Morfologie Dit college: Onthouden (tentamen…) · 2011. 1. 21. · Dit college: 1. Foto-album van...

15
1 Morfologie op andere planeten (vooral Mars) Dr. Maarten Kleinhans Universiteit Utrecht Fac. Geowetenschappen Dept. Fysische Geografie www.geo.uu.nl/fg/mkleinhans Dit college: 1. Foto-album van het Zonnestelsel 2. Vergelijking met aardse landvormen 3. Sporen van water op Mars Onthouden (tentamen…): 1. Soorten planeten en manen 2. Wat zijn inslagkraters 3. Landvormen op Mars die wijzen op water (vloeistof) De Zon Diameter: 1.390.000 km Temperatuur: 5500 C 15.600.000 C http://photojournal.jpl.nasa.gov/ Aardse planeten/ Gasplaneten / reuzenplaneten rotsplaneten Soorten planeten/manen Rotsplaneten (Aardse planeten) – Aarde, Mars, de Maan, Io, etc. Gasplaneten (Reuzenplaneten) – Jupiter, Saturnus, Uranus, Neptunus • IJsplaneten – Pluto? Europa, Triton, Titan?

Transcript of Morfologie Dit college: Onthouden (tentamen…) · 2011. 1. 21. · Dit college: 1. Foto-album van...

Page 1: Morfologie Dit college: Onthouden (tentamen…) · 2011. 1. 21. · Dit college: 1. Foto-album van het Zonnestelsel 2. Vergelijking met aardse landvormen 3. ... TINY BIT OF HRSC ...

1

Morfologieop andereplaneten

(vooralMars)

Dr. Maarten KleinhansUniversiteit Utrecht

Fac. GeowetenschappenDept. Fysische Geografiewww.geo.uu.nl/fg/mkleinhans

Dit college:

1. Foto-album van het Zonnestelsel2. Vergelijking met aardse landvormen3. Sporen van water op Mars

Onthouden (tentamen…):

1. Soorten planeten en manen2. Wat zijn inslagkraters3. Landvormen op Mars die wijzen op water (vloeistof)

De Zon

Diameter: 1.390.000 km

Temperatuur: 5500 C

15.600.000 C

http://photojournal.jpl.nasa.gov/

Aardse planeten/ Gasplaneten / reuzenplaneten rotsplaneten

Soorten planeten/manen

• Rotsplaneten (Aardse planeten)– Aarde, Mars, de Maan, Io, etc.

• Gasplaneten (Reuzenplaneten)– Jupiter, Saturnus, Uranus, Neptunus

• IJsplaneten– Pluto? Europa, Triton, Titan?

Page 2: Morfologie Dit college: Onthouden (tentamen…) · 2011. 1. 21. · Dit college: 1. Foto-album van het Zonnestelsel 2. Vergelijking met aardse landvormen 3. ... TINY BIT OF HRSC ...

2

Mercurius en Venusrotsplaneten

Aarde en Mars rotsplaneten

De Maan(blauw is titanium)rotsmaan

Io:vulkanisme!rotsmaan van Jupiter

Titanatmosfeer!ijsmaan vanSaturnus

Europa:- gladder dan biljartbal- ijsmaan- oceaan onder ijs(zoektocht naar leven)

Page 3: Morfologie Dit college: Onthouden (tentamen…) · 2011. 1. 21. · Dit college: 1. Foto-album van het Zonnestelsel 2. Vergelijking met aardse landvormen 3. ... TINY BIT OF HRSC ...

3

Europa Triton:ijsmaan van

Neptunus

Planeten rond andere sterren?

• Veel gasreuzen en stofschijven gevonden– Resolutie van telescopen

Vers van de pers: Gliese 581g• 3.1 M Earth

• 0.146 AU

• 36.6 days

• 228 K

• coupled rotation

• not confirmed!

Vorming van planeten

• Hete schijf van stof en gas en blokken

• Temperatuur neemt af van de Zon vandaan

• Zonnewind blaast lichte delen naar buiten

Gevolg:

• Rotsachtige planeten dicht bij Zon

• Gasreuzen en ijsmanen verder weg

Page 4: Morfologie Dit college: Onthouden (tentamen…) · 2011. 1. 21. · Dit college: 1. Foto-album van het Zonnestelsel 2. Vergelijking met aardse landvormen 3. ... TINY BIT OF HRSC ...

4

Het gruis dat over bleef: planetoïden en kometen

Halley

PlanetoïdenVergelijkende morfologie op Aarde

en Mars• Continenten?

• Vulkanen

• Klimaat

• Inslagkraters

• Sporen van water!?

Page 5: Morfologie Dit college: Onthouden (tentamen…) · 2011. 1. 21. · Dit college: 1. Foto-album van het Zonnestelsel 2. Vergelijking met aardse landvormen 3. ... TINY BIT OF HRSC ...

5

windduinen

Gullies

Water?? Droge puinstroom? (NASA 2006)

inslagkraters!

Page 6: Morfologie Dit college: Onthouden (tentamen…) · 2011. 1. 21. · Dit college: 1. Foto-album van het Zonnestelsel 2. Vergelijking met aardse landvormen 3. ... TINY BIT OF HRSC ...

6

Impact craters

Kwam het eerste leven uit de ruimte?

Page 7: Morfologie Dit college: Onthouden (tentamen…) · 2011. 1. 21. · Dit college: 1. Foto-album van het Zonnestelsel 2. Vergelijking met aardse landvormen 3. ... TINY BIT OF HRSC ...

7

Slinger je eigen rotsen op de Aarde: http://janus.astro.umd.edu/astro/impact/

Megapluimtectoniek

Olympus Mons

Page 8: Morfologie Dit college: Onthouden (tentamen…) · 2011. 1. 21. · Dit college: 1. Foto-album van het Zonnestelsel 2. Vergelijking met aardse landvormen 3. ... TINY BIT OF HRSC ...

8

Huidige klimaat van Mars

• koud,

maar vooral• zeer droog!

Page 9: Morfologie Dit college: Onthouden (tentamen…) · 2011. 1. 21. · Dit college: 1. Foto-album van het Zonnestelsel 2. Vergelijking met aardse landvormen 3. ... TINY BIT OF HRSC ...

9

BlueberriesGoethiet ->Hematiet(rode kleur van Mars)

Water op de polen

Sporen vangletsjers??

Page 10: Morfologie Dit college: Onthouden (tentamen…) · 2011. 1. 21. · Dit college: 1. Foto-album van het Zonnestelsel 2. Vergelijking met aardse landvormen 3. ... TINY BIT OF HRSC ...

10

VorstpolygonenVorstpolygonen

Afwateringsnetwerk, stroomgebiedAfwateringsnetwerk, stroomgebied

Megavloeddalen

• rivier-achtig• enorme geulen• maar geen delta’s• niet vlechtend• of meanderend

• korte tijd actief?• catastrofaleuitstroom…

Stroming

•richting uit vormeilanden

•water kan dit

•sommige lava ook(komatïet)

Example: the R. Allier, FranceExample: the R. Allier, France

channelchannel

barsbars

bedformsbedforms

Page 11: Morfologie Dit college: Onthouden (tentamen…) · 2011. 1. 21. · Dit college: 1. Foto-album van het Zonnestelsel 2. Vergelijking met aardse landvormen 3. ... TINY BIT OF HRSC ...

11

Pothole!

debietm3/s

Delta

•Opvulling van kratermeer

•Eerstemeanderende rivierop Mars!

•Meerderegeneraties?

Irwin et al. 2005 fig. 13Irwin et al. 2005 fig. 18Interpretation agrees with our experiments:rising base level, perhaps waves

Page 12: Morfologie Dit college: Onthouden (tentamen…) · 2011. 1. 21. · Dit college: 1. Foto-album van het Zonnestelsel 2. Vergelijking met aardse landvormen 3. ... TINY BIT OF HRSC ...

12

3 meterAlluvial fan (in leaky cauldron)

Moore & Howard 2005 JGR

Gilbert delta in kratermeer

Eurotank (Utrecht): Erin Kraal, Maurits van Dijk, George Postma and me maximum duur:lobben zouden nietnietnietnietbewaard zijn geblevenin tweede overstromingStijgendewaterspiegel

en uitslijtende geulveroorzaakt lobben

Page 13: Morfologie Dit college: Onthouden (tentamen…) · 2011. 1. 21. · Dit college: 1. Foto-album van het Zonnestelsel 2. Vergelijking met aardse landvormen 3. ... TINY BIT OF HRSC ...

13

TINY BIT OF 21 Feb 2008Erin Kraal, Maurits van Dijk, George Postma & Maarten KleinhansHRSC

HRSC

Begin van stromenen geulen

• alcoven…• grondwateruitstroming?

Page 14: Morfologie Dit college: Onthouden (tentamen…) · 2011. 1. 21. · Dit college: 1. Foto-album van het Zonnestelsel 2. Vergelijking met aardse landvormen 3. ... TINY BIT OF HRSC ...

14

Op het strand van Teignmouth (UK) Twee minuten later

Wouter Poos (uitgebreide BSc scriptie)

Samengevat: aanwijzingen voor water• Water op de polen

• Eskers en vorstpolygonen

• Afwateringsnetwerken

• Geulen, rivieren

• Grondwater sapping valleien

• Ribbelstratificatie

• Delta’s en fans

• Mineralen die in water gevormd zijn

Wat gebeurde er nou echt op Mars?

1. Inslagkraters <3.5 Ga, sterke afname

2. Gigavulkanisme <3.5 Ga, later pulsen

3. Stromend water 4-3.5 Ga• maar niet zoveel dat kraters werden weggeschuurd

• later pulsen door vulkanisme

• en pulsen door ijstijden

4.5 3.5 2.5 1.5 0.5 0 time (Ga)

actie(relatief)

inslagenvulkanismewater/ijsleven??

+??

Page 15: Morfologie Dit college: Onthouden (tentamen…) · 2011. 1. 21. · Dit college: 1. Foto-album van het Zonnestelsel 2. Vergelijking met aardse landvormen 3. ... TINY BIT OF HRSC ...

15

Grondwater… waar is het nu? Mega-regolith Klimaatverandering

•Snowball, hothouse•Kwartair (2.4 miljoen jaar):

•~22 Sterke fluctuaties!•Meerdere mass-extinctions

KT

PT

neerslag

temperatuur

Jij!!?

• 3e jaars vak Planetary Science Introduction

• Bachelorscriptie? Advanced course?

• afstuderen (geologie, morfologie/processen, geofysica)

• experimenten, 3D/spectral remote sensing, modellen!

stelling:

• Beste planeetwetenschapper is specialist op Aarde

Can we really twist a real lion’s tail?(with just one tool?)

reality

conceptual model,description

numericalmodel

experiment