Over het striatum,

DRD3 en repetitieve en

stereotype gedragingen

bij autisme

1 april 2015

Wouter Staal, psychiater

4/3/2015www.karakter.com 2

Disclosure belangen sprekerDeze sheet is van toepassing bij een externe presentatie op een door NVvP geaccrediteerde bijeenkomst om aan te tonen

dat er geen sprake is van belangenverstrengeling

(potentiële) belangenverstrengeling Geen

Voor bijeenkomst mogelijk relevante relaties met bedrijven

Geen

Sponsoring of onderzoeksgeld Honorarium of andere (financiële)

vergoeding Aandeelhouder Andere relatie, namelijk …

Vers van de pers! Recente onderzoeksbevindingen bij autisme spectrum stoornissen

4/3/2015www.karakter.com 3

over het striatum, DRD3 en repetitieve en stereotype gedragingen bij autisme

Br J Psychiatry. 2015 Mar 19. pii: bjp.bp.114.148973. [Epub ahead of print]

DRD3 gene and striatum in autism spectrum disorder.

Staal WG1, Langen M1, van Dijk S1, Mensen VT1, Durston S1.

4/3/2015www.karakter.com 4

Waar we het over moeten hebben

• Stereotypie en repetitieve gedragingen

• Autisme en DRD3

• Wat weten we over DRD3?

• Autisme en het striatum

• DRD3-Striatum-Stereotypie

• conclusies

4/3/2015www.karakter.com 5

Stereotypie en repetitief gedrag

Paraplu begrip!

• stereotypie (ritualistische herhaalde beweging)

• compulsief gedrag (volgens een set van regels)

• sameness (hekel aan verandering)

• rituele gedragingen (beperkte alledaagse gedragingen)

• automutilatie

4/3/2015www.karakter.com 6

Stereotypie en repetitief gedrag

4/3/2015www.karakter.com 7

repetitieve gedragingen en stereotypie

Langen M, Durston S, Kas MJ, van Engeland H, Staal WG. The neurobiology of repetitive behavior: ...and men. Neurosci Biobehav Rev. 2010

Feb 12.

Autisme en DRD3

DRD3 SNP rs167771 associatie met autisme in Nederlands en Brits en later ook Spaans

sample

4/3/2015www.karakter.com 8

de Krom M, Staal WG, Ophoff RA, Hendriks J, Buitelaar J, Franke B, de Jonge MV, Bolton

P, Collier D, Curran S, van Engeland H, van Ree JM. A common variant in DRD3 receptor

is associated with autism spectrum disorder. Biol Psychiatry. 2009 Apr 1;65(7):625-30

DRD3 3q13.3:115168458-115218885

5’

3’

rs167771 rs963468 rs2134655

9

Staal WG. Autism, DRD3 and repetitive and stereotyped behavior, an overview of the current knowledge.

Eur Neuropsychopharmacol. 2014 Sep 1 10

4/3/2015www.karakter.com 11

Wat weten we over DRD3?

• Hoge expressie in striatum

• Relatie met EPS

• Relatie met andere psychiatrische ziektebeelden

• Geassocieerd met stereotypie bij autisme!

4/3/2015www.karakter.com

Wat weten we over DRD3?

• Hoge expressie in striatum

Graff-Guerrero, A., Willeit, M., Ginovart, N., Mamo, D., Mizrahi, R., Rusjan, P.,et al. (2008). Brain region binding of the D2/3

agonist [11C]-(+)-PHNO and the D2/3 antagonist [11C]raclopride in healthy humans. Hum. Brain Mapp. 29, 400–410.

12

4/3/2015www.karakter.com

Wat weten we over DRD3?

• Relatie met EPS

-spiertrekkingen in het gezicht (rollende ogen, spiertrekkingen van de tong)

-krampachtige strekkingen van het lichaam

-spierstijfheid

-maskerachtige uitdrukking

-tremoren

13

4/3/2015www.karakter.com

Wat weten we over DRD3?

A common variant in DRD3 gene is associated with risperidone-induce d

extrapyramidal symptoms

P Gassó, S Mas, M Bernardo, S Á lvarez, E Parellada and A Lafuente

BACK TO ARTICLE

Gene SNP Minor/major Cases Control OR CI Nominal P-value

COMT rs9332377 T/G 0.11 0.16 0.6 0.2–0.8 0.0064

DAT rs2975292 G/C 0.33 0.41 0.7 0.4–0.9 0.0024

DAT rs10052016 G/A 0.25 0.19 1.4 1.0–2.8 0.0129

DAT rs2617605 G/A 0.06 0.16 0.3 0.1–0.5 0.0049

DRD3 rs167771 G/A 0.45 0.2 3.3 1.8–6.9 0.0001

Significant after Bonferroni correction P<7 10-4.

14

4/3/2015

Staal WG. Autism, DRD3 and repetitive and stereotyped behavior, an overview of the current knowledge.

Eur Neuropsychopharmacol. 2014 Sep 1

• Relatie met andere psychiatrische ziektebeelden

Wat weten we over DRD3?

15

4/3/201516

4/3/201517

Wat weten we over DRD3?

Figure 1. Mean score on Insistence on Sameness (IS current), and Social behavior on the ADI-R according to allelic variants of the rs167771 SNP of the DRS3 gene.

AA AG G G

allelic variants of rs167771 SNP

1

2

3

4

IS f

acto

r cu

rren

t

AA AG G G

allelic variants of rs167771 SNP

0

5

10

15

20

AD

I-R

So

cia

l A

lgo

rith

m s

co

re 4

-5 y

ears

__

_

Error bars represent standard error

Higher scores represent more severe behavioral deficits

Brief report: the dopamine-3-receptor gene (DRD3) is associated with specific repetitive behavior in autism spectrum disorder (ASD).

Staal WG, de Krom M, de Jonge MV. J Autism Dev Disord. 2012 May

• Geassocieerd met stereotypie bij autisme!

Autisme en het striatum

4/3/2015www.karakter.com 18

Autisme en het striatum

4/3/2015www.karakter.com 19

caudate nucleus: green and blue

putamen: turquoise and red

Autisme en het striatum

4/3/2015www.karakter.com 20

sample 1 sample 2

7,00

7,20

7,40

7,60

7,80

8,00

8,20

8,40

8,60

sample 1 sample 2

9,50

10,00

10,50

11,00

Putamen

Sample 1: p = 0.03

Sample 2: p = 0.55

Caudate nucleus

Sample 1: p = 0.008

Sample 2: p = 0.001

= control group = autism group

DRD3, Striatum, Stereotypie

4/3/2015www.karakter.com 21

DRD3

DRD3, Striatum, Stereotypie

4/3/2015www.karakter.com 22

•F= 2,582 (df= 4); p=0 ,046

•Correlatie stereotype gedragingen en nl. caudatus (R=0.278; p=0,040

(two-tailed)).

•geen lateralisatie effect

Sameness!DRD3

Conclusies

4/3/2015www.karakter.com 23

Stereotyped behavior volume caudate nl.

DRD3 gene

(rs167771Movement disorder

Hartelijk

Dank voor uw

aandacht

4/3/2015www.karakter.com 24