SOVON Landelijke dag – 30 november 2013

Lepelaars op trekeen vergelijking tussen Europa- en Afrika-gangers

Tamar Lok

Groei en verspreiding lepelaarpopulatie

Sinds 1982 worden er in Nederland jonge lepelaars gekleurringd

>100,000 aflezingen binnen en buiten Nederland

Overleving

Leeftijd eerste broedpoging

Verspreiding

Levenscyclus van lepelaars

Levenscyclus van lepelaars

Na 3 jaar puberen...

Levenscyclus van lepelaars

Promotie-onderzoeksvragen

1. Is trekafstand gerelateerd aan voortplantingssucces? Hypothese: Afrika-gangers komen later aan,

of in slechtere conditie, wat kan leiden tot verlaagd voortplantingssucces

2. Is trekafstand gerelateerd aan overleving, en in welke seizoenen? Hypothese: Afrika-gangers hebben hogere

sterfte tijdens de trek, maar lagere sterfte in de winter

Wat zijn de “demografische” kosten en baten van trek?

Banc d’Arguin(Mauritania)

Senegal river estuary (Senegal)

Morbihan(France)

Huelva(Spain)

Winter waarnemingen

Winter plaatstrouwMethode

Winter plaatstrouw

Lok et al. (2011) Animal Behaviour

France

Iberia

Mauritania

& Senegal

Volwassen vogels zijn zeer plaatstrouw aan hun overwinteringsgebied en dus consistent in hun trekafstand

Resultaten

(1) Is trekafstand gerelateerd aan voortplantingssucces?

• Verschillen Europa- en Afrika-gangers in:

timing van broeden

broedsucces

conditie van de jongen die ze grootbrengen

• Is timing van broeden gerelateerd aan broedsucces?

Studiepopulatie: Schiermonnikoog

Markeren van nesten

Observaties vanuit eenverplaatsbaar hutje

Welke ouders horen bij welke nesten?Methode

G[GT]/ G[GT],

overwintert in de

Banc d’Arguin

Timing van broeden

Meten van de kopsnavel-lengte om leeftijd te bepalen

Dagelijkse observaties omuitkomstdatum te bepalen

Methode

Broedsucces en conditie van kuikens

Kuikens krijgen een tijdelijk labeltje als zenog in hun eigen nest zitten. Zo weten we tijdens het kleurringen welk kuiken uit welknest kwam.

Tijdens het kleurringen wordtverschillende lichaamsmaten en gewicht gemeten om conditiete bepalen

Methode

Timing van broeden

Afrika-gangers broeden gemiddeld later dan Europa-gangers.

Dit verschil is vooral duidelijk onder oudere vogels.

Europa-gangers

Afrika-gangers

Resultaten

Broedsucces en kuikenconditie

• Latere broeders brachten minder jongen groot

• Laat-geboren jongen hadden een slechtere conditie.

• Geen directe relatie tussen trekafstand en broedsucces.

Resultaten

(2) Is trekafstand gerelateerd aan overleving, en in welke seizoenen?

BROEDGEBIED

Maart - September

OVERWINTERINGSGEBIED

November - Januari

VOORJAARS-

MIGRATIE

Februari

NAJAARS-

MIGRATIE

Oktober

Bepalen van seizoensoverlevingMethode

BROEDGEBIED

Maart - September

Bepalen van seizoensoverleving

OVERWINTERINGSGEBIED

November - Januari

VOORJAARS-

MIGRATIE

Februari

NAJAARS-

MIGRATIE

Oktober

Ringen aflezen

begin broedseizoen

Ringen aflezen

einde broedseizoen

Methode

Φ BROEDEN

Maart - September

Overleving (Φ) per seizoen

OVERWINTERINGSGEBIED

November - Januari

VOORJAARS-

MIGRATIE

Februari

NAJAARS-

MIGRATIE

Oktober

Ringen aflezen

begin broedseizoen

Ringen aflezen

einde broedseizoen

Methode

Φ BROEDEN

Maart - September

Overleving (Φ) per seizoen

OVERWINTERINGSGEBIED

November - Januari

VOORJAARS-

MIGRATIE

Februari

NAJAARS-

MIGRATIE

Oktober

Ringen aflezen

begin broedseizoen

Ringen aflezen

einde broedseizoen

Ringen aflezen

begin winter

Methode

Φ BROEDEN

Maart - September

Overleving (Φ) per seizoen

OVERWINTERINGSGEBIED

November - Januari

VOORJAARS-

MIGRATIE

Februari

Φ MIGRATIE

Oktober

Ringen aflezen

begin broedseizoen

Ringen aflezen

einde broedseizoen

Ringen aflezen

begin winter

Methode

Φ BROEDEN

Maart - September

Overleving (Φ) per seizoen

OVERWINTERINGSGEBIED

November - Januari

VOORJAARS-

MIGRATIE

Februari

Φ MIGRATIE

Oktober

Ringen aflezen

begin broedseizoen

Ringen aflezen

einde broedseizoen

Ringen aflezen

begin winter

Ringen aflezen

einde winter

Methode

Φ BROEDEN

Maart - September

Overleving (Φ) per seizoen

Φ WINTER

November - Januari

VOORJAARS-

MIGRATIE

Februari

Φ MIGRATIE

Oktober

Ringen aflezen

begin broedseizoen

Ringen aflezen

einde broedseizoen

Ringen aflezen

begin winter

Ringen aflezen

einde winter

Methode

Φ BROEDEN

Maart - September

Overleving (Φ) per seizoen

Φ WINTER

November - Januari

Φ MIGRATIE

Februari

Φ MIGRATIE

Oktober

Ringen aflezen

begin broedseizoen

Ringen aflezen

einde broedseizoen

Ringen aflezen

begin winter

Ringen aflezen

einde winter

Methode

Trekafstand en (seizoens)overlevingResultaten

Europa-gangers Afrika-gangers

Broedseizoen 0.99 0.99

Najaarstrek 0.99 0.99

Winter 1.00 1.00

Voorjaarstrek 0.97 0.79

Jaarlijkse overleving:

0.95 0.77

• Sterfte is inderdaad hoger tijdens de langere trek van

Afrika-gangers, maar wel alleen in het voorjaar

• Deze hogere sterfte wordt niet gecompenseerd

door lagere sterfte in de winter

x

x

x

=

x

x

x

=

Conclusies

Het verschil in overleving wordt voornamelijk bepaald door de veel hogere sterfte van Afrika-gangers tijdens de voorjaarstrek

Afrika-gangers doen het slechter dan Europa-gangers: ze hebben lager broedsucces, maar vooral lagere overleving

Trek is zeer kostbaar voor lepelaars!

Discussie

Waarom hebben de Afrika-gangers alleen verhoogde sterfte tijdens de voorjaarstrek, en niet in het najaar?

o Passaatwind langs de kust van de Sahara waait van noord naar zuid: wind mee in het najaar, maar tegen in het voorjaar

o Condities in de West-Afrikaanse overwinteringsgebieden zijn mogelijk suboptimaal, waardoor de lepelaars in slechte conditie aan de voorjaarstrek beginnen

Discussie

Waarom gaan er nog steeds lepelaars naar West-Afrika?

Geboortejaar

Keuze

overw

inte

ringsgebie

d

Lok et al. (2013) American Naturalist

• Vroeger overwinterden de meeste lepelaars in West-Afrika maar steeds meer lepelaars kiezen nu voor Europa

• Waarschijnlijk was het vroeger beter toeven in West-Afrika, of slechter in Europa

Bedankt!

• Mijn begeleiders: Otto Overdijk, Theunis Piersma en Joost Tinbergen

• Harry Horn voor het opzetten van het

kleurringproject in de jaren ’80• Alle vrijwilligers voor het ringen en

aflezen

• Jullie voor het luisteren!

Vragen?

Higher survival in Europe; decreasing survival in all wintering regions. Probability to winter in Europe has increased over time.

Site-specific survival and winter site choice

Lok

et a

l. (2

01

3)

Am

eri

can

Nat

ura

list

Zenderen van adulte lepelaars

• 28 gram GPS-satellietzender die per 24 uur

4-6 GPS posities opslaat

• 7 adulte lepelaars gezenderd in 2008-2010

Eckard BootOtto Overdijk

Otto (2008)4891 km in 84 dagen

Overwinteraars in West Afrika - Najaarsmigratie

7 sep

30 nov

Sine Saloum (Senegal)

Otto (2008)4891 km in 84 dagen

Rogier (2008) 4463 km in 56 dagen

Overwinteraars in West Afrika - Najaarsmigratie

Eckard (2009) 4569 km in 73 dagen

7 sep

30 nov

10 sep

5 nov 7 dec

26 sep

Zomer 2009

Overwinteraars in West Afrika: Otto…

Sine Saloum

Senegal

rivier

†

Voorjaar 2010

5 apr

4 apr

4 apr

Na 243 km vliegen gestorven

bij de Senegal rivier

10 mrt

21 mrt

Overwinteraars in West Afrika: Rogier…

Banc d’Arguin

†

Na 368 km vliegen

gestorven aan de

kust van de

Westelijke Sahara

Zomer 2009 Voorjaar 2010

18 mei

15 mei

15-28

mei

28-31

mei

31 mei

17 mrt

23 mrt

Overwinteraars in West Afrika: Eckard…

Eckard’s laatste signaal werd

ontvangen op 26 maart 2011…

Zomer 2010 Winter 2010-2011

?

Najaar 2009 2187 km in 27 dagen

Lepelaar Theunis – 2 jaar gegevens!

29 sep

26 okt

Ria formosa, Portugal

Najaar 2009 2187 km in 27 dagen

Voorjaar 2010 2182 km in 27 dagen

Lepelaar Theunis – 2 jaar gegevens!

29 sep

26 okt

20 apr

23 mrt

Najaar 2010 2175 km in 23 dagen

Voorjaar 2011 2257 km in 25 dagen

Lepelaar Theunis – 2 jaar gegevens!

24 sep

19 okt

20 apr

25 mrt

Lepelaar BB31

Najaar 20102287 km in 11 dagen

R. Garcia

4 sep

15

sep

BB31 in Cadiz

Lepelaar BB31

Najaar 20102287 km in 11 dagen

Voorjaar 20112227 km in 18 dagen

4 sep

15 sep

27 mrt

9 mrt

Lok et al. 2011 (Animal Behaviour)

Van waarneming naar

verspreiding en plaatstrouw

Lok et al. 2011 (Animal Behaviour)

Van waarneming naar

verspreiding en plaatstrouw

Is West Afrika de beste plek?

NEE!