(( Bekende(ziekte(( Agenda( - Kennisuitwisseling in de ... · 221116 3 Voedingenlevodopa(•...

22-‐11-‐16

1

Voeding en de ziekte van Parkinson

Heleen Dicke Dië/st neurologie, geriatrie, psychiatrie Coördinator Diëte/ek ParkinsonNet

•  h@p://www.parkinsoninzorg.nl/

21 november 2016

Agenda •  Wat is de ziekte van Parkinson

•  Voedingsgerelateerde problemen •  Inname levodopa •  Eiwit verminderen – zin of zonzin •  Gewichtsverloop •  Maaglediging •  Obs/pa/e •  Kauw en slikstoornissen

21 november 2016

Bekende ziekte

21 november 2016

Degenera/e van de substan/a nigra degenera/e dopamine producerende cellen

Ziekte van Parkinson

21 november 2016

•  Bradykinesie – vertraagde bewegingen

•  Hypokinesie – afname spontane motoriek/maskergelaat

•  Rus@remor – beving of trilling

•  Rigiditeit – s/jWeid

Kenmerken van de Ziekte van Parkinson

21 november 2016

22-‐11-‐16

2

Ijsberg fenomeen

Langston, Ann Neurol, 2006

Motor symptomen

Non-‐motor: -‐  Cogni/e -‐  Stemming -‐  Pijn -‐  Vermoeidheid -‐  Sensoriek -‐  Incon/nen/e -‐  Obs/pa/e -‐  Slaap -‐  Orthostase -‐  Gedrag -‐  Demen/e

21 november 2016

Demen;e bij de ZvP

•  35 tot 55 procent van de mensen met de ziekte van Parkinson krijgt demen/e.

•  trager denken en spreken. •  problemen met het ophalen van informa/e. •  het vermogen tot abstract denken neemt af. •  Informa/e herkennen en begrijpen lukt wel

•  Neem in gesprekken de /jd!!!!!!!!!!!!!!

21 november 2016

Voeding om ZvP te voorkomen? •  Geen rela/e aangetoond voor: ̵  Vitamine A, carotenoïden, vitamine C, vitamine B, vitamine D, eiwi@en,

ijzer, •  Een mogelijk beschermend effect ̵  Vitamine E (uit voedingsmiddelen, niet vanuit supplementen) ̵  Polyfenolen uit groene tea (advies 2-‐3 koppen/ dag) ̵  Koffie ̵  Verlagen van de totale ve/nname en verhogen aandeel PUFA ̵  roken

•  Een mogelijk nega/ef effect ̵  Een hoge koolhydraa/nname

•  Wel een mogelijke rela/e met: ̵  Pes/ciden, alcohol

21 november 2016 21 november 2016

Voeding om ziekte te vertragen? •  Vitamine K en fruitvliegjes

21 november 2016

Richtlijnen voeding en Ziekte van Parkinson

www.parkinsonnet.nl

21 november 2016

22-‐11-‐16

3

Voeding en levodopa

•  Inname medica/e •  Invloed eiwit uit de voeding •  Andere beinvloedende factoren

21 november 2016

Inname medica;e

•  1/2 uur voor een hoofdmaal/jd of tenminste 1 uur na een hoofdmaal/jd •  Met water, vruchtensap (geen grapefruitsap) of appelmoes •  Nooit met product dat eiwit bevat!

21 november 2016

Eiwit

21 november 2016

Eiwit en levodopa Eiwit aminozuren

levodopa + aminozuren opgenomen :

•  in de dunne darm door NAS •  in de bloed-‐hersenbarrière

levodopa kan worden verdrongen in het transportsysteem Let op: persoonlijke gevoeligheid !

21 november 2016

Levodopa

Verminderde opname: Vertraagde maaglediging Obs/pa/e

21 november 2016

Gevolgen vertraagde afgiFe levodopa

•  Effect dopamine wordt vertraagd/uitgesteld

•  Dopamine gaat verloren

21 november 2016

22-‐11-‐16

4

Welke pa;ënten een aanpassing van eiwiIen??

Pa/ënten : •  met erns/ge motore fluctua/es •  klachten dat medica/e niet

werkt

21 november 2016

Responsfluctua;es en eiwiIen Aanbevelingen •  0.8 g eiwit/kg actueel lichaamsgewicht •  Eiwi@en verdeeld over de dag •  Evalua/e na 1 week

21 november 2016

Casus meneer Landbouwer

•  45 jaar •  1.85m , 80 kg, stabiel gewicht •  Al/jd off na het ontbijt

21 november 2016

Ontbijt

•  Om 6.30 uur: •  8 sneden brood •  Besmeerd met margarine •  Belegd met kaas •  2 bekers halfvolle melk

•  Aan het eind van de ochtend pas weer “on”

21 november 2016

EiwitbehoeFe versus eiwi;ntake

•  Ontbijt = 75-‐80 g eiwit

•  Eiwitbehoene = 0.8 g eiwit x 80= 64 g eiwit

•  Wat wordt het advies???

21 november 2016

Advies

•  Ontbijt in 2en delen •  Ontbijt 1om 6.30 uur

•  4 sneden brood +margarine •  2 sneden met zoet beleg •  2 sneden met kaas •  Glas halfvolle melk

•  = 27 gram eiwit

•  Ontbijt 2 om 9.30-‐10 uur

21 november 2016

22-‐11-‐16

5

Evalua;e advies na 1 week

•  Minder last van responsfluctua/es

Na verloop van /jd:

•  Minder medica/e in de ochtend

21 november 2016

Algemeen bij responsfluctua;es

•  Wordt medica/e goed ingenomen •  op /jd, •  ruim voor de maal/jd en •  met water

•  Zijn de eiwi@en goed over de dag verdeeld(niet te grote pieken) •  Maaglediging goed •  Geen obs/pa/e

•  Nog steeds klachten: eiwi@en verminderen

21 november 2016

Medica;e Effect Registra;e

21 november 2016

Vertraagde maaglediging •  Gevolgen: vertraagde afgine van de levodopa

Klachten: •  Vol gevoel •  Misselijkheid •  Slechte eetlust

Behandeling: •  Gebruik van Domperidon •  Kleine frequente maal/jden met minder vet

21 november 2016

Obs;pa;e

•  Prevalen/e 30-‐35% (Pfeiffer 2003, 2011, Gage 2011) •  Anale of rectale disfunc/e 60% (Pfeiffer 2003, 2011, Gage 2011)

Waarschijnlijke oorzaak:

•  Langere transporujd in de darm 80% (Jost 1991)

21 november 2016

Obs;pa;e •  Gevolgen van obs/pa/e:

•  Meer onvoorspelbare opname van medica/e •  Meer kans op responsfluctua/es (Bloem 2010) •  Invloed op kwaliteit van leven

21 november 2016

22-‐11-‐16

6

Wanneer sprake van obs;pa;e Er is sprake van obs/pa/e bij volwassenen bij ten minste twee symptomen (NHG standaard obs/pa/e): •  Defeca/efrequen/e ≤ 2 per week; •  Hard persen /jdens defeca/e; •  Harde en/of keutelige ontlas/ng; •  Gevoel van incomplete defeca/e; •  Gevoel van anorectale obstruc/e/blokkade; •  Manuele handelingen noodzakelijk om ontlas/ng te verwijderen.

21 november 2016

Behandeling Stapsgewijze behandeling 1.Niet medicamenteus: •  Vocht 1.5-‐2.0 liter per dag (Richtlijnen voedselkeuze 2011) •  Vezel 30-‐40 mg per dag (Richtlijnen goede voeding) •  Ontbijt gebruiken, regelma/g eten,, gezonde voeding •  Voldoende beweging •  Gebruik van vezelpreparaten alleen indien met normale voeding een

voldoende vezelinname niet haalbaar is •  Moeizame stoelgang bespreken met neuroloog of

parkinsonverpleegkundige

Indien na twee weken van niet medicamenteuze therapie geen verbetering optreedt of de pa9ënt ervaart veel hinder van de obs9pa9e, dan kan worden gestart met medicamenteuze therapie 21 november 2016

2. Medicamenteuze behandeling: •  Psylliumvezels (Metamucil) •  Macrogol/Lactulose •  Contactlaxan/a of andere osmo/sch werkende laxan/a (bv bisacodyl,

magnesium oxide) •  Klysma bij fecale impac/e

21 november 2016

•  Lewy Bodies •  In zenuwstelsel •  In zenuwstelsel darmen

•  Vraag: •  Maken de darmen de hersenen ziek •  Maken de hersenen de darmen ziek

•  In theorie: colonbiopt goede methode om ZvP op te sporen

Ziekmakers

21 november 2016

Gewichtsverloop


22-‐11-‐16

7

Gewichtsverlies door verminderde inname Factoren die een bijdrage kunnen leveren aan een verminderde energie-‐inname: •  Verminderde eetlust: ̵  Verminderde smaak en reuk ̵  Bijwerkingen medica/e ̵  Misselijkheid ̵  Vertraagde maaglediging ̵  Obs/pa/e

•  Depressie/cogni/eve stoornissen •  Verslechterde hand-‐mondcoördina/e •  Moeite met kauwen en slikken •  Moeite met bereiden van eten en doen van boodschappen •  ZorgaWankelijkheid

21 november 2016

Gewichtsverlies door verhoogde energie behoeFe

•  Tremoren •  Dyskinesieën •  Spierrigiditeit

21 november 2016

Gevolgen gewichtsverlies

•  Verhoogde kans op ondervoeding

•  Laag BMI – verhoogd risico op bozracturen

•  Afname kwaliteit van leven

21 november 2016

Ondervoeding •  Prevalen/e risico op ondervoeding ̵  3 – 60% (Sheard 2011)

•  Prevalen/e ondervoeding ̵  2 – 24% (Sheard 2011)

•  Defini/e ̵  Gewichtsverlies van 5% laatste maand ̵  Gewichtsverlies van 10 % laatste 6 maanden ̵  BMI< 18.5 kg/m² of <20 kg/m² bij ouderen (>65 jaar)

21 november 2016

Meer kans op infecties (verminderde darmwerking en verlaagde weerstand)

Ondervoeding

Afname gewicht en spiermassa

Hogere mortaliteit

Meer kans op complicaties

Afname kwaliteit van leven

Verminderde wondgenezing/ toename kans decubitus

Langere opnameduur

Hogere behandelingskosten

Voeding aanpassen

•  Energieverrijkt , eiwitverrijkt dieet

•  3 hoofdmaal/jden •  3 tussenmaal/jden/tussendoortjes •  Volle producten •  Water vervangen door dranken met energie

21 november 2016

22-‐11-‐16

8

Gewichtsverlies over de ;jd

•  Dhr Park •  Man, 75 jaar, ZvP ongeveer 8 jaar •  Goede eetlust •  Lengte: 1.80 m •  2013: Gewicht 65 kg, BMI= 20 •  2012: gewicht 66 kg

21 november 2016

2005

•  Diagnose ZvP •  Gewicht: 75-‐76 kg, BMI= 23.5 •  In 8 jaar /jd 10 kg afgevallen

21 november 2016

Gevolgen dhr Park

•  Verhoogde kans op ondervoeding? Fragiele oudere Sarcopenie/ func/onaliteit neemt af

•  Laag BMI – verhoogd risico op bozracturen

•  Afname kwaliteit van leven Pa/ënt voelde zich kwetsbaar/moe

21 november 2016

Laag BMI – verhoogd risico op

boUracturen

•  Botbreuken komen meer voor bij de ZvP(Sato,2000)

-  Vanwege groter valgevaar -  Vooral bij oudere pa/ënten/ oudere vrouwelijke pa/ënten -  Vooral bij pa/ënten met een lage BMI

•  Bij de ZvP – extra aandacht voor Calcium en Vitamine D

21 november 2016

Andere voedingsgerelateerde problemen

•  Gewichtstoename

•  Na DBS – 5-‐10 kg aankomen •  Veranderde leefs/jl

21 november 2016

Kauw en slikproblemen •  Logopedist bepaalt ernst van de klachten

•  Let op: •  Vertraagde slik •  Met behulp van cues(bv tellen) laten slikken •  Leren krach/ger te slikken •  Geen dubbeltaken bij het eten

•  Logopedist bepaalt de consisten/e

•  Erns/ge slikproblemen vaak pas laat in de ziekte

21 november 2016

22-‐11-‐16

9

Welke consistentie ? •  Logopedist stelt de consistentie vast

moeite met mond openen moeite met kauwen zachte/gemalen voeding moeite met manipuleren in de mond zacht vloeibare voeding te weinig speeksel veel vocht erbij snel verslikken in vocht dik vloeibare dranken moeite met doorslikken vloeibare en zachte voeding

21 november 2016

•  Por/egroo@e – 6 maal/jden per dag

•  Afwisseling -  Koud-‐ warm -  Zoet-‐har/g

•  Gebruik verdikkingsmiddelen

•  Gebruikt dieetproducten energie-‐ en eiwitrijke vruchtenmoes, pudding drinkvoeding

Aandachtspunten

21 november 2016

•  Dieetbehandelingsrichtlijn ̵  Slikstoornissen door neurologische aandoeningen (Dicke, 2015) ̵  Ondervoeding (Jonkers-‐ Schuitema 2012) ̵  Kalf, Dicke 2013/2014 Informatorium

•  Slikstoornissen bij volwassenen (Kalf e.a., 2008)

•  Informa/e van fabrikanten

Literatuur

21 november 2016

•  www.moeilijkslikken.nl

Nieuwe website

21 november 2016

Informa;eve website

hIp://www.parkiskookatelier.be/


22-‐11-‐16

10

Kookboek www.bol.com

21 november 2016

Boodschap

21 november 2016

1.  Zorg voor een goeie inname van de medica/e •  Op /jd •  Half uur voor de maal/jd •  Met water of appelmoes

2.  Zorg voor een goede en regelma/ge ontlas/ng 3.  Let op de maaglediging, starten met domperidon 4.  Weeg pa/ënten/cliënten regelma/g en voorkom ondervoeding 5.  Bij responsfluctua/es

•  Zorg voor een goede eiwitverdeling •  Probeer zo nodig een voeding met minder eiwi@en voor 1 week

6.  Zorg voor een rus/ge omgeving om te eten en te drinken, vermijd dubbeltaken

Vragen

21 november 2016

(( Bekende(ziekte(( Agenda( - Kennisuitwisseling in de ... · 221116 3 Voedingenlevodopa(•...

Documents

Transcript of (( Bekende(ziekte(( Agenda( - Kennisuitwisseling in de ... · 221116 3 Voedingenlevodopa(•...