Taalontwikkeling en taalproblemen Marjolijn van Weerdenburg 13 december 2007.
-
Upload
christiaan-claessens -
Category
Documents
-
view
220 -
download
1
Transcript of Taalontwikkeling en taalproblemen Marjolijn van Weerdenburg 13 december 2007.
Taalontwikkeling en taalproblemen
Marjolijn van Weerdenburg
13 december 2007
Indelingen van taal
* Taalvorm: heeft te maken met uiterlijke aspecten van gesproken en geschreven taal
* Taalinhoud: heeft te maken met betekenis
* Taalgebruik: heeft te maken met functies van de taal en het gebruik ervan in sociale contexten
Indelingen van taal: taalfacetten
• Fonologie: betreft klanksysteem van taal
• Semantiek: betreft betekenis van woorden en zinnen
• Syntaxis: betreft zinsopbouw
• Morfologie: betreft woordvorming– vervoegingen (werkwoorden) en verbuigingen
• Pragmatiek: betreft het gebruik van taal
• Metalinguïstiek: betreft nadenken over en reflecteren op taal
Taalverwervingsproces
• Prelinguale periode (0 tot 1 jaar)
• Vroeg-linguale periode (1 tot 2;6 jaar)
• Differentiatiefase (2;6 tot 5 jaar)
• Voltooiingsfase (5 tot 9 jaar)
Prelinguale periode (0 - 1 jr)
• Huilen en vroege luisterontwikkeling
• Vocaliseren (door fixatie: interactie groter)
• Vocaal spel (protoconversatie, wederkerig)
• Brabbelen (opeenvolging lettergrepen)
Vroeg-linguale periode (1 - 2;6 jr)
• Transitieperiode naar 'echte' woordjes• Symbolische fase• Eénwoordfase en woordenschatontwikkeling• Twee- en meerwoordfase (1;6 - 2;6 jr)• Fonologische ontwikkeling• Communicatie en taalspel
• Voorbeeld casus Renée (2;6 jaar oud)
Differentiatiefase (2;6 - 5 jr)
Sterke groei op de taalfacetten:
– Fonologie– Semantiek– Syntaxis– Morfologie– Metalinguïstische aspecten– Pragmatiek
Voorbeeld casus Daniël (4;2 jaar oud)
Voltooiingsfase (5-9 jaar)
• Grens met differentiatiefase is vaag• Nieuw is het verwerven van schriftelijke taal• Geen systematische fonologische fouten meer• Klank-letter-koppeling is nu mogelijk• Passieve woordenschat:
– 6.000 / 8.000 woorden (tot 14.000 schatting)
• Actieve woordenschat– tussen 3.000 en 4.000 woorden
Voltooiingsfase (5-9 jaar)
• Basisbeheersing van syntaxis is er• Besef groeit dat taalgebruik in verschillende situatie kan
verschillen• Samenhangend verhaal kan verteld worden• Loskomen van egocentrische standpunt• Theory of Mind (ToM)• Uiteindelijk volwaardige beheersing van moedertaal
Klinische indeling van taalstoornissen
* Verworven afasie (aantoonbare neurologische beschadiging)
* Niet-specifieke, secundaire of niet op zichzelfstaande taalontwikkelingsstoornissen
* Specifieke, primaire of op zichzelfstaande taalontwikkelingsstoornissen
Niet-specifieke taalstoornissen
zijn stoornissen in de spraak- en taalproductie,
vaak ook in taalbegrip
die voor een groot gedeelte te verklaren zijn vanuit andere
stoornissen
verminderde gehoorscherpte
mentale retardatie
emotionele ontwikkelingsstoornissen
neurologische afwijkingen
motorische afwijkingen
extreem slechte lichamelijke conditie
sterk onvoldoende omgevingsfactoren
Specifieke taalstoornissen
• Specific Language Impairment (SLI)• Ernstige Spraak- en/of taalMoeilijkheden (ESM)
• Algemene definitie:
Een specifieke taalstoornis is niet te verklaren vanuit sensorische, cognitieve, neurologische of emotionele problemen of een tekortschietend taalaanbod
Mogelijke oorzaken ESM
• Genetisch bepaald: erfelijke taalzwakte
• Neurologische onrijpheid
• Centraal auditieve verwerkingsproblemen (normale gehoordrempel, maar toch niet goed kunnen ‘horen’)
• Onvoldoende hypothesetoetsend vermogen
• Problemen met verbale informatieverwerking
Problemen op taalfacetten bij ESM
• Fonologie:– klinkervervormingen, klinkerspraak, medeklinker-substitutie, het
weglaten van klanken
• Semantiek– verkeerd begrijpen en gebruiken van betekenis van woorden
– te kleine woordenschat
• Syntaxis: – niet leeftijdsadequate opbouw van zinnen
– niet leeftijdsadequate vervoegingen en verbuigingen
• Pragmatiek– het gebruik van de taal past niet in de sociale context
Video van casus ‘Huub’
- Huub is sinds 2;3 jaar bekend bij een Audiologisch Centrum
- Hij is normaal horend
- Heeft wisselende geleidingsverliezen gehad
- Taalbegrip ontwikkelde zich leeftijdsadequaat
- Expressieve spraak- en taalontwikkeling nauwelijks op gang
- Op 2;11 jarige leeftijd is receptie goed, maar is er een achterstand op taalproductie van 11 maanden
- Vanaf 3;0 jaar logopedie
- Op video:
Huub is 4;9 jaar oud en zijn taalbegrip is leeftijdsadequaat
Voorbeelden van uitingen van Huub
• ook Paula heb aardbeien in de tuin• ja en Paula• ook• ja• daar, tegen die tegen die tegen die gage (= garage) aan• niet daar (wijst) maar daar tegen aan• daar is de tuin en daar• ja hele hoop tuinen heb opa, tunnel• (ja) nee• dat weet ik niet meer• aan opa vragen
Vervolg voorbeelden
• ja, erin lopen, daar• allemaa bonen zie ik en wortels• bieten ook• ja, ja nog meer, komkommers• dat weet ik niet meer• allemaal uit pluk• altijd mes zo afsnij zo onderkant• dan zo in pan doen dan opeten• dan is het klaar• ja, ja onderkant dan gaat (naar) mee naar huis opeten• en (ons) wij
Vervolg casus ‘Huub’
• Taalproductie blijft afwijkingen vertonen:
- uitspraakproblemen op fonologisch niveau
- woordvolgordeproblemen (syntax)
- syntax planningsproblemen
- vocabulaire-tekort (veroorzaakt vreemde constructies)
- communicatieve functies (pragmatiek): geen problemen
Jongen van 6;6 jaar bovengemiddelde nonverbale intelligentie
Verteltaken - Taaltoets alle Kinderen
• Hier gaat de papa van Kim een –akje halen met eh patat.• Hij loopt weg en gooit dat papiere gewoon op straat.• Da loopt Kim met de ballon over de over het papier in.• En dan val ze.• Toen kom papa naar haar toe.• En gaat na de man met de ballonnen.• En dan heb een nieuw ballon.
Ander voorbeeld van jongen met ESM (6;6 jaar) en gemiddelde noverbale intelligentieVerteltaken - Taaltoets Alle Kinderen
• Een man gaat met chips, is die chips op.• Heeft’ie, heeft’ie ballon.• Glij die uit.• Vlieg die blon weg.• Mee u hoog.• I’die a die ballon, eh dan.• En dan is die blij.• Eh attelope.
Indirecte taaltherapie
Therapeut geeft gerichte adviezen aan ouders en/of leerkracht om het taalaanbod beter te laten aansluiten bij het ontwikkelingsniveau van het kind
- Interactie ouder-kind soms al vastgelopen
- Adviezen om
* natuurlijke interactie te stimuleren
* taalontwikkeling te bevorderen
Directe taaltherapie• articulatie en fonologie
– luisteren en oefenen van verklanken– evt. met klankgebaren
• semantiek– koppeling werkwoord aan actie– nieuwe activiteiten met nieuwe materialen / ervaringen / plaatsen
• syntax– oefenen van zinsbouwconstructies– verbeteren van syntax door expanderen, modelleren en
corrigeren
• pragmatiek– leren beurt nemen– leren een logisch verhaal te vertellen– leren reageren op gesprekspartner
Dank voor uw aandacht