Ruimtes vol belofte

Tentoonstelling Candida HöferIn Museum Kunstpalast inDüsseldorf is een overzicht te zienvan foto’s die Candida Höfer maaktein die stad. Waaronder verrassendoud en informeel werk.

Door Tracy Metz

Candida Höfer is de grande da-me van de naoorlogse Duitsefotografie. Ze staat bekendom haar reusachtige afdruk-ken van monumentale pu-blieke ruimten als concert-

en theaterzalen, kerken en bibliotheken.Door hun formaat alleen al zijn ze uitnodi-gend; je hebt als toeschouwer het gevoeldat je niet alleen ervóór maar ook erinstaat. Tegelijkertijd zijn ze afwerend: zo ij-zingwekkend perfect, zo glimmend, en vanelke menselijke aanwezigheid ontdaan.Verleidelijk en vervreemdend tegelijk.

Maar we weten nog lang niet alles van deinmiddels 69-jarige fotografe, blijkt op detentoonstelling die onlangs in Düsseldorfopenging. Het is geen regulier oeuvreover-zicht: het museum wilde alleen werk tonendat gemaakt is in die stad, waar zij op dekunstacademie haar opleiding volgde. Datlevert geen blikvernauwing op maar juisteen grote verruiming. Ze heeft namelijk zo-wel verrassend nieuw werk gemaakt inDüsseldorf als oud werk weer uit haar ar-chieven te voorschijn gehaald. Sommigevan die beelden waren nooit eerder ge-toond. Zowel het oude als het nieuwe laateen Candida Höfer zien die we nog nietkenden. Ze gaat terug in de tijd en maakt te-gelijk een sprong voorwaarts.

Eind jaren zestig begon Höfer als autodi-dact te fotograferen voor kranten en tijd-

Ro m m e l i g ,intuïtief –ke n n e l i j kwil ze zelfna al dieaffe, gavei nte r i e u r splekken enbeeldenzien waarnogb e we g i ngin zit

schriften. „Dat vond ik al snel te vluchtig”,zegt ze bij de opening in het Kunstpalast.„Al had ik op dat moment helemaal geenidee van de fotografie als kunst.” Va n a f1970 – er waren nog geen fotografieoplei-dingen – liep ze eerst stage bij een fotostu-dio in Düsseldorf. In 1973 meldde ze zichaan bij de kunstacademie daar, noodge-dwongen bij de filmopleiding.

SnapshotsHet was de tijd waarin de grote stroomTurkse gastarbeiders op gang kwam, en zeraakte geboeid door de manier waarop zijzich in de stad manifesteerden. De onder-nemende jonge fotograaf ging erop af enlegde hun leven in Duitsland vast: bij henthuis in rommelige, intieme huiskamers;bij de wasserette, in het koffiehuis, op demarkt, bij het busstation. Het zijn informe-le documentaire snapshots, een even in-voelend als ontspannen verslaglegging vanhet leven van alledag van deze nieuwe ge-meenschap met een heel andere esthetiekdan het gastland. De huiskamers zien eron-Duits uit, de letters op de ruiten van decafés ook, de mannen zelf ook. Het werkheeft een frisse, onbekommerde nieuws-gierigheid naar andermans leven dat numet de beladen discussie over immigratiehaast onmogelijk zou zijn. En de Höfer-watcher denkt: is zij dat ook?!

Het Turkenproject werd in 1975 haar eer-ste tentoonstelling; ze koos toen als vormeen diaprojectie, en nu weer. Een groter

contrast met haar bekende statige interi-eurs uit de wereld van de hoge cultuur isbijna niet denkbaar. Overigens is Höfer opvoorstel van haar docent daarna Duitse be-woners en hun interieurs gaan fotografe-ren. „Maar ze waren zo vervelend, heel an-ders dan de Turken, dat ik toen meteenheb besloten niet meer in privésituaties tefoto graferen”, vertelt ze tijdens een kortgesprek op de opening in Düsseldorf.

Het eindproduct van die filmopleidingmoest een film zijn, en in datzelfde jaarmaakte ze er dus een, samen met haar stu-diegenoot Tony Morgan. Ze gingen in eenbekende ijssalon zitten en filmden elkaarom beurten terwijl ze een kop koffie dron-ken. Het is een vrolijk niemendalletje, eenmoetje voor school, maar ook hier zien weeen verrassende kant van Höfer. Ze is eendruk lachend, bijna koket personage inhaar eigen film, die een beetje gek doet om-dat ze zich geen houding weet te geven. Bij-na veertig jaar later heeft de gereserveer-de, gevestigde kunstenaar daar helemaalgeen last meer van. Het is bij dit ene filmpjegebleven: „Ik wist toen al dat ik fotograafwas en geen filmer.”

In 1976 ging ze alsnog fotografie stude-ren bij Bernd Becher, die samen met zijnvrouw Hilla met hun planmatige, objectie-ve registraties van industriële gebouwende fotografie diepgaand heeft beïnvloed.

Het is veelzeggend dat Höfer tot zijn op-leiding werd toegelaten op basis van haarTurken-serie, maar dat de foto’s daarna tot

1992 verdwenen uit haar repertoire. En nuweer te zien zijn op deze tentoonstelling,waar zeven series op platte beeldscher-men worden geprojecteerd. „Ik heb in hetbegin onderzocht of het niet mogelijk wasom de ouderwetse ‘klak’ van de diacarrou-sel erin te brengen”, zegt ze, „maar het wasgeen goed idee. Ik heb helemaal geenmoeite met de overgang van analoog naardigitaal. In wezen ben ik niet geïnteres-seerd in de techniek, maar in het resultaat.Digitale fotografie heeft grote voordelen:de camera’s zijn handzamer, de afdrukkenzijn scherper.”

A b st ra c t i eOp deze tentoonstelling is natuurlijk werk,ook nieuw gemaakt foto’s, te zien zoals wevan haar kennen: monumentale, frontaalvastgelegde interieurs van het Schauspiel-haus, van een moderne kunstgalerie, vanhet barokke Benrather Schloss. Maar er isiets nieuws bijgekomen: abstractie.

Van de achttien nieuwe werken hangentwee opvallende achterin, groot afgedrukt,tegenover elkaar. Het is het trappenhuis,zowel van bovenaf als van onderaf gefoto-grafeerd, van het Neuer Stahlhof, een ge-bouw uit de jaren twintig dat als bakermatvan de staalindustrie geldt. Enerzijds ty-pisch Höfer in die zin dat ze er niets aanheeft toegevoegd en alleen met het aanwe-zige licht heeft gefotografeerd – dat neutra-le, directe wat ze van de Bechers heeftgeërfd – maar ook verrassend vrij en sier-

Samen met fotografen als AndreasGursky, Thomas Struth en ThomasRuff hoort Candida Höfer tot de zo-genaamde Becher-Schule. De fo-t o’s van deze leerlingen van BerndBecher staan bekend om huntechnische perfectie en hun for-mele uitstraling.

CVLeerling vanBernd Becher

Candida Höfer,‘Stahlhof Düssel-dorf II’ 2012. C-Print,180 × 209 cm.

FOTO

CANDIDA HÖFE

R

lijk van vorm. Ook opvallend vrij van vormis de grote foto die ze maakte van de story-board van een tentoonstelling in het Kunst-palast over negentiende-eeuwse fotogra-fie. Alle foto’s die in de tentoonstelling ko-men, worden als postzegels heen en weergeschoven om tot een indeling van de ten-toonstelling te komen. Rommelig, intuï-tief, een verhaal in wording – kennelijk wilze zelf na al die affe, gave interieurs vandeftige gebouwen plekken en beelden zienwaar nog beweging en ontwikkeling in zit.

Ze is ook gaan fotograferen in de woon-

toren het Dreischeibenhaus, een interieurvan spiegelend materiaal dat op beweeg-lijk water lijkt. Op één foto is vaag haar ei-gen reflectie te zien – voor het eerst sindsde jaren zeventig, toen ze een hele seriemaakte van haar eigen weerspiegeling inetalageruiten, is Candida Höfer fysiek te-rug in haar eigen werk.

Höfer fotografeert in gebouwen, maarheeft zichzelf nooit als architectuurfoto-graaf geafficheerd. Net zo stellig als ze zegtdat de techniek achter de fotografie haarniet interesseert, zegt ze dat geen oog heeft

voor architectuur terwijl ze bezig is het afte beelden. Haar belangstelling gaat verderdan de architectuur, naar het geheel vanruimte, licht, de belofte van wat zich daarzometeen gaat afspelen als de deurenopengaan en de bezoekers, luisteraars, le-zers, kijkers binnenstromen.

In haar eigen bijdrage aan de catalogusschrijft ze dat deze tentoonstelling de kata-lysator is geweest van een verandering inhaar werk, dus ook in haar zelf. Die veran-dering manifesteert zich op drie manieren,schrijft ze. In opluchting: met het verstrij-

ken van de tijd wordt alles eenvoudiger. Inverlies: aan spontaniteit, nu ze zich doorde jaren heen steeds acuter bewust wordtvan het hele proces dat aan het maken vaneen foto voorafgaat. Maar tot slot is er deverwachting dat er „voorbij datgene watmen al gedaan heeft, altijd iets ligt wat menkan gaan doen”.

Candida Höfer is nog lang niet klaar.

Candida Höfer: Düsseldorf.T/m 9 febr. inMuseum Kunstpalast, Ehrenhof 4-5, Düssel-dorf. Inl: smkp.de