Taalontwikkeling en taalproblemen

Marjolijn van Weerdenburg

13 december 2007

Indelingen van taal

* Taalvorm: heeft te maken met uiterlijke aspecten van gesproken en geschreven taal

* Taalinhoud: heeft te maken met betekenis

* Taalgebruik: heeft te maken met functies van de taal en het gebruik ervan in sociale contexten

Indelingen van taal: taalfacetten

• Fonologie: betreft klanksysteem van taal

• Semantiek: betreft betekenis van woorden en zinnen

• Syntaxis: betreft zinsopbouw

• Morfologie: betreft woordvorming– vervoegingen (werkwoorden) en verbuigingen

• Pragmatiek: betreft het gebruik van taal

• Metalinguïstiek: betreft nadenken over en reflecteren op taal

Taalverwervingsproces

• Prelinguale periode (0 tot 1 jaar)

• Vroeg-linguale periode (1 tot 2;6 jaar)

• Differentiatiefase (2;6 tot 5 jaar)

• Voltooiingsfase (5 tot 9 jaar)

Prelinguale periode (0 - 1 jr)

• Huilen en vroege luisterontwikkeling

• Vocaliseren (door fixatie: interactie groter)

• Vocaal spel (protoconversatie, wederkerig)

• Brabbelen (opeenvolging lettergrepen)

Vroeg-linguale periode (1 - 2;6 jr)

• Transitieperiode naar 'echte' woordjes• Symbolische fase• Eénwoordfase en woordenschatontwikkeling• Twee- en meerwoordfase (1;6 - 2;6 jr)• Fonologische ontwikkeling• Communicatie en taalspel

• Voorbeeld casus Renée (2;6 jaar oud)

Differentiatiefase (2;6 - 5 jr)

Sterke groei op de taalfacetten:

– Fonologie– Semantiek– Syntaxis– Morfologie– Metalinguïstische aspecten– Pragmatiek

Voorbeeld casus Daniël (4;2 jaar oud)

Voltooiingsfase (5-9 jaar)

• Grens met differentiatiefase is vaag• Nieuw is het verwerven van schriftelijke taal• Geen systematische fonologische fouten meer• Klank-letter-koppeling is nu mogelijk• Passieve woordenschat:

– 6.000 / 8.000 woorden (tot 14.000 schatting)

• Actieve woordenschat– tussen 3.000 en 4.000 woorden

Voltooiingsfase (5-9 jaar)

• Basisbeheersing van syntaxis is er• Besef groeit dat taalgebruik in verschillende situatie kan

verschillen• Samenhangend verhaal kan verteld worden• Loskomen van egocentrische standpunt• Theory of Mind (ToM)• Uiteindelijk volwaardige beheersing van moedertaal

Klinische indeling van taalstoornissen

* Verworven afasie (aantoonbare neurologische beschadiging)

* Niet-specifieke, secundaire of niet op zichzelfstaande taalontwikkelingsstoornissen

* Specifieke, primaire of op zichzelfstaande taalontwikkelingsstoornissen

Niet-specifieke taalstoornissen

zijn stoornissen in de spraak- en taalproductie,

vaak ook in taalbegrip

die voor een groot gedeelte te verklaren zijn vanuit andere

stoornissen

verminderde gehoorscherpte

mentale retardatie

emotionele ontwikkelingsstoornissen

neurologische afwijkingen

motorische afwijkingen

extreem slechte lichamelijke conditie

sterk onvoldoende omgevingsfactoren

Specifieke taalstoornissen

• Specific Language Impairment (SLI)• Ernstige Spraak- en/of taalMoeilijkheden (ESM)

• Algemene definitie:

Een specifieke taalstoornis is niet te verklaren vanuit sensorische, cognitieve, neurologische of emotionele problemen of een tekortschietend taalaanbod

Mogelijke oorzaken ESM

• Genetisch bepaald: erfelijke taalzwakte

• Neurologische onrijpheid

• Centraal auditieve verwerkingsproblemen (normale gehoordrempel, maar toch niet goed kunnen ‘horen’)

• Onvoldoende hypothesetoetsend vermogen

• Problemen met verbale informatieverwerking

Problemen op taalfacetten bij ESM

• Fonologie:– klinkervervormingen, klinkerspraak, medeklinker-substitutie, het

weglaten van klanken

• Semantiek– verkeerd begrijpen en gebruiken van betekenis van woorden

– te kleine woordenschat

• Syntaxis: – niet leeftijdsadequate opbouw van zinnen

– niet leeftijdsadequate vervoegingen en verbuigingen

• Pragmatiek– het gebruik van de taal past niet in de sociale context

Video van casus ‘Huub’

- Huub is sinds 2;3 jaar bekend bij een Audiologisch Centrum

- Hij is normaal horend

- Heeft wisselende geleidingsverliezen gehad

- Taalbegrip ontwikkelde zich leeftijdsadequaat

- Expressieve spraak- en taalontwikkeling nauwelijks op gang

- Op 2;11 jarige leeftijd is receptie goed, maar is er een achterstand op taalproductie van 11 maanden

- Vanaf 3;0 jaar logopedie

- Op video:

Huub is 4;9 jaar oud en zijn taalbegrip is leeftijdsadequaat

Voorbeelden van uitingen van Huub

• ook Paula heb aardbeien in de tuin• ja en Paula• ook• ja• daar, tegen die tegen die tegen die gage (= garage) aan• niet daar (wijst) maar daar tegen aan• daar is de tuin en daar• ja hele hoop tuinen heb opa, tunnel• (ja) nee• dat weet ik niet meer• aan opa vragen

Vervolg voorbeelden

• ja, erin lopen, daar• allemaa bonen zie ik en wortels• bieten ook• ja, ja nog meer, komkommers• dat weet ik niet meer• allemaal uit pluk• altijd mes zo afsnij zo onderkant• dan zo in pan doen dan opeten• dan is het klaar• ja, ja onderkant dan gaat (naar) mee naar huis opeten• en (ons) wij

Vervolg casus ‘Huub’

• Taalproductie blijft afwijkingen vertonen:

- uitspraakproblemen op fonologisch niveau

- woordvolgordeproblemen (syntax)

- syntax planningsproblemen

- vocabulaire-tekort (veroorzaakt vreemde constructies)

- communicatieve functies (pragmatiek): geen problemen

Jongen van 6;6 jaar bovengemiddelde nonverbale intelligentie

Verteltaken - Taaltoets alle Kinderen

• Hier gaat de papa van Kim een –akje halen met eh patat.• Hij loopt weg en gooit dat papiere gewoon op straat.• Da loopt Kim met de ballon over de over het papier in.• En dan val ze.• Toen kom papa naar haar toe.• En gaat na de man met de ballonnen.• En dan heb een nieuw ballon.

Ander voorbeeld van jongen met ESM (6;6 jaar) en gemiddelde noverbale intelligentieVerteltaken - Taaltoets Alle Kinderen

• Een man gaat met chips, is die chips op.• Heeft’ie, heeft’ie ballon.• Glij die uit.• Vlieg die blon weg.• Mee u hoog.• I’die a die ballon, eh dan.• En dan is die blij.• Eh attelope.

Indirecte taaltherapie

Therapeut geeft gerichte adviezen aan ouders en/of leerkracht om het taalaanbod beter te laten aansluiten bij het ontwikkelingsniveau van het kind

- Interactie ouder-kind soms al vastgelopen

- Adviezen om

* natuurlijke interactie te stimuleren

* taalontwikkeling te bevorderen

Directe taaltherapie• articulatie en fonologie

– luisteren en oefenen van verklanken– evt. met klankgebaren

• semantiek– koppeling werkwoord aan actie– nieuwe activiteiten met nieuwe materialen / ervaringen / plaatsen

• syntax– oefenen van zinsbouwconstructies– verbeteren van syntax door expanderen, modelleren en

corrigeren

• pragmatiek– leren beurt nemen– leren een logisch verhaal te vertellen– leren reageren op gesprekspartner

Dank voor uw aandacht

M.vanWeerdenburg@pwo.ru.nl