1

Morfologieop andereplaneten

(vooralMars)

Dr. Maarten KleinhansUniversiteit Utrecht

Fac. GeowetenschappenDept. Fysische Geografiewww.geo.uu.nl/fg/mkleinhans

Dit college:

1. Foto-album van het Zonnestelsel2. Vergelijking met aardse landvormen3. Sporen van water op Mars

Onthouden (tentamen…):

1. Soorten planeten en manen2. Wat zijn inslagkraters3. Landvormen op Mars die wijzen op water (vloeistof)

De Zon

Diameter: 1.390.000 km

Temperatuur: 5500 C

15.600.000 C

http://photojournal.jpl.nasa.gov/

Aardse planeten/ Gasplaneten / reuzenplaneten rotsplaneten

Soorten planeten/manen

• Rotsplaneten (Aardse planeten)– Aarde, Mars, de Maan, Io, etc.

• Gasplaneten (Reuzenplaneten)– Jupiter, Saturnus, Uranus, Neptunus

• IJsplaneten– Pluto? Europa, Triton, Titan?

2

Mercurius en Venusrotsplaneten

Aarde en Mars rotsplaneten

De Maan(blauw is titanium)rotsmaan

Io:vulkanisme!rotsmaan van Jupiter

Titanatmosfeer!ijsmaan vanSaturnus

Europa:- gladder dan biljartbal- ijsmaan- oceaan onder ijs(zoektocht naar leven)

3

Europa Triton:ijsmaan van

Neptunus

Planeten rond andere sterren?

• Veel gasreuzen en stofschijven gevonden– Resolutie van telescopen

Vers van de pers: Gliese 581g• 3.1 M Earth

• 0.146 AU

• 36.6 days

• 228 K

• coupled rotation

• not confirmed!

Vorming van planeten

• Hete schijf van stof en gas en blokken

• Temperatuur neemt af van de Zon vandaan

• Zonnewind blaast lichte delen naar buiten

Gevolg:

• Rotsachtige planeten dicht bij Zon

• Gasreuzen en ijsmanen verder weg

4

Het gruis dat over bleef: planetoïden en kometen

Halley

PlanetoïdenVergelijkende morfologie op Aarde

en Mars• Continenten?

• Vulkanen

• Klimaat

• Inslagkraters

• Sporen van water!?

5

windduinen

Gullies

Water?? Droge puinstroom? (NASA 2006)

inslagkraters!

6

Impact craters

Kwam het eerste leven uit de ruimte?

7

Slinger je eigen rotsen op de Aarde: http://janus.astro.umd.edu/astro/impact/

Megapluimtectoniek

Olympus Mons

8

Huidige klimaat van Mars

• koud,

maar vooral• zeer droog!

9

BlueberriesGoethiet ->Hematiet(rode kleur van Mars)

Water op de polen

Sporen vangletsjers??

10

VorstpolygonenVorstpolygonen

Afwateringsnetwerk, stroomgebiedAfwateringsnetwerk, stroomgebied

Megavloeddalen

• rivier-achtig• enorme geulen• maar geen delta’s• niet vlechtend• of meanderend

• korte tijd actief?• catastrofaleuitstroom…

Stroming

•richting uit vormeilanden

•water kan dit

•sommige lava ook(komatïet)

Example: the R. Allier, FranceExample: the R. Allier, France

channelchannel

barsbars

bedformsbedforms

11

Pothole!

debietm3/s

Delta

•Opvulling van kratermeer

•Eerstemeanderende rivierop Mars!

•Meerderegeneraties?

Irwin et al. 2005 fig. 13Irwin et al. 2005 fig. 18Interpretation agrees with our experiments:rising base level, perhaps waves

12

3 meterAlluvial fan (in leaky cauldron)

Moore & Howard 2005 JGR

Gilbert delta in kratermeer

Eurotank (Utrecht): Erin Kraal, Maurits van Dijk, George Postma and me maximum duur:lobben zouden nietnietnietnietbewaard zijn geblevenin tweede overstromingStijgendewaterspiegel

en uitslijtende geulveroorzaakt lobben

13

TINY BIT OF 21 Feb 2008Erin Kraal, Maurits van Dijk, George Postma & Maarten KleinhansHRSC

HRSC

Begin van stromenen geulen

• alcoven…• grondwateruitstroming?

14

Op het strand van Teignmouth (UK) Twee minuten later

Wouter Poos (uitgebreide BSc scriptie)

Samengevat: aanwijzingen voor water• Water op de polen

• Eskers en vorstpolygonen

• Afwateringsnetwerken

• Geulen, rivieren

• Grondwater sapping valleien

• Ribbelstratificatie

• Delta’s en fans

• Mineralen die in water gevormd zijn

Wat gebeurde er nou echt op Mars?

1. Inslagkraters <3.5 Ga, sterke afname

2. Gigavulkanisme <3.5 Ga, later pulsen

3. Stromend water 4-3.5 Ga• maar niet zoveel dat kraters werden weggeschuurd

• later pulsen door vulkanisme

• en pulsen door ijstijden

4.5 3.5 2.5 1.5 0.5 0 time (Ga)

actie(relatief)

inslagenvulkanismewater/ijsleven??

+??

15

Grondwater… waar is het nu? Mega-regolith Klimaatverandering

•Snowball, hothouse•Kwartair (2.4 miljoen jaar):

•~22 Sterke fluctuaties!•Meerdere mass-extinctions

KT

PT

neerslag

temperatuur

Jij!!?

• 3e jaars vak Planetary Science Introduction

• Bachelorscriptie? Advanced course?

• afstuderen (geologie, morfologie/processen, geofysica)

• experimenten, 3D/spectral remote sensing, modellen!

stelling:

• Beste planeetwetenschapper is specialist op Aarde

Can we really twist a real lion’s tail?(with just one tool?)

reality

conceptual model,description

numericalmodel

experiment