Geschilderde emoties in de Gouden Eeuw

Tentoonstelling in het Frans Hals Museumtot en met 15 februari 2015

Karel van Mander

Groot-schilderboek - 1604

Grondt der edel vry schilder-konst

Karel van Mander – affecten (emoties)

De natuurkundigen laten ons onderscheidenlijk de namen horen van de dingen die affecten heten: ten eerste, en vóór alle andere de liefde. [Verder] begeerte, vreugde, smart en toorn, kommer en droefheid die het hart bespringen; kleinmoedigheid, vrees, moeilijk te bedwingen; en opgeblazenheid en afgunstige haat; deze en dergelijke heten affecten …

Het zijn spiegels van de geest, boden van het hart, die genegenheid en afgunst, standvastigheid en ontroering, zachtmoedigheid en verblijden openbaren

Gezichten als spiegels van de ziel?

Emoties kun je die lezen of niet?

Franciscus Junius (1591-1677)De schilder-konst der oude (1641)

Daarom moet een kunstenaar die de kijker met zijn werk wil roeren […] eerst zelf geroerd zijn. Een geest die oprecht aangedaan en gepassioneerd is, is de enige fontein waaruit zulke heftige stromen van emoties vloeien dat de kijker […] willoos meegevoerd wordt naar waar de kracht van zo een machtige kunst hem wens te brengen

Willem Goeree (1682)

Omtrent de Passien, die door het Aangesigt en door de beweging van het Lichaam te gelijk moeten uytgedrukt werden, moet men eerstelijk versorgen dat die in de Tronie wel zijn waargenomen

Overtuigen: daar gaat het om

• Het doel van iedere schilder is te overtuigen

• Overtuigend en waarachtig emoties, gevoelens verbeelden

• Gezichtsuitdrukkingen worden ondersteund door gebaren, houding

Om de menselijke dwaasheid kun je lachen of je kunt er om huilen:

Heraclitus en Democritus

Lijden & wanhoop

Rouw & verdriet

Wellust & begeerte

Berouw, spijt

Schrik & verbazing

Woede, wraak

Plezier, vrolijkheid

Artecetera.nl | Michiel Kersten

Museumrondleidingen | Erfgoed exursies