Al wordt dit door de fabrikanten niet als een

probleem gezien. Zo gebruikt Fender een lagere weerstand om zijn singlecoil Stratocaster

minder scherp te laten klinken en doet Gibson net het omgekeerde om zijn Humbuckers

(Zoals op de Les Paul) meer definitie te geven. 12

Daarnaast kan men meestal ook een schakelaar terugvinden die de elementen volgens

verschillende configuraties schakelt. Zoals hierboven reeds verteld heeft de positie van de

elementen ten opzichte van de snaren een grote invloed op de klank. Wanneer meerdere

elementen gecombineerd worden krijg je echter meer dan een optelling van beide klanken.

Door de fysieke afstand tussen de elementen en de fysieke golflengte van een bepaalde

trilling op de snaar kunnen immers fase-effecten ontstaan. Een keuzeschakelaar om de fase

van een van de elementen om te draaien leidt zo ook tot een heleboel nieuwe

klankmogelijkheden Daarnaast bestaan er ook systemen om humbuckerelementen naar

wens serieel of parallel te schakelen. Waarbij de parallelschakeling klinkt als een singlecoil

elementen (dus scherper), je verlies dan wel volume. Het is ook mogelijk om via

schakelingen slechts een van de twee spoelen in een humbuckerelement te activeren. Je

krijgt dan een zuivere singlecoil-klank maar moet er dan wel de brom bijnemen die eigen is

aan die singlecoil elementen. Je kiest dan beter voor de parallelschakeling. 13

10

Guitarelectronics.com. Guitar Diagram Archive & Wiring Resources. http://www.guitarelectronics.com/category/wiring_resources_guitar_wiring_diagrams/ (geopend april 18, 2011). 11

Guitarelectronics.com. Volume and Tone Control FAQs (What is the difference between Audio and Linear taper pots?). http://www.guitarelectronics.com/category/wiring_resources_guitar_wiring_diagrams.wiring_faqs/#q17 (geopend april 18, 2011). 12

Guitarelectronics.com. Volume and Tone Control FAQs (What is the difference between 250K & 500K pots?). http://www.guitarelectronics.com/category/wiring_resources_guitar_wiring_diagrams.wiring_faqs/#q17 (geopend april 18, 2011). 13

Guitarelectrinics.com. Elementen and Switch FAQs (What are the differences between coil tap, series/parallel & reverse phase?). http://www.guitarelectronics.com/category/wiring_resources_guitar_wiring_diagrams.wiring_faqs/#q17 (geopend april 18, 2011).

12

3.3.5. Voorbeelden

In de bijlage vinden genteresseerde lezers een overzicht van de bekendste gitaartypes: De

Fender Stratocaster en Telecaster, de Gibson Les Paul, SG en ES en de superstrat.

De bedradingschemas op de volgende bladzijde zijn respectievelijk van de Fender

Stratocaster en de Gibson Les Paul.

13

Figuur 6: Bedradingsschema Les Paul

Figuur 5: bedradingsschema Stratocaster

14

3.4. Kabels

Voor deze paragraaf baseerde ik mij op een artikel uit Premier Guitar Magazine. 14

Een slechte kabel kan de totale klank van de rig negatief benvloeden.

Dit betekent niet dat er een sluitende definitie bestaat voor een goede kabel. Jimi Hendrix

koos zo bijvoorbeeld zeer doelbewust voor een gekrulde kabel met hoge capaciteit om de

hoogste tonen van zijn brugelement te filteren (de Strats uit zijn tijd hadden geen

toonregeling voor het brugelement). Afhankelijk van wat je wil kan men dus de kabel kiezen.

Een vlakke respons is niet altijd het meest gewenste resultaat. Soms wil je gewoon meer

Snap, Punch of Boom.

De keuze van de juiste gitaarkabel moet gemaakt worden op basis van de volgende factoren:

ontwerp (materialen), klank, hanteerbaarheid, duurzaamheid en natuurlijk ook prijs (je kan

kabels vinden van 2 tot 200 euro)

Bij ontwerp moet men vooral letten op het materiaal van de aansluitingen. Een plug met

goudlaag zal minder snel corroderen en zal dus de betere respons hebben. Al moet men hier

kritisch tegenover staan, de hoge impedantie van het gitaarsignaal minimaliseert dit

verschijnsel. Daarnaast moet men kijken naar de afscherming van de kabel. Deze is absoluut

noodzakelijk om het zwakke signaal (0.1 1 V) te beschermen tegen interferentie van buiten

af (magnetische velden, brom van het lichtnet, radiogolven,). Men maakt onderscheidt

tussen twee soorten afscherming. Diegene die dienst doet als return van het signaal en

diegene die dat niet doet (daar is dan een extra ader voorzien), de tweede verliest minder

hoge tonen omdat de kabel in zijn geheel zich in mindere mate als een condensator zal

gedragen. Rond de eerste afscherming zit vaak nog een tweede (net onder het rubber) die

voor extra bescherming zorgt. Een goede kabel heeft een hogere afschermingfactor.

Het ontwerp en het materiaalgebruik van een kabel bepaalt ook grotendeels de klank. Elke

kabel is, zoals gezegd, in wezen ook een condensator. De capaciteit van die condensator

staat, in combinatie met een weerstand met dewelke hij een resonantiekring vormt, in

rechtreeks verband met de frequentierespons van de kabel. (een resonantiekring met

condensator doet dienst als hoog-af-filter). Een hogere capaciteit zorgt dus voor verlies van

hogere frequenties. De materialen waaruit de kabel gemaakt, (meestal koper, soms ook

zilverlegeringen) bepalen, samen met de diktes van deze materialen en de lengte van de

kabel, deze capaciteit. Deze lengte wordt ook om andere reden beter zo kort mogelijk

gehouden. Hoe korter de kabel, hoe minder hij last heeft van externe stoorsignalen.

Dat brengt ons meteen bij de hanteerbaarheid. Een lange kabel is comfortabel op een grote

scene maar heeft onvermijdbaar brom. De manier van afschermen staat dan weer in

verband met de soepelheid van de kabel. Dit zijn factoren die men dient af te wegen. Men

gebruikt in de studio dan ook beter een kabel met kortere lengte en minder soepelheid, hij

zal een betere klank hebben. Men kan natuurlijk ook kiezen voor de sound die je zelf wil,

maar wees je dan wel bewust van de verschillende mogelijkheden.

De prijs heeft als laatste factor natuurlijk ook zijn belang en staat in een verhouding tot de

duurzaamheid en betrouwbaarheid. Een kabel die niet stuk gaat en dus nooit vervangen

moet worden (utopie) is geld waard. Daarvoor is men vaak ook bereid een offer te doen van

de klank van de kabel. 14

Berkowitz, Dan, en Bob Goffstein. Guitar Cable Roundup. Premier Guitar Magazine, mei 2008.

15

Merk op dat gitaren die gebruik maken van actieve elektronica ervoor zorgen dat de

uitgangsimpedantie zo laag blijft dat het effect van de gebruikte kabels verwaarloosbaar

wordt.

Een allerlaatste opmerking is nog dat het doordenken van de keuzes voor een goede kabel

zich niet beperkt tot het stuk tussen de gitaar en de eerste effectenpedaal, maar dat dit

nodig is voor de hele klankketen.

3.5. Effecten

Voor de volledigheid moet ik vermelden dat dit de logische plaats is voor het hoofdstuk

effecten in de volledige klankketen van de elektrische gitaar. Ik ga dit thema echter veel

uitgebreider aan bod laten komen in hoofdstuk vier.

3.6. Versterkers

3.6.1. Gitaarversterker versus Hifi-versterker.

De gitaarversterker is in de volledige rig al net zo belangrijk als de gitaar zelf, en is

verantwoordelijk voor een groot deel van de uiteindelijke klank. Dit komt omdat de

gitaarversterker meer doet dan enkel de klank van een gitaar luider laten klinken. De

versterker kleurt de klank door een onregelmatige frequentierespons, produceert (wanneer

overstuurd) eigen harmonischen en comprimeert het signaal (alweer sterker naarmate de

oversturing). Dit in schril contrast tot de Hifi-versterker die zijn ingangssignaal zo correct

mogelijk moet versterken, zowel qua frequentie als qua dynamiek. Het enige dat een Hifi-

versterker mag doen is de amplitude van een signaal opdrijven.

Een andere eigenschap van deze versterkers die hen uitermate ongeschikt maakt voor

versterking van de elektrische gitaar is hun relatief lage ingangsimpedantie in vergelijking

met de hoger uitgangsimpedantie van de elektrische gitaar (zonder actieve elektronica). Dit

verschil gaat de resonantiekring die gevormd wordt met de spoel van het gitaarelement

dempen wat leidt tot verlies van hoge tonen.

De wens voor klankverkleuring in een gitaarversterker kent zijn oorsprong in de jaren 50.

Een band bestond toen uit een drummer een zanger en n of meerdere solo-instrumenten

(blazers of viool), de gitaar had vaak een louter begeleidende functie. Een van de redenen

daarvoor is het relatief lage volume dat een akoestische gitaar voortbrengt ten opzichte van

andere instrumenten. Gitaristen van voor de jaren 50 waren in wezen allemaal

slaggitaristen. Met het ontstaan van de elektrisch versterkte gitaar werd de gitarist

ambitieus en wilt hij een stap hoger in de hirarchie van de band. Hij wil, met andere

woorden klinken als de blazers in de band. Het duurde niet lang vooraleer de gitaristen in

kwestie ontdekten dat je dit effect verkrijgt door de versterker op 10 te zetten. De

versterker word dan overstuurd waardoor de pieken van het signaal afgeknot worden. Dit

heeft als effect dat er harmonischen gecreerd worden, dat er compressie optreedt (dus een

langere sustain) en dat de klank dus rijker en zangeriger wordt. 15

15

Brewster, David M. Guitar Tone and Effects. Hal Leonard Corporation, 2003.

16

Figuur 7: Frequentierespons van een Crown Hifi-versterker

Figuur 8: Frequentierespons van verscheidene gitaarversterkers.

17

3.6.2. Ontwerp

Er bestaan twee types van gitaarversterkers, de buizenversterker en de transistorversterkers.

Beide versterkers werken volgens verschillende principes. Toch zijn er qua ontwerp ook

grote overeenkomsten. Om de versterkingsfactor groter te maken en om meer controle te

houden op de impedanties van de ingang en de uitgang bestaan de meeste versterkers uit

twee stadia of trappen: de voorversterker en de eindversterker. Daartussen bevindt zich

meestal een toonregeling. Een ander vast element in het ontwerp van de versterker is een

voedingsgedeelte.

Kort samengevat komt het er op neer dat een constante voedingsspanning tot een bruikbare

variabele uitgangsspanning wordt gevormd, deze wordt geregeld door middel van variaties in

het ingangssignaal. Dat houdt in dat de uitgangsspanning niet groter kan worden dan de

voedingsspanning. Vraagt de ingangsspanning dan toch een grotere uitgangsspanning dan

worden de toppen van dat signaal afgesneden en worden er dus extra harmonischen

gecreerd. Dit noemt men oversturing. 16

3.6.3. Gain en Volume

De meeste versterkers zijn uitgerust met een gainregeling en een algemene volumeregeling.

De gain bepaalt de ingangsspanning van de voorversterker, de volumeregeling die van de

eindversterker.

Door beiden af te regelen kan je de hoeveelheid oversturing bepalen. Wanneer beiden op

100% staan krijg je volledige oversturing. Maar je kan ook enkel de gain helemaal

opendraaien om een oversturing op lager niveau te bekomen (denk aan de buren), en je kan

ook de gain laag houden en het volume hoger om een cleane klank te bekomen. Hardrockers

hebben de neiging alles open te draaien. Marshall heeft zo ooit een versterker uitgebracht

met een aanduiding op de achterplaat tot 11, dit deden zij voor mensen die met 10 niet

genoeg hadden. Deze versterker deed echter net hetzelfde als de versie die tot 10 ging. In

het Jazzcircuit werkt men met een lage gain. Of men werkt met hifi-achtige solid state

versterkers (vb.: de Roland Jazz Chorus JC-120).

Hier dient ook de opmerking te staan dat de toonregeling van versterkers zich tussen beide

trappen bevindt. Je gaat dus eq-en met een overstuurd signaal (dus met de extra

harmonische) in plaats van met het cleane signaal. De oversturing klinkt daardoor rijker.

3.6.4. Solid State vs. Tube

Zoals gezegd bestaan er twee belangrijke types versterkers. Er bestaan daarnaast ook twee

soorten gitaristen. Zij die zweren bij de buizenversterker en de anderen.

Dit zweren is enerzijds gebaseerd op waarheden en is anderzijds veroorzaakt door nostalgie

en marketing. Verscheidene gitaristenfora geven een beeld van wat de algemeen aanvaarde

pro en contras van de transistorversterker ten opzichte van de buizenversterker zijn.

Transistorversterkers zouden beter zijn voor cleane sounds, ze zijn sneller, ze zijn shockproof

en ze vergen geen onderhoud. Ze scoren echter slechter wanneer ze overstuurd worden, ze

zouden allemaal hetzelfde klinken en ze zouden warmte missen.

Buizenversterkers daarentegen zouden wel warm klinken (ik las zelfs de term liefdevol) en

hebben volgens velen een superieure oversturing. Daarnaast stelt men dat ze vetter en 16

Vandermeulen, Marc. Cursus Versterkertechniek. Rits Hogeschool, 2008.

18

dieper klinken. Dat vetter klinken heeft volgens mij te maken met de mate waarin

gecomprimeerd wordt. Dat diepe heeft met de juiste equalizerinstellingen te maken (een

beetje meer bas). Hun nadelen zijn de prijs, het gewicht (een buizenversterker heeft een

zwaardere voeding, zij moet immers een spanning van circa 350V aan de buizen leveren) en

het onderhoud. 17

Deze opvatting is algemeen aanvaard door de grote meerderheid der gitaristen. Diezelfde

meerderheid van gitaristen sloeg er volgens een onderzoek uit 1986 van Busey en Haigler

(Tubes versus Transistors in Guitar Amplifiers, 1986) echter niet in om een verschil te horen

tussen beide types. Een groep van 20 (ervaren) testpersonen werd uitgenodigd om twee

versterkers met identieke frequentierespons (d.m.v. een equalizer) en identieke compressie

te bespelen. Het enige verschil tussen beiden was dus de methode van versterking in zowel

de voorversterker als de eindversterker. De eerste test werd gedaan met eenzelfde

buizengestuurde voorversterker en een keuze tussen een buizenversterker en een

transistorversterker aan de eindtrap. Slechts n persoon wist beide types in 100% van de

gevallen te identificeren, een andere scoorde 75%, de rest was gebuisd en vertoonde geen

enkele constante in hun resultaten. Wanneer bij test 2 de voorversterker afwisselend uit

transistoren en buizen bestond en de eindtrap steevast een buizenversterker was, kwam

geen enkel van de testpersonen nog met geldige resultaten. In de laatste test werd het hele

systeem getest. Van de 9 proefpersonen was er geen enkele die een verschil kon detecteren.

De testpersoon die in de eerste proef 100% haalde deed deze laatste proef echter niet mee. 18

Dit brengt meteen een aantal kritische opmerkingen met zich mee. Wat zou immers het

resultaat geweest zijn moest die testpersoon er wel geweest zijn? Was de groep die getest

werd groot genoeg en hadden zij voldoende ervaring (zowel als gitarist als met apparatuur)?

Toch kan men, met grote voorzichtigheid, stellen dat het verschil tussen beide types en

vooral de adoratie van het ene boven het andere niet enkel op objectieve feiten gebaseerd

is. Een groot deel van de betere kwaliteit die aan de buizenversterker toegeschreven wordt

is volgens mij het gevolg van perceptie. Iets waar ook de fabrikanten op inspelen.

Het feit dat een buizenversterker drie keer meer kost geeft een vals idee van betere

kwaliteit.

Waarschijnlijk kent deze hele mythe zijn oorzaak in het feit dat bij zijn ontstaan de

transistorversterker inderdaad van inferieure kwaliteit was. Ondertussen zijn in het circuit

van de transistorversterker echter voldoende aanpassingen gebeurt waardoor ze een zeer

gelijkaardige klank en respons hebben met de originele buizenversterkers.

Extra trappen in de voorversterking zorgen voor een meer graduele oversturing.

Filtercircuits zorgen voor een buizenklank op vlak van frequentieweergave en compressors

zorgen voor de imitatie van de natuurlijke compressie (sag) van de buizenversterker.

Er zullen wel nog steeds verschillen zijn, ze zijn echter klein.

17

Hollow, A. Tube vs. Solid State Amps. juli 2088. http://musicouch.com/instruments/tube-vs-solid-state-amps/ (geopend april 2011). 18

Bussey, Stephen W., en Robert M. Haigler. Tubes versus Transistors in Guitar Amplifiers. Onderzoeksresultaat, Fullerton, California: CBS Musical Instruments, 1986.

19

Een laatste perceptie bij de buizenversterker is dat hij luider klinkt bij lager vermogen. Dit

heeft echter meer met de mate van oversturing te maken dan met werkelijke

geluidsdrukken. Het menselijk oor associeert door conditionering een overstuurde klank met

een (te) luide klank, omdat het in 80% van de gevallen ook werkelijk zo is. Men is immers het

geluid van een Hifiversterker gewoon. Als die overstuurt staat hij te luid. De

oversturingscurve van een buizenversterker is daarentegen langer uitgerekt, een stijgende

signaalsterkte wordt dus geleidelijk aan overstuurd (meer abrupt bij transistorversterkers).

Hierdoor kan hij op hoger niveau werken (er is dus meer headroom mogelijk) zonder volledig

te oversturen.19

De verwerking van transinten (luide pieken) in een geluidsignaal is daarnaast bij buizen ook

softer dan bij transistoren. Deze transinten klinken dus minder onaangenaam bij

buizenversterkers.

De stijgende luidheid in relatie tot het vermogen verloopt trouwens ook niet lineair. Een

versterker met een vermogen van 50watt klinkt ongeveer dubbel zo luid als een versterker

van 5watt en vier keer zou luid als een versterker van 0.5watt. Dit heeft alweer te maken

met een niet-lineaire curve in het menselijke gehoor.

3.6.5. Voorbeelden

In de bijlage vindt u een overzicht van de meest relevante versterkers.

De Fender Bassman en Twin Reverb, de Marshall Plexi en de Vox AC30

Op de volgende pagina ziet u het elektronisch schema van een Fender Twin Reverb

buizenversterker.

19

Keen, R. G. Tube Amp Faq. 2010. http://www.geofex.com (geopend april 2011).

20

21

3.7. Speakers/Cabinets

Naast de versterker zelf heeft ook de speaker waarmee hij verbonden is en de kast waar die

speaker in gemonteerd zit zijn eigen specifieke klank.

Elke speaker heeft zijn eigen frequentierespons. Een grotere speaker (tot 15inch bij

gitaarversterkers), zal minder bastonen filteren.

Het grootste verschil tussen gitaarspeakers onderling is echter de open kast tegenover de

gesloten kast. Een open kast heeft een ietwat scheller geluid met minder basrespons

(hoewel speakers voor open kasten hierop voorzien zijn en dit effect vaak compenseren),

daarnaast heeft dit als rechtreeks en logisch gevolg dat de speaker meer omnidirectioneel

wordt, waarmee gewerkt kan worden in de studio (een microfoon achter de klankkast). De

klank van open kasten wordt omschreven met termen als klaar en helder.

Gesloten kasten hebben een betere basrespons en een meer naar voor gerichte klank. Deze

klank beschouwt men als minder complex en meer in the face. Meestal loont het om de

klankkast te kiezen die ontworpen is voor de versterker die je gebruikt. Experimenteren is

echter vrij en kan interessante resultaten opleveren. 20

Dave Davies van The Kinks was niet tevreden met de flauwe distortie van zijn versterker (het

was 1964, zwaar overstuurde versterkers bestonden nog niet) en besloot daarom om met

een scheermes de conus van zijn speaker in flarden te snijden, de extra trilling van de

speaker klonk (na drie pogingen en speakers) perfect zoals hij het wou. De speaker gingen

dan wel doorscheuren en na een tijd moest hij onherroepelijk vervangen worden. Een dure

praktijk dus. 21

3.8. Opnamemicrofoons.

Wanneer we het geluid van een gitaarversterker willen opnemen of door een PA willen

sturen doen we dit door een microfoon voor de speaker te plaatsen. Twee factoren zijn hier

van belang: de keuze van de microfoon en de plaatsing ervan. Deze twee factoren moeten

afgewogen worden aan het gewenste resultaat. In een opnamesituatie spelen andere

elementen mee dan op een podium. Op een podium kiest men best voor een microfoon met

grotere richtingsgevoeligheid en een kleiner membraan, men wil immers vermijden dat het

omgevingsgeluid (stagerumble) mee opgenomen wordt. In een studio kan men wel kiezen

voor een grootmembraanmicrofoon met een hogere gevoeligheid omdat men daar minder

last heeft van stagerumble.

Op de meeste podia gaat men het gitaargeluid capteren door een dynamische microfoon

voor de versterker te plaatsen. Meestal is dit een Shure SM57 (enkel en alleen verschillend

van de SM58 door de afwezigheid van een windscherm met popfilter) of een Sennheiser

E609. Er is echter geen enkele wet die verbiedt om condensatormicrofoons te gebruiken die

20

Alexander, Wayne. Telecaster Guitarforum, Open Back versus Closed Back . maart 2009. http://www.tdpri.com/forum/amp-central-station/155365-open-back-vs-closed-back-speaker-cabinet.html (geopend april 2011). 21

Hinman, Doug. The Kinks: All Day and All of the Night: Day by Day Concerts, Recordings and Broadcasts, 1961 - 1996. Backbeat books, 2004.

22

over het algemeen een betere en wijdere frequentierespons hebben en die beter zijn in het

verwerken transinten.

Zij zijn echter kwetsbaarder en om die reden misschien minder geschikt op een rock n roll-

scene. Ze reageren ook slechter op (te) luide input. 22

Naast de keuze van microfoon is de plaatsing van die microfoon een bepalende factor. De

nuances in de klank die gepaard gaan met de plaatsing van de microfoon werden nauwkeurig

beschreven in een onderzoek voor de Audio Engineering Society door Alex Case in 2010 23.

Voor dit onderzoek beperkt hij zich tot metingen van de frequentierespons van de SM57 voor

de speaker van een Fender Twin Reverb. Wanneer men die microfoon tegen het doek

plaatst maar meer van het centrum van de speaker verwijdert krijg je een verlies van lage

tonen (vergelijk met de plaatsing van het element op de gitaar). Verder weg van de doek leidt

door het proximity-effect tot een verlies aan basklanken. De hellingsgraad van de microfoon

maakt bij 45 een dip rond 15kHz en een piek rond 20 kHz. Wanneer men de microfoon recht

zet (90) neemt men veel bas weg en maakt men een grote dip rond 10kHz.

Terwijl dit onderzoek vertelt dat je de minst vervormde respons krijgt wanneer men de

microfoon pal in het midden van de conus, tegen het afschermingdoek en volledig liggend

plaatst, gaat men meestal kiezen voor een plaatsing buiten dat centrum en gaat men de

microfoon een beetje kantelen. Men plaatst hem meestal wel tegen het doek.

Figuur 9: Invloed van de plaatsing van een microfoon op de frequentierespons

22

Schambro, Joe. Guide to Microphone Placement, micing a Guitaramp. http://homerecording.about.com/od/homestudiobasics/a/micing_amp.htm (geopend april 2011). 23

Case, Alex. Recording Electric Guitar, The Sience and the myth. Journal of the Audio Engineering Society, januari/februari 2010: 81-82.

23

4. Effecten

4.1. Geschiedenis en markt.24

Gitaareffecten bestaan er sinds men gitaar speelt, aanvankelijk was dat arsenaal aan

effecten beperkt tot effecten door speeltechniek, later werd het uitgebreid door de

mogelijkheid om versterkers te oversturen (dit was echter niet de bedoeling), nog later door

de implementatie van vibrato- en reverbeffecten in deze versterkers. De mogelijkheid om

een roterende speaker aan deze versterkers aan te sluiten bestaat ook al sinds de jaren 40

(uitgevonden door Donald Leslie). Dit effect werd oorspronkelijk trouwens voor orgels

ontworpen en pas later door de gitarist opgepikt. In de periode tussen de ontwikkeling van

de ingebouwde versterkereffecten en de eerste transistoreffecten kan men nog melding

maken van de reel-to-reel techniek (Les Paul) om echo te creren en van de manuele

flangingtechniek. Ondertussen maakten men in studios ook reeds gebruik van plate-

reverbs en echorooms, en sneed men speakers kapot.

Het eerste effect op basis van een transistor (high tech in die periode) en tevens het eerste

effect in de vorm van een pedaal werd door Maestro (onderdeel van Gibson) in 1962 op de

markt gebracht. De Fuzz Tone werd aangeboden als methode om de gitaar te laten klinken

als een saxofoon25.

In 67 kwam de eerste wahpedaal op de markt, deze was ook ontwikkeld voor orgel maar

werd vrijwel onmiddellijk opgepikt door gitaristen. In datzelfde jaar ontwikkelde Roger

Mayer in opdracht van Jimi Hendrix (de pionier der gitaareffecten) de eerste octaver en

kwam Dallas met de eerste Fuzz Face op de markt. Het jaar daarop had men de UniVibe van

Univox.

Zoals je ziet was 67 een kantelmoment in de geschiedenis van de stompbox. Men kan

stellen dat de markt explodeert.

In 76 komt de eerste Boss-pedaal uit (de CE-1)26, vanaf nu begint men ook met de

massaproductie van het stompboxeffect. Ibanez volgt snel. Electro Harmonix en MXR

worden grote bedrijven.

Een volgend belangrijk kantelmoment is er in de jaren 80, wanneer men de mogelijkheden

van digitale technologie gaat toepassen op gitaareffecten. Men kan zeggen dat er toen ook

een opsplitsing gebeurd is. Een aantal bedrijven gaan mee in die digitale revolutie, andere

zweren bij analoge effecten. Deze kloof is momenteel aan het dichtgroeien.

De markt van vandaag is opgesplitst in massaproducenten (Danelectro, Boss, Ibanez,

Dunlop, gitaarproducenten, ), middelgrote bedrijven (EHX, Roger Mayer, Carl Martin,) en

kleine bedrijven, de zogenaamde boutique brands (Fulltone, Guyatone, Z.Vex, Frantone,

Peter Cornisch, Dinosaural, Bad Cat, Dead By Audio)

24

Hughes, Tom. Analog Man's Guide To Vintage Effects. For Musicians Only Publishing, 2004. 25

Hunter, Dave. Guitar Effects Pedals. Comp. Dave Hunter. 2004. 26

The Boss Corporation. Boss Book: The Ultimate Guide to the World's Most Popular Compact Effects for Guitar. Hal Leonard, 2001.

24

Vaak wordt het de grote bedrijven verweten om minder te experimenteren. Dit heeft

echter niets te maken met de grootte van de bedrijven. Danelectro komt nog steeds met de

meest vreemde ontwerpen op de markt, Roger Mayer blijft vernieuwen en Z.Vex is zo zot als

een achterdeur, het feit dat hij naar de NAMM-show gaat met vissershoed en caoutchouc

botten bewijst dit.27 Die zotheid vindt je dan ook terug in het ontwerp van zijn pedalen

(bijvoorbeeld de Tremodillo die randomgewijs geluid doorlaat en afsluit) die bewijzen dat

out-of-the-box-denken lonend is.

27

Fuzz: The Sound That Revolutionized the World. Regisseur: Cliff Taylor. 2007.

25

4.2. Een overzicht

In dit overzicht bespreek ik de verschillende types van effectpedalen voor gitaar. Daarvoor

heb ik ze ingedeeld in een aantal categorien. Deze categorien zijn echter niet dwingend.

Vele effecten hebben een invloed op meerdere aspecten van een totaal geluid. Sommige

phasers gaan bijvoorbeeld het signaal lichtjes oversturen, waardoor zij in een andere

categorie zouden vallen, het is echter in hoofdzaak een modulatie-effect en wordt daarom in

die categorie geplaatst. Distortioneffecten gaan, al dan niet via een manipuleerbare

toonregeling, bepaalde frequenties boosten of cutten. Toch bespreek ik hen niet in de

categorie van de frequentie-gerelateerde effecten omdat dit niet de belangrijkste eigenschap

of bedoeling van de distortionpedaal is.

Hoe meer overzichten ik in mijn bronnenonderzoek tegenkwam, hoe meer verschillende

indelingen ik ontmoette. Deze indeling heb ik zelf bedacht op basis van werking.

Ik geef bij elk type luisterfragmenten, voorbeelden van specifieke modellen, afbeeldingen,

het elektrisch schema en voorbeelden uit de muziekgeschiedenis.

Voor dit overzicht baseer ik mij zowel op externe bronnen als op eigen onderzoek.

Het overzicht hieronder beperkt zich tot de categorien die relevant zijn voor het onderwerp

van mijn scriptie. Wie ook genteresseerd is in de andere categorien verwijs ik graag door

naar de bijlage hierover.

4.2.1. Oversturingseffecten

Dit is veruit de belangrijkste en populairste categorie van allen. Het is historisch gezien ook

de eerste. Dit alles heeft alweer te maken met het feit dat deze effecten ervoor zorgen dat

de gitarist zichzelf kan promoveren binnen de band, van begeleider naar solist.

Deze effecten geven allemaal op een of ander manier een vorm van oversturing en ze doen

dit al dan niet in wisselwerking met de oversturing van de versterker. Wat het ook mag zijn,

er bestaan net zoveel vormen en texturen van oversturing als er pedalen bestaan. Daardoor

is het moeilijk om de verschillende types duidelijk af te bakenen. Wel kan men zeggen dat

een signaal, wanneer het een sweep van ultraclean naar over-overstuurd zou maken, vier

stadia passeert en dat die stadia elkaar overlappen.

4.2.1.1. Boosters

Een boosterpedaal heeft als bedoeling om het gitaarsignaal zo zuiver mogelijk te

versterken. Dat wil dus zeggen dat de pedaal zelf niets tracht te veranderen aan het

frequentiespectrum of de harmonische inhoud van een signaal. Het moet gewoon luider

zijn. Logischerwijs doet het dit op basis van een versterkercircuit met transistor. (zie

afb.), deze lineaire versterking is echter eerder theorie dan praktijk. Een boosterpedaal

klinkt nooit gewoon luider, meestal krijgt men als resultaat een lichte oversturing waarin

bepaalde frequenties relatief gezien meer vertegenwoordigd zijn dan in het originele

signaal. De lineaire booster voegt dus harmonischen toe.

26

De uiteindelijk functie van een boosterpedaal is niet het luider maken van het geluid van

de elektrische gitaar voor een luisteraar (daarvoor heb je een volumeknop op je

versterker), maar het luider maken van het signaal dat de voorversterker van je

versterker te verwerken krijgt. Je plaatst in principe een

voorversterker voor je versterker. Hierdoor zal deze sneller

oversturen. De boosterpedaal is dus in feite een

afstandsbediening voor de gainknop op je versterker en laat

je toe om snel af te wisselen tussen de cleane en de

overstuurde klank van de versterker zelf.28

Daarnaast worden boosters vaak gebruikt als buffer bij het

begin van een effectketen om het onvermijdelijke

signaalverlies van een serie van een tiental pedalen te compenseren. Soms plaatst men

hem om deze reden ook op het einde van de keten. De frequenties die verloren gegaan

zijn in de keten zal hij dan echter niet meer kunnen terugbrengen. De principes hiervan

worden meer uitgebreid uitgelegd in het hoofdstuk bypass versus buffer.

Boosters zijn er van heel eenvoudig (zoals het circuit hieronder) tot zeer complex (de

Roger Mayer Concorde+) met eigen toonregeling en dubbel versterkercircuit met voor-

en eindversterking.

Vele boosters worden voorzien van een filter waardoor men niet alle frequenties zal

boosten (de Dan Armstrong Red Ranger Treble Booster). Deze zullen de klank uiteraard

wel kleuren.

Tracks nr. 44-47 geven een voorbeeld van het effect van de booster op de klank van de

hele keten.

Aangezien de sound van een (lineaire) booster moeilijk te onderscheiden is van het

geluid van een versterker geef ik geen voorbeelden uit de muziekgeschiedenis.

28

Hunter, Dave. Guitar Effects Pedals. Comp. Dave Hunter. 2004.

Figuur 10: LPB-1 van EHX

Figuur 11: elektronisch schema van de LPB-1 van EHX

27

Het geluid van een treble-booster is daarentegen wel herkenbaar. Ik denk dan vooral

aan Brain May van Queen, wiens sound gebaseerd is op zijn zelfgemaakte Red Special

gitaar met Burns-pickups, de VOX AC30 en de Dallas Rangemaster TrebleBooster. 29

Goede voorbeelden van pedalen zijn, zoals gezegd, de LPB-1 van Electro Harmonix en de

Concorde+ van Roger Mayer, maar ook de Microamp van MXR en de Super Hardon van

Z.Vex.

4.2.1.2. Overdrive

De Tubescreamer (het uiteindelijke onderwerp van deze scriptie) behoort tot dit type.

Sterker nog, het is The Godfather van de overdrive-pedalen. Omdat ik straks, in een

afzonderlijk hoofdstuk, dieper zal ingaan op de werking van deze pedaal kan ik hier vrij

kort zijn.

De overdrive pedaal doet exact wat hij zegt, hij overstuurt het signaal. Als je hem

aansluit op een hifi-installatie zal je dus een overstuurde klank krijgen die iets gemeen

heeft met de klank van een buizenversterker (warm, natuurlijk en tubey), toch is het de

bedoeling van de overdrivepedaal om in combinatie met een gitaarversterker gebruikt te

worden. Net als de booster zal de overdrivepedaal werken als een voorversterker.

Het verschil is dus dat de overdrive zelf reeds gaat clippen (d.m.v. diodes). Dit doet hij

echter wel niet te extreem.

Gewoon vermelden dat de overdrivepedaal zal clippen is echter veel te kort door de

bocht. Moest dat het enige zijn dat de overdrivepedaal doet heeft hij geen meerwaarde

in de totale rig. Met de versterker zelf kan men immers, door gain en volume af te

regelen, elk stadium van clipping bekomen. Het wordt pas interessant als je weet dat

een overdrivepedaal selectief clipt. Hierdoor krijgt het signaal, alvorens aangeboden te

worden aan de versterker, reeds een gewijzigde harmonische inhoud. De afwezigheid

van bepaalde harmonischen en de grotere aanwezigheid van anderen in een klank,

bepalen het timbre en dus de muzikaliteit van een klank. Symmetrische clipping geeft

een resultaat met meer oneven harmonischen en klinkt over het algemeen aangenamer.

Asymmetrische clipping (de top van een golf wordt meer afgesneden dan de bodem of

29

Anderson, Esteban. Brainmaycentral.net - Gear. 2005. http://www.brianmaycentral.net/sounds.html (geopend april 2011).

Figuur 12: de invloed van overdrive op het sinussignaal

28

omgekeerd) geeft een resultaat waarin zowel de even als de oneven harmonischen

doorklinken. Deze even harmonische zorgen voor onaangename en dissonante klanken.

Dit is te wijten aan intermodulatie van verschillende harmonischen waardoor de som- en

verschilfrequenties hoorbaar worden. Deze klinken voor het menselijk oor niet samen

met de basisfrequentie. Toch zijn deze dissonante tonen belangrijk voor de totale klank.

Wanneer zij immers in matige dosis worden toegevoegd aan een klank, geven zij die

klank extra diepte en warmte. Dit principe is trouwens de basis van de warmere klank

van buizenversterkers (buizen creren van nature een aantal even harmonischen,

transistorversterkers doen hiervoor beroep op gelijkrichters).

Een overdrivepedaal accentueert dus de muzikale harmonischen van het gitaarsignaal en

laat dat signaal smookt klinken. 30

Het toevoegen van een extra toonregeling tussen de gain en de

volumeregeling geeft extra mogelijkheden.

Naast de Tube Screamer van Ibanez kan ik ook de Boss OD-1, de

MXR Distortion+ (misleidende naam maar wel degelijk een

overdrive-effect), Fulltone OD3, de Visual Sound Route66 en de

Marshall Bluesbreaker vermelden.

Tracks 1 tot 30 geven droge voorbeelden van overdrive-

effecten.

Wie muziek wil horen waarin men gebruikt maakt van een

overdrivepedaal luistert best naar Texas Flood van Stevie Ray

Vaughan, naar Bold As Love van Jimi Hendrix, naar La Grange

van ZZ Top en naar Good Times, Bad Times van Led Zeppelin.

4.2.1.3. Distortion

Het verschil tussen overdrive en distortion is relatief. Beiden gaan het signaal van de

gitaar boosten en gaan harmonische inhoud toevoegen door middel van diode-clipping,

ze gaan dat clippen beiden ook op een symmetrische manier doen en ze gaan de

mogelijkheid geven om het resultaat te vervormen met een toonregeling. Het enige

30

Keen, R. G. A Musical Distortion Primer. 1993-2000. http://geofex.com/effxfaq/distn101.htm (geopend april 2011).

Figuur 13: De Boss OD-3

Figuur 14: de invloed van distortion op het sinussignaal

29

grote verschil is dat een distortioneffect dit clippen veel extremer doet dan de overdrive.

Er worden bij het distortioneffect dus meer en hogere harmonischen gecreerd.

Daardoor klinkt het distortioneffect ijler en scherper.

De distortionpedaal zal daardoor ook meer comprimeren dan

de overdrive.31

De meest bekende distortionpedalen zijn de ProCo Rat en de

Boss DS-1 (meest verkochte pedaal ooit) en de Electro

Harmonix Big Pi Muff (hoewel vaak verkocht en gepromoot als

Fuzz-effect).

Tracks 48 tot 57 geven u een droog voorbeeld. Natte

voorbeelden zijn: Enter Sandman van Metallica, Spoonman

van Soundgarden en By Deamons Be Driven van Pantera.

Zoals je ziet vooral dus in de hevigere genres.

4.2.1.4. Fuzz32

Het fuzzeffect was de eerste vorm van oversturing die men ooit in een pedaal heeft

gestopt. Dit effect is volgens bepaalde bronnen ook de eerste oversturing die het tot in

de hitlijsten geschopt heeft wanneer het toegepast werd in Satisfaction van The Rolling

Stones (de kapotte speakers van Dave Davies waren er echter een jaar eerder). 33

Je kan stellen dat de mate waarin geclipt wordt even groot is dan bij het distortioneffect

toch is er een wezenlijk verschil. Het fuzzeffect gaat immers asymmetrisch clippen

waardoor ook de even harmonischen doorklinken. Hierdoor klinkt het fuzzeffect vooral

hard (maar niet ijl). Een andere omschrijving voor het fuzzeffect is nasaal. Vergelijk het

met een koperblazer die doorblaast.

Door het gebruik van germaniumtransistors klinkt het effect daarenboven niet te schel.

Hiermee moet men wel oppassen, niet alle germaniumtransistors klinken even goed.

Door de grote marges die de fabrikanten toelaten in de productie van deze onderdelen

31

The Boss Corporation. Boss Book: The Ultimate Guide to the World's Most Popular Compact Effects for Guitar. Hal Leonard, 2001. 32

Keen, R.G. The Technology of the Fuzz Face. 1998. http://www.geofex.com/article_folders/fuzzface/fffram.htm (geopend april 2001). 33

Hughes, Tom. Analog Man's Guide To Vintage Effects. For Musicians Only Publishing, 2004.

Figuur 15: De ProCo RAT

Figuur 16: de invloed van het fuzz-effect op het sinussignaal

30

kan het gebeuren dat een germaniumtransistor hol klinkt. Dit was ook een van de

grootste problemen waarmee de Dallas-Arbiter Fuzz Face te maken had (als de

Tubescreamer de Godfather is van de overdrive-effecten, dan is de Fuzz Face dat voor de

Fuzzeffecten en bij uitbreiding voor de hele categorie van gain-gerelateerde effecten).

Sommige van deze Fuzz Faces waren goed, anderen klonken ronduit slecht. Het is

bekend dat Jimi Hendrix regelmatig een soort auditie hield voor verschillende Fuzz Faces,

hij koos dan, samen met Roger Mayer, de perfecte pedaal uit een reeks van soms wel

tien om te gebruiken voor de uiteindelijk opname. 34 Fabrikanten van fuzzpedalen

waarin germaniumtransistoren verwerkt zitten zijn vaak dagenlang bezig met het testen

en selecteren van deze transistoren. Siliciumtransistoren zijn veel consistenter en

goedkoper maar hebben, wanneer ze in een fuzz-circuit gebouwd worden een koudere

klank.

Bekende pedalen zijn zoals gezegd de

Fuzz Face, maar ook de Fuzzfactory

van Z.Vex, de Fulltone 69, Frantones

The Sweet, de Spitfire van Roger

Mayer, de Fuzz van Carl Martin en de

Sola Sound Tonebender.

Droge

tracks:

58 - 65

Goede

voorbeelden naast Satisfaction van The Rolling Stones

zijn: Foxey Lady van Jimi Hendrix, Sunshine of your Love

van Cream, de solo van Whole Lotta Love van Led

Zeppelin en Black Magic Women van Carlos Santana.

4.2.1.5. Octavers

De octaver is een buitenbeentje in de categorie van de oversturingseffecten. Dit komt

omdat het resultaat van zijn werk meer is dan wat we gewoon zijn van een oversturing.

34

Heatley, Michael. Jimi Hendrix Gear; The guitars, Amps and Effects the Revolutionized Rock 'n Roll. Minneapolis, US: Voyageur Press, 2009.

Figuur 17: De inhoud van de Fuzz Face

Figuur 18: De Dallas-Arbiter Fuzz Face

Figuur 19: clipping van het octavereffect

31

Op basis van zijn werking en de relevantie voor deze thesis lijkt het mij toch opportuun

om hem in deze categorie te plaatsen.

De werking van een octaver is vrij complex, het circuit is daarentegen bijzonder

eenvoudig, het sonische resultaat is vreemd maar niet lelijk.

De hele werking is gebaseerd op het creren van de asymmetrische golf waardoor vooral

de eerste harmonische (exact een octaaf hoger dan het ingangssignaal) hoorbaar wordt.

Dit gebeurt door een kopie van het ingangssignaal gelijk te richten en vervolgens samen

te voegen met het originele signaal. 35

Het resultaat is zoals gezegd vrij vreemd voor het menselijk oor. Ik persoonlijk vind dat

het nogal ambetant klinkt, dit heeft te maken met intermodulatie-effecten waardoor

dissonante bijklanken ontstaan.

Meestal wordt dit circuit gecombineerd met een fuzz-circuit waardoor het totaal een

blazende textuur krijgt.

Een nadeel aan de octaver is zijn onvermogen om complexe signalen (lees: akkoorden) te

verwerken, daardoor worden te veel intermodulaties hoorbaar waardoor de klank niet

meer te definiren valt, tenzij als ronduit lelijk.

De eerste octaver werd door Roger Mayer op maat ontworpen voor (alweer) Jimi

Hendrix. Deze OctaviO werd echter

niet gecommercialiseerd. De

eerste effectenbouwer die dat wel

deed was Tycobrahe met haar

eigen OctaviA. Daarmee zijn

meteen de twee belangrijkste

pedalen van dit type vernoemd.

Hetgeen volgde was steeds een

kopie van dit basisontwerp, voor

diegenen onder ons die niet over

een onuitputbaar kapitaal

beschikken, zijn de MXR Bluebox,

de EHX Octave Multiplexer en de

VoodooLab Proctavia mooie

alternatieven.

Daarnaast ben ik ook nog verplicht te vermelden dat er octaver-effecten bestaan die

gebruik maken van synthesizertechnieken om extra octaven te creren, hierdoor hebben

zij de mogelijkheid om ook octaven te creren onder de basisfrequentie. De EHX Pog is

hier een goed voorbeeld van.

Tracks 66, 67 en 68 zijn voorbeelden van een octaver.

Er wordt gebruik gemaakt van octavereffecten in volgende songs: Purple Haze van Jimi

Hendrix, Fire van Jimi Hendrix, Fool in the Rain van Led Zeppelin en Rusty Cage van

Soundgarden.

35

Keen, R. G. A Musical Distortion Primer. 1993-2000. http://geofex.com/effxfaq/distn101.htm (geopend april 2011).

Figuur 20: Roger Mayers Octavio (reissue)

32

4.2.2. Volume gerelateerde effecten.

4.2.2.1. Compressors

Compressors maken gebruik van versterkers en verzwakkers (attenuators) met als

bedoeling de amplitude van de attack en de sustain van een klank aan te passen. Hij zal

dus, indien goed geconstrueerd, geen invloed hebben op de harmonische inhoud van de

klank. Er zal dus geen clipping optreden. De eenvoudigste manier om dit uit te leggen is

de analogie met een automatisch regelbare volumeknop. Hoe hoger de amplitude van

een ingangssignaal wordt, hoe meer men die volumeknop gaat dichtdraaien. Zo

verhindert men dat het signaal zal oversturen.

Elektronisch gebeurt dit door het ingangssignaal te gebruiken als regelsignaal voor een

verzwakker die inwerkt op datzelfde ingangssignaal. Hoe hoger de amplitude van dat

regelsignaal, hoe hoger de demping. Meestal gebruikt men voor het vormen van dat

regelsignaal een transistor, soms ook een elektronenbuis of zelfs een systeem met een

lamp en optische sensors.

Als men dit principe vertaalt naar gitaargeluid, dat net als elk ander geluid bestaat uit

een Attack, Decay, Sustain en Release, dan kan men merken dat de attack hoorbaar blijft

(percussieve klank), dat de decay gedempt wordt en dat de sustain geboost wordt. Men

krijgt dus een betere definitie van aanslaggeluiden (betere touch) en een langere toon.

De toon wordt dikker en punchier.36

Dit is dan ook de reden waarvoor men dit effect gebruikt.

Dit is anders dan de toepassing van compressie in de studio waar compressie bedoeld is

om dynamiek te verminderen (die het beluisteren van een opname zou bemoeilijken),

oversturing te verhinderen en een hogere luidheid te

creren.

In tegenstelling tot deze studiocompressors werkt men bij

de meeste pedalen met een vaste attack- en release-tijd.

Meestal vind men slecht twee controleknoppen terug.

En voor het uitgangsvolume en een knop die de treshold

bepaalt. Hoe lager deze treshold komt te liggen hoe groter

de compressieratio zal worden. In zijn maximale stand

36

Hunter, Dave. Guitar Effects Pedals. Comp. Dave Hunter. 2004.

Figuur 21: De invloed van een verzwakker op het sinussignaal

Figuur 22: de werking van de compressor

33

werkt de compressor als limiter.

De compressor wordt vaak gebruikt in de countrymuziek (chickenpicking) en de surf om

de percusiviteit van het gitaargeluid te benadrukken. Daarnaast gebruikt men de

compressor meestal in combinatie met overdrive-effecten omwille van de langere

sustain.

Men onderscheidt twee belangrijke types van

compressiepedalen, de zuivere, die geen enkele harmonische

vervorming veroorzaken en de gekleurde, die meestel de

twee harmonische gaan bijvoegen. Deze tweede categorie

klinkt daardoor voller. Voorbeelden zijn de Ross Compressor,

de MXR Dynacomp en Dan Armstrongs Orange Squeezer.

4.2.2.2. Volumepedaal.

Dit is geen effect op zich maar hoort hier toch thuis. In zekere zin kan men stellen dat de

volumepedaal het negatief is van de booster. Hij zal er dus voor zorgen dat het signaal

door de versterker minder vervormd zal worden.

Naar analogie kan men, wanneer men een volumepedaal voor een distortioneffect

plaatst, de graad van oversturing (in % THD) in die pedaal verminderen en dus

opschonen. De plaats waar men deze pedaal in de volledige keten van effecten plaatst is

dus van groot belang.

Daarnaast kan de volumepedaal ook gebruikt worden om het swell-effect te creren. Dit

bekom je door de pedaal dicht te zetten bij de aanslag van een noot en te openen

wanneer ze doorklinkt.

Je kan hiervoor ook een studiocompressor gebruiken. Daarvan stel je dan een zeer snelle

attacktijd, een extreme compressieratio en een grote releasetijd in.

De volumepedaal kan men gebruiken om uit te faden.

Als laatste is hij ook handig om van gitaar te wisselen zonder storende plofgeluiden.

4.2.2.3. Andere effecten

In de bijlage vindt u een zeer uitgebreid overzicht van andere mogelijke gitaareffecten,

telkens met hun geschiedenis en enkele voorbeelden. Ik geef hier een opsomming.

In de categorie frequentiegerelateerde effecten zijn dat de wah, de autowah, de

envelopefilter en de eq. In de categorie modulatie-effecten vindt u de phaser, flanger,

chorus, vibrato, tremolo, Rotaryspeaker en de ring modulator. Onder tijdsgerelateerde

effecten staan delay en reverb. Een laatste categorie (Special FX) verenigt de overschot:

de Synthesizer, de harmonizer of pitch shifter, de talkbox, de eBow en Slicers.

Figuur 23: Dan Armstrong Orange Squeezer

34

4.3. Multi-effecten

Met multi-effect bedoelt men simpelweg dat meerdere effecten ingebouwd zijn in een

enkele behuizing. Meestal is dat een pedaal maar er bestaan ook tabletop-types.

Hoewel het gros van de multi-effecten digitaal is zijn er een heleboel analoge pedalen.

Daarnaast bestaan er ook combinaties van digitale en analoge technologie.

Als men de definitie strikt volgt kan men stellen dat bijvoorbeeld de EHX Pog een Multi-

effect is, er zijn immers afzonderlijke controllers voor het booster- en het octavercircuit en

er is een vrij uitgebreide equalizer voorzien. Aangezien men deze pedaal ook voor elk van

die functies kan gebruiken is het dus een multi-effect.

Meestal bedoelt men echter die effecten die alles kunnen. Deze effecten zijn digitaal en

gebruiken modelingtechnologie om het gewenste klankresultaat te genereren. Hierover

schrijf ik straks meer.

35

4.4. Rack-Effecten

Een aantal gitaristen gaat, om hun klank te bepalen, gebruik maken van rack-effecten. Deze

zijn ofwel aangesloten via de effects-loop (send en return) van de gitaarversterker, en zijn

door de gitarist zelf bedienbaar (eventueel via een externe expressiepedaal), ofwel

aangesloten na de opnamemicrofoon en dus enkel controleerbaar door de audio-engineer

achter de PA-tafel of in de luisterruimte van een studio. In dat geval moet er zeer duidelijk

gecommuniceerd worden tussen artiest en technicus.

In wezen is er buiten de vorm geen verschil tussen stompbox-effect en rackeffect. Een

rackeffect gaat grosso modo dezelfde effecten genereren als de stompbox. Bij het

rackeffect zijn er meestal wel meer controleerbare parameters, maar dat is zeker geen vaste

voorwaarde.

Een aantal effecten bestaan door hun omvang enkel en alleen in rack-formaat. Ik denk

hierbij onder andere aan de tape-echo, de attenuator en de tube-compressor.

De meest gebruikte rack-effecten zijn delay- en reverb-modules. Vaak zijn deze effecten

digitaal.

Vaak zal ook een zekere compressie van het geluid gebeuren op het einde van de

klankketen. Deze keer echter niet als methode om de klank te veranderen, maar om, zo

zuiver mogelijk, de dynamiek van het signaal te verkleinen.

4.5. Het pedalboard

4.5.1. Voeding 37

Moesten we in een perfecte wereld leven, dan zou een effectpedaal geen energie

verbruiken. Of dan zou er op zijn minst zoiets bestaan als de nooit leeglopende batterij.

Helaas leven wij in een wereld waarin bepaalde effecten energie vreten en waarin batterijen

7 euro per stuk kosten.

Men zal dit oplossen door de effecten te voeden via een DC-adapter. Dit werkt perfect

wanneer men slechts een enkel effect gaat gebruiken.

Wanneer men echter meerdere effecten aansluit aan een adapter (via daisychain) kan, door

imperfectie in de bouw van sommige pedalen, een lekstroom ontstaan (gelijkstroom met

rimpel) die zijn invloed heeft op de klank van andere pedalen in een keten. Een ander nadeel

van dit systeem is dat niet alle effecten dezelfde polariteit aanvaarden en dat bepaalde

pedalen meer nodig hebben dan 9 volt.

Een voordeel is hier dat men op een vrij eenvoudige en goedkope manier de pedalen van

stroom voorziet (de Visual Sound 1Spot kost 30 euro en kan in theorie tot 30 verschillende

pedalen van stroom voorzien). Indien het achter elkaar hangen voor een tolereerbare

afwijking zorgt is dit de beste optie.

Het ideaal bestaat uit een voeding met meerdere kanalen die afzonderlijk gesoleerd zijn.

Men kan dan per pedaal een aparte voedingslijn voorzien. Dit systeem laat toe om meerdere

spanningen te leveren, om met verschillende polariteiten te werken en om een wisselstroom

37

Rasnic, R. S. Effects Pedal Power Supplies - An Overview. 9 juli 2008. http://ezinearticles.com/?Effects-Pedal-Power-Supplies---An-Overview&id=1313579 (geopend mei 2011).

36

te genereren. De Voodoo Lab Pedal Power of de T.Rex Fuel Tank kosten u dan wel rond de

170 euro.

Een allerlaatste oplossing is om voor elke pedaal een afzonderlijke adapter te voorzien.

Hiermee kan men werken indien men een beperkt pedalboard heeft. Wanneer men een

tiental pedalen gebruikt gaat men een aparte koffer moeten voorzien enkel en alleen voor de

voeding van dit pedalboard. Dit zal uiteindelijk ook duurder zijn. Een gemiddelde

effectadapter (vb.: Boss PSA) kost algauw 25 euro. Wanneer men er tien nodig heeft komt

het dus duurder uit dan de makkelijkere Fuel Tank.

4.5.2. Volgorde van effecten 38 39

Een van de belangrijkste factoren in het creren van een gitaarsound via effectpedalen is de

volgorde van deze pedalen. Na elk stadium in de effectenketen krijgt men een veranderde

inhoud van het signaal en niet alle pedalen werken even vlot met de inhoud die andere

pedalen hen aanbiedt. Op die manier is er een soort hirarchie der pedalen ontstaan. In wat

volgt tracht ik uit te leggen wat deze volgorde is en waarom deze de meest gangbare

volgorde is.

Er moet echter steeds benadrukt worden dat dit slechts theorie is. Men is steeds vrij om te

experimenteren met deze volgorde.

Positie 1: De wahpedaal. Tot deze categorie behoren ook de envelope-filter en de autowah.

Men plaatst de wah idealiter voor de overdrive-effecten. Dit doet men omdat anders de

toonregeling van deze overdrive-effecten ook op de wah werkt en dus de filterpieken van

bepaalde frequenties afzwakt en minder diepte heeft. En omdat men anders ook de

harmonische inhoud van het signaal zal accentueren waardoor de gespeelde melodie kan

gewijzigd worden. Dit argument wordt eveneens gebruikt om de wah na de overdrive-

effecten te plaatsen (net als Hendrix). Ik persoonlijk hou er van om de wah vooraan te

plaatsen omdat het omgekeerde te chaotisch en te ijl klinkt. Een overstuurd signaal heeft

een breder spectrum, er zal dus altijd iets geaccentueerd worden met de wah-filter. De

typische wah gaat daardoor deels verloren.

Positie 2: de compressor. Deze komt voor de overdrive-effecten om de mate van overdrive

te egaliseren. Met andere woorden, zachtere geluiden worden even hard overstuurd dan

hardere. Wie net het omgekeerde wil plaatst zijn compressor ergens anders.

Wanneer men de compressor na de overdrive-effecten plaatst verliest men de headroom die

men kan instellen op een overdrive-effect en zal men moeite hebben om bij solos boven de

rest van de groep te komen.

De enige vaste regel in het gebruik van de compressor is dat hij voor de volumepedaal en het

tremolo-effect komt, omgekeerd zou hij het effect van deze pedalen teniet doen.

Positie 3: alle oversturingseffecten. Daarmee worden alle pedalen bedoeld maar even goed

de oversturing van de voorversterker. De volgorde binnen de categorie van

oversturingseffecten maakt op zich niet veel uit aangezien men er meestal maar n tegelijk

gebruikt. Wanneer men toch van plan is om ze samen te gebruiken moet men zich bewust

38

The Boss Corporation. Boss Book: The Ultimate Guide to the World's Most Popular Compact Effects for Guitar. Hal Leonard, 2001. 39

Brewster, David M. Guitar Tone and Effects. Hal Leonard Corporation, 2003.

37

zijn van de mate waarin de effecten de frequentierespons benvloeden via hun toonregeling.

Eens een bepaalde frequentieband gefilterd is hij weg en kan hij dus niet verwerkt worden

door de volgende effectenpedalen. Het eenvoudigste is om de effecten van zachte

oversturing (overdrive) naar hard (fuzz) te rangschikken. Het advies is alweer om te

experimenteren. Om ervoor te zorgen dat ook de preamp van de versterker hier zijn plaats

heeft moet men hier starten met de send/return-lus van de versterker. Dit is voorzien op

een groot deel van de versterkers en geeft de mogelijkheid om effecten in de signaalketen

toe te voegen tussen de voorversterking en de eindversterking.

Positie 4: equalizer. Indien je de eq gebruikt als instrument om de toon van de oversturing

te wijzigen is dit de aangewezen plaats. Indien je hem gebruikt als booster plaats je hem

voor de oversturingseffecten, als je hem gebruikt als corrector, plaats je hem in laatste

positie.

Positie 5: modulatie-effecten. Het signaal dat hier binnen komt is de basis-sound, dat wil

zeggen dat de sound naar wens overstuurd is. De modulatie-effecten werken pas goed

wanneer ze aan de slag kunnen gaan met een complexer signaal, met meer harmonischen.

Onderling plaatst men in deze groep de effecten die de pitch veranderen, voor de effecten

die louter op volume werken (tremolo) of die extra ton