Nieuwe financierings-mogelijkheden voor bos

Bosdag

7 december 2011

Walter Kooy

“Zoals het middeleeuwse leven in het teken stond van de angst voor en de verering van God, zo is het moderne leven doordrenkt met de angst voor en de verering van de

economie.”

Situatieschets

• Grote groene ambities

• Veel minder overheidsgeld

• Sombere economisch vooruitzichten

• Zijn er andere financieringsmogelijkheden?

3

Presentatie

• Hoe ging dat vroeger eigenlijk?

• Waar staan we nu?

• Omgevingsperspectief komende 20 jaar

4

500 jaar geleden…

• Bos is er van zelf: landbouw of woeste grond

• Begin van de landgoederen

• Geen beleid, geen wet, geen subsidie

5

200 jaar geleden…

• Bos nog steeds vanzelf, minder woeste grond

• Veel meer landgoederen

• Geen beleid, geen wet, geen subsidie

6

100 jaar geleden…

• Bos wordt aangetast door industrie

• Als reactie ontstaat Staatsbosbeheer, Natuurmonumenten

• Lichte wetgeving, budget voor Staatsbosbeheer, beetje beleid

7

50 jaar geleden…

• Bos sterk bedreigd door industrie, woningbouw, landbouw

• 11 provinciale landschappen

• Boswet, Jachtwet, Natuurschoonwet, Natuurbeschermingswet (lichte regimes)

• Begin beheersubsidie

8

1990

• Bosbouw natuurbeheer

• Bos = natuur

• Natuur ook bedreigd door infrastructuur en emissies

• Particulieren en boeren melden zich als beheerder naast de TBO’s

9

Meer 1990

• EHS-concept: nieuwbouw van natuur

• Grootse Groen-om-de-stad plannen, mét geld

• Wetgeving wordt zwaarder: Flora- en Faunawet

• Internationale verplichtingen op stoom

• Beheersubsidie en aankoopsubsidie stijgen stevig

10

Het jaar 2000

• Aantasting natuur stabiliseert • Aantal nieuwe landgoederen • Ongekend aantal leden en donateurs NB organisaties • Natuur-boeren zijn georganiseerd, weidevogels in de

lift • Loodzwaar beleid, dikke subsidiestroom voor natuur • Loterij-industrie betaalt stevig mee • Veel gepraat, maar nauwelijks geld voor

landschapsbeleid • Het Rijk gaat overal over (de natuur is van de staat….)

11

En…

Iedereen klaagt

over te weinig subsidie

12

2010

• Aantasting natuur vooral door infra en milieucondities

• Schaalvergroting landbouw zet door

• Bloedgroepen terreinbeheerders gaan straatvechten

• Samenleving ergert zich aan natuurbeschermers

• Rijk halveert (?) budget

• Rijk zet de zaag in het omgevingsrecht

13

Gevolg

• Provincies en samenleving krijgen binnen één jaar de natuur beleidsmatig, emotioneel én financieel terug

• Noodzaak te zoeken naar andere financiering

• Noodzaak kritisch naar ambities en kosten te kijken

14

20 jaar vooruitkijken

• Overheid moet blijvend hand op de knip houden • Overheid stelt andere prioriteiten • Economie langdurig zwak • Woningbouw stagneert (exit rood voor groen?) • Oude groene achterban vergrijst • Nieuwe generatie is stadsbewoner, park-liefhebber en

leeft in social media • Cultuur, ziektes, rampen, kinderen, monumenten en

onderwijs storten zich in concurrentie op het spaargeld van de burger

15

Het devies

16

Wat nu?

• Het was toch gekomen

• Handen uit de mouwen

• Het heeft ook leuke kanten

17

Nieuwe financieringsmogelijkheden

• Niet: een andere overheid de rijkssubsidie laten betalen

• Wel: financiële arrangementen met markt en samenleving

18

Financieren betekent:

• Kijken naar kosten, opbrengsten, markt

• De kosten omlaag, opbrengsten omhoog

• Kijken naar de markt, vernieuwen van je aanbod

• En je concurrenten verslaan of fuseren

19

Kosten omlaag

• Bij de terreinbeheerders en bij de overheid

• Beheer en aanleg natuur en landschap zit in verouderde structuur, de kosten moeten omlaag (en dat gaat pijn doen)

20

Impopulaire boodschap

• 5.000 FTE in natuur en landschap

• Kosten 400 miljoen

• Budget/personeelsomvang neemt drastisch af

21

50+ organisaties

5.000 FTE? 400 miljoen?

22

Staatsbosbeheer Natuurmonumenten De12Landschappen Recreatieschappen

Drinkwaterbedrijven Gemeenten Defensie 140 AVN’s

RGV NV IJssellandschap Twickel Etc.

KNJV KNNV VNC IVN

Zoogdiervereniging Vlinderstichting Vogelbescherming Etc.

Dienst Regelingen/Agentschap.nl DLG IJssellandschap Provincies

FPG APnl Bosschap Bosgroepen AVIH Veelzijdig Boerenland

Groenfonds

Provinciale Landschapsstichtingen Landschapsbeheer Nederland

Survival of the fittest

• Darwin slaat ongenadig toe

• KRO, NCRV en AVRO gaan u al voor

• Beter samen aanpakken dan iedereen arm

• Benutten van het babyboompensioen

23

Bij wie?

24

Anders organiseren terreinbeheer

• Hebben we het over het Geldersch Landschap of het landschap van Gelderland?

• Sleutel ligt in regionaal organiseren en alle dubbel werk er uit

• Van terreinbeheerder naar zorgen dat er beheerd wordt?

• Bent u ProRail of de NS?

25

Opbrengsten

• Huidige situatie(landelijk): 1/3 ( subsidie) 1/3 (markt) en 1/3 (charitas)

• Nieuwe situatie (advies Nationaal Groenfonds): 15% subsidie, 40% charitas en 45% markt

26

Hoe?

• Band met de samenleving aanhalen

• Band met de economie versterken

27

Charitas

• “Concurrentie” van andere goede doelen verslaan vereist versterken band met de samenleving

• Terreinbeheer en actievoeren/procederen scherp scheiden

• Concurrentie natuurbeheerders onderling inruilen voor samen regiogebonden de burger benaderen (Au....!)

• Natuur is leuk en belangrijk

• Natuur is geen conservatieve geharnaste dwarsligger

28

Charitas: de babyboom

• Nog 20 jaar uitzicht op giften en legaten

• Dan wordt het stil

• Daarom: nu samen aan het werk

29

Charitas: de nieuwe generaties

• Nieuwe jonge burger verbindt zich tijdelijk, en woonplaatsgebonden

• Om de hoek, aaibaar en flitsend

• Is niet levenslang lid van het Geldersch Landschap

• Streek-identiteit benadrukken naast organisatie-identiteit

• Crowdfunding via social media i.p.v. envelop in de bus

30

Markt

• Huidige product: rust, stilte, donkerte, vogels, herten, het landschap van onze voorouders

• Barbecue, bank, bezoekerscentrum

• Op wegen en paden, niet na zonsondergang

• Vooral geen honden en crossmotoren

• Natuureducatie houdt het product op de been

• Laatste innovatie is 30 jaar oud

31

Markt

• Is dit de marktvraag van de generatie die er straks voor moet betalen?

• Zijn we aanbod-gestuurd of vraag-gestuurd?

• Innoveren we ons aanbod?

32

Pijnlijke conclusie (?)

• Als het natuurbeheer niet luistert naar de klant en niet innoveert loopt de klant weg en wordt het bedrijf gesloten

Nee?

(De mijnen zijn ook dichtgegaan. En Philips maakt geen tv’s meer)

33

11 vormen van verdienvermogen

1. Bodemproductie (hout, streekproducten) 2. Delfstoffen 3. Rood voor groen (4x) 4. Dood voor groen 5. Zorg 6. Waterwinning/-berging 7. Toerisme, sport, recreatie 8. Afval (CO2) 9. Energie 10. Natuurcompensatie 11. Leidingen en zendmasten

34

De oplossing?

• Houtteelt is geen oplossing

• Wel een waardevolle bijverdienste…

• …als je een bos beheert vanuit andere motieven

35

Combineren

• Verdienvermogen van natuur ligt in functiecombinaties, niet in bodemproductie

36

Voorbeeld 1: Natuurbegraven

37

• Eeuwigdurend grafrecht bruto € 2.500,-

• 80 grafplaatsen per hectare

• Kosten: € 500,- per grafplaats

• Opbrengst: 80 x 2.000 =

• € 160.000,- per hectare

Voorbeeld 2: Recht van uitzicht

• Contractuele afspraak/zakelijk recht

• Grondeigenaar krijgt vergoeding voor beheer (10 huizen/€1.000,-, 5 hectare/€200,- p/ha)

• Kwaliteit landschap wordt gegarandeerd

• Investering in uitzicht fiscale mogelijkheid

• Meerdere vormen (een op een, VvE, direct of via fonds etc.)

38

Voorbeeld 3: Duurzame energie

• Wind

• Biomassa

• Biovergisting

• Warmte-koudeopslag

• Zon

• Getijden

39

Voorbeeld 4: Zorglandgoed

40

• Uitbreiding zorgfunctie

• Renoveren gebouwen

• Bosbouw

• Aanleg heide-verbinding

Van 33% markt naar 40%? 50%?

• Het kan, als overheid en terreinbeheerders willen

• Terreinbeheerder moet anders opereren

• Van goede doelenorganisatie naar maatschappelijke onderneming?

• Risico dat de chari-inkomsten teruglopen

41

Wat kan de overheid doen?

• Niet uitdragen dat de markt álles oplost

• Ruimte geven voor verdienvermogen, maar inkomsten daaruit koppelen aan beheer natuur

• Vergunningprocedures versnellen

• Accent van subsidiëren naar laagrentend financieren

42

Laagrentend financieren

• Meestal effectiever dan subsidie

• Bankencrisis leidt tot hoge rente en grote terughoudendheid bij de marktbanken

• Met name voor nieuwe ontwikkelingen

• Hoe komen we aan laagrentend geld voor investeringen?

43

Van geefgeld naar investeringsgeld

• Donateurs, leden, bedrijven vragen om hun (spaar)geld te investeren in hun eigen groene omgeving

• Gebruik maken van hun fiscale faciliteiten (Natuurschoonwet)

• Al of niet risicodragend

• Aandeel Natuurmonumenten? Obligatie Loenermark?

• Natuurinvesteringsfonds Veluwe?

44

Samengevat:

Meer inkomsten uit samenleving en markt nodig en mogelijk: streefdoel 45% markt en 40% charitatief

Noodzakelijk:

• Kosten omlaag, anders organiseren (dat doet pijn…)

• Inspelen op vraag volgende generatie en innoveren aanbod

Profiel:

Bos (natuur) is leuk/goed/spannend, geen geharnaste dwarsligger!

45

www.nationaalgroenfonds.nl