Kinderen en rouw

Olanda Momcilovic & Ingrid KroezenNIP - CINS

03-02-2014

Na een schokkende gebeurtenis doet zich bij de persoon allereerst een gevoel van verbijstering, schrik en ongeloof voor

Sommige kinderen blijven uiterst kalm en kunnen rustig vertellen wat is gebeurd,

anderen klappen dicht, huilen, lachen of doen gewoon alsof er niets aan de hand

is

De 4 rouwtaken voor kinderen

1 Beseffen dat iemand echt dood is

• 3-5 jaar Ze ervaren dood als scheiding, iets omkeerbaar,

tijdelijk Richten zich op primaire steunfiguren om hun

gevoelens van angst te verminderen - scheidingsangst

Plassen in bed, duimzuigen, stil, teruggetrokken, extreem lastig,

Slaapwandelen, praten in slaap, nachtmerries

1 Beseffen dat iemand echt dood is

• 6-10 jaarBaseren ze zich minder op reacties van ouders en

begrijpen beter wat er aan de hand isJuist heel kwetsbaar – bezitten nog niet altijd de

vaardigheden om hiermee om te gaanLevendige fantasie – zoeken een oorzaak – vaak bij

zich zelf – schuldgevoelensGedragsproblemen, slecht slapen, buikpijnRegressie …

1 Beseffen dat iemand echt dood is

Eerlijke en concrete informatie geven over het gebeurde Betrek het kind bij alle aspecten van het afscheid nemen en geef hierover duidelijke uitleg

• Hij is net zo koud als deze water • Slaapt hij? • Beweegt zijn voet wel of niet?• Gaat papa naar zijn werk in de hemel?

2 Omgaan met gevoelens• Kinderen reageren op een manier die eigen is aan

henzelf, hun leeftijd en mogelijkheden • Intens verdriet, woede, schuldgevoel, jaloezie• Een groot verlangen naar de aanwezigheid van de

overledene• Hoe jonger het kind, hoe meer begeleiding nodig, zowel

affectief als cognitief, bij de verwerking van ervaringen• Durf te praten, blijf vragen beantwoorden

3 Verder leven met het gemis

• Volwassenen denken vaak dat het voor kinderen beter is om niet meer aan het gebeurde de denken of over praten

• Het is juist belangrijk wel over te praten!• Wie brengt me naar paardrijden? • Met wie moet ik voetbal kijken? • Gaat mijn vader me nu knuffelen? • Mag je wel lachen?

4 De overleden persoon emotioneel een plek geven

• De meeste kinderen lukt het wonderbaarlijk goed om het verlies te verwerken

• De veerkracht van kinderen is soms verrassend groot

• Maar tegelijkertijd zijn er ook veel kinderen die er moeite mee hebben

Eigen manier• Wet van de duale gevoelens’ (bescherming tegen

‘verdrinkingsgevoel’) • Uitstel van verwerking• Heftige gevoelens, explosief• Fantasie • Regressie• Kinderen beschermen anderen• Kinderen willen graag voor andere zorgen• Kinderen willen niet zo bijzonder zijn• Kinderen willen graag iets doen Honderdmaal (leren door herhalen)• A-specifieke klachten (psychosomatische klachten en

concentratiestoornissen)• Uitleven van actie en spel (instrument voor communicatie)• Schuldgevoelens

Wat is nog normale rouw ?• Ontkenning (alsof het verlies hen niet raakt)• Uitstellen (probleemgedrag vertonen als de

thuissituatie veilig genoeg is)• Regressie (weer bedplassen, jengelen,

afhankelijk gedrag)• Aangepast gedrag vs oppositioneel gedrag• Concentratievermindering• Er wordt gewerkt aan de vier taken

Normale rouw versus gecompliceerde rouw

Normale rouw Gecompliceerde rouw

Gevoelens Verdriet Verscheurend verlangen

Gedachtes Positiever over leven en toekomst

Negatief over leven en toekomst

Gedrag Gerichtheid op verleden en toekomst (aanpassing)

Gerichtheid op verleden en op verlies (zoekgedrag, overledene in stand willen houden)

Herinneringen Troostend Pijnlijk, worden onderdrukt

Controle De persoon heeft controle over de pijn

De pijn heeft controle over de persoon

Wanneer gecompliceerde rouw ?

• Het werken aan de 4 taken vlot niet• Als de symptomen langer duren dan

verwacht • Als de symptomen het functioneren

belemmeren• Schuldgevoelens• Eenzaamheid

Risicofactoren gecompliceerde rouw

• Traumatisch verlies• Onverwacht verlies• Geen afscheid kunnen nemen• Schuldgevoelens• Aard van de relatie (het vaak gepeste

klasgenootje, geheimgehouden halfbroer/-zus, ouder met wie veel ruzie was)

• Weinig sociale steun• Te veel of te weinig erkenning

Protectieve factoren verliesverwerking

• Hoog IQ (kan echter ook voor veel piekeren zorgen)• Makkelijk temperament• Positief zelfbeeld (kind en ouder)• Veilige gehechtheid• Gezin heeft gelijksoortige problemen eerder goed

opgelost• Gezin accepteert hulp• Ouder kan rolmodel zijn in het omgaan met verlies• Gezin heeft een goed sociaal netwerk• Gezin heeft weinig andere problemen

School• De plek waar niets is veranderd• Een toevluchtsoord voor de rouwtaken• Houvast aan de continuïteit

Adviezen voor school

• Biedt structuur en continuiteit• Toon begrip en aandacht• Accepteer en deel gevoelens• Uitleg geven over gevoelens• Herinneringsboek maken• Maar ook: het lesprogramma moet af ?

Begeleiding• Spel• Tekeningen• (voor-) lezen • Dagboek schrijven, gedichten• Brief schrijven• Muziek maken / luisteren• Sporten

Voordelen van het (voor-)lezen

• Mogelijkheid voor identificatie• Verrijken van de copingsstrategien• Projectie van eigen gevoelens• Ontladen van spanning• Inzicht in de eigen problemen• Meeleven met de hoofdpersoon• Woorden aangereikt krijgen voor

gevoelens

Tips voor ouders

Ouders kunnen het rouwproces faciliteren door:• Te praten over de overledene dierbare• Kind (actief) betrekken bij herinneringsactiviteiten• Kind voorwerpen geven die doen herinneren aan de

overledene• Alert te blijven op gevoelens bij het kind• Kind helpen bij het uiten van zijn / haar gevoelens (boos,

bang, bedroefd, blij)• Met respect over de overledene dierbare te praten• De band tussen overleden dierbare en kind respecteren

Tips voor ouders (2)

Kinderen kunnen de band met de overledene behouden door:

• De overledene te lokaliseren (bijv. in de hemel, als vlinder, als ster)

• Het komt veel voor dat kinderen de nabijheid van de overledene ervaren

• Herinneringen hebben aan de overledene en interactie met hem / haar

• Een voorwerp hebben / bewaren van de overledene

Afgeronde rouw

Het kind ervaart nog steeds, bij vlagen, intens verdriet maar er is

ruimte voor andere relaties en het kind heeft doorgaans plezier in het

leven

Afgeronde rouw• Het kind heeft het gevoel dat het weer mag

genieten• Het kind heeft een nieuw evenwicht

gevonden.• De rouw wordt bij elke nieuwe levensfase

geactiveerd: geboorte broertje / zusje, overgang naar voortgezet onderwijs, eerste relatie, zelf ouder worden etc..

Wanneer professionele hulp bieden?

• Als kinderen hun gevoelens niet uiten• Teruggetrokken gedrag• Prikkelbaar en opvliegend• Dalende schoolprestaties• Concentratieproblemen• Slaap- en eetproblemen• Sociale problemen

Goed om te weten• De signalen die kinderen uitzenden worden

niet altijd als rouwverwerking geinterpreteerd• Kinderen kunnen pas rouwen als hun ouders

het ook doen• Volwassenen kunnen schrikken van de manier

waarop kinderen rouwen, het gaat op en af, de ouders denken dan dat de kinderen kennelijk niets in de gaten hebben

Dank jullie wel

• Eva Alisic: Kinderen ondersteunen na trauma• Slachtofferhulp: Kinderen helpen na een

schokkende gebeurtenis

• http://www.stichtingjongehelden.nl• http://www.achterderegenboog.nl/• http://www.rouwhulp.nl/

• Joke Barends, Kinder- en Jeugd psychiater Punt Prouwverwerking bij kinderen en diverse behandelmogelijkheden

• Alette Abraham, GZ psycholoog Punt Pgroepspsychotherapie bij kinderen in de leeftijd van 9 – 12 jaar

• Marja Rexwinkel, Kinderpsychotherapeut bij het IMH (Infant Mental Health centrum)rouwverwerking bij hele jonge kinderen

• Antoinette Berkelbach van de Sprenkel Goudswaard, GZ psycholoog OLVGbegeleiding in het ziekenhuis bij acute rouw