REFLECTIE OP

Geert Kinkhorst Hogeschool Utrecht 2013 geert.kinkhorst@hu.nl

REFLECTIE

• Veel studenten hebben een hekel aan reflectie en leren er weinig of niets van

• Portfolio’s docenten: reflectie niet veel beter dan bij studenten

• Reflectieve leeractiviteiten worden niet als zodanig herkend

• Beoordeling reflectie is problematisch• Geslaagde reflecties leiden tot krachtige en duurzame

leerresultaten

Praktijkobservaties

Waarom hebben studenten vaak een hekel aan reflectie ?

Resultaat is niet interessant:• op het verkeerde moment (mosterd na de maaltijd)• niet over interessante ervaringen• geen eigen vraag of doel• geen nieuw gezichtspunt dat cognitieve spanning oproept; blijven

hangen in wat je al weet• je leert er niet van: weinig of geen feedback op resultaat

Proces is moeizaam:• onduidelijkheid over activiteiten, resultaten en criteria

Vragen rond reflectie

• Kunnen studenten reflecteren ?• Hoe wordt reflectie zinvol en spannend ?• Welk niveau kun je verwachten en hoe toets je dat ?

Kunnen studenten reflecteren ?

Cognitieve ontwikkeling

• Planning en programmering van het eigen gedrag: cognitieve controle

• Probleemoplossend gedrag• Zelf geïnitieerd zoeken• Impulsremming, filtering• Cognitieve flexibiliteit: het wisselen van concept• Zelfevaluatie in relatie tot gestelde doelen en sociale normen• Evaluatie van intenties en beleving van anderen• Kiezen op grond van sociale, emotionele en rationele criteriaBron: Jolles, J., et al., Brain Lessons. A contribution to the international debate on Brain, Learning & Education. NOW, 2006.

Functies prefrontale cortex

Ontwikkeling prefrontale cortex

• Functionele ontwikkeling als controlecentrum voltooit zich in de adolescentie, ± 16-25 jaar

• rijping bij jongens later dan bij meisjes• individuele verschillen in tempo• ontwikkeling niet autonoom: omgeving van

invloed op effectiviteit en efficiëntie

Bron: Jolles, J., et al., Brain Lessons. A contribution to the international debate on Brain, Learning & Education. NOW, 2006.

Hoe wordt reflectie zinvol en spannend ?

• Helderheid over (deel)activiteiten, resultaten en criteria, uitgewerkte voorbeelden van reflectie

• Betekenisvolle ervaringen als object van reflectie• Cognitieve spanning die prikkelt tot reflectie• Dialoog: deskundige en/of uitdagende feedback• Beschikbaarheid nieuwe, geobjectiveerde perspectieven:

analysemodellen• Mogelijkheid om reflectieresultaat productief te maken: geen mosterd

na de maaltijd

Reflectie : definitie

Reflectie is het onderzoek van ervaringen naar het handelen en de onderliggende oordeelsvorming met als doelen:• beter in je vak te worden, vakexpertise te ontwikkelen

(methodiekreflectie)• je persoonlijke effectiviteit te vergroten, door

zelfkennis meer bewuste keuzes en regie (zelfreflectie)

• Ons gedrag gestuurd door aannames• Grotendeels op automatische piloot• Reflectie is overgaan op handbediening• Voorbeeld docent reageert op vraag student

Gedrag en aannames

Reageren op vraag van student:Vraag beantwoordenAndere vraag beantwoordenVraag terugspelenVraag doorspelenVraag afwijzenVraag bevragenVraag herformulerenVraag in stelling omzetten

Tacit knowledge

Reflectie en oordeelsvorming

RedenerenIntuïtiePerceptie

• Snel• Automatisch• Parallel• Moeiteloos • Associatief• Inflexibel• Emotioneel

Twee soorten oordeelsvormingPr

oces

PerceptiesIn hier en nu

Gebonden aan stimuli

Conceptuele representatiesOver verleden, heden en toekomst

Kunnen door taal worden opgeroepen

Inho

ud

Naar D.Kahnemann in http://nobelprize.org/nobel_prizes/economics/laureates/2002/kahnemann-lecture.pdf

Blinde vlekken Overgeneralisaties Rationalisaties

• Traag• Gecontroleerd• Serieel• Inspannend• Regel gestuurd• Flexibel• Neutraal

Twee soorten reflectie

Methodiekreflectie Zelfreflectie

Kennisontwikkeling: vakmanschap Persoonlijke effectiviteit: zelfsturing

Betreft grotendeels bewust handelen Betreft grotendeels onbewust handelen

Expliciete, formele kennis, handelingen en redeneringen

Impliciete ervaringskennis, automatisch gedrag en intuïtieve oordeelsvorming

Hypothesetoetsing Open zoektocht

Ervaring betekenis geven vanuit theorie

Bewustwording en onder regie brengen van gedrag

Zelfreflectie

Ervaring

Reflectie

1. Beschrijven

2. Evalueren

EpisodeFeiten | BelevingEigen aandeelDoel of vraag

3. Analyse vanuit nieuwe perspectieven

Bewustzijn

AannamesOordelenOpvattingenEmotiesNormenWaardenAlternatieven

Bijgestelde aannamesGedragsalternatieven

Werkmodel 4. GeneraliserenErvaring

FeedbackAnalysemodellen

Feedback

5. Consequenties verkennen

Reflectie vraagt:• operationalisering • een ontworpen leerproces• een dialogisch proces• cognitieve spanning• geobjectiveerde perspectieven

Boodschappenlijstje

Leeromgevingen

• Expliciete reflectiedemonstratie in theorielessen• Reflectieopdrachten koppelen aan praktijkleren• Dialogische omgevingen:

intervisie/supervisie/casuïstiekbesprekingen/reviews halverwege projecten

• Workshops over deelvaardigheden en analysemodellen• Afschaffen van open, individuele, schriftelijke

reflectieopdrachten aan het eind van een taak• Reflectie vooral gericht op uitbreiding gedragsrepertoire,

minder of niet op motieven en verantwoording

Startniveau Eindniveau

Stappen, niveaus en criteria zelfreflectie

Evaluatie Betekenis en impact onduidelijkGeen expliciete criteriaExterne attributieOngerichte vraag of doel

Betekenis en impact helderExpliciete criteriaGerichte vraag of doel

Beschrijving Onduidelijk afgebakend incident: kluwenGeen scheiding tussen feiten en beleving. Eigen aandeel onduidelijk

Duidelijk afgebakend incident. Scheiding tussen feiten en belevingEigen aandeel duidelijk

Analyse Subjectief , ongewijzigd perspectiefBeperkt tot handelingsniveauJumping to conclusions

Een of meer geobjectiveerde perspectieven: feedback, analysemodellen.Analyse van oordeelsvorming om aannames te onderzoeken en aan te passen

Generalisering Beperkt zich tot incidentele ervaringFormuleert globaal inzicht en/of voornemen

Thematiseert n.a.v. vergelijkbare situatiesFormuleert keuzes in oordeelsvorming en gedragVerkent consequenties

Aanbevolen literatuur

• Argyris C.,(1991) Teaching smart people how to learn. Harvard Business Review. http://pds8.egloos.com/pds/200805/20/87/chris_argyris_learning.pdf

• Argyris C. & D.Schön, (1974)Theory in practice: Increasing professional effectiveness. San Francisco: Jossey-Bass Publishers.

• Dijksterhuis A., (2007) Het slimme onbewuste. Amsterdam: Uitgeverij Bert Bakker• Gilovich, T., D. Griffin & D. Kahneman (Eds.), (2002) Heuristics and biases. Cambridge:

Cambridge University Press• Gladwell, M. (2005) Blink. Little Brown and Company, • Kegan, R. & L.L.Lahey. (2001)How the way we talk can change the way we work. San

Francisco: Jossey-Bass Publishers.• Kinkhorst, G.F., (2010)‘Didactische ontwerpregels voor reflectie onderwijs’.

Onderwijsinnovatie. Heerlen: Open Universiteit. http://www.educatie.onderzoek.hu.nl/~/media/sharepoint/Lectoraat%20Beroepsonderwijs/2010/artikel%20OI%20Reflectie.pdf

• Schön, D. A. (1983) The reflective practitioner: How professionals think in action. New York: Basic Books Inc.

Websites• http://nobelprize.org/nobel_prizes/economics/laureates/2002/kahneman-lecture.html• http://www.infed.org/thinkers/argyris.htm• http://www.infed.org/thinkers/et-schon.htm

Leeromgevingen

We moeten expliciete reflectiedemonstratie in

theorielessen gaan geven

Leeromgevingen

Open, individuele, schriftelijke reflectieopdrachten aan het

eind van een taak moeten we afschaffen

Leeromgevingen

Reflectieopdrachten moeten we, als dat mogelijk is, altijd koppelen

aan praktijkleren