teleurgesteld door techno-cratische beleidsmakers.We leven in een paradox:mensen lijken tegen huneconomische belang in testemmen. De meeste men-sen in het Verenigd Konink-rijk zullen lijden onder deBrexit, het grootste deel van

Toen zijn boek Hasglobalization gonetoo far? twintigjaar geleden uit-kwam, was het

zeer controversieel. „Veelvan mijn collega-economenzeiden dat ik de barbarenvan munitie voorzag”, ver-telt Dani Rodrik nu. De Har-vard-hoogleraar durfde hettoen al aan om op de keerzij-de van globalisering te wij-zen. „Veel economen warenbang dat anti-globalistenmijn argumenten zoudenkapen.” Inmiddels is Rodrikeen zeer gerespecteerd ex-pert op het gebied van inter-nationale economie.

Hoe kijkt u naar de stemmingin de VS en Europa?

„Ik verwachtte al langetijd een politieke terugslag.Het gaat niet alleen maarom globalisering, maar inhet geval van de Brexit ookover de manier waarop deEuropese integratie wordtdoorgezet. Er is ook een die-pe kloof ontstaan tussen ge-wone kiezers en de elite.”

Welke rol hebben de effectenvan globalisering gespeeld bijverschillende verkiezingen?

„Globalisering heeft eenslechte naam. Net als de eu-ro en Brussel. Ze worden ge-zien als de producten vaneen kosmopolitische agen-da die weinig rekeninghoudt met binnenlandsebehoeftes. Veel mensen zijn

resultaat van politici envooral ook economen dieniet erg eerlijk zijn. Wij eco-nomen leren dat globalise-ring ervoor zorgt dat detaart groter wordt en dat erdus meer te verdelen valt.Maar globalisering heeft vrijscherpe herverdelingseffec-ten. Sommige mensen ver-liezen. Er is te lang verkon-digd dat globalisering uit-eindelijk voor iedereen goedis. En wie er niet van profi-teert, moet dat lot dan maardragen. Alsof de regels vanglobalisering niet gemaakt

zijn door onze beleidsma-kers. Alsof die zomaar uit delucht zijn gevallen. Dat isecht fout geweest. Wij eco-nomen zijn hierdoor ookonze geloofwaardigheidkwijtgeraakt. Erken gewoondat er ook verliezers zijn.”

Kunt u specifieker zijn?„In de VS waren er twee gro-te schokken. Nafta, het vrij-handelsakkoord met Mexi-co, eind 1992. En de toetre-ding van China tot de WTO,de wereldhandelsorganisa-tie, in 2001. Op macro-ni-veau leidden de vrijhandels-afspraken tot winsten. Deverliezers waren de mensendie werkten in de industrie-en die te maken kregen metgoedkope import, zoals detextiel, arbeidsintensieveproductie van elektronicaen de schoenenindustrie.Maar als de lokale textielfa-briek sluit, dan ondervin-den ook andere mensen indie stad de gevolgen, zoalspersoneel in de horeca of inandere dienstverlening.”

De werkloosheid in de VS iserg laag.

„Maar voor die gemeen-schappen die geraakt zijn,heeft het heel lang geduurdvoordat die banen weer te-rugkwamen. En toen die ba-nen terugkwamen waren delonen lager en die periodevan werkloosheid heeft gro-te sociale problemen metzich meegebracht.”

Raakt uw analyse aan die van

Thomas Piketty die bezorgdis over ongelijkheid?

„Ja, maar we moeten nietalleen naar inkomensonge-lijkheid kijken. Het gaatover segregatie, over uit el-kaar groeiende wereldenvan groepen mensen.”

Ook in Europa is een feldebat over vrijhandel. Zo ligtTTIP, het verdrag met de VS,onder vuur.

„Het debat over TTIP inEuropa gaat over de rechtenvan grote bedrijven, overveiligheids- en gezond-heidsvoorschriften, overtransparantie. Het gaat dusmeer over de verschillen inde normen en waarden tus-sen Europa en de VS.”

Zowel in Europa als in de VSzijn protectionistische politiciaan de winnende hand. Waarzal dat toe leiden?

„Er is een scenario van be-perkt protectionisme. Deonderhandelingen over vrij-handelsverdragen TTP enTTIP mislukken dan en on-derhandelingen in de WTOleiden tot niks. Dan loopthet proces vast. Misschienworden anti-dumpingmaat-regelen getroffen. Zo’n mildscenario heeft geen groot ef-fect op de wereldeconomie.Wat wél een groot effect zalhebben is een jaren dertig-scenario waarbij over de he-le linie importtarieven wor-den verhoogd. Als Trumpzijn beloftes nakomt en hijde tarieven voor China met40% verhoogt, dan zal leidtdat tot een handelsoorlog.Dát is zeer schadelijk.”

Een beetje protectionismekan geen kwaad?

„Kijk naar de jaren tach-tig. Toen was Japan de groteexportmotor en Europa ende VS stelden importres-tricties op auto’s, staal enelektronica in. Velen vrees-den toen dat we op een glij-dende schaal terecht warengekomen van steeds meerprotectionisme. Maar hethad geen grote effecten opde mondiale handel. Onzewereldhandel is inmiddelsal zo open dat het robuustgenoeg is om een milde uit-braak van protectionismeaan te kunnen.”

Zelfs als het TTIP-verdraggeannuleerd wordt, dan zoudat geen effect hebben?

„Nee, TTIP zelf zal ookgeen groot effect hebben.”

Hoe kun je de verliezers vanglobalisering compenseren?

„Het is te laat om nu nog tedenken aan compensatie.Politici van middenpartijenmoeten een andere koersvaren. Bijvoorbeeld metprogressievere belastingen,investeringen in infrastruc-tuur, actievere industriepo-litiek, hogere minimumlo-nen. Als dat betekent datglobalisering en verdere Eu-ropese integratie op een la-ger pitje gezet moeten wor-den, dan moet dat maar.”

’Erken verliezer vrije handel’Globaliseringsprofessor Dani Rodrik: handelsverdrag TTIP kan prullenbak in

Politici én economen hebben een geloof-waardigheidsprobleem, stelt Harvard-econoom Dani Rodrik in een telefonischinterview. „Ze hebben lang verkondigddat globalisering voor iedereen goed is.”Via een stem voor Donald Trump of deBrexit laat een morrende meerderheidnu van zich horen. „Ik verwachtte dezepolitieke terugslag al lange tijd.”

door Martin Visser

de middenklasse zal slech-ter af zijn onder Trump danonder Hillary Clinton. Maardoor deze vertrouwenskloofzijn de middenpartijen hunaantrekkingskracht verlo-ren. Volgens veel mensen isdeze globaliseringsagendavooral goed voor bankiers,financiers, multinationalsen hoog opgeleiden. En nietvoor de gewone man.”

Heeft globalisering alleeneen slecht imago of zijn erook echte verliezers?

„Die slechte naam is het

Dani Rodrik,hoogleraarInternationaleEconomie aanHarvardUniversity.FOTO ANDRZEJBARABASZ

T22 DFT DE TELEGRAAFWOENSDAG 4 JANUARI 2017 T23DFTDE TELEGRAAF

WOENSDAG 4 JANUARI 2017

AMSTERDAM • De Belas-tingdienst neemt geengenoegen met een vonnisvan het gerechtshof DenBosch dat korte mettenmaakt met fiscale boetesvoor vrijwillige vertrekre-gelingen die als verkaptevut zijn uitgelegd. Datblijkt uit een bij de HogeRaad ingediend cassatie-verzoek. Een woordvoer-der van Financiën beves-tigde gisteren het cassatie-verzoek maar kon nietzeggen waarom de fiscushet vonnis aanvecht. Aande inhoudelijke motive-ring zou nog worden ge-werkt. De stap is opmerke-lijk omdat de Belasting-dienst ook zichzelf vorigjaar een boete oplegde,waarna staatssecretarisWiebes (Financiën) daarweer formeel bezwaartegen maakte. Het blijftdus nog spannend of werk-gevers bij reorganisatiesstraks zonder angst voorboetes kunnen instemmenmet vrijwillig vertrek. JanWillem de Tombe, die alsfiscalist het bedrijf bij-stond dat de boetes aan-vocht, ziet een uitspraakvan de Hoge Raad metvertrouwen tegemoet.„Verschillende gerechtelij-ke instanties hebben delijn nu overgenomen datde fiscus de wet te striktuitlegt. Het gaat er om ofde aangeboden betaling bijvrijwillig vertrek ook totdoel had om financieel teoverbruggen tot pensioen.Dat specifieke doel ont-breekt vaak.”

Fiscus vechtvonnis aan oververkapte VUT

door Wouter van Bergen

AMSTERDAM • In eenpoging een miljardenfi-asco af te wenden, gaannetbeheerders het mak-kelijker maken om liveenergieverbruiksgege-vens af te lezen uit deslimme meters die inalle Nederlandse huis-houdens worden opge-hangen.

Details worden vastge-legd in een convenant datpartijen in de sector slui-ten. De uitrol van slimmemeters in Nederland le-vert tot nu toe teleurstel-lende resultaten op. Inplaats van de 3,5% energie-besparing die bij de startvan het €3,3 miljard kos-tende project werd voor-zien, blijft de besparingsteken op minder dan 1%.

In een recente beleids-notitie weet het Planbu-reau voor de Leefomgevingdit vooral aan het feit dateen slimme meter zonderdisplay geen inzicht geeftin direct energiegebruik.In het Verenigd Konink-

rijk, waar in tegenstellingtot Nederland wel scherm-pjes zijn geleverd bij slim-me meters, valt de bespa-ring met 3% veel hoger uit.Volgens de onderzoekerskomt het doordat klantendaarmee live kunnen vol-gen hoe hun energiever-bruik wisselt als ze appa-raten aan- en uitzetten. InNederland krijgen bezit-

ters van een slimme meterstandaard alleen eens pertwee maanden een over-zicht van hun verbruik.Dat zet niet aan tot actie.

Directe informatie isook in Nederland wel uitde slimme meters te halen,maar daarvoor moeten ge-bruikers zelf een energie-manager installeren. Vaakis dit een slimme thermos-taat of een app, al dan nietmet een kastje dat de me-ter verbindt met internet.Dit soort toepassingenworden door veel energie-

bedrijven en anderedienstverleners aangebo-den. Het aantal mensendat daar gebruik vanmaakt, is met 15% beperkt.

Of de netbeheerdersschermpjes bij de metersgaan leveren of een anderetoepassing om het ener-gieverbruik inzichtelijk temaken, moet nog wordenafgesproken in het conve-nant dat werd aangekon-digd bij de laatste voort-gangsrapportage over hetEnergieakkoord. Een an-dere manier zou kunnenzijn door de slimme meteraan het wifi-netwerk inhuis te koppelen.

Ook moet nog wordenafgesproken wanneer deverbeteringen door zullengaan en of ook de ruim 2,5miljoen slimme meters dieal zijn opgehangen wordenuitgebreid met de extramogelijkheden, laat eenwoordvoerder van het mi-nisterie van EconomischeZaken weten. In totaalworden tot 2020 in Neder-land 7 miljoen meters ver-vangen door slimmeexemplaren.

Direct inzicht in verbruikmoet slimme meter reddenEnergiebesparing miljardenproject valt zwaar tegen

Besparing minder dan 1% inplaats van geraamde 3%.FOTO ANP

Beleggers kijken reikhalzenduit naar de een akkoord metde banken bij Heijmans. Dekoers van het aandeel zit aleen paar dagen in de lift. Het

bouwconcern uit Rosmalen staat aande rand van de afgrond door een aan-tal slepende conflicten rond wegen-bouwprojecten.

Het eigen vermogen moet versterktworden, omdat het bouwconcern nogverliezen in de boeken moet verwer-ken op deze probleemprojecten. Erwordt in dit soort gevallen gekekennaar een aantal scenario’s, waaronderhet ophalen van nieuw aandelenkapi-taal en het uitgeven van nieuwe lenin-gen, vaak in combinatie met de ver-koop van onderdelen van het bedrijf.

Heijmans verkocht onlangs voor €15miljoen aan tafelzilver, een bedrag,waarmee precies één verliespost afge-dekt gaat worden. Het grootste gat,dat samenhangt met van het projectWestfrisiaweg en op dit moment on-geveer €75 miljoen bedraagt, is daar-mee nog lang niet van tafel.

Het eigen vermogen van Heijmansbedroeg aan het eind van het tweedekwartaal van 2016 €245 miljoen, meteen bijbehorende solvabiliteit van21%. Op papier valt dat nog mee, hoe-wel 20% als gezonde ondergrens ge-zien wordt.

De banken van het bouwbedrijfkijken echter onder meer naar deverhouding tussen het gecorrigeerde

bedrijfsresultaat en de financierings-lasten. Deze laatste kosten lopenverder op als er nieuwe leningenworden uitgegeven om Heijmans teredden. De marges in de bouw zijnnog steeds erg mager, waardoor hetbedrijfsresultaat blijvend onder drukstaat. Meer schuld lijkt dus de uitwegniet, omdat Heijmans de rentelastenniet kan dragen.

Een andere optie, een claimemissie,lijkt ook niet voor de hand te liggen.De koers van het aandeel ging de afge-lopen maanden zwaar onderuit. Daar-bij kostte het twee jaar geleden algrote moeite om aandeelhouders overde streep te trekken om weer te in-vesteren.

Bij afvalverwerker Van Gansewin-kel is vorig jaar gekozen voor eendebt for equityswap, waarin schuldenwerden omgezet in eigen vermogen.Soms komt men ook uit op een combi-natie van bovenstaande reddingsboei-en. Bij Imtech gebeurde dat in 2014, albood dit uiteindelijk geen soelaas.

Bij een schuldomzetting wordenbanken aandeelhouder. Zij kunnendaarmee meer invloed uitoefenen opde toekomst van Heijmans. De bankenhebben in dat geval ook de macht omHeijmans al dan niet in onderdelen teverkopen. Of het bouwconcern zelf-standig het einde van het jaar haalt, isdaarmee nog steeds ongewis. Hetblijft voorlopig balanceren op randvan de afgrond.

Yteke de Jong

Aan de afgrondFINANSCOOP

Schuldomzetting geeftde banken macht

„Dani Rodrik is een vande meest veelzijdige enrelevante economen dieik ken, en ook nog eenseen bescheiden en aardi-ge man”, zegt RobertWent, econoom bij deWetenschappelijke Raadvoor het Regeringsbeleid(WRR). Hij tipte Rodriksboek Economics ruleseind 2015 in de jaarlijkseDFT-boekenranglijst alseen van de beste boekenvan dat jaar.

„We haalden hem eenpaar jaar geleden al naarNederland om te sprekenop de jaarlijkse WRR-lecture over het ‘globali-seringstrilemma’ dat hijgeformuleerd heeft. Datis geen mening, maar de

feitelijke vaststelling ineen simpel modelletjedat er een spanning be-staat tussen globalise-ring, nationale staten endemocratie. Je kunt zeniet alledrie tegelijkvolledig hebben, dus jemoet kiezen. En je kúntdus ook tot op zekerehoogte kiezen.”

Rodrik pleit voor nieu-we spelregels voor globa-lisering om met die span-ning om te gaan. „Hij wilmeer ruimte geven aannationale keuzes en voor-keuren. Je kunt met dattrilemma ook veel begrij-pen van de problemen inde eurozone, daar heeftRodrik ook vaak overgeschreven.”

De WRR maakte vakergebruik van Rodrikskennis en inzichten.Bijvoorbeeld voor WRR-rapporten over de toe-komst van ontwikke-lingshulp en de lerendeeconomie. Went: „Rodrikheeft met anderen de‘groeidiagnostiek’ ont-wikkeld.”

„Het IMF en de We-reldbank gingen langetijd economische proble-men in landen te lijf meteen algemeen pakket vanmaatregelen, samengevatin wat wel de 'Washing-ton Consensus’ is ge-noemd”, zegt Went. „Hetkwam er volgens Rodrikop neer dat ze tegenontwikkelingslanden in

crisis zeiden: ’Word alsDenemarken of Neder-land, dan komt allesgoed’. Maar zo'n pakketalgemene regels - privati-seer, dereguleer, etceta-re - werkt niet. Je hebtmaatwerk nodig. Danzoek je naar het belang-rijkste knelpunt vooreconomische groei, endat pak je aan.”

Went vertelt dat dezeaanpak tot IMF en We-reldbank is doorgedron-gen. „In elk geval in the-orie. Er bestaat nu socia-le diagnostiek, en ik hebook voorstellen gezienom met diagnostiek tebepalen waar de belang-rijkste bestuursproble-men zitten in een land.”

’Rodrik zeer relevante econoom’

Robert Went,WRR.FOTO RTL

’Economenniet erg eerlijkover handel’