Over Over

De reis De reis van van

Gilgamesj Gilgamesj

Over dood en Over dood en eschatologische eschatologische

verbeeldingverbeelding

COLLEGE 1COLLEGE 1

Eschatologische verbeeldingEschatologische verbeelding

EschatosEschatos = ‘het laatste’ of ‘het einde’ = ‘het laatste’ of ‘het einde’

Eschatologisch =Eschatologisch = betrekking hebbend op het betrekking hebbend op het einde der dingen (collectief) of op dat wat er einde der dingen (collectief) of op dat wat er plaatsvindt na onze dood (individueel)plaatsvindt na onze dood (individueel)

SUMER en AKKADSUMER en AKKAD

Veroveringen van Sargon I (Veroveringen van Sargon I (± ± 2300 v. Chr.)2300 v. Chr.)

ACHT THEORIEACHT THEORIEËËN OVER N OVER MYTHENMYTHEN

1. naturalistische theorie1. naturalistische theorie 2. aetiologische theorie2. aetiologische theorie 3. functionalistische theorie (A)3. functionalistische theorie (A) 4. functionalistische theorie (B)4. functionalistische theorie (B) 5. ritualistische theorie5. ritualistische theorie 6. (diepte)psychologische theorie6. (diepte)psychologische theorie 7. structuralistische theorie7. structuralistische theorie 8. ideologische theorie8. ideologische theorie 9.’postmoderne’ theorie9.’postmoderne’ theorie

Sumerische KOSMOGONIE Sumerische KOSMOGONIE

AnAn (hemel) (hemel) ↕ ↕ = = EnlilEnlil (luchtgod) (luchtgod) KiKi (aarde) (aarde) ↑ ↑ Nammu (Namma) / Hur-sag-an-kiNammu (Namma) / Hur-sag-an-ki (oeroceaan)(oeroceaan)

Sumerische kosmogonie Sumerische kosmogonie

EnlilEnlil

↕ ↕ = = NannarNannar (maangod) (maangod)

NinlilNinlil

Sumerische kosmogonie Sumerische kosmogonie

NannarNannar

↕ ↕ = = Utu Utu (zonnegod)(zonnegod)

Ningal Ningal (maangodin)(maangodin)

ENKIENKI

ENUMA ELISJENUMA ELISJ

ApsuApsu ↕ ↕ = = LahmuLahmuTiamat ↕ = AnsjarTiamat ↕ = Ansjar Lahamu ↕ = Anu Lahamu ↕ = Anu Kisjar Kisjar ↓ ↓ Ea(Enki) Ea(Enki)

(schepper v/d mens)(schepper v/d mens) ↨ ↨ = Marduk= Marduk DamkinaDamkina

STRIJD TUSSEN TIAMAT EN STRIJD TUSSEN TIAMAT EN MARDUKMARDUK

Metafysica van de kosmogonieMetafysica van de kosmogonie

eenheid → dualiteit → periodieke eenheid → dualiteit → periodieke vereniging → pluraliteitvereniging → pluraliteit

ConcreetConcreet: vormloze chaos (Nammu, : vormloze chaos (Nammu, Tiamat, tohu bowu Tiamat, tohu bowu ♀♀)) → → scheiding scheiding hemel en aarde hemel en aarde → goden, planten, → goden, planten, dieren, mensendieren, mensen

Egyptische kosmogonieEgyptische kosmogonie

+ Heliopolis+ Heliopolis

+ Hermopolis + Hermopolis

+ Memphis+ Memphis

+ Thebe+ Thebe

HeliopolisHeliopolis

Atum-Ra (Atum-Ra (zonnegod) = zonnegod) = Sju Sju

(luchtgod)(luchtgod)

↕ ↕

↑ ↑ Tefnut Tefnut

((godin v/h vocht) = godin v/h vocht) = NutNut

(hemelgodin)(hemelgodin)

NunNun (oerwater) (oerwater) ↕↕

Geb Geb

(god v/d aarde)(god v/d aarde)

ATUM-RAATUM-RA

HermopolisHermopolis

Thoth (Hermes) schept de 8 oergoden:Thoth (Hermes) schept de 8 oergoden:

Nu - NannetNu - Nannet

Heh - HaunetHeh - Haunet

Kek - KauketKek - Kauket

Amon – AmanetAmon – Amanet

Schepping oerheuvel of ei Schepping oerheuvel of ei → Atum (zonnegod)→ Atum (zonnegod)

THOTHTHOTH

MemphisMemphis

+Ptah schept door middel van het +Ptah schept door middel van het woordwoord en en zijn zijn gedachtengedachten

+Deze kosmogonie is abstract en filosofisch+Deze kosmogonie is abstract en filosofisch

PTAHPTAH

ThebeThebe

+Amon-Ra wordt geboren uit een oerei en +Amon-Ra wordt geboren uit een oerei en zet de oermaterie in beweging. zet de oermaterie in beweging.

+Uit deze oermaterie ontstaan de 9 goden +Uit deze oermaterie ontstaan de 9 goden uit de Heliopolitaanse theogonie uit de Heliopolitaanse theogonie

AMON-RAAMON-RA

STELLINGSTELLING

DDe oergodin wordt verdrongene oergodin wordt verdrongen omdatomdat

de man zijn aandeel in de de man zijn aandeel in de voortplanting ontdektvoortplanting ontdekt..

Dit wordt weerspiegeld in de Dit wordt weerspiegeld in de kosmogonie waar Bijv:kosmogonie waar Bijv:

Een god de rol van de oergodin overneemt Een god de rol van de oergodin overneemt (bijv.de oer-oceaan Nun)(bijv.de oer-oceaan Nun)

Het zelfscheppend vermogen wordt Het zelfscheppend vermogen wordt verlegd naar het eerste godenpaar (An-Ki, verlegd naar het eerste godenpaar (An-Ki, Atum-Ra, Amon-Ra)Atum-Ra, Amon-Ra)

De goden scheppend werk verrichten door De goden scheppend werk verrichten door masturbatie (Atum-Ra), het woord (Ptah) masturbatie (Atum-Ra), het woord (Ptah) of het offeren van hun lichaamof het offeren van hun lichaam

MANNELIJKE MANNELIJKE PARTHENOGENESE IN ANDERE PARTHENOGENESE IN ANDERE

MYTHOLOGIEMYTHOLOGIEËËNN

Noorse mythologie (Edda): uit Noorse mythologie (Edda): uit YmirYmir ontstaan hemel en aardeontstaan hemel en aarde

Taoisme: uit Taoisme: uit Pan GuiPan Gui ontstaan alle dingen ontstaan alle dingenHesiodus: uit Hesiodus: uit ChaosChaos ontstaan hemel en ontstaan hemel en

aardeaardeApollodorus: Apollodorus: Uranus Uranus schept de hele schept de hele

kosmos kosmos

COLLEGE 2COLLEGE 2

Inanna daalt af naar de Inanna daalt af naar de onderwereldonderwereld

((Dumuzi in de onderwereldDumuzi in de onderwereld))

Kur-ni-gia = land waaruit niemand terugkeertKur-ni-gia = land waaruit niemand terugkeert

INANNAINANNA

INANNA INANNA

SUMERISCHE ONDERWERELDSUMERISCHE ONDERWERELD

Schimmig oord waar de geesten (gidim) Schimmig oord waar de geesten (gidim) doelloos rondlopen.doelloos rondlopen.

Bestaat uit 7 sferen van elkaar gescheiden Bestaat uit 7 sferen van elkaar gescheiden door poorten.door poorten.

Ethisch neutraalEthisch neutraal

EGYPTISCH HIERNAMAALSEGYPTISCH HIERNAMAALS

3 scenario’s:3 scenario’s:

Doden gaan naar de circumpolaire sterrenDoden gaan naar de circumpolaire sterrenDoden worden een met OsirusDoden worden een met OsirusDoden worden een met Ra (deze visie Doden worden een met Ra (deze visie

krijgt later de overhand)krijgt later de overhand)

OSIRUSOSIRUS

KENMERK V/D EGYPTISCHE KENMERK V/D EGYPTISCHE ESCHATOLOGIEESCHATOLOGIE

DynamischDynamisch: doden worden opgenomen in : doden worden opgenomen in een cyclus/cycli: een cyclus/cycli:

+ astraal, + astraal,

+ vegetatief, + vegetatief,

+ solair.+ solair.

RA op zijn zonneschipRA op zijn zonneschip

REFLECTIES over DE DOODREFLECTIES over DE DOOD

De dood en onsterfelijkheid / zingeving De dood en onsterfelijkheid / zingeving (Gilgamesj, Eliade)(Gilgamesj, Eliade)

De dood als ongeluk (jagers culturen)De dood als ongeluk (jagers culturen) De dood en het kwaad (Canetti)De dood en het kwaad (Canetti) Getemde en ongetemde dood (AriGetemde en ongetemde dood (Arièès)s) De dood en de taal (Lacan)De dood en de taal (Lacan)

Oer-ervaring van de doodOer-ervaring van de dood

m. Dumas, m. Dumas, waiting for meaningwaiting for meaning

College 3College 3

ConclusieConclusie

Het paleolithicum en de 2de fase van het Het paleolithicum en de 2de fase van het neolithicum vertonen veel overeenkomstenneolithicum vertonen veel overeenkomsten

De opvatting van AriDe opvatting van Arièès dat vanaf de dageraad s dat vanaf de dageraad der mensheid tot de late middeleeuwen de dood der mensheid tot de late middeleeuwen de dood ‘getemd’ zou zijn is onjuist.‘getemd’ zou zijn is onjuist.

De dood is alleen ‘getemd’ geweest tijdens de De dood is alleen ‘getemd’ geweest tijdens de 1ste fase van het neolithicum1ste fase van het neolithicum

Oog-idolenOog-idolen

Twee vormen van oer-angstTwee vormen van oer-angst

+Agorische angst+Agorische angst:: angst voor de grote angst voor de grote leegte of het nietsleegte of het niets

++Claustrofobische angst: Claustrofobische angst: angst voor het angst voor het teveel zonder innerlijke samenhang of teveel zonder innerlijke samenhang of betekenisbetekenis

Agorische angstAgorische angst(G. De chirico, (G. De chirico, HetHet raadsel van de tijdraadsel van de tijd))

Bezwering van de oer-angst Bezwering van de oer-angst door naamgevingdoor naamgeving

numen numen → nomen → nomenclature → nomen → nomenclature

↓ ↓

theo-/mythologietheo-/mythologie

Stelling 1Stelling 1

Opvattingen over dood en hiernamaals Opvattingen over dood en hiernamaals hebben te maken met antropologische hebben te maken met antropologische en theologische ideeën, als antwoord op en theologische ideeën, als antwoord op de oer-angst maar ook met visies op: de oer-angst maar ook met visies op:

(1) voortplanting, seksualiteit (1) voortplanting, seksualiteit

(2) de verhouding der seksen (2) de verhouding der seksen

Stelling 2Stelling 2

Hierbij spelen een allesbepalende rol:Hierbij spelen een allesbepalende rol:

¤ De v¤ De verwondering over de erwondering over de vrouwelijke auto-vrouwelijke auto-creativiteitcreativiteit waarbij dus het aandeel van de man waarbij dus het aandeel van de man in de voortplanting nog niet werd onderkend in de voortplanting nog niet werd onderkend (paleolithicum) (paleolithicum)

¤ De o¤ De ontdekking van het ntdekking van het mannelijke aandeel in mannelijke aandeel in de voortplantingde voortplanting (vanaf het neolithicum) (vanaf het neolithicum)

Vruchtbaarheids beeldjes (v.a. Vruchtbaarheids beeldjes (v.a. 30 000 v. Chr)30 000 v. Chr)

Vruchtbaarheids beeldjesVruchtbaarheids beeldjes

Vruchtbaarheids beeldjesVruchtbaarheids beeldjes

Vruchtbaarheids beeldjesVruchtbaarheids beeldjes

Anton heyboerAnton heyboer

Steeds groter Mannelijk Steeds groter Mannelijk aandeel voortplanting/ aandeel voortplanting/

kosmogoniekosmogonie

Stervende en herrijzende goden (Dumuzi, Stervende en herrijzende goden (Dumuzi, Tammuz, Telipinu, Attis, Adonis, Dionysus)Tammuz, Telipinu, Attis, Adonis, Dionysus)

Heilig huwelijk (Heilig huwelijk (hieros gamoshieros gamos))

Mannelijke goden zetten de kosmogonie in Mannelijke goden zetten de kosmogonie in werking, alleen of met de hulp van een passieve werking, alleen of met de hulp van een passieve godingodin

Van SCHEPPINGSwellust naar Van SCHEPPINGSwellust naar esthetica en erotiseringesthetica en erotisering

Gevolgen voor de manGevolgen voor de man

Onderlinge strijd en rivaliteit om de gunsten van Onderlinge strijd en rivaliteit om de gunsten van de vrouwde vrouw

Wederrechtelijke toeWederrechtelijke toeëëigening van de vrouwelijke igening van de vrouwelijke autocreativiteit (verkrachting)autocreativiteit (verkrachting)

RessentimentRessentiment Bezorgdheid om eigen viriliteitBezorgdheid om eigen viriliteit

RESSENTIMENTRESSENTIMENT

Ressentiment is een reactieve neiging: een Ressentiment is een reactieve neiging: een emotioneel antwoord op iets dat zich heeft emotioneel antwoord op iets dat zich heeft afgespeeld over een langere tijd. afgespeeld over een langere tijd.

De ressentiment-persoon zoekt de oorzaak De ressentiment-persoon zoekt de oorzaak van zijn onmacht niet in zichzelf maar wijst van zijn onmacht niet in zichzelf maar wijst een schuldige buiten zichzelf aan. Dit uit een schuldige buiten zichzelf aan. Dit uit zich in afgunst en wraakgevoelens zich in afgunst en wraakgevoelens

Dumuzi/tammuzDumuzi/tammuz

Mythische boomMythische boom

baalbaal

College 4College 4

Twee soorten seksualiteitTwee soorten seksualiteit

paleoseksualiteitpaleoseksualiteit: seksualiteit die : seksualiteit die gebaseerd is op de erkenning van de gebaseerd is op de erkenning van de auto-creativiteit of parthenogenese van auto-creativiteit of parthenogenese van de vrouw.de vrouw.

neoseksualiteitneoseksualiteit: seksualiteit die : seksualiteit die gebaseerd is op de erkenning van het gebaseerd is op de erkenning van het mannelijk aandeel in de voortplanting.mannelijk aandeel in de voortplanting.

Gevolgen v/d neoseksuele Gevolgen v/d neoseksuele revolutierevolutie

+Ressentiment+Ressentiment +Ambivalentie (tussen dominantie en +Ambivalentie (tussen dominantie en

afhankelijkheid)afhankelijkheid) +Dialectiek van leven en dood wordt +Dialectiek van leven en dood wordt

dichotomiedichotomie +Nieuwe eschatologische opvattingen +Nieuwe eschatologische opvattingen

(onderwereld-eschatologie) (onderwereld-eschatologie) +De (onder)aarde wordt gediskwalificeerd+De (onder)aarde wordt gediskwalificeerd

Oplossing ambivalentie bij de man: de vrouw Oplossing ambivalentie bij de man: de vrouw wordt getransformeerd tot:wordt getransformeerd tot:

moeder/heiligemoeder/heilige: dit is de aseksuele transformatie van : dit is de aseksuele transformatie van de verering voor de eeuwige vruchtbaarheid van de verering voor de eeuwige vruchtbaarheid van moeder aardemoeder aarde

hoerhoer: de seksuele transformatie van moeder aarde.: de seksuele transformatie van moeder aarde.

In beide gevallen wordt de seksualiteit gedomesticeerdIn beide gevallen wordt de seksualiteit gedomesticeerddoor de man. In het eerste geval door regulatie binnen hetdoor de man. In het eerste geval door regulatie binnen hetgezin.gezin.In het tweede geval door de vrouw te marginaliseren enIn het tweede geval door de vrouw te marginaliseren enbuiten gezin en gemeenschap te plaatsen. Zo wordtbuiten gezin en gemeenschap te plaatsen. Zo wordtvoortbrenging gekoppeld aan de man en de seksualiteitvoortbrenging gekoppeld aan de man en de seksualiteitonschadelijk gemaakt. onschadelijk gemaakt.

Genealogie van de verkrachtingGenealogie van de verkrachting

Attis/zeus/apollo/ osirisAttis/zeus/apollo/ osiris

Omgekeerde boom(arbor Omgekeerde boom(arbor inversa)inversa)

Twee theogonieTwee theogonieëënn

Uranus X Gaea AlaluUranus X Gaea Alalu[1][1] ↓ ↓↓ ↓ 6 zonen + 6 dochters Anu6 zonen + 6 dochters Anu ↓ ↓ ↓ ↓ Cronus X Rhea KumarbiCronus X Rhea Kumarbi ↓ ↓ ↓ ↓ Zeus TesjubZeus Tesjub

[1][1] Theogonie volgens de Hurritische en Hittitische mythologie. De Hurrieten Theogonie volgens de Hurritische en Hittitische mythologie. De Hurrieten en Hittieten waren aan elkaar verwante volkeren die leefden in Noord-Iran, en Hittieten waren aan elkaar verwante volkeren die leefden in Noord-Iran, Syrië en boven-Mesopotamië (2000 v. Chr).Syrië en boven-Mesopotamië (2000 v. Chr).

Wat opvalt:Wat opvalt:

Er is een voortdurende onderlinge strijd en Er is een voortdurende onderlinge strijd en rivaliteit tussen de goden (zie eerder)rivaliteit tussen de goden (zie eerder)

De seksuele wreedheid van een mannelijke De seksuele wreedheid van een mannelijke god (Uranus) tegenover zijn echtgenotegod (Uranus) tegenover zijn echtgenote

Overwonnen goden worden verbannen naar Overwonnen goden worden verbannen naar een verschrikkelijke onderwereldeen verschrikkelijke onderwereld

Er is sprake van ontmanning (Cronus) en/of Er is sprake van ontmanning (Cronus) en/of parthenogenetische voortbrenging door een parthenogenetische voortbrenging door een mannelijke god (Kumarbi).mannelijke god (Kumarbi).

verklaring:verklaring:

De houding van de man tegenover zijn net verworven aandeel in de De houding van de man tegenover zijn net verworven aandeel in de voortplanting is nog ambivalent want hij wordt heen en weer voortplanting is nog ambivalent want hij wordt heen en weer geslingerd tussen onzekerheid en megalomanie.geslingerd tussen onzekerheid en megalomanie.

Want:Want:

+Aan de ene kant wil hij de plaats van oergodin innemen door +Aan de ene kant wil hij de plaats van oergodin innemen door imitatieimitatie van haar veronderstelde autocreativiteit ( zwangerschap van van haar veronderstelde autocreativiteit ( zwangerschap van Kumarbi, Cronus die zijn kinderen weer in zich terugneemt).Kumarbi, Cronus die zijn kinderen weer in zich terugneemt).

+Aan de andere kant wordt de +Aan de andere kant wordt de locuslocus van de oergodin, de onderwereld, van de oergodin, de onderwereld,

afgeschilderd als een onheilsplek waar de overwonnen goden afgeschilderd als een onheilsplek waar de overwonnen goden worden verbannen. worden verbannen.

‘‘DOEL’ van de theogonie:DOEL’ van de theogonie:

+Imitatie van de oergodin overwinnen en de +Imitatie van de oergodin overwinnen en de mannelijke goden een eigen plaats/functie mannelijke goden een eigen plaats/functie verschaffen in de hemelse wereld. (Vandaar dat verschaffen in de hemelse wereld. (Vandaar dat de Olympische god Zeus en Tesjub de de Olympische god Zeus en Tesjub de uiteindelijke hemelse overwinnaars zijn) uiteindelijke hemelse overwinnaars zijn)

+Acceptatie van het vrouwelijk aandeel in de +Acceptatie van het vrouwelijk aandeel in de voortplanting door regulering en onderwerping voortplanting door regulering en onderwerping zodat de eigenwaarde/suprematie van de goden zodat de eigenwaarde/suprematie van de goden niet wordt ondermijnd niet wordt ondermijnd

zelfbewustzijnzelfbewustzijn

Met zelfbewustzijn bedoelen we dat alleMet zelfbewustzijn bedoelen we dat alleervaringen (waarnemingen, herinneringen,ervaringen (waarnemingen, herinneringen,gedrag) verbonden kunnen worden met engedrag) verbonden kunnen worden met en

betrekking hebben op een betrekking hebben op een autonoom, onvervreemdbaar en aan zichzelf gelijkautonoom, onvervreemdbaar en aan zichzelf gelijk

blijvend subject/ ik of zelf blijvend subject/ ik of zelf

Dit zelf wordt beschouwd als de auteur/Dit zelf wordt beschouwd als de auteur/

voltrekker van al onze ervaringen(voltrekker van al onze ervaringen(ikik neem waar, neem waar, ikik herinner herinnermij, mij, ikik pak een pen). pak een pen).

Twee vormen van Twee vormen van zelfbewustzijnzelfbewustzijn

Impliciet/ niet-thetisch bewustzijnImpliciet/ niet-thetisch bewustzijn

Expliciet/ thetisch bewustzijnExpliciet/ thetisch bewustzijn

Vier bewustzijns theorieVier bewustzijns theorieëënn

Sartre 1Sartre 1: zelfbewustzijn komt voort uit het : zelfbewustzijn komt voort uit het impliciete zelfbewustzijnimpliciete zelfbewustzijn

Sartre 2Sartre 2: zelfbewustzijn onstaat door de : zelfbewustzijn onstaat door de ‘blik van de ander’‘blik van de ander’

Lacan:Lacan: zelfbewustzijn ontstaat in de zelfbewustzijn ontstaat in de imaginaire en symbolische ordeimaginaire en symbolische orde

Havelock/Ong:Havelock/Ong: zelfbewustzijn ontstaat zelfbewustzijn ontstaat door het schriftdoor het schrift

Verschillen oraliteit en schriftVerschillen oraliteit en schrift

OraliteitOraliteit SchriftSchrift

-poëtisch/associatief -analytisch/conceptueel -poëtisch/associatief -analytisch/conceptueel

-discontinu -continu -discontinu -continu -conservatief /repetitief -lineair -conservatief /repetitief -lineair

Gevolgen voor de Gevolgen voor de eschatologische verbeeldingeschatologische verbeelding

verinnerlijking van de religiositeitverinnerlijking van de religiositeit

aan de ethische neutraliteit van de aan de ethische neutraliteit van de onderwereld komt langzaam een eindeonderwereld komt langzaam een einde

als zelfbewust subject kan de mens nu als zelfbewust subject kan de mens nu verantwoordelijk gesteld worden voor zijn verantwoordelijk gesteld worden voor zijn daden daden

College 5College 5

Gilgamesj Gilgamesj sja naqba imurusja naqba imuru = hij die alles gezien heeft = hij die alles gezien heeft

Gilgamesj eposGilgamesj epos

StellingenStellingen: Gilgamesj is de eerste : Gilgamesj is de eerste mythologische held en filosoof die lijdt mythologische held en filosoof die lijdt onder de dood/ onderwereld-eschatologie onder de dood/ onderwereld-eschatologie en het eeuwige leven/ bovenwereld-en het eeuwige leven/ bovenwereld-eschatologie zoekt. eschatologie zoekt.

De bewustwording van een tekort en de De bewustwording van een tekort en de spanning tussen verlangen naar oneindige spanning tussen verlangen naar oneindige vervulling en menselijke eindigheid vormt vervulling en menselijke eindigheid vormt het thema van het Gilgamesj-epos. het thema van het Gilgamesj-epos.

humbabahumbaba

Gigamesj en enkidu verslaan Gigamesj en enkidu verslaan humbabahumbaba

Gilgamesj en enkidu verslaan Gilgamesj en enkidu verslaan de hemelstierde hemelstier

Symboliek v/d strijd met Symboliek v/d strijd met humbabahumbaba

Humbaba en het cederwoud staan voor de Humbaba en het cederwoud staan voor de onderwereld-eschatologie (verg. de zeven onderwereld-eschatologie (verg. de zeven kurassen) die eerst bestreden moet kurassen) die eerst bestreden moet worden om plaats te maken voor een worden om plaats te maken voor een bovenwereld-eschatologie. bovenwereld-eschatologie.

Na de dood van enkidu wordt Na de dood van enkidu wordt gilgamesj eengilgamesj een

musjten balatimusjten balati = zoeker naar de goddelijke = zoeker naar de goddelijke onsterfelijkheid onsterfelijkheid

Gilgamesj Gilgamesj ontwikkelt grote weerzin tegen: ontwikkelt grote weerzin tegen:

+de onderwereld-eschatologie +de onderwereld-eschatologie

+een ‘onsterfelijkheid’ in de vorm van roem (vooral +een ‘onsterfelijkheid’ in de vorm van roem (vooral in de strijd)in de strijd)→ vergelijk de Homerische helden→ vergelijk de Homerische helden

De naam De naam gilga-mesjgilga-mesj

Gilga = oude man

Mes = jongeling

Interpretaties V/H eposInterpretaties V/H epos

+ Dit verhaal is een Bildungsmythe over het opgroeien v/d + Dit verhaal is een Bildungsmythe over het opgroeien v/d mens en daar hoort de acceptatie van zijn sterfelijkheid mens en daar hoort de acceptatie van zijn sterfelijkheid bij (Vanstipthout).bij (Vanstipthout).

+ Dit verhaal vormt een breuk met het mythisch universum. + Dit verhaal vormt een breuk met het mythisch universum. Het is de weerslag van het ongeloofwaardig worden Het is de weerslag van het ongeloofwaardig worden van de onderwereld-eschatologie (Rizzuto). Dit blijkt van de onderwereld-eschatologie (Rizzuto). Dit blijkt uit:uit:

de opstandigheid van Gilgamesj/ Enkidu tegen de godende opstandigheid van Gilgamesj/ Enkidu tegen de goden de angst/woede van Gilgamesj t.a.v. de doodde angst/woede van Gilgamesj t.a.v. de dood Gilgamesj’ verlangen naar een eeuwige jeugd/onsterfelijkheidGilgamesj’ verlangen naar een eeuwige jeugd/onsterfelijkheid het feit dat Gilgamesj beschreven wordt als een mens van het feit dat Gilgamesj beschreven wordt als een mens van

vlees en bloed; hij is geen mythologisch archetype/sjabloonvlees en bloed; hij is geen mythologisch archetype/sjabloon

College 6College 6

Differentiëring van de Differentiëring van de onderwereldonderwereld

HadesHades onderverdeeld in: onderverdeeld in:

∂ ∂ Elyzeese veldenElyzeese velden

∂ ∂ TartarusTartarus

hadeshades

Eeuwigheid wordt zinnelijk Eeuwigheid wordt zinnelijk verbeeldverbeeld

Voorstelling van Elysium:Voorstelling van Elysium:

☼ ☼ Lieflijk, ongerept, eeuwig groen, er heerst Lieflijk, ongerept, eeuwig groen, er heerst een mild klimaat.een mild klimaat.

☼ ☼ Volgens Pindarus schijnt de zon er ook ‘s Volgens Pindarus schijnt de zon er ook ‘s nachts.nachts.

MysterieMysteriegodsdienstengodsdiensten

Godsdiensten die alleen voor ingewijden Godsdiensten die alleen voor ingewijden toegankelijk waren en waarbij een toegankelijk waren en waarbij een stervende en herrijzende god werd stervende en herrijzende god werd vereerd, bijv.:vereerd, bijv.:

+ mysteri+ mysteriëën van Dionysusn van Dionysus

+ mysteri+ mysteriëën van Eleusisn van Eleusis

Mysterie en dialectiekMysterie en dialectiek

De mythe van een stervende god ging dienen als De mythe van een stervende god ging dienen als voertuig voor een geloof in de onsterfelijkheid voertuig voor een geloof in de onsterfelijkheid van de mens (in eerste instantie alleen van de van de mens (in eerste instantie alleen van de ingewijden). ingewijden).

De ingewijden moesten zich vereenzelvigen met De ingewijden moesten zich vereenzelvigen met de stervende en herrijzende god (= de stervende en herrijzende god (= stervende/herrijzende natuur). Op deze manier stervende/herrijzende natuur). Op deze manier kon hij deelachtig worden aan de eeuwige kon hij deelachtig worden aan de eeuwige dialectiek van leven en dood. dialectiek van leven en dood.

dionysusdionysus

Dionysus is een Ambivalente Dionysus is een Ambivalente godgod

want:want:

hij is aardegebonden(=chtonisch) hij is aardegebonden(=chtonisch) (vruchtbaarheid, vegetatie, roes enz.) (vruchtbaarheid, vegetatie, roes enz.)

hij is de mythische belichaming van het hij is de mythische belichaming van het persoonlijke/individuele heil (in de persoonlijke/individuele heil (in de Dionysische mysteriegodsdienst) Dionysische mysteriegodsdienst)

Dionysus verpersoonlijkt:Dionysus verpersoonlijkt:

Een chtonische of aardse vorm van Een chtonische of aardse vorm van transcendentietranscendentie

[Hij integreert het bovennatuurlijke in [Hij integreert het bovennatuurlijke in de natuur (J. P. Vernant)]de natuur (J. P. Vernant)]

SivaSiva

Siva-kaliSiva-kali

Trimurti (Brahmâ,Siva,Vishnu)Trimurti (Brahmâ,Siva,Vishnu)

Overeenkomsten Siva en Overeenkomsten Siva en dionysusdionysus

Vernietigende/scheppende godenVernietigende/scheppende godenChtonische vorm van transcendentieChtonische vorm van transcendentie Ithifallische godenIthifallische godenOntdekken mannelijk aandeel in de Ontdekken mannelijk aandeel in de

voortplantingvoortplantingSeksueel ambivalent Seksueel ambivalent

Twee vormen van extaseTwee vormen van extase

Transcendente extaseTranscendente extase (=astrale (=astrale transcendentie)transcendentie)

Immanente extaseImmanente extase (=chtonische (=chtonische transcendentie)transcendentie)

Intra-uterien verlangenIntra-uterien verlangen

antropodiceeantropodicee

Twee manieren om de goede maar lijdende Twee manieren om de goede maar lijdende mens of de slechte mens die alle geluk mens of de slechte mens die alle geluk aan zijn zijde heeft te rechtvaardigen:aan zijn zijde heeft te rechtvaardigen:

+ collectief+ collectief

+ individueel+ individueel

College 7College 7

Twee soorten eschatologische Twee soorten eschatologische verworteling: verworteling:

aardsaards

hemelshemels

orpheusorpheus

Oiagros X KalliopeOiagros X Kalliope

↓↓

OrpheusOrpheus

orpheusorpheus

Orheus en eurydiceOrheus en eurydice

Zagreus en dionysusZagreus en dionysus

Zeus X PersephoneZeus X Persephone

↓ ↓ Zagreus → Zagreus → verslonden doorverslonden door Titanen Titanen

↓ ↓

ZagreusZagreus’ hart + ’ hart + SemeleSemele

↓ ↓

DionysusDionysus

Symbolische duidingSymbolische duiding

de mens bestaat uit twee elementen die de mens bestaat uit twee elementen die elkaar uitsluiten:elkaar uitsluiten:

+ + sterfelijk lichaamsterfelijk lichaam (as v/d Titanen) (as v/d Titanen)

+ + onsterfelijke zielonsterfelijke ziel (hart van Zagreus). (hart van Zagreus).

Opdracht: we zouden allemaal herboren Opdracht: we zouden allemaal herboren moeten worden als Dionysusmoeten worden als Dionysus

Orphische theo-kosmogonieOrphische theo-kosmogonie

PhanesPhanes↓↓

NachtNacht↓↓

Gaia X UranusGaia X Uranus↓↓

TitanenTitanen

Machtsoverdracht:Machtsoverdracht:

PhanesPhanes→Nacht→Uranus(Titanomachie)→Zeus→Nacht→Uranus(Titanomachie)→Zeus

phanesphanes

Twee eschatolgische scenario’sTwee eschatolgische scenario’s

+ een scenario dat nog sterk + een scenario dat nog sterk chtonischchtonisch gekleurd is (verwant met wat Dionysus gekleurd is (verwant met wat Dionysus voorstond)voorstond)

+ een scenario waarbij de doden kunnen + een scenario waarbij de doden kunnen ontsnappen aan de cyclus van leven en ontsnappen aan de cyclus van leven en dood. dood.

Wederdood en wedergeboorteWederdood en wedergeboorte

StellingStelling: : deze gedachte is niets anders dan een deze gedachte is niets anders dan een rationelerationele herformulering van het herformulering van het intuïtieveintuïtieve idee idee van de van de dialectiek van leven en dood. dialectiek van leven en dood.

De reïncarnatie-gedachte is daarmee een logische De reïncarnatie-gedachte is daarmee een logische tussenfase in de ontwikkeling van onderwereld- tussenfase in de ontwikkeling van onderwereld- naar bovenwereld-eschatologie. naar bovenwereld-eschatologie.

Eleusische mysteriEleusische mysteriëënn

Kenmerken V/D mysteriKenmerken V/D mysteriënën

initiatieinitiatiegeheimhoudinggeheimhoudingpreoccupatie met het menselijk lot na dit preoccupatie met het menselijk lot na dit

levenleven

Twee soorten mysteriTwee soorten mysteriëënn

de grote mysteriënde grote mysteriën: verering van : verering van Demeter en Persephone als koningin Demeter en Persephone als koningin van de onderwereld (gevierd in Athene).van de onderwereld (gevierd in Athene).

de kleine mysteriënde kleine mysteriën: viering van de : viering van de terugkeer van Kore (gevierd in Eleusis).terugkeer van Kore (gevierd in Eleusis).

Drie graden van inwijdingDrie graden van inwijding

in de kleine mysteriënin de kleine mysteriën in de in de teletetelete van de grote mysteriën. van de grote mysteriën. in de in de epopteiaepopteia van de grote mysteriën. van de grote mysteriën.

TeleteTelete wordt onderverdeeld in: wordt onderverdeeld in:

dromenadromena (zaken die uitgebeeld worden)→ mythe (zaken die uitgebeeld worden)→ mythe van Kore/Hades/Demetervan Kore/Hades/Demeter

legomenalegomena (zaken die gezegd worden)→ idem(zaken die gezegd worden)→ idem

deiknymenadeiknymena (zaken die getoond worden)→ (zaken die getoond worden)→ heilige objecten i.v.m. Demeter/landbouw heilige objecten i.v.m. Demeter/landbouw

epopteiaepopteia

Hoogtepunt van de mysteriHoogtepunt van de mysteriëën was de n was de epopteia. epopteia. (hiervan weten we echter niets) (hiervan weten we echter niets)

Maar:Maar:

+ Het is mogelijk dat hier het mysterie van de dood + Het is mogelijk dat hier het mysterie van de dood en wederopstanding van de natuur/ Kore/ en wederopstanding van de natuur/ Kore/

Persephone werd herdacht. Persephone werd herdacht.

+ Dit mysterie werd verbonden met de hoop op + Dit mysterie werd verbonden met de hoop op een persoonlijke onsterfelijkheid. een persoonlijke onsterfelijkheid.

College 8 + 9College 8 + 9

Plato (427-347)Plato (427-347)

ALLEGORIE V/D GROTALLEGORIE V/D GROT

ideeënleerideeënleer

Hellenisme (323-146)Hellenisme (323-146)

De mens: van De mens: van zoon politikonzoon politikon (gemeenschapswezen) naar (gemeenschapswezen) naar zoon zoon kiononikonkiononikon ( (wereldburger/individuwereldburger/individu))

Gevolg: onzekerheid, vervreemdingGevolg: onzekerheid, vervreemding

Hellenistische eschatologieHellenistische eschatologie

+ voornamelijk horizontaal/aards gericht + voornamelijk horizontaal/aards gericht (geen (geen ars moriendiars moriendi maar maar ars vivendiars vivendi))

+ maar ook: radicalisering verticale + maar ook: radicalisering verticale eschatologie (gnosis, neoplatonisme)eschatologie (gnosis, neoplatonisme)

Hellenistische (‘horizontale’) Hellenistische (‘horizontale’) filosofieënfilosofieën

EpicurismeEpicurisme

CynismeCynisme

StoStoïïcismecisme

ScepticismeScepticisme

Gnostische radicaal Gnostische radicaal dualistische kosmosdualistische kosmos

Onbekende God (pleroma)Onbekende God (pleroma)

------------------------------------------------

Archonten/eonen Archonten/eonen

↓↓

KosmosKosmos

Gnostische radicaal dualistische Gnostische radicaal dualistische antropologieantropologie

Mens bestaat uit:Mens bestaat uit:

+materi+materiëële psychele psyche

+goddelijk pneuma+goddelijk pneuma

Gespiegelde eschatologieGespiegelde eschatologieëën:n:

Bovenwereld-eschatologieBovenwereld-eschatologie

onbekende godonbekende god (‘naaktheid’)(‘naaktheid’)

↑ ↑ (‘ontkleding’)(‘ontkleding’)

kosmoskosmos

↓ ↓ (ontkleding(ontkleding))

onderwereldonderwereld (naaktheid)(naaktheid)

Onderwereld-eschatologieOnderwereld-eschatologie

stellingstelling

Kenmerken die de onderwereld Kenmerken die de onderwereld mythologie aan de vrouw/aarde toeschreef mythologie aan de vrouw/aarde toeschreef (heiligheid, scheppende activiteit, (heiligheid, scheppende activiteit, onkenbaarheid en zelfgenoegzaamheid) onkenbaarheid en zelfgenoegzaamheid) zijn precies de eigenschappen die de zijn precies de eigenschappen die de gnosis aan de onbekende god en het gnosis aan de onbekende god en het neoplatonisme aan het Ene toeschrijven. neoplatonisme aan het Ene toeschrijven.

Plotinus (204-266)Plotinus (204-266)

emanatieemanatie

Het EneHet Ene

↓↓

Nous (ideeNous (ideeëënwereld)nwereld)

↓↓

Psyche(wereldziel)Psyche(wereldziel)

↓↓

MaterieMaterie

Gnosticisme en nihilismeGnosticisme en nihilisme

Het nihilisme is de Het nihilisme is de logischelogische voltooiing van voltooiing van het gnosticisme.het gnosticisme.

College 10College 10

SURROGAAT-SURROGAAT-TRANSCENDENTIESTRANSCENDENTIES

Consumptie Consumptie Kinetische obsessieKinetische obsessie

Non-lieux of niet plaatsen Non-lieux of niet plaatsen (Aug(Augéé))

Postmoderne religiositeitPostmoderne religiositeit

eclecticisme (religie als eclecticisme (religie als bricolagebricolage), ), individualisering van het religieus gevoel. individualisering van het religieus gevoel. (hier lijkt het postmodernisme sterk op (hier lijkt het postmodernisme sterk op het hellenisme)het hellenisme)

gebrek aan originaliteit en specificiteit.gebrek aan originaliteit en specificiteit. transcendentie immanent transcendentie immanent

geïnterpreteerd (hyperimmanentie geïnterpreteerd (hyperimmanentie (Sloterdijk)) (Sloterdijk))

Drie vormen van immanentieDrie vormen van immanentie

Transcendentie wordt ontkend, Transcendentie wordt ontkend, gewantrouwd of men staat er onverschillig gewantrouwd of men staat er onverschillig tegenovertegenover

Transcendentie laat ‘sporen’ achter zonder Transcendentie laat ‘sporen’ achter zonder zichzelf ooit te tonen (Derrida)zichzelf ooit te tonen (Derrida)

Transcendentie en immanentie vormen Transcendentie en immanentie vormen geen tegenstelling meer (zen-geen tegenstelling meer (zen-boeddhisme)boeddhisme)

Bergen en rivierenBergen en rivieren