Toelichting Programma Kamerkoor Scala
2
Toelichting Programma Kamerkoor Scala In april 2016 is het precies 250 jaar geleden dat Wolfgang Amadeus Mozart langs de Amsterdamse grachten liep. Na een lange ziekte die hem en zijn zus Nannerl trof tijdens hun bezoek aan Den Haag, was hij eindelijk in staat om zijn tournee voort te zetten. Hij gaf hier een aantal concerten en zo konden de Amsterdammers kennis maken met dat wonderlijke kind van amper 10 jaar oud, dat zulke onwaarschijnlijke dingen uithaalde op de pianoforte. Om bij die gebeurtenis stil te staan geeft Scala een concert met een vroege mis die Mozart op 17-jarige leeftijd in 1773 schreef. Daarnaast brengen we werken van twee componisten die van grote invloed waren op de jonge Amadée. De muziek van Johann Sebastiaan Bach was voor Mozart een eye opener op het gebied van contrapunt. En van Joseph Haydn kreeg hij de finesses mee van de “Sturm und Drang”, de stroming in de muziek die toen hypermodern was. Het is verleidelijk om je de drie heren samen voor stellen, al heeft Mozart alleen Haydn ook werkelijk, en pas op latere leeftijd, ontmoet. Ik zie een clubje van drie vrolijke, bepruikte mannen, die zich zeer bewust zijn van de enorme gave die hen van alle anderen onderscheidt. En die zich vermaken met muzikale spitsvondigheden, druk gebarend en grapjes makend. Want behalve hun muzikaliteit hadden de heren ook een groot gevoel voor humor en drama gemeen. Dat is goed te horen in de drie werken die wij brengen: een cantate, een motet en een mis. Religieuze muziek dus, met alle vrome stichtelijkheid en herderlijke bemoeienis die daarbij hoort. Maar die toch vooral dramatisch wil zijn. Die het beeld van een toneel oproept, met acteurs en decors en special effects. En met, goddank zou ik willen zeggen, ook een hoop relativering. Want uiteindelijk, had Mozart kunnen zeggen, is een mis ook maar een opera. Voordat hij naar Nederland kwam, ontmoette Mozart in Londen Johann Christiaan Bach, de jongste zoon van Bach en dat klikte meteen. Er hing een grote verandering in de muziek in de lucht en die moeten de beide jonge musici hebben aangevoeld. Het gaat om de geleidelijke overgang van een objectieve, enigszins afstandelijke beleving van muziek die de creatieve impuls versluierde, naar een subjectieve inleving als bewust uitdrukkingselement. Daarbij kwam er ruimte voor het “genie” en dat is voor Mozart heel belangrijk geweest. Tussen 1770 en 1773 maakte Mozart drie reizen naar Italië. Daar raakte hij geheel in de ban van de Italiaanse muziek en de opera. Hij schreef in Milaan twee opere serie (serieuze opera's). In dezelfde tijd heeft hij ook de muziek van Haydn leren kennen: Zes strijkkwartetten van Haydn (opus 20) hebben de inspiratie gevormd voor een eigen Mozart trad op in de bovenzaal van de 'Hollandse Manege' . Dit gebouw stond 'op de Schans' aan het (toenmalige) einde van de Leidsegracht. Mozart achter de piano forte in Verona op één van zijn Italiaanse reizen. Portret gemaakt door Saverio dalla Rosa in 1770.
Transcript of Toelichting Programma Kamerkoor Scala
ToelichtingProgrammaKamerkoorScala
Inapril2016ishetprecies250jaargeledendatWolfgangAmadeusMozartlangsdeAmsterdamsegrachtenliep.NaeenlangeziektediehemenzijnzusNannerltroftijdenshunbezoekaanDenHaag,washijeindelijkinstaatomzijntourneevoorttezetten.HijgafhiereenaantalconcertenenzokondendeAmsterdammerskennismakenmetdatwonderlijkekindvanamper10jaaroud,datzulkeonwaarschijnlijkedingenuithaaldeopdepianoforte.
OmbijdiegebeurtenisstiltestaangeeftScalaeenconcertmeteenvroegemisdieMozartop17-jarigeleeftijdin1773schreef.DaarnaastbrengenwewerkenvantweecomponistendievangroteinvloedwarenopdejongeAmadée.DemuziekvanJohannSebastiaanBachwasvoorMozarteeneyeopenerophetgebiedvancontrapunt.EnvanJosephHaydnkreeghijdefinessesmeevande“SturmundDrang”,destromingindemuziekdietoenhypermodernwas.
Hetisverleidelijkomjededrieherensamenvoorstellen,alheeftMozartalleenHaydnookwerkelijk,enpasoplatereleeftijd,ontmoet.Ikzieeenclubjevandrievrolijke,bepruiktemannen,diezichzeerbewustzijnvandeenormegavediehenvanalleanderenonderscheidt.Endiezichvermakenmetmuzikalespitsvondigheden,drukgebarendengrapjesmakend.Wantbehalvehunmuzikaliteithaddendeherenookeengrootgevoelvoorhumorendramagemeen.
Datisgoedtehorenindedriewerkendiewijbrengen:eencantate,eenmoteteneenmis.Religieuzemuziekdus,metallevromestichtelijkheidenherderlijkebemoeienisdiedaarbijhoort.Maardietochvooraldramatischwilzijn.Diehetbeeldvaneentoneeloproept,metacteursendecorsenspecialeffects.Enmet,goddankzouikwillenzeggen,ookeenhooprelativering.Wantuiteindelijk,hadMozartkunnenzeggen,iseenmisookmaareenopera.
VoordathijnaarNederlandkwam,ontmoetteMozartinLondenJohannChristiaanBach,dejongstezoonvanBachendatkliktemeteen.Erhingeengroteveranderingindemuziekindeluchtendiemoetendebeidejongemusicihebbenaangevoeld.Hetgaatomdegeleidelijkeovergangvaneenobjectieve,enigszinsafstandelijkebelevingvanmuziekdiedecreatieveimpulsversluierde,naareensubjectieveinlevingalsbewustuitdrukkingselement.Daarbijkwamerruimtevoorhet“genie”endatisvoorMozartheelbelangrijkgeweest.
Tussen1770en1773maakteMozartdriereizennaarItalië.DaarraaktehijgeheelindebanvandeItaliaansemuziekendeopera.HijschreefinMilaantweeopereserie(serieuzeopera's).IndezelfdetijdheefthijookdemuziekvanHaydnlerenkennen:ZesstrijkkwartettenvanHaydn(opus20)hebbendeinspiratiegevormdvooreeneigen
Mozarttradopindebovenzaalvande'HollandseManege'.Ditgebouwstond'opdeSchans'aanhet(toenmalige)eindevandeLeidsegracht.
MozartachterdepianoforteinVeronaopéénvanzijnItaliaansereizen.PortretgemaaktdoorSaveriodallaRosain1770.
serievanzesstrijkkwartetten(KV168-173).Mozartschreefdiein1773,hetzelfdejaaralsdemis.DemuziekvanvaderBachkendehijalviaJohannChristiaan.LaterkreeghijvanzijnmecenasbaronvonSwietenpartiturenvanJohannSebastiaaninhanden.Dieheefthijgrondigbestudeerdenzehebbenzijnmuziekblijvendbeïnvloed.
DekerkelijkecantatevanBachWeinen,Klagen,Sorgen,Zagenwerdvoorheteerstuitgevoerdin1714.Desomberetekstwordtkrachtbijgezetineenzogenaamdechaconne,eenstatigehofdansinlangzamedriekwartsmaat.Eenlamento-bas,dieinhalve-toonsafstandennaarbenedenloopt,geeftuitdrukkingaansmartenpijn,ofwelAngstundNot.Hetmiddengedeelteiseenstukoptimistischer.Sierlijkecoloraturenslingerendehoogteinendrukkendehoopuitvoordestandvastigegelovige.
MethetmotetvanHaydnInsanaeetvanaecurae(Dwazeenzinlozezorgen)zittenwedichterbijdeopera.HetiseenbewerkingdoorHaydnzelfvaneenkoorstukuitzijneersteoratoriumIlritornodiTobia(DeterugkeervanTobias)uit1775.Eenoratoriumiseensoortoperazondertoneelspel.Aandeoperazelfdorsthijzichoplatereleeftijdnietmeertewagen:“VrijwelniemandzoudevergelijkingkunnendoorstaanmetdegroteMozart”schreefhijlater.Toenhemverwetenwerddatzijnmuziektevrolijkwasomgewijdtekunnenzijnwaszijnantwoord“datbijdegedachteaanGodzijnhartdanstevanvreugde”.
HaydnvolgtinhetmotethetzelfdepatroonalsBach:Eendramatischbegingeeftuitdrukkingaandreigendetaal,waarbijookdelamento-basweertehorenis.Ineencontrapuntischgedeeltelijkthetalsofdemuziekuitz’nvoegenbarstenslechtsmetmoeiteinbedwang
gehoudenkanworden.Eenscherpcontrasthiermeevormthethemelsemiddengedeelte.DehoopherleeftvoorwiezichaandezijdevanGodweet.
Mozartschreefvanjongsafkerkelijkemuziek,mededoordatzijnvadervice-kapelmeesterwasbijdeaartsbisschopinSalzburg.DeMisinCKV167InhonoremSantissimaeTrinitatiswerdin1773voorheteerstuitgevoerd.MozartputhieruitdezelfdeItaliaansebronalsHaydn.Tweeopera'sschreefhijin1770en1772inMilaanenhijkonmaarnietgenoegvanhetgenrekrijgen,zoalsookindemistehorenis.
OokMozartmaakt,netalsBachenHaydn,gebruikvaneendalendebasinhalve-toonsafstanden.HetpastbijdetekstAgnusDeiquitollispeccatamundi(lamvanGoddiedezondenderwerelddraagt).MaarhetklinktveelmindersomberinCmajeurdaninhetFmineurvanBach.Denadrukligtduidelijkindeverlossendewoordendonanobispacem(Geefonsvrede),dieineenkleurrijkefuganaareenclimaxgaan.Mozartgebruiktdebasinhalve-toonsafstandenookopeenanderemanier.Nietdalend,maarjuiststijgend!DetekstCrucifixusetiampronobis:subpontiopilatopassusest(WerdvooronsgekruisigdenheeftgeledenonderPontiusPilatus)krijgtereenzwareladingdoor.WezienChristusmoeizaamdebergGolgothaopstrompelenonderhetgewichtvanhetkruis.EnookMozartgeefthoopnadetheatralesomberheid:HetcontrastmetdeverlossendewoordenEtresurrexit(isweeropgestaan)ismaximaal.Enbijhetascenditincaelum(stijgtoptenhemel)wordenwemetdesierlijkevioollijnenmeegeslingerd,dehemeltegemoet.
JetzeDubbelman(maart2016)
Ets(ErnstBagelaar;begin19eeeuwnaarRembrandt)vande"TerugkeervanTobias",detitelvanhetOratoriumvanHaydnwaarophetmotet"Insanaeetvanaecurae"isgebaseerd.
