ToelichtingProgrammaKamerkoorScala

Inapril2016ishetprecies250jaargeledendatWolfgangAmadeusMozartlangsdeAmsterdamsegrachtenliep.NaeenlangeziektediehemenzijnzusNannerltroftijdenshunbezoekaanDenHaag,washijeindelijkinstaatomzijntourneevoorttezetten.HijgafhiereenaantalconcertenenzokondendeAmsterdammerskennismakenmetdatwonderlijkekindvanamper10jaaroud,datzulkeonwaarschijnlijkedingenuithaaldeopdepianoforte.

OmbijdiegebeurtenisstiltestaangeeftScalaeenconcertmeteenvroegemisdieMozartop17-jarigeleeftijdin1773schreef.DaarnaastbrengenwewerkenvantweecomponistendievangroteinvloedwarenopdejongeAmadée.DemuziekvanJohannSebastiaanBachwasvoorMozarteeneyeopenerophetgebiedvancontrapunt.EnvanJosephHaydnkreeghijdefinessesmeevande“SturmundDrang”,destromingindemuziekdietoenhypermodernwas.

Hetisverleidelijkomjededrieherensamenvoorstellen,alheeftMozartalleenHaydnookwerkelijk,enpasoplatereleeftijd,ontmoet.Ikzieeenclubjevandrievrolijke,bepruiktemannen,diezichzeerbewustzijnvandeenormegavediehenvanalleanderenonderscheidt.Endiezichvermakenmetmuzikalespitsvondigheden,drukgebarendengrapjesmakend.Wantbehalvehunmuzikaliteithaddendeherenookeengrootgevoelvoorhumorendramagemeen.

Datisgoedtehorenindedriewerkendiewijbrengen:eencantate,eenmoteteneenmis.Religieuzemuziekdus,metallevromestichtelijkheidenherderlijkebemoeienisdiedaarbijhoort.Maardietochvooraldramatischwilzijn.Diehetbeeldvaneentoneeloproept,metacteursendecorsenspecialeffects.Enmet,goddankzouikwillenzeggen,ookeenhooprelativering.Wantuiteindelijk,hadMozartkunnenzeggen,iseenmisookmaareenopera.

VoordathijnaarNederlandkwam,ontmoetteMozartinLondenJohannChristiaanBach,dejongstezoonvanBachendatkliktemeteen.Erhingeengroteveranderingindemuziekindeluchtendiemoetendebeidejongemusicihebbenaangevoeld.Hetgaatomdegeleidelijkeovergangvaneenobjectieve,enigszinsafstandelijkebelevingvanmuziekdiedecreatieveimpulsversluierde,naareensubjectieveinlevingalsbewustuitdrukkingselement.Daarbijkwamerruimtevoorhet“genie”endatisvoorMozartheelbelangrijkgeweest.

Tussen1770en1773maakteMozartdriereizennaarItalië.DaarraaktehijgeheelindebanvandeItaliaansemuziekendeopera.HijschreefinMilaantweeopereserie(serieuzeopera's).IndezelfdetijdheefthijookdemuziekvanHaydnlerenkennen:ZesstrijkkwartettenvanHaydn(opus20)hebbendeinspiratiegevormdvooreeneigen

Mozarttradopindebovenzaalvande'HollandseManege'.Ditgebouwstond'opdeSchans'aanhet(toenmalige)eindevandeLeidsegracht.

MozartachterdepianoforteinVeronaopéénvanzijnItaliaansereizen.PortretgemaaktdoorSaveriodallaRosain1770.

serievanzesstrijkkwartetten(KV168-173).Mozartschreefdiein1773,hetzelfdejaaralsdemis.DemuziekvanvaderBachkendehijalviaJohannChristiaan.LaterkreeghijvanzijnmecenasbaronvonSwietenpartiturenvanJohannSebastiaaninhanden.Dieheefthijgrondigbestudeerdenzehebbenzijnmuziekblijvendbeïnvloed.

DekerkelijkecantatevanBachWeinen,Klagen,Sorgen,Zagenwerdvoorheteerstuitgevoerdin1714.Desomberetekstwordtkrachtbijgezetineenzogenaamdechaconne,eenstatigehofdansinlangzamedriekwartsmaat.Eenlamento-bas,dieinhalve-toonsafstandennaarbenedenloopt,geeftuitdrukkingaansmartenpijn,ofwelAngstundNot.Hetmiddengedeelteiseenstukoptimistischer.Sierlijkecoloraturenslingerendehoogteinendrukkendehoopuitvoordestandvastigegelovige.

MethetmotetvanHaydnInsanaeetvanaecurae(Dwazeenzinlozezorgen)zittenwedichterbijdeopera.HetiseenbewerkingdoorHaydnzelfvaneenkoorstukuitzijneersteoratoriumIlritornodiTobia(DeterugkeervanTobias)uit1775.Eenoratoriumiseensoortoperazondertoneelspel.Aandeoperazelfdorsthijzichoplatereleeftijdnietmeertewagen:“VrijwelniemandzoudevergelijkingkunnendoorstaanmetdegroteMozart”schreefhijlater.Toenhemverwetenwerddatzijnmuziektevrolijkwasomgewijdtekunnenzijnwaszijnantwoord“datbijdegedachteaanGodzijnhartdanstevanvreugde”.

HaydnvolgtinhetmotethetzelfdepatroonalsBach:Eendramatischbegingeeftuitdrukkingaandreigendetaal,waarbijookdelamento-basweertehorenis.Ineencontrapuntischgedeeltelijkthetalsofdemuziekuitz’nvoegenbarstenslechtsmetmoeiteinbedwang

gehoudenkanworden.Eenscherpcontrasthiermeevormthethemelsemiddengedeelte.DehoopherleeftvoorwiezichaandezijdevanGodweet.

Mozartschreefvanjongsafkerkelijkemuziek,mededoordatzijnvadervice-kapelmeesterwasbijdeaartsbisschopinSalzburg.DeMisinCKV167InhonoremSantissimaeTrinitatiswerdin1773voorheteerstuitgevoerd.MozartputhieruitdezelfdeItaliaansebronalsHaydn.Tweeopera'sschreefhijin1770en1772inMilaanenhijkonmaarnietgenoegvanhetgenrekrijgen,zoalsookindemistehorenis.

OokMozartmaakt,netalsBachenHaydn,gebruikvaneendalendebasinhalve-toonsafstanden.HetpastbijdetekstAgnusDeiquitollispeccatamundi(lamvanGoddiedezondenderwerelddraagt).MaarhetklinktveelmindersomberinCmajeurdaninhetFmineurvanBach.Denadrukligtduidelijkindeverlossendewoordendonanobispacem(Geefonsvrede),dieineenkleurrijkefuganaareenclimaxgaan.Mozartgebruiktdebasinhalve-toonsafstandenookopeenanderemanier.Nietdalend,maarjuiststijgend!DetekstCrucifixusetiampronobis:subpontiopilatopassusest(WerdvooronsgekruisigdenheeftgeledenonderPontiusPilatus)krijgtereenzwareladingdoor.WezienChristusmoeizaamdebergGolgothaopstrompelenonderhetgewichtvanhetkruis.EnookMozartgeefthoopnadetheatralesomberheid:HetcontrastmetdeverlossendewoordenEtresurrexit(isweeropgestaan)ismaximaal.Enbijhetascenditincaelum(stijgtoptenhemel)wordenwemetdesierlijkevioollijnenmeegeslingerd,dehemeltegemoet.

JetzeDubbelman(maart2016)

Ets(ErnstBagelaar;begin19eeeuwnaarRembrandt)vande"TerugkeervanTobias",detitelvanhetOratoriumvanHaydnwaarophetmotet"Insanaeetvanaecurae"isgebaseerd.