College 6

De lange jaren ’70: Filmindustrie en censuur

Inhoud college 6

Filmproductie en censuur

Case Study: Agony (Klimov)

Andere mogelijkheden tot controle (distributie)

Bloei van het melodrama

De Russische oorlogsfilm:

Come and See (Klimov, 1985) The Ascent (Shepitko, 1976)

Elem Klimov en Olga Shepitko

Filmproductie en censuur Sinds 1934: Ministerie van Cultuur

stelde per studio vast hoeveel films er jaarlijks moesten worden geproduceerd, in welk genre over welk thema (uitvloeisel planeconomie)

Goedkeuring was vereist van verschillende instanties gedurende verschillende fases van het productieproces:

- binnen de tvorcheskoe ob”edinenie van de filmstudio (tvorcheskoe ob”edinenie = de filmploeg) en vervolgens binnen het grotere verband van de studio zelf (studiodirecteur);

- van het “Opper-Scenario-Redactie College” (Glavnaia stsenarno-redaktsionnaia kollegiia) binnen Goskino (Staatscomité voor Film)

- goedkeuring van de Afdeling Cultuur binnen het Centraal Comité van de CP

Minister van Cultuur Jekaterina Furtseva (1910-1974)

Filmproductie en censuur Bovendien: constant gevaar van

interventie door KGB, Komsomol of andere officiële instanties (bijv. Ministerie van Marine niet tevreden over uitbeelding matrozen).

Extra goedkeuring voor meest

uiteenlopende zaken: aanpassingen in het scenario, re-shoots, casting van acteurs etc.

Tenslotte finale goedkeuring na screening binnen Goskino en eventueel privé-vertoning voor hoge Partijofficials (“vertoning op de datsja”).

Belang van “goede relaties” met hoge posities binnen de Partij om films te redden.

Censuur: de praktijk van het “naar de plank verwijzen” (shelving)

Film ideologisch verdacht? → “wel gemeend advies” fouten te herstellen (knippen of opnieuw filmen van scènes)

Film ideologisch onacceptabel? → “op de plank”

Glasnost en Perestroika → geschillencommissie o.l.v. Andrej Plachov (1986).

1986-1990: “unshelving” en uitbrengen van verbannen films

Publiek voor filmtheater Udarnik in Moskou, 1963

Voorbeeld van een verbannen film: Agony (Klimov, 1975-85) Historische film over moord op

Grigori Rasputin (December 1916);

Rasputin: een soort gebedsgenezer die aan hemofilie (bloederziekte) lijdende tsarevich Aleksej kon helpen.

Oorspronkelijk bedoeld als jubileumfilm: 50 jaar Oktoberrevolutie (!) → zie ook “citaten” uit revolutiefilms jaren ’20 (Eisenstein, Pudovkin)

Verbannen naar de plank (beslissende stem van Jurij Andropov, KGB).

Reden: tsaar Nicolaas II te “menselijk” uitgebeeld? (24:00)

Grigori Rasputin (1869-1916)

Nog een controlemechanisme: distributie

Goedgekeurde films uitgebracht volgens waarderingssysteem van vier categoriën.

Categorie 1: nationale distributie in grote bioscopen (films over Burgeroorlog, WOII). Dit was de categorie van de ruimhartig gefinancierde goszakazy (“Films op bestelling van de staat”)

Distributie

Ter vergelijking categorie 4: slechts enkele filmkopieën vertoond in achterafzaaltjes.

Categorie ook bepalend voor aantal kopieën van films.

Voorbeeld: Tarkovski’s Mirror (1976): 30 kopieën; The Living and the Dead (1964): 3000 kopieën.

“Segmentering” van filmproductie In theorie bedienen van

“de” Sovjet-kijker”; in praktijk erkenning heterogeniteit van het publiek

Meer genrematige planning van filmproductie

Melodrama als volwaardig genre erkend en als zodanig opgenomen in productieplannen

Fillip Jermasj, voorzitter van Goskino (1972-1986)

Melodrama Bloei van het melodrama in

jaren ‘70

Eenzame, sterke vrouwen die toch Mr. Right vinden (een zwakkere man)

Typisch voor de “stagnatieperiode”? → privésfeer lijkt belangrijker dan de publieke ruimte (werk lijkt niet langer belangrijk)

Rolbevestigend? → professioneel succes en persoonlijk geluk lijken elkaar uit te sluiten

Moskou gelooft niet in tranen (Menshov, 1979)

De Russische oorlogsfilm Voor 1945: eenvoudige, patriottische boodschap. Partizanen (sterke vrouwen) staan centraal → volk organiseert zichzelf; 1945 – 1953: persoonlijkheidscultus Stalin, nadruk op zijn militair vernuft 1953 – Meer aandacht voor “gewone” soldaten, burgerbevolking Jaren ‘70-80: meer algemeen ethische kwesties a.h.v. oorlogsdrama (Shepitko, Klimov)

Olga Shepitko en Elem Klimov

Come and See (Klimov, 1985) Strijd van Wit-Russische partizanen, i.h.b. van 12-jarige jongen; Massavernietiging van bevolking in Wit-Rusland in beel gebracht Oorlog als permanente waanzin (geen winnaars, alleen maar verliezers); Film heeft geen verklarend kader, biedt geen troost (vgl. Ballad of a Soldier)

The Ascent (Shepitko, 1976) Oorlogsdrama,

gesitueerd in Wit-Rusland

Strijd tussen Duitse bezetter en partizanen

Gouden Beer op filmfestival Berlijn

De hoofdrolspelers

De partizanen Rybak en Sotnikov Collaborateur Portnov

Interpretaties

Overvloedige christelijke symboliek

Gedoogd door autoriteiten (wegens Russisch nationalisme?)

Film over WO II. Of toch ook niet?

Ethisch dilemma van Rybak en Sotnikov ook relevant voor (dissidente) intelligentsia in jaren ‘70?