Post on 29-Aug-2020
# 14211
# 14564
# 09528
# 00658
# 01794
# 14117
# 00652
# 14999
# 14550
# 00567
# 14560
# 14215
# 17743
NCWT JAARVERSLAG 2009
NCWT jaarverslag 2009
2
Visie
Onze samenleving ondergaat ingrijpende veranderingen. We staan voor grote uitda-
gingen die om slimme oplossingen vragen. Het belang van kennis over wetenschap-
pelijke ontwikkelingen en technologische toepassingen groeit. Daarmee groeit ook de
behoefte aan mensen die van wetenschap en techniek hun werkterrein maken. Daarom
is een centrum nodig dat het publiek actief betrekt bij wetenschap en techniek; een
centrum dat de samenleving uitnodigt tot het nadenken over en het meewerken aan
nieuwe wetenschappelijke en technologische ontwikkelingen.
De stichting Nationaal Centrum voor Wetenschap en Technologie (NCWT) is als groot-
ste publieksinstelling voor wetenschaps en -technologiecommunicatie in Nederland
hiervoor de aangewezen organisatie. NCWT heeft de kennis, de ervaring en de midde-
len om wetenschap en technologie op inspirerende wijze voor diverse publieksgroepen
toegankelijk te maken.
Missie
Publiek voor wetenschap, wetenschap voor publiek
NCWT verbindt het publiek met de wetenschap en de wetenschap met het publiek via
inhoudelijk veelzijdige activiteiten, die aansluiten bij de belevingswereld en behoeften
van onze verschillende publieksgroepen en samenwerkingspartners. Activiteiten die
informeren, interesseren, inspireren en verbinden.
JAARVERSLAG 2009
Publiek voor wetenschap, wetenschap voor publiek
NCWT jaarverslag 2009
4
Colofon
Tekst: NCWT
Opmaak: NCWT
Reproductie: EPS Amsterdam
Fotografie: NCWT, DigiDaan (p 40 (Infrarood), 48, 53, 55), Bas Czerwinski (pag 17 (Discovery))
Stichting Nationaal Centrum voor Wetenschap en Technologie
Postbus 421
1000 AK Amsterdam
T 020 – 531 3233
E info@ncwt.nl
W www.ncwt.nl
mei 2010
5
Inleiding
Stichting Nationaal Centrum voor Wetenschap en Technologie (NCWT, opgericht in 1954 te
Amsterdam) is de moederstichting van nationaal science center NEMO. Sinds 2005 voert
NCWT ook landelijke taken uit in opdracht van het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en
Wetenschap (OCW), directie Onderzoek en Wetenschapsbeleid. Daarnaast is NCWT partner
in, of producent van, diverse educatieve projecten die in samenwerking met het Platform
Bèta Techniek of de Europese Unie worden gerealiseerd.
Het jaar 2009 was voor de organisatie in meerdere opzichten een dynamisch jaar: een groot-
schalige interne verbouwing, een opnieuw groter en gevarieerder aanbod van recreatieve en
educatieve activiteiten, de opening van de nieuwe grote tentoonstelling Zoeken naar leven
en het formaliseren van de museale status. Science center NEMO trok in 2009 wederom ruim
400.000 bezoekers.
Naast alle activiteiten die de stichting NCWT in 2009 heeft ontwikkeld, is er veel aandacht,
tijd en energie gestoken in het formuleren van de visie van de organisatie voor de toekomst.
Deze is nader beschreven in het document Publiek voor Wetenschap, strategisch plan 2011 –
2015, dat in het najaar van 2009 is verschenen. Onze ambities zijn in dit plan aan de hand van
drie pijlers verwoord. Met deze structuur willen we transparantie creëren in de veelheid van
onze activiteiten en de vele maatschappelijke raakvlakken van ons domein:
Science center NEMO: � inhoudelijk, interactief, facilitair en qua bereik behorende tot de
internationale top van science centra, met bezoekers uit zowel de recreatieve als de edu-
catieve doelgroep.
Science Learning Center: � expertise-, producten- en dienstencentrum voor buitenschools
leren, waar kennis en ervaringen op het gebied van wetenschaps- en techniekeducatie
(WTE) voor vele partijen worden ingezet.
Science Communication Center: � initiator, organisator en ‘facilitator’ voor de gehele bran-
che van wetenschaps- en techniekcommunicatie (WTC) en –promotie in Nederland.
In onze optiek worden wetenschap en techniek door politici, beleidsmakers en het publiek
nog te weinig gezien als onderdeel van het culturele landschap. Communicatie en interactie
met het publiek over de maatschappelijke betekenis van wetenschap en techniek dient nau-
were aansluiting te vinden bij geformaliseerde infrastructuren om vooral steviger verankerd
en meer herkenbaar te worden in de samenleving. Door de bezoekerservaring in NEMO te
verrijken met een historische context en ons aan te sluiten bij de erfgoed infrastructuur, heb-
ben we hierin een belangrijke stap gezet.
Nederland heeft een vooraanstaand publiekscentrum over wetenschap en technologie nodig.
Daarom moet NCWT zich verder ontwikkelen en aansluiten bij de nieuwste (internationale)
ontwikkelingen. Met onze visie 2011 – 2015 hebben we hier een helder kader voor gecreëerd.
Michiel Buchel Rob van Hattum
Algemeen directeur Inhoudelijk directeur
6
NCWT jaarverslag 2009
Inhoudsopgave
7
Hoofdstuk pagina
Inleiding ........................................................................................................................................................................................................ 5
01 Science center NEMO .................................................................................................................................... 9 1.1 Beleid
1.2 Tentoonstellingen en programmering
1.3 Educatie
1.4 Collectie
1.5 Overige publieksdiensten
1.6 Publiek, marketing en communicatie
02 Science Learning Center .................................................................................................................... 35 2.1 Beleid
2.2 Ontwikkeling lesmateriaal en educatieve evenementen
2.3 Doorlopende leerlijn
2.4 Scholing
2.5 Kennisontwikkeling en kennisdeling
2.6 Bereik en impact
03 Science Communication Center ................................................................................. 49 3.1 Beleid
3.2 Digitale producties
3.3 Nationale evenementen/activiteiten
3.4 Branche ondersteuning
04 NCWT ..................................................................................................................................................................................................................... 59 4.1 Beleid
4.2 Partners in science
4.3 Financiën, personeel en organisatie
4.4 Ondernemingsraad
4.5 Raad van Toezicht
Bijlage ................................................................................................................................................................................................................. 70
Collectiemobiliteit
10
1 1
20
25
26
27
36
37
4 1
42
44
46
50
50
53
55
60
61
65
67
67
9
01 sCIenCe CenTeR neMo
NCWT jaarverslag 2009
10
1.1 Beleid
In de afgelopen jaren is NEMO uitgegroeid tot het
grootste en meest bekende science center van
Nederland. Zowel op de recreatieve als educatieve
markt speelt NEMO inmiddels een rol van betekenis.
In 2009 hebben opnieuw ruim 400.000 recreatieve
en educatieve bezoekers de weg naar de oevers van
het IJ gevonden. Met dit bezoekersaantal behoort
NEMO tot de groep van grote ‘museale’ instellingen
van Nederland, met een groei die procentueel gezien
veelal hoger ligt dan bij vergelijkbare instellingen.
NEMO biedt vijf verdiepingen vol tentoonstellingen
en activiteiten waar bezoekers (hands-on, body-on
en brains-on) worden getriggerd te leren en kennis
op te doen over wetenschap en techniek. NEMO is
een inspirerende plek voor jong en oud, waar het
fijn spelen is en waar men – veelal ongemerkt - iets
opsteekt. Waar fascinatie voor onderwerpen als het
ontstaan van het leven, krachten, elektriciteit, che-
mie of de wonderen van ons brein geboren wordt
en de zoektocht begint naar meer kennis en begrip
van de wereld om ons heen en de manier waarop
de wetenschap die onderzoekt. Een plek waar
altijd wat te beleven is en waar het hele jaar door
een scala aan bijzondere activiteiten plaatsvindt.
NEMO heeft de ambitie de komende jaren uit te
groeien tot een publiekscentrum dat - landelijk en
door een nog bredere publieksgroep - wordt gezien
als dé plek:
voor een inspirerend uitje waar men gefascineerd �
raakt door de wonderen van de wetenschap en
technologie;
waar toegankelijke verdieping wordt aangeboden �
over onderwerpen uit de wetenschap en techno-
logie, op een wijze die relevant is voor het dage-
lijkse leven;
waar de inhoudelijke context (selectief) is verrijkt �
met objecten uit het verleden en de toekomst.
Om deze ambitie te verwezenlijken richt NEMO zich
op verdere groei in bereik (fysiek en digitaal), met
bijna 1.000 m2 additionele publieksruimte, een ver-
nieuwde en uitgebreidere programmering voor
meerdere doelgroepen en een verbeterde dienst-
verlening voor bezoekers en huurders van onze
faciliteiten.
De tentoonstelling Teen Facts is boeiend voor alle leeftijden
01 SCIENCE CENTER NEMO
Science center NEMO
11
1.2 Tentoonstellingen en programmering
In 2009 heeft NEMO de weg ingeslagen naar ver-
breding en verdieping van het aanbod. Het was het
jaar van ‘uitproberen’: een groter gebruik van erf-
goed in de tentoonstellingen, het inhuren van ten-
toonstellingen die door anderen zijn ontwikkeld en
het programmeren voor nieuwe doelgroepen.
Nieuwe tentoonstellingen Zoeken naar leven
Op 22 april 2009 werd de grootschalige tentoonstel-
ling Zoeken naar leven officieel geopend. Hoofdpart-
ner van de tentoonstelling is ESA. Andere partners
zijn de Technische Universiteit Eindhoven, NWO en
SRON. Het is een originele en spannende tentoon-
stelling, die op iets oudere bezoekers van NEMO is
gericht, maar ook voor jongere kinderen aantrek-
kelijke elementen bevat. Zoeken naar leven is een
tentoonstelling over het geheim van het leven, over
hoe het mogelijk is dat uit dode materie - chemische
bouwstenen - levende organismen konden ontstaan.
De tentoonstelling zet bezoekers aan het denken
over vragen als: waar komen we vandaan?, wat is
leven? en is er ook op andere plekken in het heelal
leven? Voor de inhoud van de tentoonstelling zijn
meerdere wetenschappers van verschillende univer-
siteiten en onderzoeksinstellingen geraadpleegd.
De onderzoekers van de TU Eindhoven uit de vak-
groep van Bert Meijer waren betrokken bij het mede
opzetten van het Miller-Urey-experiment, een her-
haling van het onderzoek uit 1953 door de scheikun-
digen Miller en Urey om de oorsprong van leven na
te bootsen. In het experiment wordt getracht bouw-
stenen van leven te maken uit anorganische stoffen
(zoals die mogelijk voorkwamen in de vroege aardse
atmosfeer) en vonken (als equivalent voor bliksem).
De vakgroep van de TU blijft het experiment volgen
tijdens de looptijd van de tentoonstelling. In 2010
gaat een vergelijkbaar experiment bovendien de
ruimte in. Op die manier hopen wetenschappers nog
meer over het ontstaan van leven te weten te komen.
Bezoekers van NEMO zijn erg te spreken over de
nieuwe aanwinst en geven de tentoonstelling een
gemiddelde waardering van 8,3.
Nieuwe, tijdelijke tentoonstellingen De Robot Show
De Robot Show is de zomertentoonstelling, met als
primaire doelgroep gezinnen met kinderen vanaf
acht jaar en volwassenen. In de tentoonstelling
Deel van de Gibeon meteoriet in Zoeken naar leven (in bruikleen van Naturalis)
NCWT jaarverslag 2009
12
werd samengewerkt met onder andere robotlabs
van de technische universiteiten, de Universiteit van
Amsterdam en de First Lego League Benelux. Voor
het eerst heeft NEMO gebruik gemaakt van een
ingehuurde tentoonstelling. Deze in Duitsland ont-
wikkelde tentoonstelling werd door NEMO aan-
gevuld met o.a. een aantal interactieve workshops
en wedstrijden die door publieksbegeleiders en
externen werden georganiseerd. Het onderwerp
robots sprak erg aan; door de statische opstelling
beleefden veel bezoekers het echter niet als een
typische NEMO-tentoonstelling. De Robot Show was
vooral voor volwassenen en toeristen een interes-
sante tentoonstelling. Bezoekers konden een Meet
en Greet winnen met Asimo, de bekende super high-
tech robot van autofabrikant Honda. De tentoon-
stelling kreeg een 7,0 van de bezoekers. Aan de ten-
toonstelling werd tevens het evenement de Grote
Robotshow gekoppeld (zie verderop).
Bliep!Bliep!
In februari en maart was de tentoonstelling
Bliep!Bliep! te zien, met als primaire doelgroep
gezinnen met kinderen vanaf 10 jaar. Deze reizende
tentoonstelling over computers en geluid was een
combinatie van erfgoed en interactieve opstellingen
en kwam tot stand in samenwerking met Stichting
Computer Erfgoed Nederland (SCEN) en de Vereni-
ging van samenwerkende centra en musea in weten-
schap en techniek (VSC). Bezoekers konden ont-
Bliep Bliep!
Tentoonstelling over computergeluiden
Computers
Geluiden
Games
Bewegwijzering naar de tijdelijke
tentoonstelling over computers en geluid
Bewegwijzering naar de zomertentoonstelling
Science center NEMO
13
dekken waarom de eerste computers zoveel herrie
maakten en dat de computer als muziekspeler kon
worden gebruikt door de ingebouwde luidspreker.
Men kon eigen muziek componeren, een stem-
opname vervormen en games spelen die inmiddels
als retro worden beschouwd.
Ruimtecapsules op avontuur
De tentoonstelling Ruimtecapsules op avontuur werd
ontwikkeld in het kader van het Jaar van de Ster-
renkunde en was primair bedoeld voor gezinnen met
kinderen vanaf tien jaar. Looptijd: 21 april t/m 31 mei.
De tentoonstelling kwam tot stand in samenwerking
met het Nederlands Instituut voor Vliegtuigontwik-
keling en Ruimtevaart (NIVR). De tentoonstelling
bestond uit een staande en een liggende ruimtecap-
sule waar bezoekers door de patrijspoortjes films
konden zien, onder andere over de toekomst van
de ruimtevaart en over de geschiedenis van ruimte-
onderzoek en ruimtetechnologie in Nederland. Er
werd onder meer getoond wat ruimtevaart zoal
betekent voor ons dagelijks leven: mobiel bellen, het
navigatiesysteem in de auto en het dagelijks weer-
bericht.
Infrarood fototentoonstelling
Looptijd: 27 juni 2009 t/m 24 juni 2010. Deze ten-
toonstelling van infrarood foto’s van o.a. het heelal
kwam tot stand in samenwerking met het Kapteyn
Instituut van de Rijksuniversiteit Groningen en
was onderdeel van meerdere activiteiten in NEMO
rondom het thema infrarood (zie ook pagina 39).
Fototentoonstelling Beelden vanuit het ISS
De tentoonstelling Beelden vanuit het Internationale
Ruimtevaartstation, gekoppeld aan het evenement
Italianen in de ruimte, was primair gericht op vol-
wassenen en liep van 23 oktober t/m 22 november.
Op zaterdag 24 oktober 2009 opende de Italiaanse
astronaut Paolo Nespoli de fototentoonstelling die
tot stand kwam in samenwerking met ESA en het
Italiaans Cultureel Instituut in Amsterdam.
Kleuters aan zet in NEMO
Eind 2009 werden de nieuw ontwikkelde theater-
voorstelling en tijdelijke tentoonstelling over scha-
duw en licht getest. Deze werden speciaal voor de
kleintjes (4 - 6 jarigen) ontwikkeld, een doelgroep
die hiermee voor het eerst specifiek aandacht krijgt
in NEMO. Per 2 januari 2010 zijn de voorstelling en
tentoonstelling elke vrijdag, zaterdag en zondag
voor het publiek toegankelijk.
Prijswinnaars Shell Young Technical Award
Looptijd: 24 juni t/m eind augustus. De drie win-
nende kunstwerken van de techniekwedstrijd voor
leerlingen uit klas 1, 2 en 3 werden tentoongesteld in
het entreegebied van NEMO (zie ook pagina 24).
Tentoonstelling Ruimtecapsules op avontuur
Infrarood foto’s op het NEMO dak
NCWT jaarverslag 2009
14
Uitbreidingen en aanpassingenEen groot aantal exhibits kreeg in 2009 een opknap-
beurt, een deel verhuisde naar een andere plek en
op verscheidene plekken kwam er meer zitgelegen-
heid. Bovendien werd het onderhoudssysteem ver-
der aangescherpt zodat NEMO blijft voldoen aan de
standaard van minimaal 97% werkende exhibits op
de vloer.
Upgrade Fenomena
Deze tentoonstelling kreeg een hernieuwde, frisse
uitstraling met nieuwe teksten, vloerstickers en
achtergrondbordjes. De Fenomeentjes werden
geïntroduceerd: vrolijke figuurtjes die staan voor
de verschillende thema’s van Fenomena en die ook
een rol hebben gekregen in de verjaardagshoek van
NEMO. Er werden bovendien twee nieuwe exhibits
geplaatst: de muntenwals en de vortex. De infor-
matievoorziening aan de bezoeker werd verbeterd
door een zuil met extra informatie en verwijzingen
naar relevante artikelen van de website Kennislink.
3D theater
De buitenkant van het 3D theater is meegenomen in
de upgrade van Fenomena. De ingang van het thea-
ter is aansprekender en herkenbaarder gemaakt.
Upgrade Kettingreactie
Dit succesnummer, dat door enthousiaste publieks-
begeleiders wordt gegeven, kreeg in 2009 een face-
lift. Enkele objecten werden vernieuwd en de hele
kettingreactie werd doorgelopen en aangescherpt
met als klap op de vuurpijl een nieuw einde waarbij
een raket de lucht in schiet. De aanpassingen zorgen
er tevens voor dat de vloer minder kan beschadigen
en meer bezoekers beter zicht op de show hebben.
Upgrade Waterrijk
De populaire opstelling Waterrijk werd in het voor-
jaar op een andere plek geplaatst. Hierdoor kwam
de opstelling prominenter in beeld en kwam er meer
ruimte voor de opgeknapte Columbus Foyer. Alle
onderdelen werden zowel technisch als inhoudelijk
verbeterd. Aan de hand van een in het oog sprin-
gend pad met cijfers op de vloer is het duidelijker
gemaakt dat er acht stappen nodig zijn om water te
zuiveren.
Prijswinnaars Shell Young Technical Award
Publiek in het 3D theater
Science center NEMO
15
Upgrade Krachtpatsers
Alle teksten en beelden uit deze tentoonstelling
werden nagekeken en waar nodig aangepast. Een
aantal bestaande exhibits werd aangepast en twee
oude exhibits werden vervangen door drie nieuwe,
waaronder een boogbrug die bezoekers kunnen
bouwen en testen. Daarnaast werden zes exhibits
vanuit de NEMO erfgoedcollectie (voorheen Ener-
getica) geïntegreerd.
Upgrade Techno-lab
De opknapbeurt werd gerealiseerd in samenwerking
met Bureau Top en de leverancier. Een nieuwe, pro-
fessionelere frees- en draaibank werd geplaatst en
er werd aan de hand van foto’s een directere link
gelegd met toepassingen in de technische indus-
trie. Bezoekers kunnen nu tijdens de workshop in
het Techno-lab nieuwe objecten maken die meer
vrijheid bieden bij het ontwerpen, zoals een tol of
een sleutelhanger. De workshop bevat verder een
demonstratie met de Magic Ring, een wedstrijd en
een speciaal ontwikkeld oplosschema waarmee de
kinderen kennis maken met metaaleigenschappen
zoals magnetisme, oxidatie, dichtheid en hardheid.
Ook werd het Techno-lab verplaatst van de oostkant
van NEMO naar de westkant.
Aanpassingen Ballenfabriek
De installatie werd in 2009 stiller gemaakt en min-
der gevoelig voor storingen.
Herinrichting Bits & Co ruimtes
Een van de Bits & Co ruimtes werd eind 2009 ont-
manteld. De nieuwe bestemming hiervan wordt in
2010 gerealiseerd: Science Live, een ruimte waar
live onderzoek zal plaats vinden. In de overige ruim-
tes werden o.a. geluidsapparatuur aangebracht en
akoestische panelen opgehangen. Hierdoor is er
minder geluidoverlast en kunnen de ruimtes nu ook
gebruikt worden voor vergaderingen en verjaar-
dagsfeestjes.
Programmering
Naast de bestaande en nieuwe tentoonstellingen
werden in 2009 onderstaande activiteiten aange-
boden aan het publiek.
Vakantieprogrammering
Publieksbegeleiders en vrijwilligers verzorgen tij-
dens de vakanties workshops en theatervoorstellin-
gen. Er is een steeds groter assortiment van acti-
viteiten beschikbaar waaruit telkens een deel kan
worden ingezet, zoals:
theatervoorstelling Goochelen met getallen: ont- �
dek hoe getallen ontstaan zijn
theatervoorstelling Balans show: wiebelige weet- �
jes over evenwicht en balans
theatervoorstelling Tesla-coil: hoe elektriciteit je �
haar overeind doet staan.
Interactieve theatervoorstelling Tesla-Coil
Het opgeknapte Techno-lab
NCWT jaarverslag 2009
16
Haal-maar-uit-elkaar-lab: apparaten leren kennen �
door ze uit elkaar te schroeven
Test–lab: bouw en test een zeilboot, NEMO zorgt �
voor de wind!
Proef–lab: wat is het geheim van een energie- �
drankje?
Brein-lab: kraak je eigen brein! �
Proefjes: zit er DNA in een kiwi? �
Techno-lab: maak je eigen tol! �
Kabelfiets: balanceer op een kabel drie meter �
boven de grond!
Bellenblazen en vacuüm demonstraties �
Wakker Worden Kinderlezingen
Sinds 2004 worden in samenwerking met de Uni-
versiteit van Amsterdam en het Parool de Wakker
Worden Kinderlezingen georganiseerd voor kinde-
ren vanaf acht jaar. In 2009 werden weer negen
lezingen gegeven, waarbij ruim 750 kinderen en
570 ouders werden bereikt. De thema’s liepen uit-
een van natuurkunde tot muziekwetenschappen en
evolutiebiologie. Ook de sprekers van de UvA waren
enthousiast over het geven van de lezingen. Een deel
van de sprekers herhaalt de lezing dan ook op eigen
initiatief voor de school van hun kinderen, neefjes
en nichtjes. Daarnaast werd een aantal lezingen
ook gebruikt voor de Leerkrachtenclub. Het Parool
publiceerde in 2009 wederom van elke lezing een
uitgebreid verslag.
Wonder Lab
In dit chemielab kunnen kinderen vanaf acht jaar
allerlei proefjes doen onder begeleiding van NEMO
publieksmedewerkers. Er werden in 2009 nieuwe
proefjes ingezet bij de microscopen en ook twee
nieuwe proefjes ontwikkeld: Inkt maken uit thee en
Omhoog stromende vloeistof. Daarnaast werden
proefjes ingezet bij de ingang van het lab om wach-
tende bezoekers te vermaken. Zoals gebruikelijk
konden bezoekers tijdens de kerstvakantie de ingre-
diënten van hun kerstdiner testen. Vijf studenten -
van Wageningen UR (University & Research centre)
en de Universiteit van Amsterdam - hebben stage
gelopen in het Wonder Lab. Een van de stagiaires
heeft de verwachtingen en ervaringen van bezoe-
kers onderzocht als voorbereiding op de toekom-
stige upgrade van het Wonder Lab.
KennisCafés
In samenwerking met de Volkskrant, de Balie en
de KNAW werd op elke derde maandag van de
maand in de Balie een KennisCafé voor volwasse-
nen georganiseerd. Het KennisCafé is een vorm van
eigentijdse wetenschapsjournalistiek voor een live
publiek om kennisdomeinen met elkaar te verbin-
den en inhoudelijke programma’s te maken waarin
de wetenschap(per) centraal staat. In 2009 wer-
den de KennisCafés goed bezocht: gemiddeld kwa-
men er 110 bezoekers en bij vier afleveringen was
de zaal zelfs geheel bezet (135 man). De actuele
onderwerpen spraken tot de verbeelding, zoals de
ethiek en psychologie rondom verhoortechnieken,
de opkomst van robots, de vermeende crisis in het
rekenonderwijs en de integriteit van de wetenschap-
per. Bij elke aflevering verzorgde NEMO een interac-
tief onderdeel om het publiek extra te betrekken. Dit
gebeurde in de vorm van een publieksexperiment,
een wetenschappelijke quiz of een korte discussie
aan de hand van stellingen.
Wetenschapsfestival Stichting Witte Tulp
Na een succesvolle eerste editie in 2008 werd het
wetenschapsfestival van Stichting Witte Tulp weder-
om in NEMO gehouden; dit maal met het thema
milieu en duurzame energie. De aftrap werd gege-
ven door o.a. Alexander Rinnooy Kan (voorzitter
Publiek tijdens de interactieve lezing over
onderzoek naar uitgestorven beesten
Science center NEMO
17
SER), Harry Borghouts (voormalig Commissaris van
de Koningin in Noord-Holland) en Robbert Dijkgraaf
(President KNAW). Op 16 en 17 mei kwamen ruim
11.500 bezoekers af op dit gratis toegankelijk evene-
ment voor gezinnen met kinderen. Naast de NEMO
exhibits waren er ‘science projecten’ waar ruim
200 leerlingen zeventig zelfontworpen wetenschap-
pelijke projecten toonden, een robotwedstrijd, een
schaaktoernooi en een fototentoonstelling. Ook
Stichting RINO, C3, Technika 10 en het Amstel Insti-
tuut participeerden in het wetenschapsfestival.
Bessensap
Op dit jaarlijkse evenement van NWO en de Vereni-
ging van Wetenschapsjournalisten Nederland (in
2009 op 25 mei in NEMO gehouden) zijn diverse
workshops te volgen en geven tientallen weten-
schappers korte presentaties aan de Nederlandse
pers over actueel onderzoek. Tijdens Bessensap
worden ook de NWO Eurekaprijzen uitgereikt. NEMO
participeerde in de jury’s en verzorgde een lezing
over de nieuwe tentoonstelling Zoeken naar leven,
en hoe bij de ontwikkeling daarvan is samengewerkt
met kennisinstellingen.
Boven NEMO: activiteiten op het dak
Tijdens de zomermaanden hebben diverse activi-
teiten plaatsgevonden op het dakplein van NEMO.
In samenwerking met Waternet konden bezoekers
waterfietsen en kraantje drukken. Een fanfare heeft
o.a. de Darwin Evolutie symfonie laten klinken en
diverse levensgrote spellen zorgden voor veel spel-
plezier voor jong en oud. De activiteiten waren toe-
gankelijk voor NEMO bezoekers en passanten.
Discovery 09
Op 25 september 2009 stond NEMO in het teken van
dance, wetenschap, kunst en cultuur. Tijdens deze
vierde editie van Discovery kregen de bezoekers
een flinke dosis live wetenschappelijk onderzoek,
DJ’s, VJ’s, cocktails, films, performances, experi-
menten, visuals, games en nog veel meer voorge-
schoteld. Het evenement wordt georganiseerd door
De Praktijk/Stichting Very Disco. Partners in 2009
waren o.a. NEMO, Platform Bèta Techniek, KNAW,
NWO, de Universiteit van Amsterdam en de EU in het
kader van het 7de Kaderprogramma van Science in
Society/Researchers’ Night. Discovery was tevens
de opwarmer voor de activiteiten in NEMO in het
kader van de Oktober Kennismaand.
Scientific Festival
Tijdens de Oktober Kennismaand organiseerde
NEMO op 3 en 4 oktober, in samenwerking met
diverse kennisinstellingen, het gratis toegankelijke
festival Scientific voor gezinnen met kinderen.
Waarom kun je sommige zaken niet zien en hoe kun
Robbert Dijkgraaf tijdens de opening
Feestende gasten tijdens Discovery 09
NCWT jaarverslag 2009
18
3 en 4 oktober
Gratis entree!
Aankondigingsposter Scientific Festival 2009
je toch iets ontdekken? Dat was de centrale vraag
van het festival. Sommige dingen zijn te klein (cel-
len), te ver weg (sterren), te groot (heelal) of onbe-
reikbaar (binnenste van de aarde). Aan de hand
van proefjes, workshops, voorstellingen en kinder-
lezingen reisden de bezoekers van Scientific door
werelden die voor de meeste mensen onbereikbaar
zijn. Het festival werd door ruim 6.000 bezoekers
bezocht.
Kennis op Zondag
In samenwerking met de Volkskrant, KNAW en
NWO vond in NEMO op 11 oktober in het kader van
de Oktober Kennismaand de lezingenmiddag voor
volwassenen plaats: Kennis op Zondag. De thema’s
van de lezingen liepen uiteen van Hells Angels tot
virussen in de diepzee, van kleitabletten tot deel-
tjesversnellers. De Meet en Greet voor de bezoekers
bleek een prettige manier te zijn om in contact te
komen met wetenschappers. De 180 bezoekers die
aan de lezingen deelnamen, beloonden het evene-
ment met een gemiddeld cijfer van 8,3.
MuseumN8
Op 7 november 2009 nam NEMO wederom deel aan
de jaarlijkse MuseumN8 van Amsterdam. In samen-
werking met verschillende universiteiten was een
veelzijdig programma ontwikkeld. Bezoekers van
NEMO konden dansen en live hun levensgrote pro-
fiel laten projecteren op de gevel van het gebouw.
Verder was er een live verslag van de reis van een
camerapil in de darmen van drie proefpersonen, kon
men zijn stemgeluid omzetten in vlammen en mee-
dingen naar mooie prijzen in het wetenschappelijk
casino. Er kwamen veel museumbezoekers, waaron-
der veel jong volwassenen, naar de NEMO-N8: iets
meer dan 5.000.
Klokhuis Vragendag
Op zondag 22 november werd in NEMO in samen-
werking met De Jonge Akademie voor de derde keer
een Klokhuis Vragendag gehouden. Aan 27 weten-
schappers werden door kinderen van acht jaar en
ouder maar liefst 2.394 vragen gesteld. In de Thea-
terzaal werden vervolgens drie vragen op een uit-
gebreide wijze beantwoord. Ruim 2.300 bezoekers
bezochten dit evenement.
Sint op het dak
Ook in 2009 kwam Sinterklaas met zijn paard Ame-
rigo naar het dak van NEMO om de techniek van het
daklopen te oefenen. Er kwamen ruim 400 bezoe-
kers op af.
Primatoloog Jan van Hooff tijdens
Kennis op Zondag
Science center NEMO
19
Eenmalige en nieuwe programmering
Microlab
Er werd een nieuwe workshop ontwikkeld voor
bezoekers vanaf acht jaar rondom het thema Zoeken
naar leven. In deze workshop kunnen bezoekers met
een microscoop levend, levenloos en dood materiaal
bekijken. De workshop werd in 2009 ingezet tijdens
de herfst- en kerstvakantie en werd gegeven door
een publieksbegeleider.
Evenement het Sterrenweekend
Tijdens het nationale museumweekend van 4 en
5 april stond NEMO in het kader van het Interna-
tionaal Jaar van de Sterrenkunde volledig in het
teken van astronomie (400 jaar geleden deed de
Italiaanse sterrenkundige Galileo Galilei de eerste
astronomische ontdekkingen met een telescoop).
Er waren presentaties van wetenschappers, work-
shops, (kinder)lezingen, poëzie en nog veel meer
doe- en luisteractiviteiten om zelf het heelal te ont-
dekken. Bezoekers konden gratis NEMO in om vra-
gen beantwoord te krijgen als: wat kun je zien als je
op Mars bent? is er buitenaards leven? en hoe klinkt
een ster?
’s Avonds was minister Plasterk te gast in NEMO
bij een besloten viering in het kader van het Jaar
van de Sterrenkunde. Het Sterrenweekend kwam
tot stand in samenwerking met de Nederlandse
Onderzoekschool voor Astronomie (NOVA), NWO
Exacte Wetenschappen, Astronomenvereniging
NAC, KNVWS en SRON.
Evenement Infrarood-Foto maken
Tijdens het Pinksterweekend konden bezoekers zelf
een infrarood pasfoto maken en spectaculaire infra-
rood-proefjes doen.
Hulda Festival
Het cultuurschip de Hulda meerde van 7 tot 18 mei
aan naast NEMO in de Museumhaven; de eerste stop
in een bijna twee jaar durende Europese tour, als
onderdeel van het officiële programma van Istan-
bul 2010 European Capital of Culture. Aan boord
was een tentoonstelling ingericht met werk van de
Turks-Zweedse Ilhan Koman (1921-1986), één van de
bekendste moderne kunstenaars uit Turkije wiens
werken veelal zijn gebaseerd op wetenschappelijke
principes. In NEMO vond de opening van de ten-
toonstelling plaats waar vele prominente vertegen-
woordigers aanwezig waren uit het culturele veld,
het bedrijfsleven, de provincie Noord-Holland en de
gemeente Amsterdam.
MuseumN8: laserprojecties van dansende
bezoekers op de gevel
Sprekers tijdens het Sterrenweekend in NEMO
NCWT jaarverslag 2009
20
Evenement de Grote Robotshow
Naar aanleiding van de zomertentoonstelling De
Robotshow werd op 4 september in samenwerking
met het Rathenau Instituut een debatavond geor-
ganiseerd voor volwassenen rondom de thema’s
Robots die voor je zorgen en Robots die voor je vech-
ten. Het programma was zeer gevarieerd. Weten-
schappers, gebruikers en filosofen, o.a. van KIVI
NIRIA en de universiteiten van Amsterdam en Delft,
bespraken droom- en schrikbeelden. Het publiek
werd betrokken bij de discussie door ze te laten
stemmen op verschillende stellingen. Verder kreeg
het publiek een grote rol doordat de vragenstellers
met de interessantste vragen werden uitgenodigd
om deze persoonlijk aan tafel te stellen. In totaal
hebben 280 bezoekers de Robotavond bezocht.
Evenement Italianen in de ruimte
Gekoppeld aan de tentoonstelling Beelden vanuit
het Internationale Ruimtevaartstation, was er op 24
oktober een bijeenkomst over de Italiaanse bijdra-
gen aan bemande ruimtevluchten; dit in het kader
van de Week van de Italiaanse taal. De Italiaanse
astronaut Paolo Nespoli hield een lezing en toonde
een serie unieke 3D-beelden vanuit het Internatio-
nale Ruimtevaartstation.
Bèta Canon junior CD
Lancering van de Bèta Canon junior CD door Rob-
bert Dijkgraaf, Louise Fresco en Bas Haring. Tijdens
de lancering in november werden voor de bezoekers
bijzondere proefjes georganiseerd (zie ook pagina
38).
1.3 Educatie
Educatief bezoek in getallenIn 2009 hebben iets minder dan 80.000 leerlingen
en studenten NEMO bezocht. Het totale educatieve
bezoek is met 9% gedaald ten opzichte van het jaar
daarvoor, waarbij de segmenten PO en VO met 12%
zijn gedaald. Het aantal bezoekende studenten is met
4% gestegen. Uit onderzoek van bureau Stadspeil
blijkt dat de afname van het educatief bezoek wordt
verklaard doordat NEMO in de maanden januari en
februari geen schoolboekingen heeft geaccepteerd;
dit in verband met de renovatiewerkzaamheden aan
het gebouw. Wanneer NEMO wel schoolboekingen
zou hebben geaccepteerd in deze twee maanden,
zou het educatief bezoek in 2009 ca. 5% hoger zijn
uitgekomen dan in het jaar 2008.
Aantal bezoekers uit het onderwijs
jaar 2006 2007 2008 2009
PO 27.532 26.264 32.121 28.181
VO 35.783 41.972 37.088 32.541
Student 13.616 15.912 18.020 18.708
Totaal uitonderwijs
76.931 84.148 87.229 79.430
Robotavond in NEMO
18% 21%19% 24%
46% 42%50% 41%
36% 37%31% 35%
2006 2007 2008 2009
PO VO Student
Science center NEMO
21
Differentiatie in educatief aanbodEen educatief bezoek aan NEMO kan op verschil-
lende manieren worden ingevuld, afhankelijk van
de gewenste mate van verdieping. Er kan uit de vol-
gende producten worden gekozen:
Een � schoolreisje naar NEMO zonder gebruik van
begeleidend materiaal.
Een � excursie naar NEMO met gebruikmaking van
doeboekjes. Deze doeboekjes sluiten naadloos
aan bij het curriculum en bieden structuur en
verdiepende informatie over een aantal themati-
sche tentoonstellingen. De doeboekjes zijn gratis
en staan in pdf-formaat op e-NEMO.nl. Docenten
kunnen ze zelf downloaden, vermenigvuldigen en
meenemen bij een bezoek aan NEMO.
Een � excursie naar NEMO inclusief afname van
een lespakket. Een lespakket bestaat uit vier
onderdelen:
- het lesmateriaal voor een inleidende les op
school om de nieuwsgierigheid van de leerlin-
gen te prikkelen;
- vervolgens gaan de leerlingen aan de hand van
een doeboekje aan de slag met de interactieve
exhibits in NEMO;
- daarna volgen ze een workshop onder begelei-
ding van NEMO-medewerkers;
- na het bezoek wordt het thema aan de hand van
lesmateriaal afgerond in een afsluitende les op
school.
De hands-on workshops zorgen voor meer aan-
dacht en concentratie en bieden daardoor de
mogelijkheid voor meer inhoudelijke verdieping.
De workshops zijn van grote waarde doordat
de wisselwerking tussen denken en doen wordt
gestimuleerd. Ze vertegenwoordigen het hart van
wat een science center is; door de combinatie van
hands-on én brains-on krijgen de kinderen beter
grip op de materie en wordt er echt geleerd. Om
deze workshops te kunnen faciliteren, is in 2009
een extra workshopruimte in NEMO gecreëerd.
Een � excursie naar NEMO inclusief deelname aan
een educatief project.
In 2009 is begonnen met de registratie van de boekingen uit het onderwijs naar productafname. Daardoor
wordt inzichtelijk hoe de verschillende educatieve producten zich ten opzichte van elkaar verhouden.
Educatief bezoek 2009
Schoolreisje Excursie met doeboekje*
Excursie met lespakket
Excursie met educatief project
PO 14.372 13.203 367 239
VO 16.596 13.453 429 2.063
* De doeboekjes zijn gratis en hoeven niet gereserveerd te worden; de hierboven genoemde cijfers voor
de afname van de doeboekjes zijn derhalve schattingen gebaseerd op marktonderzoek in 2008.
Nieuwe doeboekjes in 2009
NCWT jaarverslag 2009
22
Verdeling afname producten door het PO Verdeling afname producten door het VO
Nieuwe educatieve productenDe educatieve materialen en projecten in NEMO
worden ontwikkeld door het Science Learning Cen-
ter. In hoofdstuk 4 worden deze materialen en pro-
jecten nader beschreven, alsmede het bereik en de
waardering hiervoor.
Door de uitbreiding van het educatief materiaal
voor de onder- en middenbouw van het PO en de
bovenbouw van het VO, biedt NEMO sinds 2009 een
doorlopende leerlijn vanaf groep 3 tot en met de
bovenbouw van het VO.
De nieuwe doeboekjes zijn:
doeboekje Spiegels � voor groep 3 en 4, voor bij
de tentoonstelling Fenomena. De leerlingen doen
zelf kleine onderzoeken met spiegels, zowel op
school als in NEMO;
bij dezelfde tentoonstelling is er een � doeboekje
Onderzoeken voor groep 5 en 6, waarbij de leer-
lingen worden uitgedaagd tot het doen van kleine
onderzoeken bij de exhibits;
drie � doeboekjes Zoeken naar leven voor respec-
tievelijk groep 7 en 8 van het PO, de onderbouw
van het VO en klas 4 en 5 van het VO. Na het door-
lopen van het programma hebben de leerlingen
een beeld van wat leven is, wat het verschil is tus-
sen levend en levenloos en hoe het leven miljar-
den jaren geleden is ontstaan. Ook weten ze hoe
wetenschappers zoeken naar leven in het heelal;
de � doeboekjes Krachtpatsers hebben een
upgrade gehad.
Het aantal workshops als onderdeel van een lespak-
ket is in NEMO in 2009 flink uitgebreid. Inmiddels
zijn er negen verschillende hands-on workshops
die zonder meerkosten worden aangeboden bij een
schoolboeking. De nieuwe workshops/demonstra-
ties zijn:
voor groep 7 en 8 van het PO is de � workshop
Klein leven toegevoegd, waarbij de leerlingen
zelf preparaten maken en deze bekijken onder
een microscoop. De workshop is onderdeel van
het lespakket Zoeken naar leven;
in de � workshop Zeepbellen ontdekken leerlingen
of een zeepbel altijd rond is en of je een bel in een
bel kunt maken. De workshop is onderdeel van
het lespakket Spiegels en zeepbellen voor groep
3 en 4 van het primair onderwijs;
de interactieve � demonstratie Lucht en Vacuüm,
behorende bij het lespakket Onderzoek voor
groep 5 en 6. Met dit lespakket ontwikkelen de
Schoolreisje zonder
lesmateriaal (51%)
Excursie met
doeboekje
(47%)
Excursie met
workshop
(lespakket) (1%)
Excursie als onderdeel
van eductatief project
(1%)
Excursie met
workshop
(lespakket) (1%)
Schoolreisje zonder
lesmateriaal (51%)
Excursie met
doeboekje
(42%)
Excursie als onderdeel
van eductatief project
(6%)
Science center NEMO
23
leerlingen een kritische en onderzoekende hou-
ding. Ze maken kennis met het doen van onder-
zoek en voeren zelfstandig enkele onderzoeken
uit naar natuurwetenschappelijke verschijnselen
zoals licht, geluid, magnetisme en elektriciteit;
tijdens de � workshop Zoeken naar leven nemen
de leerlingen van de onderbouw van het voort-
gezet onderwijs en 4/5 VWO het tegen elkaar op
als dierlijke, plantaardige, bacterie- of schimmel-
cel. Door belangrijke levensprocessen zo goed
mogelijk uit te voeren, moeten ze zorgen dat hun
cellen zich beter voortplanten dan die van hun
tegenstanders. Welke strategie werkt het best:
concentreren op eigen groei of het uitschakelen
en opeten van de concurrentie?
Educatieve projectenDe meest intensieve manier om NEMO te beleven,
is door deelname aan een educatief project waar
de excursie naar NEMO een integraal onderdeel
van uit maakt. NEMO biedt de volgende educatieve
projecten:
Science Center op School
Bij dit project bouwen leerlingen van de bovenbouw
van het PO of de onderbouw van het VO in teamver-
band exhibits. Dit doen zij in opdracht van NEMO.
Als afsluiting van het project richten de leerlingen
een eigen science center op school in. Medeleer-
lingen en ouders komen dit science center bezoe-
ken en proberen de exhibits uit. Science Center op
School is een intensief project dat meerdere weken
duurt. De leerlingen leren een wetenschappelijk
fenomeen onderzoeken, een exhibit ontwerpen en
bouwen, samenwerken en presenteren. Ook worden
er technische vaardigheden bijgebracht. In 2009
hebben 1.197 leerlingen deelgenomen aan Science
Center op School.
Project NEMO
In 2009 kwamen 480 studenten van de opleidin-
gen Technische Informatica en E-technology van de
Hogeschool van Amsterdam naar NEMO om deel
te nemen aan dit project waarin het ontwerpen en
maken van een door een computer aangestuurde
exhibit centraal staat.
Jet-Net
Shell organiseerde in 2009 in samenwerking met
NEMO wederom het programma rondom het thema
Energie, gericht op HAVO/VWO-2 leerlingen. Ruim
1.100 leerlingen bezochten in NEMO exhibits die
gaan over energie en deden een labexperiment
met een brandstofcel. Daarnaast maakten ze een
bedrijfsprofiel van een van tevoren gekozen bedrijf.
Paboprogramma
Sinds 2004 is er een speciaal aanbod voor pabo-
studenten in NEMO om kennis te maken met bèta
en techniek. Het programma bestaat uit een pre-
sentatie en kan worden uitgebreid met een observa-
tieopdracht. In 2009 hebben 1.403 pabostudenten
deelgenomen aan het Paboprogramma.
RoboCup Junior
RoboCup is een wereldwijde organisatie die de ont-
wikkeling van robots en kunstmatige intelligentie
stimuleert. De juniorafdeling is actief in meer dan
25 landen en heeft tot doel jongeren tussen de 9
en 19 jaar enthousiast te maken voor techniek.
RoboCup Junior doet dit door lesmateriaal te ont-
wikkelen, leerkrachten op te leiden en workshops
te geven, waarbij kinderen leren hoe ze zelf robot-
jes kunnen ontwerpen, bouwen en programmeren.
In NEMO vonden op 6 juni de Nederlandse Kam-
pioenschappen RoboCup Junior plaats. In drie
wedstrijdcategorieën (voetbal, dansen en redden)
namen diverse schoolteams het tegen elkaar op
met zelfgebouwde robots. Heel NEMO stond in het
Nederlandse kampioenschappen RoboCup Jr.
NCWT jaarverslag 2009
24
teken van robots en robotica. Kinderen konden in
een workshop een robot programmeren om een
denkbeeldige container met gevaarlijke stoffen
onschadelijk te maken. Voor jongere kinderen was
er de Robotknutselplaats met kleur- en bouwplaten.
Daarnaast waren er demonstraties van voetballende
robothondjes en liep de cyborg Clumsy Navigator
rond door het pand.
Shell Young Technical Award
De Shell Young Technical Award is een techniekprijs
voor leerlingen van klas 1, 2 en 3 van het voortgezet
onderwijs. Initiatiefnemers zijn Shell Nederland en
NEMO. De wedstrijd sluit naadloos aan op de vak-
ken techniek en natuurkunde (eventueel CKV) en
kan vakoverstijgend worden ingezet. De prijs wordt
uitgereikt aan het team dat in technisch opzicht
het meest interessante nieuwe apparaat bouwt uit
(95%) oude apparaten. Het kunstwerk moet mini-
maal één beweging kunnen maken. Daarnaast is er
onder andere een prijs voor het meest originele ont-
werp en een publieksprijs. De finale was op 24 juni in
science center NEMO.
Tube Your Future
Met de videowedstrijd Tube Your Future creëren
leerlingen (klas 3, 4 en 5 HAVO/VWO) een eigen
beeld van het soort werk dat ze kunnen doen met
een bètawetenschappelijke of technische opleiding.
De genomineerde filmmakers kwamen naar een chic
award gala in NEMO op 27 mei.
Infrarood fotowedstrijd
Infrarood fotowedstrijd Ontdek het Onzichtbare
Heelal. Op zaterdag 31 oktober vond de Grand Finale
van deze fotowedstrijd voor leerlingen tot 16 jaar
plaats in science center NEMO (zie ook pagina 39).
Aanbod voor docentenNEMO investeert ook in netwerkbijeenkomsten van
docenten. Dit om:
hen te inspireren om met wetenschap en techniek �
aan de slag te gaan;
hen kennis te laten maken met het aanbod van �
NEMO;
hen aan NEMO te binden via netwerkbijeenkom- �
sten;
uitwisseling tussen docenten te bevorderen. �
Leerkrachtenclub
In 2009 was er in NEMO een studiemiddag op 25
maart en 7 oktober, waaraan respectievelijk 133 en
60 leerkrachten deelnamen. Op pagina 42 staat de
Leerkrachtenclub nader beschreven.
Onderwijsmiddag voortgezet onderwijs
Elk jaar organiseert NEMO een bijeenkomst voor
docenten VO. In 2009 brachten op 9 april 21 docen-
ten een bezoek aan NEMO. Nadere informatie over
de Onderwijsmiddag is te vinden op pagina 43.
Tube Your Future
De winnende foto: infrarood gevallen ster
Science center NEMO
25
1.4 Collectie
Door wetenschappelijke fenomenen niet alleen uit
te leggen, maar ze tevens in een historisch en maat-
schappelijk kader te plaatsen, zal het publiek zich
bewuster worden van het feit dat de hedendaagse
stand van zaken in de wetenschap en technologie
(mede) mogelijk zijn gemaakt door de ontwikkelin-
gen en ontdekkingen uit het verleden. NEMO wil dit
doen door meer industrieel, technisch en weten-
schappelijk erfgoed te integreren in vaste en tij-
delijke exposities zonder in te boeten aan de aan-
trekkelijkheid, laagdrempeligheid en interactiviteit.
Deze koers past binnen een mondiale ontwikkeling,
waarbij science centra en musea steeds meer ver-
smelten, maar die in Nederland (nog) uniek is.
Sinds 2009 staat science center NEMO ingeschre-
ven in het Nederlands Museumregister als voorlopig
geregistreerd museum. NCWT heeft de intentie uit-
gesproken binnen 3 jaar te voldoen aan de minimale
standaarden die voor professionele musea gelden.
De nog door te voeren aanpassingen richten zich
met name op klimaatbeheersing van het depot.
In mei 2009 heeft NCWT de verhuizing afgerond
van de museale collectie van voormalig Museum
EnergeticA, die in 2008 is verworven. Circa 17.000
voorwerpen zijn in acht maanden tijd verpakt en
verhuisd van de Hoogte Kadijk in Amsterdam, naar
de Moezelhavenweg in Amsterdam Havens West.
Enkele objecten zijn geschonken aan andere instel-
lingen, zoals een groot bedieningspaneel van de
Nederlandse Spoorwegen dat overgedragen is aan
het Spoorwegmuseum in Utrecht. (Zie de bijlage
Collectiemobiliteit voor meer informatie over schen-
kingen en bruiklenen).
In de komende beleidstermijn (2010 - 2015) zal de
nadruk liggen op het collectiemanagement en de
Bijeenkomst van de Leerkrachtenclub op 7 oktober
Verhuizing van een paneel met schakelaars van
Museum EnergeticA naar het depot van NCWT
aan de Moezelhavenweg in Amsterdam West
NCWT jaarverslag 2009
26
communicatie. Deze termijn zal worden gebruikt
om het collectieprofiel en collectieplan verder uit
te werken. Het is de bedoeling dat, op basis van de
objecten zoals deze van Museum EnergeticA zijn
overgenomen, een waardevolle, samenhangende
collectie wordt gecreëerd. Om dit te realiseren zal
in eerste instantie globaal onderzoek worden uitge-
voerd. Het diepte onderzoek naar specifieke onder-
werpen zal pas in een later stadium plaatsvinden.
De communicatie van de NEMO erfgoedcollectie en
de bijbehorende verhalen is voor NCWT van groot
belang. In science center NEMO worden in de ten-
toonstellingen de verhalen over wetenschap en
technologie duidelijk voor het voetlicht gebracht.
Vanaf eind 2009 wordt gaandeweg de historische,
sociale en culturele context die de collectieobjec-
ten met zich meebrengen geïntegreerd binnen de
bestaande tentoonstellingen, en zullen aan de hand
van de collectieobjecten nieuwe, tijdelijke tentoon-
stellingen worden ontworpen. In 2009 is gestart
met het formuleren van een gericht collectiebeleid
en het aanscherpen van het tentoonstellingsbeleid
ten aanzien van het communiceren van de erfgoed-
collectie.
Om de toegankelijkheid van de NEMO erfgoedcol-
lectie te waarborgen, is begonnen met het zoeken
naar fondsen voor een professionele digitale data-
base zodat het publiek toegang krijgt tot de objec-
ten, ook als deze niet tentoongesteld zijn. Dit zal in
2010 een vervolg krijgen.
Daarnaast wordt samenwerking met andere (muse-
ale) organisaties gezocht voor het exposeren van
wetenschappelijk en technologisch erfgoed. In 2009
zijn de eerste contacten hiervoor gelegd. Science
center NEMO is bovendien, als instelling met een
groot publieksbereik, beschikbaar voor derden om
hun collectie te tonen binnen NEMO (mits dit binnen
het tentoonstellingsbeleid past).
Daadwerkelijke, grootschalige plaatsing van de
erfgoed objecten binnen NEMO zal voor het eerst
plaatsvinden tijdens de zomertentoonstelling 2010.
Ongeveer 350 objecten uit de collectie zullen wor-
den getoond om de bezoeker de ontwikkeling van
100 jaar huishouden te laten zien en ervaren.
1.5 Overige publieksdiensten
Naast de entreegelden van bezoekers, leveren de
winkel, de horecapunten en de catering/zaalverhuur
een belangrijke financiële bijdrage aan de exploita-
tie van NEMO.
www.shop.e-NEMO.nl
Enkele objecten uit de NEMO erfgoedcollectie
Science center NEMO
27
NEMO Science ShopHet assortiment in de NEMO Science Shop inspireert
de bezoeker om ook thuis aan de slag te gaan met
wetenschap en technologie. Het assortiment werd
in 2009 uitgebreid met nieuwe producten die een
raakvlak hebben met de inhoud van NEMO. Zo waren
er tijdelijke thema-assortimenten en actiedisplays
in het kader van het Jaar van de Sterrenkunde, het
Darwinjaar en de zomertentoonstelling over robots.
Bij een meting eind november bleek dat bijna 45%
van de klanten van de winkel speciaal voor de winkel
naar NEMO was gekomen.
In 2009 ging tevens een lang gekoesterde wens in
vervulling. In juli ging de eerste versie van de winkel
online: www.shop.e-NEMO.nl. Klanten kunnen nu
ook thuis een deel van het unieke assortiment
van de NEMO Science Shop bekijken en bestellen.
De NEMO Shop liet in 2009 een omzetgroei zien:
bijna 6% ten opzichte van het jaar daarvoor.
Catering/zaalverhuur
De mogelijkheden voor het huren van een zaal voor
(zakelijke) congressen, lezingen, evenementen of
andere bijeenkomsten werd in 2009 vergroot door
de ingrijpende verbouwing van de Columbus Foyer,
die een multifunctioneel en eigentijds karakter
kreeg.
Naast gebruik voor programmering werden in 2009
delen van het gebouw weer volop verhuurd voor
externe bijeenkomsten georganiseerd door het
bedrijfsleven, de wetenschappelijke wereld, de over-
heid en overige instellingen. De deelnemers aan deze
bijeenkomsten bezoeken veelal ook de tentoonstel-
lingen en activiteiten in NEMO. In 2009 waren onder
andere Ahold, Kenniskring Amsterdam, Nuon, NWO
en TomTom te gast in NEMO.
1.6 Publiek, marketing en communicatie
Bezoekersaantallen
In de eerste zes weken van 2009 was NEMO gedeel-
telijk niet toegankelijk in verband met de grondige
verbouwing van de eerste en tweede verdieping.
Voor evenementen en schoolbezoek was daardoor
in deze periode geen plek, overige bezoekers moch-
ten voor half geld naar binnen. Uiteindelijk resul-
teerde dit in 15.000 minder (betalende) bezoekers
gedurende deze zes weken vergeleken met dezelfde
periode in het vorige jaar.
Het totaal aantal bezoekers in 2009 was 401.176. Dat
waren slechts 3.734 minder dan in 2008. Een goed
resultaat gezien de verbouwing; het aantal bezoe-
kers van NEMO blijft zich gunstig ontwikkelen.
De grootste bijdragen aan de bezoekersaantal-
len komen van de schoolvakanties (met een histo-
risch dagrecord van maar liefst 3.618 bezoekers
op 22 oktober), het Museumweekend, het weten-
schapsfestival Witte Tulp, het Scientific Festival en
de MuseumN8.
jaar 2006 2007 2008 2009
Recreatief 241.172 290.321 305.059 309.073
PO 27.532 26.264 32.121 28.181
VO 35.783 41.972 37.088 32.541
Student 76.931 15.912 18.020 18.708
Extern 15.592 12.028 12.622 12.673
Dak 13.246 4.524 - -
Totaal 346.941 391.021 404.910 401.176Verbouwde Columbus Foyer
NCWT jaarverslag 2009
28
Recreatieve bezoekers vormen het grootste deel
(77%) van de bezoekers aan science center NEMO.
Uit het onderwijs komt 20%.
Met ruim 400.000 bezoekers staat NEMO op de 6de
plaats in de lijst van best bezochte musea in Amster-
dam (bron: ATCB, 2009):
1 Van Gogh museum 1.451.139
2 Artis 1.142.438
3 Anne Frank Huis 985,417
4 Rijksmuseum 872,319
5 Hermitage 463.770
6 NEMO 401.167
7 Joods Historisch museum 202.421
8 Foam 193.748
9 Amsterdams Historisch museum
191.450
10 Rembrandthuis 182.461
Recreatieve
bezoekers (77%)
Primair
onderwijs (7%)
Voorgezet
onderwijs (8%)
Student (5%) Overig (3%)
Bezoekersaantallen NEMO
2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009
450.000
400.000
350.000
300.000
250.000
200.000
150.000
100.000
50.000
0
Westkade van NEMO
Science center NEMO
29
Marketing en communicatieHet marketing- en communicatiebeleid van science
center NEMO is gebaseerd op een aantal pijlers:
Een verantwoorde groei van het aantal bezoe- �
kers.
Een stijging van de besteding per bezoeker. �
De kerndoelgroepen: ouders met kinderen, het �
onderwijs (PO en VO) en volwassenen.
Het verder uitbouwen van een hoge mate van �
klanttevredenheid, voor zowel het kernaanbod
(de tentoonstellingen en activiteiten) als het
ondersteunende aanbod (services als de horeca
en de winkel).
Het vergroten van de (publicitaire) aandacht, ook �
bij minder voor de hand liggende doelgroepen,
door de inzet van een aantal grote en kleine
publieksevenementen.
Structurele samenwerking met (media)partners. �
Een stijging van de naamsbekendheid en het ver- �
overen van een voorkeurspositie bij onze doel-
groepen.
De zichtbaarheid van onze instelling verbeteren �
richting uiteenlopende stakeholders.
Bezoekerskenmerken en waardering
Jaarlijks wordt via marktonderzoek aan ongeveer
5.000 algemene bezoekers hun mening gevraagd
naar de waardering van onze activiteiten en servi-
ces. Daarnaast vinden er projectevaluaties plaats
aan de hand waarvan de tevredenheid bij de gebrui-
ker duidelijk wordt.
Conclusies uit de 2009 onderzoeken zijn o.a.:
Verhouding mannelijke/vrouwelijke bezoekers is �
ongeveer 40/60.
Het programma krijgt van de bezoeker een alge- �
meen rapportcijfer van 8,6; de publieksbegelei-
ders een 8,3. Onze services scoren iets minder
hoog: de winkel krijgt gemiddeld een 7,6 en de
horeca een 7,3.
Van de bezoekers is 30% al twee keer of vaker in �
NEMO geweest.
Circa 50% van de bezoekers wil graag nog een �
keer terugkomen.
Tips van vrienden of familieleden zijn de belang- �
rijkste reden om naar NEMO te gaan. Andere
belangrijke communicatie-instrumenten zijn de
website en televisie.
30% van de bezoekers is al twee keer of vaker in
NEMO geweest:
De helft van de bezoekers heeft het voornemen nog
een keer terug te komen:
(bron: bezoekersonderzoek, periode 13 juli – 6 sept.
2009, n=1.495)
Eerste
keer (69%)
Tweede
keer (17%)
Derde keer (6%)
Vaker (7%) Niet ingevuld (1%)
Ja (50%)
Nee (9%)
Dat weet
ik niet
(40%)
Niet ingevuld (1%)
NCWT jaarverslag 2009
30
Bekendheid en imago
Free publicity is de hoeksteen van het communi-
catiebeleid. De mate van succes van het PR beleid
is onder meer af te lezen aan de hand van de knip-
selwaarde. Het gaat hier om de advertentiewaarde
van de knipsels waarin de naam NEMO voorkomt.
Er wordt alleen ‘geknipt’ in gedrukte media. Omdat
NEMO het ook goed doet op radio en TV is de wer-
kelijke waarde nog hoger.
In 2009 zijn 53 persberichten verstuurd over het
primair aanbod, de vakantieprogrammering en de
diverse evenementen. Er zijn in totaal 3.086 knipsels
ontvangen met een knipselwaarde van € 5.141.625.
Hiermee is zowel het aantal knipsels als de adver-
tentiewaarde behoorlijk gestegen ten opzichte van
2008.
jaar 2006 2007 2008 2009
Knipselwaarde
x € 1.000
2.386 4.468 3.863 5.141
In 2009 participeerde NEMO in 66 ‘promotionele’
acties waarvan 24 langlopend, met als meest
belangrijke partners: ANWB, CJP en Stadspas.
Hendrik Beerda Brand Consultancy doet al een aan-
tal jaren onderzoek naar de beleving rond culturele
merken. Het gebruikte onderzoeksmodel werd ont-
wikkeld samen met de Universiteit van Amsterdam.
Centraal staat de gedachte dat een sterk merk
goed is voor de instelling. In april 2009 publiceerde
Beerda de uitkomsten. NEMO scoorde bovengemid-
deld. Qua merkkracht van alle culturele instellingen
staat NEMO bij de inwoners van de stad Amster-
dam op de 9de plaats, bij studenten komt NEMO uit
op de 4de positie. Binnen het museumsegment in
Amsterdam doet NEMO het ook heel goed: volgens
het onderzoek is NEMO vooral Spannend en Onder-
scheidend.
Ook de testers van de Nationale Uitjestest 2009
hebben NEMO beoordeeld. De Nationale Uitjestest is
een initiatief van de Nederlandse Spoorwegen waar-
bij 50.000 testers meer dan 1.000 verschillende
uitjes beoordelen. NEMO scoorde ook hier goed.
700
600
500
400
300
200
100
0
359
116
633
54131
363
254 239
33 21
Mond tot m
ond TV
Gebouw
Advertentie
Anders
Krant/T
ijdsch
ritf
Radio
Website
Poster
VVV
Aantal respondenten op de vraag ‘Waar ken je NEMO van?’
(bron: bezoekersonderzoek, periode 13 juli – 6 sept. 2009, n=1.495)
Science center NEMO
31
Resultaten uit het Cultureel Merken
onderzoek naar merkpersoonlijkheid van
de Amsterdamse musea in 5 dimensies:
Bekwaam (top3)
Rijksmuseum Amsterdam1.
Anne Frank Huis2.
Van Gogh Museum3.
Spannend (top3)
NEMO1.
Tropenmuseum2.
Madame Tussauds3.
Zacht (top3)
Anne Frank Huis1.
Madame Tussauds2.
Tropenmuseum3.
Ruig (top3)
Nederlands Scheepvaartmuseum 1.
Amsterdam
NEMO2.
Tropenmuseum3.
Onderscheidend (top3)
NEMO1.
Anne Frank Huis2.
Tropenmuseum3.
Bron: Cultureel Merkenonderzoek Amsterdam,
Hendrik Beerda Brand Consultancy, april 2009
Resultaten van de Nationale Uitjestest
2009.
In de categorie ‘de leukste uitjes van
Nederland’ eindigde NEMO op de 9de plaats:
Oerol festival1.
Sprookjeswonderland2.
Strand Texel3.
Kuuroord Elysium4.
Pinkpop5.
Toverland6.
Drouwenerzand Attractiepark7.
Nederlands Openluchtmuseum8.
NEMO9.
De Efteling10.
In de categorie ‘meest leerzame’ behaalde
NEMO de 1ste plaats:
NEMO1.
Archeon2.
Corpus Experience3.
Naturalis4.
Nederlands Openluchtmuseum 5.
In de categorie ‘meest spannende’ kwam
NEMO op de 3de plaats:
Walibi1.
Toverland2.
NEMO3.
Bron: Nationale Uitjestest
NEMO behoort tot de leukste uitjes van Nederland
NCWT jaarverslag 2009
32
Nieuwe publiekscampagne in 2009
In 2009 werd een nieuwe ‘themacampagne’ ontwik-
keld. De slogan ‘Ontdek het zelf bij NEMO’ is gehand-
haafd, het beeld werd aangepast. De campagne is
vertaalbaar naar verschillende media typen en uit-
eenlopende boodschappen.
Edumarketing
Het educatieve segment, leerkrachten en docenten
uit respectievelijk PO en VO, vraagt ook op commu-
nicatief gebied om een eigen aanpak. Hier ligt de
nadruk op de directe benadering aan de hand van
een omvangrijk en kwalitatief hoogwaardig bestand
van zo’n 6.000 adressen. Deze adressen worden
regelmatig benaderd via post en/of e-mail. Om de
band met de leerkrachten te versterken, is onder
andere de Leerkrachtenclub opgericht.
1 1 1
Een uitgave van stichting Nationaal Centrum voor Wetenschap en Technologie (NCWT) september 2009
De Wijsneus
De zoektocht naar het ontstaan van leven houdt ons al eeuwenlang bezig. Vanuit diverse disciplines (zoals biologie, scheikunde, natuurkunde en sterrenkunde) wordt er naar antwoorden gezocht. NEMO brengt alle ontwikkelingen samen in de nieuwe tentoonstelling Zoeken naar leven.
Voor het VO (zowel onderbouw als bovenbouw) ontwikkelden wij een lespakket, bestaande uit vier onderdelen. Allereerst geeft u een inleidende les op school. Het tweede en derde onderdeel zijn in NEMO. Uw leerlingen gaan hier met een doeboekje aan de slag in de tentoonstelling Zoeken naar leven en spelen het spannende spel The Battle of the Cells. Weer op school rondt u het thema af. Beide lessen op school zijn door ons voorbereid.
StrijdbaarBij The Battle of the Cells kiezen uw leerlingen een celtype (bacterie, schimmel, dier of plant) en nemen het op tegen de drie overgebleven celtypen. Door belangrijke levensprocessen zo goed mogelijk uit te voeren, moeten ze zorgen dat hun cellen zich beter voortplanten dan die van hun tegenstanders. Welke strategie werkt het best?
De lespakketten zijn gratis te downloaden van e-NEMO.nl --> Educatie --> Lesmateriaal. Voor het bezoek aan NEMO betalen scholen het reguliere VO-tarief (€ 6,50 p.p.). Boekingen regelt u via boekingsbureau@e-NEMO.nl of 020-531 31 18.
1
Deze onderwijsnieuwsbrief is een uitgave van NEMO, bestemd voor leerkrachten primair onderwijs
en docenten voortgezet onderwijs. NEMO Nieuws verschijnt enkele keren per schooljaar in een
oplage van ca. 10.000 exemplaren. Science center NEMO is een activiteit van stichting Nationaal
Centrum voor Wetenschap en Technologie (NCWT).
(Eind)redactie, vormgeving en productiebegeleiding:
NCWT, i.s.m. Quite Frankly Communications en Jantine Jimmink
science center NEMO
Oosterdok 2
1011 VX Amsterdam
telefoon 020-531 31 18
e-mail boekingsbureau@e-NEMO.nl
website www.e-NEMO.nl
65
Wekelijkse check oersoep bij Zoeken naar leven
Met hun filmpje ‘NEMO goes Nano’ hebben Hilmar, Tjalling, Pieter, Kiki & Anouk, van het Bataafs Lyceum uit Hengelo Tube Your Future 2009 gewonnen. Tijdens een chic award gala in NEMO kregen ze voor hun prestatie de Gouden Walvis 2009.
Tube Your Future vindt ook dit school jaar plaats. Leerlingen uit 3/4/5 HAVO/VWO worden uitgedaagd een kort fi lmpje te maken van een interview dat ze hebben met een professional uit de wereld van bètawetenschappen & technologie.
Beter beeldUit onderzoek blijkt dat jongeren over het algemeen geen goed beeld hebben van de beroepen die ze kunnen uitoefenen met een NG- of NT-profi el. Met name meisjes missen rolmodellen. Daar wordt tijdens de videowedstrijd rekening meegehouden, bijvoorbeeld door het aanbieden van vrouwelijke professionals, maar ook door de wed-strijd af te sluiten met een chic award gala. 95% van de docenten vindt dat de deelnemers na afl oop een beter beeld hebben van het beroepenveld. Zij gaven het project gemiddeld een 8,4.
Tube Your Future 2009/2010 loopt van december t/m juni. De uitvoering vindt groten deels op school plaats. De beste fi lmpjes van elke school maken in juni kans op mooie prijzen. Er kunnen maximaal 100 scholen meedoen.
Ondersteuning docentenAls docent wordt u in dit project ondersteund met een handleiding, een database van te interviewen professionals, ondersteunende documenten en een docententraining. Deze gratis trainingen zijn op 26 november en op 2 en 3 december.
Informatie & aanmelden: www.tubeyourfuture.nl.
Deze vraag zal Nick Boogers van KBS de Nicolaasschool uit Heythuysen in de week van 14 september afvuren op astro naut Frank de Winne aan boord van het Internationale Ruimtestation ISS. Gevolgd door nog veel meer vragen van twaalf nieuwsgierige basisscholieren. Het live contact met ISS wordt gelegd vanuit Space Expo in Noordwijk.
DeltaDe twaalf uitverkorenen doen met hun school mee aan het Delta-project. Delta wil basisschoolleerlingen via het thema ‘Ruimtevaart’ al op jonge leeftijd enthou siast maken voor wetenschap en techniek. Het project wordt in opdracht van het Ministerie van OCW, ESA en NASA uitgevoerd door NEMO.
www.Deltaopschool.nl
nieuws
Bij NEMO kunt u lunchpakketjes bestellen. Voor € 2,50 extra p.p. ontvangen uw leerlingen bovendien een tasje met iets te drinken, een kruidkoek en een verrassing uit NEMO’s Science Shop. Informeer er snel naar, want er is een beperkt aantal tasjes beschikbaar.
Lunchpakketjes en tasjes zijn vooraf te bestellen bij ons boekingsbureau (zie colofon).
aanbieding
Trek?
Hebben jullie een stuur?
Er is nu ook een lespakket voor groep 5/6 van het PO: Onderzoek. Hiermee ervaren uw leerlingen aan de hand van verschillende natuurkundige verschijnselen welke stappen nodig zijn bij het doen van onderzoek. Het lespakket sluit aan op kerndoel 42.
Onderzoek doen is een goede manier om de wereld te ontdekken. Uw leerlingen leren waarnemen, ver-gelijken, ordenen, concluderen, samenwerken en presenteren.
Het lespakket bestaat uit vier onderdelen, te beginnen met een inleidende les op school over magneten. Het tweede en derde onderdeel zijn in NEMO. Uw leerlingen gaan met een doeboekje aan de slag met de natuurkundige verschijnselen van de tentoonstelling Fenomena. Daarna volgen zij de interactieve demonstratie Vacuüm en Elektriciteit. Terug op school rondt u het thema af. Beide lessen op school zijn door ons voorbereid.
Het lespakket is gratis te downloaden van e-NEMO.nl --> Educatie --> Lesmateriaal. Voor het bezoek aan NEMO betalen scholen het reguliere PO-tarief (€ 5,50 p.p.). Boekingen regelt u via boekingsbureau@e-NEMO.nl of 020-531 31 18.
Hoe zit het ook alweer met het weer? En wat kan ik ermee in de klas? Op woensdag 30 september organiseert ESERO (zie pagina 2) een gratis workshopdag voor leerkrachten PO in Sonnenborgh-museum & sterrenwacht.
Weervrouw Marjon de Hond geeft een lezing en laat met proefjes zien hoe u het weer ook in de klas
inzichtelijk kunt maken. Er zijn diverse workshops, waaronder die van het Freudenthal Instituut dat met proefjes laat zien hoe u het weer kunt berekenen in de klas (wetenschap en techniek gekoppeld aan rekenen). En u krijgt een rondleiding door Sonnenborgh.
Voor wie: leerkrachten PO groep 3 t/m 8Wanneer: 30 september van 09:45 uur tot 16:00 uurWaar: Sonnenborgh-museum & sterrenwacht, Utrecht Kosten: gratis
Aanmelden kan nog t/m 10 september 2009 via esero@ncwt.nl o.v.v. ‘ESERO workshop 30 september’, naam school, adresgegevens, aantal personen + namen (max. twee). Bellen kan ook: 020-53 13 571. U ontvangt een bevestiging met uitgebreid programma.
In deze NEMO Nieuws verder:
pagina 2• ESERO Onderwijsconferentie
Leven in de ruimte
• Kettingreacties bouwen met € 100 korting
pagina 3• Bijeenkomst Leerkrachtenclub
• Een eigen NEMO op school pagina 4• Zoeken naar leven
• ESERO Onderwijsconferentie Kijk, de Maan!
pagina 5• Lespakket Onderzoek groep 5/6
• ESERO workshopdag met Marjon de Hond
pagina 6• Videowedstrijd Tube Your Future
L E S PA K K E T
Cel lenstr i jd in NEMO
L E S PA K K E T Groep 5/6 op onderzoek naar vacuüm en elektr ic i te i t
W O R K S H O P Marjon de Hond voor in de k las
V I D E O W E D S T R I J D
NEMO goes Nano
inhoudsopgave
Tijdens Oktober Kennismaand (zie ook pagina 3) wordt op 31 oktober in NEMO een Miss/Mister Infrared Universe gekozen. De winnaar heeft de beste Nederlandse warmteopname gemaakt tijdens de fotowedstrijd Onzichtbaar van het Kapteyn Instituut van Rijksuniversiteit Groningen. Er zijn negen leerlingen PO/VO genomineerd.
Via de websites oktoberkennismaand.nl en e-NEMO.nl kan iedereen stemmen op de genomineerde foto’s. Of kom ze live bekijken! Ze sieren - samen met negen sterrenkundige warmteopnames - het NEMO-dak en zijn nog het gehele jaar gratis te bewonderen.
Op de verkiezingsdag zijn er in NEMO proefjes, demonstraties en lezingen rond -om infrarood.
verkiezing
Stem infrarood
colofon
door Teun de Wijs
Eerst een keertje komen kijken of NEMO een excursie waard is? Dat kan gratis met maximaal twee leerkrachten/docenten per school per keer! Meld bij de kassa dat u komt ‘previewen’.
service
Stem infrarood
Proef op de som
NN6 JJ DEF.indd 1 18-08-2009 10:27:34
Periodieke nieuwsbrief voor het onderwijs
NEMO is ook een populaire museale
bestemming bij scholieren en docenten,
zo blijkt uit de cijfers van de CJP
Cultuurkaart voor het schooljaar 2008
2009. Deze Cultuurkaart is een culturele
creditcard van € 15, voor scholieren uit
het voortgezet onderwijs. Scholieren die
het vak CKV (Culturele en Kunstzinnige
Vorming op VMBO/HAVO/VWO) volgen,
krijgen bovendien € 10, extra tegoed
op hun kaart. Het tegoed mag worden
besteed aan diverse vormen van cultuur:
een individueel bezoek aan de bioscoop,
het theater, een museum of aan een
concert. De school of docent kan er ook
voor kiezen het tegoed (gedeeltelijk)
klassikaal uit te geven.
Top 3 instellingen in de sector Museum
die het meeste collectieve CJPbudget
hebben geïnd:
Archeon1.
Beeld en Geluid2.
NEMO3.
Top 3 instellingen in de sector Museum
die het meeste individuele CJPbudget
hebben geïnd:
NEMO1.
Escher Collectie2.
Nederlands Openluchtmuseum3.
Bron: CJP
Science center NEMO
33
Nieuwe publiekscampagne
35
02 sCIenCe LeaRnIng CenTeR
NCWT jaarverslag 2009
36
2.1 Beleid
In 2009 heeft de Unit Educatie van NCWT de weg
ingezet om zich om te vormen tot Science Learning
Center: een expertisecentrum op het gebied van
buitenschools leren over wetenschap en techniek.
DoelHet doel van het Science Learning Center (SLC) is
om het formele wetenschaps- en techniekonder-
wijs te optimaliseren en te verrijken met informele
(niet gestructureerde) en non-formele (enigszins
gestructureerde) leerervaringen door:
kennis over non-formeel en informeel leren op �
het gebied van wetenschap en techniek (aan de
hand van proefjes, demonstraties, science shows,
interactieve opstellingen, hands-on workshops,
wedstrijden, etc.) te delen met de relevante inter-
mediairs in het veld van wetenschap en techniek;
deze kennis verder uit te bouwen in samenwer- �
king met universiteiten en een internationaal net-
werk van science centra;
deze kennis te testen en zelf actief in te zetten in �
de programma’s van science center NEMO.
Het SLC is er primair voor leerkrachten en docenten,
maar ook voor universiteiten, bedrijfsleven, media,
andere science centra en musea. Het Science Lear-
ning Center richt zich dus niet alleen op NEMO en het
onderwijs, maar nadrukkelijk ook op andere interme-
diairs. Men kan er terecht voor kennis, producten en
diensten voor buitenschools leren over wetenschap
en techniek. Voor advies, training, publicaties en
workshops t.a.v. leermiddelen die appelleren aan de
intrinsieke motivatie van de leerling, waarbij leren
gebeurt op basis van vrijwilligheid. Voorbeelden van
deze leermiddelen zijn: interactieve tentoonstellin-
gen, science shows, demonstraties, educatieve pro-
jecten, etc.. Over hoe je deze leermiddelen ontwik-
kelt, over hoe je ze inzet in je eigen omgeving, en
over hoe je je gehoor inspireert en stimuleert. Zodat
het formele, schoolse leren leuker wordt en de bood-
schap beter beklijft, zodat het onderwijs de kerndoe-
len effectiever kan realiseren.
02 SCIENCE LEARNING CENTER
Missie:
Het verrijken van het formele Wetenschap & Techniek leren, door het te integreren met het informele en
non-formele leren.
Science Learning Centeronafhankelijk
gekoppeld aan een actief science centrum dat fungeert als proeftuin
Onderwijs Universiteiten Bedrijfsleven Science centra/musea Media
Expertise over/ervaring met informele en non-formele science centrum middelen, als aanvulling op het formele leren; middelen zoals interactieve tentoonstellingen, shows, theater, hands-on workshops, proefjes, wedstrijden, maatschappelijk debat, lezingen, festivals, websites, lesmateriaal
Internationaal netwerk van science centra en kennisinstellingen
Science Learning Center
37
Kernactiviteiten
Vanuit de ambitie om zich verder te ontwikkelen
tot een expertisecentrum op het gebied van weten-
schap- en techniekeducatie (WTE), zijn de volgende
kernactiviteiten gedefinieerd. Deze zijn niet altijd
strikt te scheiden en lopen soms in elkaar over:
het ontwikkelen en uitvoeren van lesmateriaal en �
educatieve evenementen,
het werken aan een doorlopende leerlijn van de �
jongste groepen van het basisonderwijs tot en
met het hoger onderwijs,
het scholen en trainen van leerkrachten/docen- �
ten en pabostudenten (nascholing),
het verhogen van de kwaliteit en kwantiteit van �
het educatief bezoek aan NEMO (i.e. groepen die
in schoolverband naar NEMO komen),
het ontwikkelen van kennis op het terrein van �
wetenschaps- en techniekeducatie en de wijze
waarop kinderen leren (in samenwerking met
kennisinstellingen, zoals universiteiten),
het delen van kennis, zowel intern als extern. �
2.2 Ontwikkeling lesmateriaal en educatieve evenementen
Lesmateriaal Het SLC ontwikkelt materiaal voor divers gebruik:
voor in NEMO, voor op school, maar ook voor gebruik
thuis.
Voor gebruik in NEMO
Ter verdieping van een educatief bezoek in NEMO
ontwikkelt het SLC doeboekjes, workshops en edu-
catieve projecten. Het SLC ontwikkelt en test de
materialen en de workshops. Daarna traint het SLC
de NEMO publieksbegeleiders om de workshops te
kunnen geven. In hoofdstuk 1.3 staat nader beschre-
ven hoe het SLC het educatieve aanbod van NEMO
heeft uitgebreid.
Voor gebruik op school inclusief een bezoek aan
NEMO
Upgrade Science Center op School
Het project Science Center op School heeft in 2009
een upgrade gehad. Onderdeel van deze upgrade is
de ontwikkeling van een DVD voor het VO, die kan
worden gebruikt voor de aftrap van het project op
school. Hierdoor hoeven educatieve medewerkers
van NEMO niet langer zelf de scholen te bezoeken
en kan efficiënter gewerkt worden. Daarnaast zijn er
drie trainingsdagen georganiseerd om docenten te
trainen dit project te kunnen begeleiden.
Coördinatie en begeleiding Project NEMO
Dit is een variant van Science Center op School
voor het hoger onderwijs. Studenten ontwerpen
en maken in opdracht van NEMO een exhibit met
daarin een geïntegreerde computer. Een medewer-
ker van het SLC treedt op als opdrachtgever, en
beoordeelt de ontwerpschetsen en eindproducten
van de studenten.
Voor gebruik op school of thuis
Het SLC ontwikkelt ook lesmateriaal dat geen
directe link heeft met een bezoek aan NEMO, maar
dat bedoeld is voor gebruik op school of thuis.
Ontwikkeling handboek Science is Primary
In het kader van het Europese project Hands-on,
Brains-on is in 2009 lesmateriaal ontwikkeld waar-
mee kleuters worden gestimuleerd de natuur te
onderzoeken. Er werden vier compleet uitgewerkte
Handboek voor leerkrachten groep 1 / 2
science
handboek voor onderzoeken en ontwerpen in groep 1 en 2
=
science is primary
NCWT jaarverslag 2009
38
lessen ontwikkeld: over magneten, drijven & zinken,
slakken en een papieren vliegtuig. Het lesmateriaal
is opgenomen in het handboek Science is Primary.
Het handboek kan via www.e-NEMO.nl in digitale
vorm worden aangevraagd.
Prof. dr. Testkees uit Nieuws uit de Natuur
Sinds het schooljaar 2007/2008 wordt samenge-
werkt met het SchoolTV-programma Nieuws uit de
Natuur voor groep 5 en 6 van het primair onderwijs.
In elke programma besteedt Prof. dr. Testkees aan-
dacht aan wetenschap en techniek. Het SLC heeft
ook in 2009 weer activerende doebladen ontwik-
keld die aansluiten bij de inhoudelijke onderwerpen
en de doelgroep. Deze doebladen kunnen gratis wor-
den gedownload van www.e-NEMO.nl. Nieuws uit de
Natuur heeft een groot bereik: 86% van de scholen
kijkt naar dit SchoolTV-programma. Daarmee wor-
den ongeveer 120.000 kinderen bereikt.
Ontwikkeling ESERO bronnenboek
ESERO (European Space Education Resource Office)
is een onderwijsinitiatief van de Europese ruim-
tevaartorganisatie ESA. In het kader van ESERO
is in januari 2009 een bronnenboek beschikbaar
gekomen voor het primair onderwijs waarin 80 les-
sen over wetenschap en techniek zijn opgenomen
rondom het thema ‘ruimtevaart en sterrenkunde’,
bestemd voor groep 1 t/m 8.
Van het ESERO bronnenboek zijn 5.000 exemplaren
gedrukt, waarvan inmiddels 4.230 exemplaren zijn
verspreid, waaronder 3.000 naar de VTB-scholen
via de regionale VTB-steunpunten.
Ontwikkeling luistercolleges Junior Bèta Canon
In november 2009 is, in navolging van de succesvolle
bèta canon voor volwassenen, een variant voor kin-
deren verschenen in de vorm van een aantal luister
CD’s. In opdracht van het Platform Bèta Techniek
heeft het SLC 16 van de 50 luistercolleges geschre-
ven. De teksten zijn ingesproken door de bekende
wetenschappers Robbert Dijkgraaf, Bas Haring en
Louise Fresco. Acteur Frank Groothof, bekend van
Sesamstraat, leidt elk onderwerp op humoristische
en originele wijze in. De Junior Bèta Canon is gepro-
duceerd door uitgeverij Luisterwijs i.s.m. het Plat-
form Bèta Techniek en de KNAW.
Educatieve evenementen
Uitrol Tube Your Future
In het kader van het Europese project GAPP (Gen-
der Awareness Participation Process) heeft het
Science Learning Center in 2008 de wedstrijd Tube
Your Future ontwikkeld en uitgevoerd. De wedstrijd
daagt leerlingen van 3, 4 en 5 HAVO/VWO uit een
kort filmpje (3-4 minuten) te maken over een pro-
fessional in het veld van bètawetenschap en tech-
nologie. Op deze manier creëren leerlingen een
eigen beeld van het soort werk dat je kunt doen met
een bèta- of techniekopleiding. De beste filmpjes
komen in aanmerking voor mooie prijzen die wor-
den uitgereikt tijdens een chic award gala in NEMO.
De infrastructuur (website, lesmateriaal, docenten-
training en award gala) is inmiddels uitontwikkeld.
In het schooljaar 2008/2009 is door het SLC, met
steun van het Platform Bèta Techniek, het project
verder en met succes uitgerold. Tube Your Future
is in 2008/2009 uitgevoerd met 68 klassen van
25 scholen. Gemiddeld is het project door docen-
ten beoordeeld met een 8,4. De bijbehorende trai-
ning werd door 66% van de docenten ‘zeer goed’
genoemd en door 31% ‘goed’. In het schooljaar
2009/2010 is het project verder uitgebouwd tot
een landelijke wedstrijd. Er hebben zich maar liefst
230 klassen van 68 scholen aangemeld, zo worden
inmiddels ca. 6.000 leerlingen bereikt. De wedstrijd
Prof. dr. Testkees
Science Learning Center
39
voorziet in een belangrijke behoefte om leerlingen
(en vooral meisjes!) een beter beeld van bètawe-
tenschap en technologie te geven, en daardoor te
enthousiasmeren voor een studie en/of beroep in de
bètawetenschap en technologie.
Ontwikkeling Spot Je Talent
In navolging van Tube Your Future is in 2009 gestart
met de ontwikkeling van een variant voor het pri-
mair onderwijs, in samenwerking met het VHTO,
MijnGroep en CineKid en in opdracht van het Plat-
form Bèta Techniek. Met Spot Je Talent ontdekken
leerlingen uit groep 7 en 8 van het primair onder-
wijs op een speelse manier welke beroepen er zijn
in de wereld van wetenschap en techniek. Ook laat
het ze nadenken over hun eigen talenten. Hierbij
ontdekken leerlingen dat het vakgebied wetenschap
en techniek zowel voor meisjes als voor jongens is.
Een onderdeel van het project is het maken van een
talentenportfolio. Hierin worden de eigen talenten
opgenomen en omschrijft de leerling twee beroe-
pen die hij of zij wel voor een dagje zou willen uit-
oefenen. Voor elke klas zijn er beroepsbeoefenaars
beschikbaar om geïnterviewd te worden. Zij komen
op school langs om leerlingen te vertellen over hun
beroep. Leerlingen beelden het beroep daarna zelf
uit in de vorm van een fotofilmpje. Op die manier
informeren ze elkaar over verschillende beroepen.
Het groepje met het beste filmpje uit de klas wordt
uitgenodigd voor een eindfeest in NEMO.
In november en december van 2009 is het lesmate-
riaal bij het project geschreven en uitgetest op vier
pilot scholen. Inmiddels is het project uitgerold en
doen 50 klassen mee aan dit project in het school-
jaar 2009/2010.
Samenwerking met Kapteyn Instituut
Het Kapteyn Instituut van de Rijksuniversiteit Gro-
ningen heeft in 2008 de Academische Jaarprijs voor
Wetenschapscommunicatie Ontdek het Onzichtbare
Heelal gewonnen. Met het prijzengeld werd o.a. in
samenwerking met het Science Learning Center:
Een Infrarood fotowedstrijd voor leerlingen tot �
16 jaar georganiseerd. De leerlingen konden een
idee voor de interessantste, leukste, mooiste,
origineelste en boeiendste warmteopname in
Nederland indienen. De finalisten maakten deze
foto’s ook daadwerkelijk. Miss Nederland 2008
Deniz Akkoyun reikte de prijs uit aan Miss/Mister
Infrared Universe voor het beste idee voor een
IR-foto.
Een tentoonstelling georganiseerd op het dak �
van NEMO van infrarood foto’s van het heelal,
aangevuld met de winnende foto’s uit de Infra-
rood fotowedstrijd. De tentoonstelling kwam tot
stand door medewerking van FLIR Benelux,
Fotoacademie van AKV|St. Joost, Museum voor
Fotografie en Huis Marseille.
Ontmoeting met een professional in het kader van Spot Je Talent
www.spotjetalent.nl
NCWT jaarverslag 2009
40
Outreach activiteiten Ontwikkeling tentoonstelling Ruimtehotel Delta
In 2009 is de derde en laatste tranche van het Del-
taproject van start gegaan. Daarmee kwam het
totaal aantal deelnemende scholen op 45. Het Delta
Researchers Schools Project is een samenwerking
van het Ministerie van OCW, ESA en NASA. De pro-
jectorganisatie is ondergebracht bij NCWT. In 2009
heeft het Science Learning Center de reizende ten-
toonstelling Ruimtehotel Delta ontwikkeld die langs
de Deltascholen ging. Ook werden er weer drie
Delta/ESERO workshopdagen georganiseerd.
Overige activiteiten
Voor o.a. de Delta scholen en leerkrachten werden
door het SLC diverse activiteiten ontwikkeld, geor-
ganiseerd en uitgevoerd, waaronder:
Op 4 februari: een dag over navigatie in Artis. –
Hier deden 113 leerkrachten aan mee. De gemid-
delde waardering voor deze dag was een 7,6.
Op 15 april: een workshopdag in NEMO met het –
thema Zoeken naar leven. Er waren 89 deelne-
mers. De gemiddelde waardering was een 7,9.
Op 16 september konden 36 kinderen van 12 –
Deltascholen hun vragen afvuren op astronaut
Frank de Winne aan boord van het Internatio-
nale Ruimtestation ISS. Het live contact met ISS
werd gelegd vanuit Space Expo in Noordwijk.
De verbinding duurde tien minuten. Het tijdstip
werd bepaald door NASA, waarbij rekening werd
gehouden met het activiteitenschema van de
astronauten en de positie van ISS ten opzichte
van de aarde. De radioverbinding werd mogelijk
gemaakt door ESA en ARISS, Amateur Radio on
International Space Station Association, en liep
van Space Expo via radio-ontvangers op Hawaï
naar het ruimtestation, en omgekeerd.
Op 30 september: een dag over het weer en de sei- –
zoenen in sterrenwacht Sonnenborgh in Utrecht.
Hier hebben 65 leerkrachten aan deelgenomen.
De gemiddelde waardering was een 7,8.
Daarnaast konden 4 Deltaleerkrachten in de –
zomer van 2009 deelnemen aan NASA-work-
shops in de Verenigde Staten. Zij hebben aan de
andere Deltaleerkrachten verslag gedaan van
deze inspirerende studiereis.
Spacelink samenwerkingsproject Missie Maan
Spacelink is het netwerk van organisaties die actief
zijn op het gebied van ruimtevaart- en sterrenkunde
educatie. Doel is om door afstemming en samen-
werking, de kwaliteit en kwantiteit van lesmate-
riaal en educatieve projecten rondom het thema
ruimtevaart en sterrenkunde te vergroten. Spacelink
Miss Nederland 2008 en de prijswinnaars van
de IR fotowedstrijd
Reizende tentoonstelling Ruimtehotel Delta
Science Learning Center
41
wordt vanuit NCWT gecoördineerd. In 2009 was
het Science Learning Center de trekker van een
samenwerkingsproject met een groot aantal Space-
link partners: Missie Maan (www.missiemaan.nl).
Dit project werd georganiseerd in het kader van
het Internationaal Jaar van de Sterrenkunde. Van
8 tot 11 december keken honderden kinderen van
het primair onderwijs in de vroege ochtend op het
schoolplein naar de maan. Bij dit project kregen de
scholen lesmateriaal aangeboden, waarbij geput
werd uit het lesmateriaal Reis door de ruimte in
80 lessen. Vrijwilligers van sterrenwachten werden
ingezet om de scholen te assisteren bij het project.
In totaal hebben 140 scholen en ruim 70 vrijwilligers
en/of vrijwilligersgroepen zich aangemeld bij Mis-
sie Maan. Aan Missie Maan werkten onder andere
mee: de Landelijk Samenwerkende Publiekssterren-
wachten, NOVA, Netherlands Space Office, Universe
Awareness, Space Expo, JWG, ESERO en science
center NEMO.
Bijdragen aan het Science Communication Center Educatieve activiteiten Oktober Kennismaand
Het Science Learning Center heeft haar inhoude-
lijke expertise ingebracht ten behoeve van de ont-
wikkeling van de programmering tijdens de Oktober
Kennismaand.
Lesmateriaal Techniek Toernooi
Het Science Learning Center heeft in 2008 een rol
gekregen in het verder professionaliseren en con-
solideren van het Techniek Toernooi. Het Science
Learning Center heeft in 2009 de organisatie van
het Techniek Toernooi geadviseerd ten aanzien van
het lesmateriaal. Het SLC leverde ideeën aan voor
de uitdagingen en deed de eindredactie van het les-
materiaal. Zie ook pagina 57.
2.3 Doorlopende leerlijn
Onderzoekend en ontwerpend lerenIn samenwerking met het AMSTEL Instituut van de
Universiteit van Amsterdam (UvA) en het Natio-
naal Expertisecentrum voor Leerplanontwikkeling
(SLO) heeft het Science Learning Center een leerlijn
Onderzoekend en Ontwerpend Leren ontwikkeld.
Deze leerlijn begint al voordat kinderen naar de
basisschool gaan en loopt idealiter door tot en met
het hoger onderwijs.
In de leerlijn Onderzoekend en Ontwerpend Leren
wordt een ‘wetenschappelijke lijn’ onderscheiden
waarbij het onderzoekend leren centraal staat, en
een ‘technische lijn’ die het ontwerpend leren in de
spotlights zet. In 2009 is het SLC begonnen deze
doorlopende leerlijnen beter voor het voetlicht te
brengen. Daartoe zijn herkenbare pictogrammen
ontwikkeld die de verschillende fasen van het onder-
zoekend en ontwerpend leren weerspiegelen. Deze
pictogrammen wil het SLC voor zover mogelijk in
alle educatieve materialen en projecten terug laten
komen.
Kinderen van basisschool De Horn kijken om
6 uur ’s ochtends vanaf het schoolplein naar
de maan
Onderzoekend leren
• Verkennen
• Onderzoeksvraag
• Hypothese
• Experiment
• Resultaten
• Conclusie
• Verdieping
Ontwerpend leren
• Verkennen
• Onderzoeksvraag
• Ontwerpen
• Maken
• Testen
• Verbeteren
• Verdieping
NCWT jaarverslag 2009
42
In 2009 zijn twee lespakketten voor NEMO ontwik-
keld die expliciet aandacht besteden aan de fasen
van het onderzoekend en ontwerpend leren: het
lespakket Onderzoek voor groep 5/6 en het lespak-
ket Ontwerpen voor groep 7/8. Hiermee biedt NEMO
lespakketten aan (inclusief workshops) voor groep
3/4 van het primair onderwijs t/m de bovenbouw
van het voortgezet onderwijs.
Leerlijn ‘ruimtevaart en sterrenkunde’In het kader van ESERO is er in 2009 een doorlo-
pende leerlijn wetenschap en techniek voor het
primair onderwijs ontworpen met ‘ruimtevaart en
sterrenkunde’ als vertrekpunt. Dit heeft zijn beslag
gekregen in het eerder genoemde ESERO bronnen-
boek met 80 lessen voor groep 1 t/m 8.
2.4 Nascholing
Het Science Learning Center heeft vooral een twee-
delijns functie. Zij traint (aankomende) leerkrach-
ten/docenten en publieksbegeleiders (in NEMO)
in het onderwijs over wetenschap en techniek. Via
deze ‘train-the-trainer’ aanpak kan het SLC een
groot bereik en impact bij leerlingen en scholieren
realiseren.
Trainingen voor professionaliseringstraject leerkrachten VTB-ProIn 2007 werd in het kader van het VTB-Pro pro-
gramma van het Platform Bèta Techniek het Amster-
dams Expertisecentrum Wetenschap en Techniek
opgericht, waaraan ook NCWT deelneemt. Doel van
dit centrum is om in de regio Amsterdam invulling
te geven aan de doelstellingen van VTB-Pro, nl. het
verder verankeren van wetenschap en techniek in
het primair onderwijs.
In het kader hiervan is door de samenwerkende
partners van dit Expertisecentrum een professio-
naliseringstraject voor leerkrachten ontwikkeld,
bestaande uit twaalf dagdelen, waarvan zeven aan-
bodgerichte trainingssessies en vijf vraaggestuurde
begeleidingsbijeenkomsten. Het SLC heeft twee van
de trainingssessies (mede) vormgegeven: één ses-
sie wordt gehouden in NEMO en de tweede sessie is
in samenwerking met Artis tot stand gekomen. De
insteek van de NEMO-sessie is om te laten zien hoe
het non-formele (buitenschoolse) leren kan worden
geïntegreerd in het formele (schoolse) leren. NEMO
is daarbij als science center een exponent van het
non-formele leren.
In 2009 zijn in totaal 18 van deze VTB-Pro sessies
aangeboden aan alle pabo’s in de regio. Tijdens deze
VTB-Pro sessies hebben ongeveer 350 leerkrachten
aan een NEMO- en een Artis-sessie deelgenomen.
Het concept programma is na de zomer verbeterd
en aangepast, en is beoordeeld met een gemiddelde
van 7,5.
Bijeenkomsten NEMO’s LeerkrachtenclubNEMO’s Leerkrachtenclub is op 12 september 2007
gelanceerd met als doel de relatie met leerkrachten
een meer structureel karakter te geven. Het lid-
maatschap is gratis en op persoonlijke titel. Twee
keer per jaar kunnen de leden deelnemen aan een
bijzondere studiemiddag met interactieve lezingen
en workshops over wetenschap en techniek, die
door het Science Learning Center wordt ontwik-
keld en georganiseerd. De bedoeling is hen in een
Leerkrachtenclub
Science Learning Center
43
informele setting te inspireren om hiermee aan de
slag te gaan in de eigen klas. In 2009 is het aan-
tal leden gegroeid van 1.150 naar 1.250. In 2009
waren de bijeenkomsten van de Leerkrachtenclub
op 25 maart en 7 oktober. De bijeenkomst op 25
maart ging over ruimtevaart en sterrenkunde in de
klas. Er namen 133 leerkrachten deel aan deze dag;
de gemiddelde waardering was een 8,0. Tijdens de
bijeenkomst van 7 oktober stond het nieuwe edu-
catieve materiaal gekoppeld aan het aanbod in
NEMO centraal; er waren 60 deelnemers die de
dag beoordeelden met een gemiddelde van 7,6.
Organisatie onderwijsmiddag VOElk jaar organiseert het Science Learning Center een
onderwijsmiddag voor docenten uit het voortgezet
onderwijs in NEMO. Tijdens deze middag kunnen zij
een bezoek brengen aan de (nieuwste) tentoonstel-
lingen en maken zij kennis met het lesmateriaal, de
projecten en wedstrijden van NEMO. In 2009 vond
de onderwijsmiddag plaats op 9 april. Het aantal
aanmeldingen, slechts 21, was laag. Dit komt deels
doordat de werving te laat op gang kwam. Verder
lijkt de urennorm voor het voortgezet onderwijs er
toe te leiden dat docenten minder vaak naar confe-
renties gaan, omdat er geen lesuren mogen uitvallen.
Doorontwikkeling training van pabostudentenHet Paboprogramma in NEMO bestaat uit een pre-
sentatie over het onderwijsaanbod van NEMO,
gecombineerd met een observatieopdracht. Pabo-
studenten observeren het onderzoekende gedrag
van kinderen die in NEMO ontdekkingen doen over
wetenschap en techniek. In 2009 is het huidige pro-
gramma door het Science Learning Center geëva-
lueerd en heeft er een vooronderzoek plaatsgevon-
den dat als basis dient voor een nieuw programma
dat in het kader van VTB-Pro wordt ontwikkeld. In
2009 hebben in totaal 1.403 pabostudenten deelge-
nomen aan dit Paboprogramma.
Training bachelor- en masterstudentenmuseologie en wetenschapscommunicatieHet Science Learning Center levert jaarlijks een
inhoudelijke bijdrage aan het curriculum van
bachelor- en masterstudies van de Vrije Universiteit
(VU) en de Universiteit van Amsterdam (UvA).
Voor de VU leverde het SLC in december een bij-
drage aan de cursus ‘Museologie en buitenschoolse
educatie’ voor acht masterstudenten van de diverse
bètastudies, en daarnaast een bijdrage aan diverse
cursussen (wetenschaps)communicatie (doorlopend
in 2009). Voor de UvA heeft het SLC in maart 2009
VMBO-ers aan de slag tijdens de workshop
Kettingreactie
onderdeel 2
workshop kettingreacties
Doe de kraan dicht.
Vul de bak met water tot aan de streep en voeg een volle lepel zout toe.
Doe de slang op de kraan.
Doe de klem zo hoog mogelijk op het statief. Leid de slang via de klem in de bak met water.
Doe de kraan open.Het water mag net niet uit de slang stromen!
Gooi drie blikjes in de jerrycan. Stroomt het water nu wel in de bak?
Bepaal samen met je linkerburen waar je de blikjes neer zet.
Van rollende Blikjes tot geleidend water
doel • Drie blikjes vallen in een jerrycan met zout water.
• Het water stroomt daardoor via een slang in een bak met elektroden.
• Zout water geleidt elektriciteit.
• Er loopt een elektrische stroom in de bak met water.
opstelling
1
2
3 4 5 6
7
Instructies voor de ontwikkeling van
een kettingreactie
NCWT jaarverslag 2009
44
een inhoudelijke bijdrage geleverd aan de cursus
‘Wetenschapscommunicatie’ voor 16 masterstuden-
ten van de faculteit Exacte Wetenschappen.
Scholingsactiviteiten van ESERO overruimtevaart en sterrenkundeESERO (European Space Education Resource Office)
biedt informatie en ondersteuning bij onderwijspro-
jecten rond ruimtevaart en sterrenkunde, zowel
voor het primair als het voortgezet onderwijs. Het
Science Learning Center voert deze activiteiten uit.
In 2009 waren dat:
Workshops voor leerkrachten van groep 5 t/m 8 �
van het primair onderwijs in verschillende science
centra in het land. Elke workshop heeft een ander
thema, altijd gerelateerd aan ruimtevaart of ster-
renkunde.
Onderwijsconferentie voor het primair onderwijs �
in samenwerking met partners uit het Spacelink-
netwerk. De conferentie was op 14 oktober 2009
en had het thema De maan en telescopen en
introduceerde het project Missie Maan. Aan deze
conferentie namen 37 leerkrachten deel, die de
dag waardeerden met gemiddeld een 8,4.
Onderwijsconferentie voor het voortgezet onder- �
wijs in samenwerking met partners uit het Space-
link-netwerk. In 2009 vond deze conferentie op
4 november plaats en had het thema Leven in
het heelal. 35 Docenten namen deel aan de con-
ferentie en zij waardeerden de bijeenkomst met
gemiddeld een 8,2.
Trainingen voor leerkrachten om hen bekend te �
maken met het ESERO bronnenboek Reis door de
ruimte in 80 lessen, en hen te ondersteunen bij de
implementatie ervan. In 2009 zijn 13 trainingsses-
sies verzorgd bij 7 verschillende VTB-steunpun-
ten. In totaal zijn 202 leerkrachten getraind in het
gebruik van het bronnenboek. Van de getrainde
leerkrachten zegt 96% voldoende tot veel moge-
lijkheden te zien om het bronnenboek daadwerke-
lijk te gaan gebruiken in de klas: 27% als losse les-
sen, 20% als onderdeel van wereldoriëntatie, 22%
als onderdeel van een project en 29% als invulling
van een schoolbreed ruimtevaart- en sterrenkun-
deproject. Gemiddeld werd de workshop door leer-
krachten gewaardeerd met een 8,1.
2.5 Kennisontwikkeling en kennisdeling
Het Science Learning Center participeert veelal in
projecten waarbij in samenwerking met kennisinstel-
lingen nieuwe kennis wordt ontwikkeld. O.a. in het
kader van de samenwerking met het Platform Bèta
Techniek zijn vele inspanningen verricht ten aanzien
van het thema ‘gender’ en wordt onderzocht hoe het
thema ‘diversiteit’ beter tot zijn recht kan komen in
de ontwikkeling van het publieksaanbod.
In 2009 ging kennisontwikkeling en -deling met
name om het landelijke onderzoeksproject Talen-
tenKracht, de opstart van het project TWIST en de
ontwikkeling van de gender-checklist. Daarnaast
wordt in de proeftuin NEMO kennis ontwikkeld over
buitenschoolse wetenschaps- en techniekeducatie
en over hoe jonge kinderen leren. Belangrijk voor
het SLC is het continu delen van de bestaande en
nieuw opgedane kennis, niet alleen intern maar ook
met branchegenoten.
Kennisontwikkeling Participatie in TalentenKracht
In januari 2006 is dit landelijke onderzoeksproject
naar de talenten van jonge kinderen gestart onder
de naam TalentenKracht. NEMO en het Science
Learning Center participeren hier ook in. Doel is
een antwoord te vinden op de vraag welke talenten,
mogelijkheden en kwaliteiten kinderen in de leef-
Leerkrachten tijdens de ESERO
Onderwijsconferentie
Science Learning Center
45
tijd van 3 - 5 jaar hebben, hoe talenten op verschil-
lende gebieden onderling verweven zijn en op welke
manier deze talenten verder ontwikkeld zouden
kunnen worden. Vertonen kinderen in de leeftijd van
3 - 5 jaar talenten op gebieden als logisch nadenken,
redeneren en ruimtelijk inzicht? Aan het project
werkt een zeer interdisciplinaire groep wetenschap-
pers mee op het gebied van de pedagogiek, neuro- en
ontwikkelingspsychologie, onderwijskunde, reken-
en science-educatie en taalverwerving.
In 2008 en 2009 is door het Science Learning Cen-
ter verdere expertise opgebouwd over hoe kleuters
leren in science centers, en hoe dit gestimuleerd
kan worden in interactie met hun ouders/begelei-
ders. Er zijn ‘good practices’ van buitenlandse part-
ners geïnventariseerd en er is een inventarisatie
gemaakt van de achterliggende literatuur. Dit heeft
zijn beslag gekregen in de gids Kleuters aan zet in
science centers; een voorstudie voor science center
NEMO. Op basis van de onderzoeksresultaten heeft
het Science Learning Center in het najaar van 2009
een concreet aanbod ontwikkeld voor kleuters in
samenwerking met de Universiteit van Amsterdam,
faculteit ontwikkelingspsychologie. Dit aanbod met
de titel Kleuters aan zet in NEMO gaat over het
thema schaduw en licht. Het onderzoekend spel tus-
sen ouder en kind vormt de kern van dit specifieke
aanbod dat per januari 2010 in NEMO beschikbaar is.
Participate in EU Gender project: TWIST
In 2009 is een nieuw Europees gender project geho-
noreerd met de naam TWIST: Towards Women In
Science & Technology. Het project start formeel op
1 januari 2010. In dit project, met een looptijd van 3
jaar, werken science centra en kennisinstellingen uit
negen landen samen. Het doel van het project is om
de bezoekers van de deelnemende science centra
en musea bewust te maken van de sekseverschil-
len ten aanzien van het werkveld van wetenschap
en technologie, in de hoop de stereotyperingen op
het gebied van gender te doorbreken. Het project
bestaat uit een groot aantal samenhangende acti-
viteiten: exhibits, publieksactiviteiten in de science
centra en musea, een videodatabase met vrouwe-
lijke rolmodellen uit heel Europa, een activiteit op
Internationale Vrouwendag en een training van
leerkrachten uit het basisonderwijs. Het SLC zal met
name een grote rol vervullen ten aanzien van de
leerkrachtentraining. In het kader van deze training
zal het SLC een ‘survival kit’ voor de (meestal vrou-
welijke) leerkrachten ontwikkelen, die hen – indien
nodig - helpt om de drempelvrees ten aanzien van
wetenschap en techniek te overwinnen.
KennisdelingSinds 2008 is een senior projectmanager belast met
het interne kwaliteitsmanagement.
Proefjesdatabase
In de loop van de jaren zijn door diverse afdelingen
binnen NCWT proefjes ontwikkeld ten behoeve van
lesmateriaal, workshops, vakantieprogrammering,
tijdschriften en televisieprogramma’s. Deze proefjes
worden door het SLC vastgelegd en beheerd.
Kennisbijeenkomsten
Ook in 2009 werd elk kwartaal een bijeenkomst
georganiseerd gericht op interne kennisdeling. De
kwartaalbijeenkomsten bestaan uit een inhoudelijke
presentatie, het delen van ‘best practices’, intervisie
en het delen van nieuws en actuele ontwikkelingen.
NEMO’s aanbod voor kleuters over het
fenomeen schaduw
NCWT jaarverslag 2009
46
Handboek kwaliteit
In dit kader is vastgelegd wat kwaliteit is voor het
Science Learning Center. Er is een start gemaakt
met een digitaal handboek voor de medewerkers.
De beschikbare kennis binnen het Science Learning
Center wordt ook gedeeld met branchegenoten en
anderen.
Checklist ‘gender’
Naar aanleiding van de wens meer aandacht te
besteden aan hoe meisjes versus jongens leren ten
aanzien van wetenschap en techniek heeft het SLC -
in samenwerking met de VSC, het VHTO en het PBT -
in 2009 een start gemaakt met de ontwikkeling van
een genderchecklist voor science centra en musea
in Nederland. Deze checklist stond centraal tijdens
een werkconferentie die het SLC en de VHTO samen
hebben georganiseerd in NEMO. Ter voorbereiding
op de werkconferentie en als input voor de checklist
hebben ‘mystery guests’ (groepjes meisjes en jon-
gens) een zestal science centra en musea bezocht
en hebben zij verslag gedaan van hun bevindingen.
De definitieve checklist is begin 2010 beschikbaar
gekomen.
Technocentrum NoordHolland Noord
Op uitnodiging van het Technocentrum Noord-Hol-
land Noord heeft het Science Learning Center een
presentatie gehouden voor vertegenwoordigers
van de technische branches uit de regio over hoe
je kinderen enthousiast krijgt voor techniek, en de
visie van het SLC daarop.
Presentatie aan de EU
Op uitnodiging van ECSITE (het Europese netwerk
van science centers en musea) is op 18 februari
2009 een presentatie voor het Europese Parlement
gehouden over Tube Your Future als ‘best practice’
van de science centra in Europa. Tevens demon-
streerde NEMO tijdens deze bijeenkomst van het
Europese parlement de Teslacoil en de Kooi van
Faraday.
Bijdrage aan de jaarlijkse ECSITEconferentie
Naast pannellid tijdens diverse sessies, was het SLC
verantwoordelijk voor het organiseren en invul-
ling geven aan de bijeenkomst Science centres and
universities: learning about learning, learning from
each other. In deze bijeenkomst stonden de ervarin-
gen uit het onderzoeksproject TalentenKracht cen-
traal.
Publicaties
Regelmatig publiceert het SLC artikelen in diverse
onderwijsbladen zoals Natuur aan de Basis, NVOX
en de Tondeldoos.
Kennisdeling in netwerken
Het SLC deelt haar kennis ook actief in de netwerken
van de VSC en Spacelink. Zowel de VSC als Space-
link hebben een besloten website en een nieuwsbrief
waarmee kennis kan worden gedeeld.
2.6 Bereik en impact
Onderstaande tabel toont een overzicht van het
bereik en de impact van de activiteiten in 2009 van
het Science Learning Center.
In totaal hebben de activiteiten van het Science
Learning Center ruim 1.400 pabostudenten, 1.100
docenten en meer dan 219.000 leerlingen bereikt,
met een gemiddelde waardering van een 8,0. De
impact van het SLC is dus bijna het drievoudige
van het aantal educatieve bezoekers aan NEMO (ca.
80.000).
De Checklist-meisjes fotografeerden dat wat
hen opviel in de verschillende collecties
Science Learning Center
47
studenten docenten leerlingen waardering
Educatief bezoek in NEMO 18.708 (waarvan 1.403
pabo)
60.722
Deelnemers aan Science Center op School 39 1.197 8,5
Deelnemers aan Jet-Net dagen 1.105
Deelnemers aan HvA-project NEMO 130
Kijkers naar Prof. dr. Testkees in TV programma Nieuws uit de Natuur
120.000
Deelnemers aan Shell Young Technical Award 480 7,5
Deelnemers aan Tube Your Future, 2009/2010 5.750 8,4
Deelnemers aan Spot Je Talent, pilot 2009Deelnemers aan Spot Je Talent, 2009/2010
100 1.250
8,4
Deelnemers aan Delta/ESERO workshop ‘navigatie’
113 2.825 7,6
Deelnemers aan Delta/ESERO workshop ‘Zoeken naar leven’
89 2.225 7,9
Deelnemers aan Delta/ESERO workshop ‘weer en seizoenen’
65 1.625 7,8
Deelnemers aan Missie Maan 3.500
Deelnemers aan VTB-Pro 350 8.750 7,4
Deelnemers Leerkrachtenclub, thema ‘Reis door de ruimte in 80 lessen’
133 3.325 8,0
Deelnemers Leerkrachtenclub, thema ‘Nieuw in NEMO’
60 1.500 7,9
Deelnemers aan Onderwijsmiddag VO 21 525
Deelnemers aan Pabo-programma 1.403
Deelnemers aan Training studenten museologie/ WTC
24
Deelnemers aan ESERO onderwijsconferentie PO 37 925 8,4
Deelnemers aan ESERO onderwijsconferentie VO 35 875 8,2
Deelnemers aan trainingen t.a.v. ESERO bronnenboek ‘Reis door de ruimte in 80 lessen’ bij VTB-steunpunten
202 5.050 8,1
TOTAAL BEREIK / IMPACT 18.708 1.144 219.427
GEMIDDELDE WAARDERING 8
NB. Bij nascholingsactiviteiten en projecten is de impact uitgedrukt in het gemiddelde van 25 leerlingen per docent
of klas. De waarderingscijfers zijn gemiddelden van de respondenten.
49
03sCIenCe CoMMunICaTIon CenTeR
NCWT jaarverslag 2009
50
3.1 Beleid
Niet alleen via NEMO en het Science Learning Cen-
ter, ook via landelijke, multimediale activiteiten, pro-
grammering en brancheondersteuning wil NCWT de
betrokkenheid van de Nederlandse samenleving
bij wetenschap en technologie vergroten. Hieraan
wordt invulling gegeven door het Science Commu-
nication Center (SCC). Het beleid hiervoor is nog
volop in ontwikkeling. De wens is de huidige lande-
lijke rol van NCWT in het promoten van wetenschap
en techniek te intensiveren en de mogelijkheden om
de WTC branche te ondersteunen te vergroten. Door
betere kennisdeling en afstemming hoopt NCWT het
effect te verhogen van de inspanningen van de vele
partijen die zich begeven op het gebied van WTC.
Onder de activiteiten van het Science Communica-
tion Center vallen:
digitale producties �
nationale evenementen en activiteiten �
brancheondersteuning �
3.2 Digitale producties
De digitale producties van het Science Communica-
tion Center zijn informatieve online uitgaven zoals
Kennislink, W24, Dit-is-biotechnologie en Science-
Out.
KennislinkKennislink is de populair-wetenschappelijke website
voor het Nederlandse taalgebied. Op de website
en via andere activiteiten wordt wetenschappelijke
informatie op een heldere manier uitgelegd. Kennis-
link brengt niet alleen recent nieuws uit de weten-
schap, maar gaat ook dieper op onderwerpen in via
vakoverstijgende dossiers waarin thema’s vanuit
verschillende wetenschappelijke invalshoeken wor-
den belicht.
Wetenschappers vertellen in gastcolumns over hun
werkzaamheden. Op de pagina’s over nanotechno-
logie vinden interactieve discussies plaats over hoe
deze nieuwe technologieën de maatschappij kun-
nen gaan veranderen. Informatieve grafieken, foto-
reportages, film en geluid brengen de wetenschap
zo helder mogelijk in beeld. Agendatips geven een
idee van wat er nog meer aan wetenschap in het
land te beleven valt. Kennislink bevat ook een grote
hoeveelheid artikelen uit populair wetenschappe-
lijke bladen, tijdschriften en webpublicaties.
In 2009 zijn de volgende aanpassingen en verbete-
ringen doorgevoerd:
Toevoeging van nieuwe vakpagina’s
Met financiële steun van het Nanopodium is de
vakpagina Nanotechnologie gelanceerd. Daarnaast
zorgde de financiële steun van KNAW en NWO er
voor dat vanaf 2009 ook Geschiedenis & Archeolo-
gie ontsloten zijn voor het brede publiek en onder-
wijs. Tevens heeft Biotechnologie een plek gekregen
op de site en zijn er voorbereidingen getroffen voor
een vakpagina Geo-informatie in samenwerking met
het Centrum voor Geocommunicatie.
Verbeterde ontsluiting voor het onderwijs
Vanaf 2009 wordt Kennislink informatie via ED*IT
nog directer ontsloten voor het onderwijs. ED*IT
is het digitale leerplatform voor professionals en
leerlingen in het basis-, voortgezet en middelbaar
beroepsonderwijs dat toegang biedt tot tienduizen-
den originele video’s, film- en geluidsfragmenten,
artikelen en foto’s uit het Nederlands cultureel erf-
goed.
03 SCIENCE COMMUNICATION CENTER
www.kennislink.nl
Science Communication Center
51
Aansluiting bij openbare bibliotheken
In 2009 is een redactionele samenwerking gestart
met het project bètabibliotheek. Kennislink produ-
ceerde twee multimediale dossiers voor dit project.
In 2010 wordt de samenwerking verder uitgewerkt.
Het doel is de inhoudelijke informatie uit Kennislink
en de andere digitale uitgaven van het SCC verder te
ontsluiten door aansluiting te realiseren bij de etala-
ges van de digitale bibliotheek.
Meer interactie, multimedia en social media
In 2009 werd de stap gezet naar meer multimedia en
interactie op Kennislink. Vakoverstijgende dossiers
(met onderwerpen als het heelal, het klimaat, evo-
lutie) werden geïntroduceerd en voorzien van beeld:
audiovisuals, infographics en tijdlijnen. Daarnaast
werden er quizzen, polls, wedstrijden en nieuwe
rubrieken toegevoegd. De redactie van Kennislink
levert tevens een bijdrage aan het maatschappelijke
debat dat door Nanopodium (www.nanopodium.nl)
wordt gefaciliteerd, en een jonge wetenschapper
twittert over de dagelijkse praktijk van de weten-
schap. De microblog is te volgen op het speciale twit-
terkanaal: http://twitter.com/kennislive en op Ken-
nislink zelf. Ook zijn er voorbereidingen getroffen
voor de introductie in 2010 van een tweewekelijkse
gastcolumn waarin een wetenschapper in 400 à 500
woorden iets wetenschappelijks over een alledaags
of actueel onderwerp vertelt of verheldert.
Een nieuw CMS systeem
Hierdoor is de site gebruiksvriendelijker geworden
en zijn de gebruikersgegevens nauwkeuriger en
betrouwbaarder geworden.
Samenwerking met Vlaanderen
In 2009 zijn gesprekken gevoerd met het Vlaamse
Ministerie van Economie, Wetenschap en Innova-
tie over een Vlaams-Nederlandse samenwerking in
Kennislink. Het kabinet van de Minister in Vlaande-
ren heeft inmiddels akkoord gegeven voor het ver-
der uitwerken van het samenwerkingsvoorstel.
Kennislink heeft per dag circa 15.000 bezoekers.
Op 12 augustus 2009 werd een record bereikt: ruim
45.000 mensen lazen het artikel Perseïdenregen op
komst. Uit gebruikersonderzoek (1.620 responden-
ten) blijkt dat 52% van de gebruikers uit het onder-
wijs of wetenschap komt en dat ruim 90% van de
gebruikers Kennislink als betrouwbaar en objectief
waardeert.
Totaal aantal bezochte pagina’s (afgerond):
2006 2.719.000
2007 5.097.000
2008 4.309.000
2009 6.500.000
Aantal abonnees op de digitale nieuwsbrief:
2006 3.300
2007 4.500
2008 6.000
2009 6.000
Wetenschap24
Op zaterdag 24 oktober 2009 verzorgde Frank
Lammers de officiële lancering van W24.nl, het
populair wetenschappelijke multimediale platform
van NPO, VPRO, Teleac, NEMO en Kennislink. Doel
is het verspreiden van kwalitatief hoogstaand popu-
lair wetenschappelijk (audiovisueel) materiaal onder
een breed publiek, en hen actief betrekken bij de
ontwikkelingen op het gebied van wetenschap en
technologie. W24 presenteert wetenschap en tech-
niek op een zeer toegankelijke, eigen wijze. De doel-
www.W24.nl
NCWT jaarverslag 2009
52
groep bestaat uit kritische kijkers, lezers en partici-
panten die continu op de hoogte willen blijven van
wat er speelt in hun leefomgeving. De eerste resul-
taten zijn veelbelovend. De site haalt per week zo’n
10.000 bezoekers. Dit aantal moet de komende tijd
verder worden uitgebreid.
De redactie van Kennislink is onderdeel van de
redactie van W24 en levert bijdragen aan de nieuws-
voorziening, de dossiers en achtergronden. Het
streven is de site uit te bouwen tot een volwaar-
dig multimedia platform door het organiseren van
gemeenschappelijke producties en activiteiten.
Dit-is-biotechnologieHet Virtueel Kenniscentrum Biotechnologie (Dit-is-
biotechnologie.nl) is in 2007 ontwikkeld in opdracht
van het Interdepartementale Overleg Biotechnolo-
gie (IOB). In 2009 is sterker ingezet op een eigen
redactie die een breder aanbod heeft ontwikkeld. Ten
behoeve van de verhoging van het bereik is via een
themapagina Biotechnologie aansluiting gereali-
seerd met Kennislink. Op eenzelfde manier is een
themapagina Nanotechnologie opgezet met onder-
steuning van de Commissie Maatschappelijke Dia-
loog Nanotechnologie en Technologiestichting STW.
Het gebruik van Dit-is-biotechnologie.nl is in 2009
gegroeid van 54.000 naar 84.000 bezoekers op
jaarbasis. Gebruikersonderzoek laat zien dat de site
goed wordt gewaardeerd.
ScienceOutDeze digitale agenda geeft een overzicht van acti-
viteiten op (populair) wetenschappelijk gebied in
Nederland die toegankelijk zijn voor het algemene
publiek. Doel van de agenda is meer bezoekers te
genereren voor deze activiteiten c.q. het bereiken
van een groter en breder publiek. Na de introductie
van de bètaversie in 2008 zijn in 2009 een nieuwe
vormgeving en technische verbeteringen door-
gevoerd en is gestart met het werven van deelne-
mende WTC instellingen. Hiervoor is een bestand
opgebouwd van ruim 700 zeer grondig gescreende
publieksinstellingen met aanbod op het gebied van
wetenschap en technologie. Inmiddels participeren
ruim 100 instellingen aan deze digitale agenda.
Nieuwe initiatievenIn 2009 is een start gemaakt met het ontwikkelen
van een visie op nieuwe digitale initiatieven en de
inzet van ook niet-digitale kanalen als drukwerk,
radio en televisie. In dit kader zijn vijf programma-
lijnen gedefinieerd:
Science Interactive
Ontwikkeling van een online verzamelpunt van digi-
tale interactieve WTC initiatieven, bestemd voor het
algemeen publiek en de branche.
Science Radar
Ontwikkeling van een jaarlijkse, niet-digitale uitgave
over digitale WTC initiatieven in binnen – en buiten-
land, bestemd voor de branche.
Science Mobile
Een verkenning naar de verspreiding van inhoude-
lijke informatie voor het algemeen publiek en het
onderwijs via mobiele toepassingen, zoals mobiele
telefoons, Ipad etc., en onderzoek naar mogelijke
aansluiting bij ontwikkelingen van Kennisnet in dit
kader.
Science Media
Ontwikkeling van een verbeterde en structurele ver-
spreiding van inhoudelijke informatie op het gebied
van wetenschap en technologie naar de media.
www.ScienceOut.nl
Science Communication Center
53
Science Print
Ontwikkeling van een mogelijke Wetenschaps Uit-
krant en een uitgave over jonge wetenschappers
waarin oude en nieuwe media bij elkaar komen,
bestemd voor het algemeen publiek en de branche.
De haalbaarheid van deze initiatieven wordt in 2010
nader in kaart gebracht.
3.3 Nationale evenementen/ activiteiten
Ter promotie van wetenschap en technologie op
landelijk niveau bij het brede publiek, streeft het
Science Communication Center ernaar evenemen-
ten en activiteiten te organiseren met een landelijke
uitstraling, zoals de Oktober Kennismaand. De uit-
breiding hiervan is sterk afhankelijk van inhoudelijk
en financieel participerende instellingen en fondsen.
Oktober KennismaandDe oorsprong van de Oktober Kennismaand ligt in
het jaar 1986. Toen werd de eerste, zogenaamde
Wetenschapsdag georganiseerd die later door-
groeide naar de Wetenschap en Techniek Week en
de WetenWeek. Sinds 2008 is de WetenWeek omge-
vormd tot een evenement dat een maand duurt: de
Oktober Kennismaand.
De Oktober Kennismaand richt zich met haar activi-
teiten en promotie op een breed publiek:
kinderen uit het basisonderwijs �
jongeren uit het voortgezet onderwijs �
jong volwassenen �
ouders en grootouders �
algemeen geïnteresseerden in wetenschap en �
technologie
leerkrachten en docenten �
Inmiddels is de Oktober Kennismaand uitgegroeid
tot het grootste en best bezochte wetenschap- en
techniekevenement van Nederland. Diverse (onder-
zoeks)instellingen, bedrijven, universiteiten, science
centra en musea en sterrenwachten openen tijdens
deze maand hun deuren. Door heel het land wor-
den workshops, rondleidingen, excursies, lezingen,
debatten enz. georganiseerd. De activiteiten zijn
veelal gratis.
Ieder jaar wordt Oktober Kennismaand georgani-
seerd rondom een thema. Het thema voor 2009 was
gekoppeld aan het Darwinjaar en het Internationaal
Jaar van de Sterrenkunde en luidde: Reis naar het
onbekende.
NCWT is verantwoordelijk voor de algehele coör-
dinatie, het werven van deelnemende instellingen
en de landelijke promotie van deze themamaand.
Inhoudelijke partners van de Oktober Kennismaand
2009 waren NCWT, KNAW en NWO.
Programma
In 2009 is gestart met het, middels brainstormses-
sies, nauwer betrekken van het veld om na te den-
ken over het jaarlijkse thema en de mogelijke invul-
lingen daarvan. Dit heeft interessante activiteiten
voor het publiek opgeleverd. Er deden diverse grote
nieuwe partijen mee aan de Oktober Kennismaand,
zoals bijvoorbeeld het KNMI, en er was een goede
dekking vanuit de Vereniging van samenwerkende
centra en musea in wetenschap en techniek (VSC).
De Oktober Kennismaand werd op 1 oktober in NEMO
geopend door Bas Haring, o.a. hoogleraar aan de
Universiteit van Leiden, waar hij de leerstoel Publiek
begrip van wetenschap bekleedt.
Circa 270.000 bezoekers konden in 2009 op een
recordaantal locaties (849) in heel Nederland ken-
nis maken met wetenschap en technologie. Daar-
mee laat het evenement een behoorlijke groei zien
ten opzichte van 2008. Het aantal partijen die acti-
viteiten organiseerde, steeg met 8% ten opzichte
van vorig jaar.
Door de Stichting voor Sociale Studies is onderzoek
uitgevoerd naar de tevredenheid van het publiek
over de activiteiten. Daaruit bleek dat het publiek de
activiteiten, net als vorig jaar, met het rapportcijfer
8 waardeerde.
Openingsrede door Bas Haring
NCWT jaarverslag 2009
54
Een greep uit de vele activiteiten:
Bij elf bibliotheken in heel Nederland kon ieder- �
een van acht tot twaalf jaar tijdens de workshop
Bouw je eigen Alien oog in oog komen te staan met
een buitenaards wezen.
Op 18 oktober organiseerde de stad Leiden een �
Wetenschapsdag voor jong en oud, o.a. in de Uni-
versiteit Leiden. Bezoekers konden mee doen aan
experimenten en proefjes. Onder de titel Festival
Key of Life werd op diverse locaties op 15 t/m 17
oktober een Wetenschapsmarkt over biogenetica
georganiseerd voor volwassenen.
SRON, het nationaal instituut voor ruimteonder- �
zoek, in Groningen en Utrecht opende op 18 okto-
ber haar deuren voor publiek. Men kon er films
kijken, presentaties bijwonen of eigen experimen-
ten uitvoeren in het testlab.
Op 23 en 24 oktober stond Yerseke in het teken �
van strandschatten en zeemonsters. Het Neder-
lands Instituut voor Ecologie organiseerde een
grote open dag met diverse speurtochten en
rondleidingen. Tijdens een bijzondere monster-
tocht mochten de bezoekers zelf onderzoek
doen op een onderzoeksschip.
Eén nacht per jaar is het extreem donker. Op 24 �
oktober, tijdens de Nacht van de Nacht, hield heel
Nederland rekening met de natuur door alle lich-
ten uit te zetten en kon het publiek bij diverse
sterrenwachten sterren kijken.
Door de Stichting voor Sociale Studies is onderzoek
uitgevoerd naar de tevredenheid van het publiek
over de activiteiten. Daaruit bleek dat het publiek de
activiteiten, net als vorig jaar, met het rapportcijfer
8 waardeerde.
Promotie
De activiteiten werden aan de hand van een afge-
wogen mediamix bij de doelgroepen onder de aan-
dacht gebracht, onder andere via:
de website, waarop alle publieksactiviteiten en �
achtergrondgegevens over de deelnemende
organisaties te vinden waren. De regelmatige
vernieuwing van de inhoud op de site en het ver-
melden van acties en actualiteit heeft bijgedra-
gen aan een stijgend aantal unieke bezoekers
de programmakrant met vele tips en weetjes, die �
met een oplage van 490.000 o.a. werd verspreid
als bijsluiter van de Volkskrant
een promotionele mailing naar 7.300 scholen uit �
het basisonderwijs
een advertentiecampagne op de buitenkant van �
180 bussen die in en rondom de grote steden
reden waar activiteiten in het kader van de Okto-
ber Kennismaand plaatsvonden
diverse wedstrijden waarvoor prijzen te winnen �
waren die ter beschikking waren gesteld door o.a.
TomTom, Luisterwijs, Identity Games, Trendpers
en speelgoedleveranciers
een promotioneel filmpje dat ondermeer zicht- �
baar was via de site www.dagjeweg.nl
free publicity o.a. in vele regionale en landelijke �
dagbladen, de regionale TV zender AT5 en web-
sites van o.a. Kennislink en de (leden van) de Ver-
eniging van samenwerkende centra en musea in
wetenschap en techniek
free publicity in diverse media waaronder Weten- �
schap in Beeld, Natuurwetenschap en techniek,
Sevendays weekblad voor jong Nederland (voor-
heen Kidsweek), Pauze, Zo Zit Dat en digitaal
Kennislink
promotionele activiteiten van de deelnemende �
organisaties, met name via persberichten en ver-
meldingen op hun websites. Hiervoor werd een
tool box met te gebruiken banners, beeldmate-
riaal, logo’s en tips voor promotionele acties en
de organisatie daarvan ontwikkeld.
2009KennisOntdekkingsreizen
Gratis workshopAliens in de bibliotheek
Ontdek de evolutieWat is het precies en wie kwam met de theorie?
Heelal- heldenAlles over de sterren
zie pagina 12
Win!
Magazine
een uitgave van oktober kennismaand 2009
Van Amerika tot de maan
Landelijke programmakrant van de Oktober
Kennismaand
Science Communication Center
55
Bereik van de website oktoberkennismaand.nl
2008 2009
Bezoeken 32.492 49.942
Unieke bezoekers 25.482 37.327
Paginaweergaves 220.092 266.097
Gemiddelde paginaweergaves
6,77 5,33
Tijd op site 00:03:34 00:03:03
Evenementenprijs categorie Innovatie
De Stichting Nationale Evenementen Prijzen reikt
sinds 2001 o.a. prijzen uit voor de beste publieks-
evenementen in verschillende categorieën.
Oktober Kennismaand was genomineerd als meest
onderscheidende organisatie in de categorie ‘Inno-
vatie’ vanwege het aantrekkelijke aanbod voor de
organiserende partners: partnerpakketten op maat
ter promotie van de activiteiten, een interactieve
toolbox op de website ter ondersteuning van de
partners bij de organisatie en de gebruiksvriende-
lijke website oktoberkennismaand.nl waarop part-
ners zelf hun activiteiten kunnen bewerken. Okto-
ber Kennismaand ging naar huis met de 2de prijs!
Comité van Aanbeveling
De Oktober Kennismaand wordt ondersteund door
vijfenveertig prominente vertegenwoordigers van het
bedrijfsleven, de kennisinstellingen en de overheid.
3.4 Branche ondersteuning De brancheondersteuning vanuit het Science Com-
munication Center concentreerde zich in 2009 op:
financiële steun door het Fonds Ondersteuning �
Science Centra
ondersteuning van de Stichting Techniek Toer- �
nooi
Fonds Ondersteuning Science CentraHet Fonds Ondersteuning Science Centra biedt
sinds 2005 financiële steun voor kleine science cen-
tra in Nederland in de vorm van continuïteitssubsi-
die. Daarnaast is een bedrag beschikbaar voor de
verenigings- en collectieve activiteiten van de VSC
(Vereniging van samenwerkende centra en musea in
wetenschap en techniek).
Continuiteitssubsidie kleine science centra
Voor het kalenderjaar 2009 werden - volgens het
reglement van het Fonds Ondersteuning Science
Centra - wederom continuïteitssubsidies van maxi-
maal € 50.000 per aanvraag toegekend aan vijf
organisaties:
Twents Techniekmuseum HEIM, Hengelo �
Cosmos Sterrenwacht, Lattrop �
eXplorion science center, Heerlen �
Ontdekhoek Nederland, Lelystad �
Technika 10 Nederland, Utrecht �
De onafhankelijk Toetsingscommissie die het NCWT
bestuur adviseerde in de toekenning van deze subsi-
dies bestond ook in 2009 uit:
Robert Samkalden, bestuursjurist �
Erik Jacquemyn, directeur Technopolis �
Marjan Scharloo, directeur Teylers Museum �
In nauw overleg met de Toetsingscommissie en het
Dagelijks Bestuur van de VSC is in 2008/2009 het
FOSC Reglement op enkele punten aangepast waar
het de procedure en de kwalificatiecriteria betreft.
Enerzijds om aan te sluiten bij de rapportagecyclus
van NCWT en de OCW Kaderregeling exploitatiesub-
sidies. Anderzijds om de continuïteit beter te waar-
borgen door een bepaalde minimum bedrijfsom-
vang en samenhang in kerngegevens te verlangen.
Prijswinnaars konden tijdens de Oktober
Kennismaand een uniek kijkje nemen achter
de schermen van de Amsterdamse haven
NCWT jaarverslag 2009
56
Het vernieuwde reglement is naar tevredenheid van
alle partijen voor het eerst in 2009 gehanteerd ten
behoeve van de subsidieaanvragen voor 2010.
Collectieve en verenigingsactiviteiten
Op basis van het VSC jaarplan is door het FOSC
in 2009 aan de VSC een subsidie ter hoogte van
€ 136.000 verleend voor de collectieve en vereni-
gingsactiviteiten. Daarnaast financiert het FOSC
de kantoor- en personeelskosten van de VSC.
De VSC is een branchevereniging voor organisaties
die zich begeven op het gebied van wetenschaps- en
techniekcommunicatie en wetenschaps- en techniek-
educatie. In 2009 waren 26 publieksinstellingen lid
van de VSC. Tezamen hebben ze een bereik van ca.
2,5 miljoen bezoekers.
Het Ithaka Science Center in Venlo en het Museum
van het Nederlands Uurwerk in Zaanse Schans heb-
ben hun organisatie tijdens de algemene ledenver-
gadering van de VSC in het najaar 2009 gepre-
senteerd, met de bedoeling per januari 2010 lid te
worden.
De VSC stelt zich ten doel:
Het ondersteunen van organisaties die de aan- �
dacht voor wetenschap, technologie en haar
maatschappelijke toepassingen bevorderen bij
het brede publiek (via wetenschaps- en techniek-
communicatie) en bij educatieve onderwijsgroe-
pen (via wetenschaps- en techniekeducatie).
Het bieden van een ontmoetingsplek voor het �
opdoen van kennis en het delen van kennis en
ervaring.
Het voeren van regie ten aanzien van gedrag, �
kwaliteit en imago van de VSC en haar leden met
als streven verbetering van kwaliteit en rende-
ment.
Het bieden van kennis over de branche en over �
elkaar.
Lobby activiteiten gericht op het beïnvloeden van �
de politieke besluitvorming bijvoorbeeld door
overleg met de centrale overheid, de politiek,
koepelorganisaties. Bijvoorbeeld: gesprekspart-
ner zijn voor het Ministerie van OCW en het Plat-
form Bèta Techniek.
Het maken van afspraken met derden die de �
leden binden.
VSC organisatievorm en bestuur
In 2008 heeft NCWT de wens uitgesproken meer
transparantie en een duidelijke scheiding te willen
creëren tussen NCWT/FOSC (subsidieverstrekker)
en de VSC (subsidieontvanger). Door de verweven-
heid van functies bleken de verantwoordelijkheden
en bevoegdheden ten aanzien van de verenigings-
en collectieve activiteiten niet altijd duidelijk. In
overleg tussen het Dagelijks Bestuur van de VSC en
het bestuur van NCWT is derhalve gekozen voor een
heldere, functionele scheiding tussen NCWT/FOSC
enerzijds en de VSC anderzijds. Deze manier van
werken ging in op 1 januari 2009.
Naast het aanstellen van een VSC bureau- en pro-
jectmanager, is een aantal andere stappen gezet om
de scheiding van bevoegdheden te realiseren. Zo
nam Michiel Buchel, algemeen directeur van NCWT,
afscheid als vice-voorzitter van de VSC. Ook Hans
Gubbels (directeur Continium) en Han Heijmans
(directeur Techniek Museum Delft) namen eind
2008 afscheid van het bestuur. Deze bestuursleden
zijn in 2009 opgevolgd door Arjan Agema (direc-
teur Nieuw Land), Mieneke Knottenbelt (directeur
Technika 10 Nederland) en Hans van Oel (marketing
manager Naturalis).
De VSC bureau- en projectmanager werkt vanuit het
kantoor van science center NEMO.
Universiteitsmuseum Sonnenborgh - museum & sterrenwacht
Continium
Ontdekhoek
Twents Techniekmuseum HEIM
Cosmos Sterrenwacht
Ontdekhoek
eXplorion - science center
Ontdekhoek
De Spelerij/De Uitvinderij
Nederlands Watermuseum Technoplanet
Science LinX Universiteitsmuseum
Nieuw Land
Stichting Techniekpromotie
Science center NEMO Artis Planetarium
Space Expo
Museon
Technopolis
Ontdekhoek
Science Center Delft
Naturalis Museum Boerhaave
Instituut voor Beeld en Geluid
Teylers Museum
Vereniging van Landelijk Samenwerkende Publiekssterrenwachten (LSPS) Technika 10 cursussen in heel Nederland www.Anno.nl
De leden van de VSC in 2009
Science Communication Center
57
In mei van het jaar besteedde het bestuur een dag
aan het herijken van de focus voor de vereniging.
Hierbij is gezocht naar aspecten ten aanzien waar-
van de vereniging zo veel mogelijk toegevoegde
waarde kan hebben voor haar leden. Besloten is
sterker in te zetten op de communicatie vanuit de
vereniging naar de leden. Ook het realiseren van
een grotere betrokkenheid en zichtbaarheid onder
de medewerkers van de bij de VSC aangesloten
leden, formuleerde het bestuur als aandachtspunt.
Daarnaast is gekozen om een groot (educatief) pro-
ject te formuleren met een duidelijke meerwaarde
voor de leden: een project dat niet op eigen kracht
maar wel als collectief gerealiseerd kan worden.
Hiervoor startte de VSC gesprekken met SchoolTV
over meerjarige samenwerking.
Voor uitgebreidere informatie over de VSC en haar
activiteiten wordt verwezen naar het VSC jaarverslag
2009. Dit is op te vragen via info@sciencecentra.nl.
Ondersteuning aan de Stichting Techniek ToernooiNCWT heeft voor de periode 2008 t/m 2010 van het
PBT een rol gekregen in het verder professionalise-
ren en consolideren van het Techniek Toernooi.
In 2009 was de Lustrumeditie van het Techniek
Toernooi. 220 Teams van bijna 100 basisscholen uit
heel Nederland streden op 4 juni voor de prijzen tij-
dens het landelijke Techniek Toernooi in het Neder-
lands Openluchtmuseum in Arnhem. Uiteindelijk
wees de jury, die bestond uit hoogleraren, 32 teams
aan als winnaar.
Vanuit NCWT werd inhoudelijke en productietechni-
sche ondersteuning gegeven aan de uitbreiding van
de satelliettoernooien. Er werden drie satelliettoer-
nooien georganiseerd:
61 teams van 29 basisscholen uit Groningen, �
Friesland en Drenthe in Groningen.
17 basisscholen met 37 teams uit de regio Noord- �
Holland Noord bij Hogeschool INHOLLAND/
IPABO.
80 teams uit de regio Rotterdam/Rijnmond/ �
Drechtsteden en de regio Haaglanden op het
terrein van de TU Delft.
Tevens werd vanuit NCWT door het Science Lear-
ning Center geadviseerd over het lesmateriaal dat
in het kader van het Techniek Toernooi 2009 werd
ontwikkeld. Zo werden ideeën aangeleverd voor de
uitdagingen van 2010 en 2011 en werd feedback op
het bestaande lesmateriaal gegeven.
Inspiratie opdoen en kennisdelen tijdens
de VSC Breinstijlendag op 28 september
in Museum Boerhaave
Staatssecretaris primair onderwijs Sharon
Dijksma bekijkt tijdens het landelijke Techniek
Toernooi in Arnhem de laatste voorbereidingen
voor de lancering van een ballonwagen.
59
04 nCWT
NCWT jaarverslag 2009
60
4.1 Beleid
In het operationaliseren van de missie van NCWT
wordt rekening gehouden met de uitgangspunten
met het WTC-beleid van de rijksoverheid. Deze uit-
gangspunten bevatten de hoofdlijnen voor het WTC-
beleid van het Ministerie van OCW, de speerpunten
van de Vereniging van samenwerkende centra en
musea in wetenschap en techniek (VSC) en, voor
zover relevant voor NCWT en de science centra, de
speerpunten van het Platform Bèta Techniek.
Deze uitgangspunten zijn:
De hoofdlijnen voor het beleid voor wetenschaps- �
en techniekcommunicatie van het Ministerie van
OCW (per 2004):
- kennisinstellingen (universiteiten e.d.) hebben
een eigen verantwoordelijkheid in het commu-
niceren over wetenschap en techniek naar een
breed publiek;
- inhoudelijk heeft het beleid, dat vanuit de over-
heid wordt gestimuleerd, een focus gelegd op
bèta/techniek en het primair onderwijs om een
duidelijke relatie tussen wetenschaps- en tech-
niekcommunicatie (WTC) en wetenschaps- en
techniekeducatie (WTE) te realiseren;
- in organisatorisch opzicht heeft de overheid
gevraagd of de science centra (zoals NEMO)
daarbij een ondersteunende rol kunnen vervul-
len. Doel is om door middel van een netwerk
van science centra een landelijke spreiding van
het beleid te realiseren;
- voor NCWT geldt een inhoudelijke reikwijdte
van alfa, bèta en gamma wetenschappen en
techniek/technologie.
De speerpunten voor de VSC (per 2005): �
- ontwikkelen van activiteiten voor het onder-
wijs;
- bevorderen van de deskundigheid van de leden/
kennisdeling;
- profileren van de sector.
Subsidie uit het Fonds Ondersteuning Science
Centra voor de activiteiten van de VSC mogen
niet ten koste gaan van de primaire doelstelling
van het FOSC, zijnde de continuïteit van de klei-
nere VSC leden.
De speerpunten van het Platform Bèta Techniek �
(PBT) in relatie tot NCWT en de science centra.
Voor de periode t/m 2010 zijn dit:
- verhogen van de bezoekersaantallen aan de
science centra vanuit het onderwijs;
- integratie van kennis over ‘gender’ in beleid en
activiteiten van science centra;
- integratie van kennis over ‘diversiteit’ in beleid
en activiteiten van science centra.
Op verzoek van het Ministerie van OCW wordt mid-
dels een schouw door het PBT getoetst in hoeverre
de activiteiten van NCWT bijdragen aan de doel-
stellingen van het PBT. Naast een aantal concrete
aanbevelingen voor verbetering van de samenwer-
king en afstemming tussen NCWT en PBT, conclu-
deert het Ministerie van OCW op basis van de 2009
schouw: “Ook uit de derde schouw blijkt dat u (PBT)
positief bent over het functioneren van NCWT en
de samenwerking met het PBT. De activiteiten van
NCWT leveren een grote bijdrage aan de doelstel-
lingen van het Deltaplan Bèta/Techniek, terwijl
NCWT in het kader van wetenschapscommunicatie
toch een breder activiteitenpalet heeft dan de acti-
viteiten die binnen het kader van het Deltaplan in de
schouw zijn beschouwd. Ook deze activiteiten zijn
succesvol, gelet op het toenemend aantal bezoekers
van NEMO.”
Door de populariteit bij het algemene publiek biedt
NEMO ook toegevoegde waarde voor het onderwijs
en branchegenoten. Hiervoor worden diensten en
producten ontwikkeld samen met wetenschappers,
het onderwijs, ouders en leerlingen. Deze kunnen
ook daadwerkelijk in de praktijk worden getoetst
in de proeftuin NEMO. De groei van de nationale
taken op het gebied van wetenschaps- en techniek-
communicatie, promotie en brancheondersteuning
is vervolgens een logische ontwikkeling, gezien de
behoeften in het veld en de aanwezige kennis en
ervaring binnen de stichting NCWT.
De kern van het beleid van NCWT is derhalve geba-
seerd op een stevig huis: science center NEMO. Een
huis dat uitgroeit tot nationaal publiekscentrum met
producten en diensten voor de hele sector. Dat tot
04 NCWT
NCWT
61
de (internationale) top behoort van science centra
en musea voor wat betreft fysiek en digitaal bereik,
expertise en draagvlak. De mate waarin deze ambi-
ties kunnen worden gerealiseerd zal uiteraard sterk
afhankelijk zijn van de te genereren fondsen en
samenwerkingsverbanden.
Rekening houdende met o.a. de toekomstplannen
van het Platform Bèta Techniek voor de periode
2010 – 2016, heeft NCWT in 2009 het Strategisch
Plan 2011 – 2015 Publiek voor wetenschap ontwik-
keld. Hierin verwoordt NCWT haar ambities voor:
science center NEMO �
het Science Learning Center �
het Science Communication Center �
Deze drie pijlers hebben elk hun eigen doelgroepen
en kernproducten, maar versterken elkaar ook en
hebben elkaar nodig.
De moederstichting NCWT biedt tenslotte het fun-
dament voor het realiseren van het beleid: de direc-
tievoering en stafafdelingen als Financiën, Perso-
neel & Organisatie, Beleid & Ondersteuning inclusief
Fondsenwerving, Marketing & PR.
4.2 Partners in science
In 2009 werd weer met een groot aantal partners
inhoudelijk en/of financieel samengewerkt. NCWT
heeft vele ‘partners in science’ en vindt het van groot
belang samen te werken met andere musea, science
centra, het bedrijfsleven en kennis- en onderzoeks-
instellingen in het enthousiasmeren van een breed
publiek voor wetenschap en technologie.
Deze ‘partners in science’ zijn veelal al eerder
genoemd, daar waar de desbetreffende projec-
ten staan beschreven. Met een aantal hieronder
genoemde partners is inmiddels een gewaardeerde
duurzame relatie opgebouwd. Tezamen vormen zij
voor NCWT een belangrijke bron op het gebied van
inspiratie, innovatie en informatie.
Ministerie van Onderwijs Cultuur en WetenschapHet Ministerie van OCW is op dit moment de belang-
rijkste externe financier. OCW draagt bij aan de pro-
grammakosten van NEMO (sinds 2009 op structurele
basis), maakt het Fonds Ondersteuning Science Cen-
tra mogelijk, betaalt mee aan Oktober Kennismaand
en aan de digitale ambities van NCWT. Ook ontvangt
NCWT van OCW een meerjarige subsidie voor het
onderhoud van het gebouw en coördineert NCWT in
opdracht en met subsidie van het Ministerie het ruim-
tevaartproject Delta (waarin ook ESA en NASA parti-
ciperen). Daarnaast financiert het Ministerie Space-
link (Nationaal ESERO Netwerk Ruimtevaart- en Ster-
renkunde). Delta en Spacelink zijn ondergebracht bij
het Science Learning Center van NCWT.
Platform Bèta TechniekNaast beleidsafstemming tussen NCWT en PBT
vindt er (financiële) samenwerking plaats in een
aantal projecten:
Vanuit het Expertisecentrum Wetenschap en �
Techniek Noord-Holland (KWT Amsterdam)
leverde het SLC een bijdrage aan de professiona-
lisering van leerkrachten in het kader van VTB-
Pro. Het SLC kreeg hiervoor een bijdrage van de
pabo’s uit de regio. Voor de ontwikkeling van een
nieuw paboprogramma ontving het SLC een bij-
drage van het KWT.
Samen met de Universiteit van Amsterdam, facul- �
teit Ontwikkelingspsychologie, participeerde
NEMO en het SLC in TalentenKracht. NCWT ont-
ving hiervoor een bijdrage uit de landelijke Talen-
tenKracht gelden, en een bijdrage van de UvA.
Met het platform zijn afspraken gemaakt over �
verdere uitrol van de filmpjeswedstrijd Tube Your
Future (voortgezet onderwijs), het project Spot
Je Talent en het project Genderchecklist voor de
science centra.
NCWT jaarverslag 2009
62
Ook de steun aan NCWT ter professionalisering �
van het Techniek Toernooi was afkomstig van het
programma Verbreding Techniek Basisonderwijs.
In 2009 is het gesprek gestart over de rol van �
NCWT in de Wetenschapsknooppunten die in
het kader van het PBT Orionprogramma worden
opgestart.
Provincie Noord-HollandDe Provincie Noord-Holland heeft een financiële bij-
drage geleverd aan NEMO’s nieuwe museumrestau-
rant aan de kade dat in de zomer van 2010 wordt
geopend. Met het verplaatsen van de horeca naar de
voorheen onderverhuurde ruimte aan de westzijde
van het gebouw, ontstaat een betere doorstroom
voor bezoekers in de entreehal. Daarbij is het nieuwe
museumrestaurant in te zetten voor randprogram-
mering zoals lezingen en science cafés.
Gemeente AmsterdamNet als in voorgaande jaren werden er in 2009 met
de afdeling Stadspas van de Dienst Maatschappe-
lijke Ontwikkeling diverse marketingacties gerea-
liseerd. Stadspas financiert activiteiten gericht op
de Amsterdamse bevolking met een kleine beurs.
Hierdoor worden onder andere veel allochtonen in
de gelegenheid gesteld kennis te maken met NEMO.
NEMO heeft op uitnodiging van de Dienst Maatschap-
pelijke Ontwikkeling van de Gemeente Amsterdam
deelgenomen aan diverse expertbijeenkomsten op
het gebied van Brede Talent Ontwikkeling.
In 2009 kwamen circa 1.500 leerlingen naar NEMO
in het kader van en gefinancierd door een samen-
werkingsverband tussen het openbaar schoolbe-
stuur in Amsterdam Noord en het stadsdeel Noord.
In 2007 heeft NEMO de collectie van het voorma-
lige Museum EnergeticA overgenomen. De collectie
van circa 15.000 objecten, waaronder zeer grote en
zware machines, moest in zeer korte tijd worden
geregistreerd, ingepakt en verhuisd naar het depot
van NEMO. Gezien de cultuurhistorische waarde van
deze van oudsher Amsterdamse collectie heeft de
Gemeente Amsterdam, in aanvulling op de steun
van het Prins Bernard Cultuur Fonds, een belang-
rijke financiële bijdrage aan de verhuiskosten toe-
gezegd.
Europese partnersIn het kader van het EU 7de kaderprogramma Science
in Society, participeert NCWT vanaf 2009 in een
nieuw Europees gender project met de naam TWIST:
Towards Women In Science & Technology. Het
project heeft een looptijd van drie jaar. De overige
deelnemers zijn:
Experimentarium, Denemarken (coördinator) �
Fondazione IDIS-Città della Scienza, Italie �
Teknikens Hus, Zweden �
Hisa Eksperimentov, Slovenië �
Bloomfield Science Museum Jeruzalem, Israël �
King’s College London, Verenigd Koninkrijk �
Trinity College Dublin, Ierland �
ASDO, Italië �
The European Network for Science Centres & �
Museums, België
E-tica, Italië �
Daarnaast heeft NCWT ook in 2009 regelmatig con-
tact gehad met Europese en Amerikaanse science
centra voor kennis- en ervaringuitwisseling.
NCWT
63
Partners bij kennis- en onderzoeksinstellingen
Een groot aantal kennis- en onderzoeksinstellingen
draagt inhoudelijk en financieel bij aan het digitale
platform Kennislink. Financiële bijdragen komen van:
Landelijke Onderzoekschool Taalkunde �
Decanenoverleg Sociale Wetenschappen �
Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk �
Onderzoek (NWO)
Koninklijke Nederlandse Akademie van Weten- �
schappen (KNAW)
Vereniging van de Nederlandse Chemische Indus- �
trie (VNCI)
Taakgroep wiskunde �
Interdepartementaal Overleg Biotechnologie �
Andere partijen waarmee Kennislink samenwerkt
zijn onder andere:
Koninklijk Wiskundige Genootschap �
Nederlands Instituut voor Biologie �
Nederlandse Vereniging voor Ruimtevaart �
Nederlandse Geologische Vereniging �
Nederlandse Onderzoekschool voor de Astronomie �
Nederlands Instituut voor Toegepaste Geoweten- �
schappen
Technische Universiteit Delft �
Koninklijk Nederlands Meteorologisch Instituut �
European Space Agency (ESA) �
KNAW en NWOKNAW en NWO ondersteunden in 2009 (zowel
inhoudelijk als financieel) behalve Kennislink, ook
de Oktober Kennismaand en de daaruit voortgeko-
men activiteiten Kennis op Zondag en het Scientific
Festival, die beide plaatsvonden in NEMO.
Universiteit van AmsterdamMet de Universiteit van Amsterdam (UvA) heeft
NCWT een financiële en inhoudelijke samenwerking,
met name vanuit de faculteit der Natuurwetenschap-
pen, Wiskunde en Informatica (FNWI) en de faculteit
Ontwikkelingspsychologie. De UvA en NCWT werken
concreet samen op het gebied van:
de organisatie van evenementen; �
communicatie; �
kennisontwikkeling en -uitwisseling. �
Zo draagt de universiteit o.a. bij aan het succes van
de Wakker Worden Kinderlezingen. Deze lezingen
worden inmiddels tevens gebruikt in de vorm van een
masterclass voor leerkrachten die lid zijn van NEMO’s
Leerkrachtenclub. Met de programmagroep Ontwik-
kelingspsychologie van de UvA wordt samengewerkt
in het kader van het project TalentenKracht.
Partners in het bedrijfsleven en bij brancheorganisatiesEen keur aan bedrijven en brancheorganisaties
draagt inhoudelijk en/of financieel bij aan de activi-
teiten van NCWT:
DSM � heeft zich in 2009 als sponsor aan NEMO
verbonden. Het chemieconcern en NEMO onder-
zoeken hoe de samenwerking geleidelijk kan wor-
den uitgebouwd.
Shell � maakt als Jet-Net-bedrijf gebruik van NEMO
voor het aanbieden van een programma gericht
op het voortgezet onderwijs en is één van de
initiatiefnemers van de Shell Young Technical
Award.
Bureau TOP � heeft in 2009 weer diverse projecten
ondersteund. Zo leverde de uitvoeringsorganisa-
tie van de Stichting Promotie Metaaltechnieken
een financiële bijdrage aan de totstandkoming
van de zomertentoonstelling de Robot Show, en
heeft het educatieve excursies van schoolgroe-
pen aan NEMO ondersteund.
Met brancheverenigingen zoals � KIVI NIRIA
(Koninklijk Instituut Van Ingenieurs) en VNCI (Ver-
eniging van de Nederlandse Chemische Industrie)
wordt op verschillende vlakken samengewerkt.
Partners bij fondsenDe Mondriaan Stichting heeft in 2009 een belang-
rijke financiële bijdrage geleverd aan het realiseren
van de tentoonstelling over 100 jaar innovatie in het
NCWT jaarverslag 2009
64
huishouden, die in de zomer van 2010 plaatsvindt in
NEMO. Dit wordt de eerste tentoonstelling waarbij
de collectie van het voormalige Museum EnergeticA
wordt ingezet. De stichting geeft aan de ingeslagen
weg van NEMO aan te moedigen: wetenschappelijke
fenomenen worden niet alleen uitgelegd door inter-
actieve tentoonstellingen, ze worden tevens in een
historisch en maatschappelijk kader geplaatst.
Mediapartners
NCWT werkt samen met diverse media:
Via BNR Business Radio worden elke week vol- �
wassen luisteraars bereikt.
Een paar keer per maand participeert NEMO �
op vrijdagavond in het Wetenschapscafé van
Hoe?Zo!-radio van Teleac op Radio 5.
In NCRV’s Willem Wever is er elke aflevering een �
rol weggelegd voor Professor Amito van NEMO.
Deze samenwerking loopt sinds 2005. In 2009 is
gefilmd op locatie in scholen. De afleveringen wor-
den uitgezonden tussen januari en april 2010 op
woensdagmiddag en zijn ook te zien op internet.
In 2009 heeft NEMO een actieve bijdrage gele- �
verd aan het Willem Wever boek ‘De 15 leukste
experimenten’ in samenwerking met uitgeverij
De Kunst en de NCRV. In het boek worden de 15
leukste experimenten van Professor Amito in
Willem Wever behandeld. Het boek is gemaakt
in opdracht van de HEMA. Inmiddels zijn er twee
drukken verschenen met respectievelijk een
oplage van 7.500 en 5.000 exemplaren.
Samenwerking met de Volkskrant vindt plaats ten �
aanzien van de KennisCafés en de lezingenmid-
dag Kennis op Zondag.
Sinds het schooljaar 2007/2008 werkt NCWT �
samen met het SchoolTV-programma Nieuws uit
de Natuur, gericht op groep 5/6 van het primair
onderwijs.
Met het televisieprogramma Het Klokhuis wordt �
de Klokhuisvragendag georganiseerd in NEMO.
Het Parool besteedt maandelijks aandacht aan �
de Wakker Worden Kinderlezingen.
Oktober Kennismaand werkte in 2009 samen met �
Wetenschap in Beeld, Natuurwetenschap en tech-
niek, NRC, Sevendays weekblad voor jong Neder-
land (voorheen Kidsweek), Pauze, Zo Zit Dat.
Om het bereik van Kennislink verder te vergroten �
werd ook in 2009 weer samengewerkt met het
gratis dagblad Sp!ts, waarvoor Kennislink elke
week een pagina verzorgde.
De samenwerking met NPO, Teleac en VPRO in �
Wetenschap24, het nieuwe, populair wetenschap-
pelijk multimediaal platform.
Samenwerking met uitgeverij Nieuw Amsterdam �
in het boek Blijven mensen altijd bestaan? van
Bas van Lier. Het boek staat vol met vragen en
antwoorden over buitenaards en eeuwig leven en
het ontstaan van leven en dood. NEMO leverde
onder meer de vragen. Het is de bedoeling vaker
te participeren in dit soort projecten.
NetwerkenNCWT is lid van diverse brancheverenigingen, waar-
onder de VSC (Vereniging van samenwerkende cen-
tra en musea in wetenschap en techniek), de Neder-
landse Museumvereniging, ICOM (International
Council Of Museums) en ECSITE (European Network
of Science Centres and Museums). De Algemeen
Directeur van NCWT is tevens Board Member van
ECSITE. NCWT levert jaarlijks een actieve bijdrage
aan het internationale congres van deze Europese
branchevereniging.
Te koop bij de HEMA: het experimentenboek
NCWT
65
4.3 Financiën, personeel en organisatie
De bruto-opbrengsten in 2009 voor stichting NCWT
en stichting NEMO Horeca in totaal waren ruim € 9
miljoen. NCWT kent drie inkomstenbronnen: inkom-
sten uit eigen exploitatie, de structurele subsidies
vanuit het Ministerie van OCW en projectbijdragen.
Eigen exploitatieDe opbrengsten vanuit eigen exploitatie (entree-
gelden, winkelomzet, horeca, catering, zaalver-
huur, etc.) stegen met 5,7% ten opzichte van 2008.
Belangrijkste reden voor de stijging is de verhoging
van de entreeprijs.
Opbrengsten vanuit eigen exploitatie
Subsidies en projectbijdragenDe instandhoudingssubsidie voor 2009 vanuit het
Ministerie van OCW werd met 2% geïndexeerd tot
€ 3.368.000. De projectbijdragen vanuit fondsen
en het bedrijfsleven waren in 2009 beduidend lager
dan in 2008 toen extra veel fondsen werden gerea-
liseerd voor de nieuwe grote tentoonstelling Zoeken
naar leven. De fondsenwerving in 2009 heeft zich
vooral gericht op meerjarige partnerships en toe-
komstige projecten.
Samenstelling personeelsbestandIn 2009 is NCWT (stichting NEMO Horeca inbegre-
pen) gegroeid van 189 naar 191 medewerkers (106
fte). De verdeling mannen en vrouwen was net als
vorig jaar 47% / 53%. Van alle medewerkers had
67% een arbeidsovereenkomst voor bepaalde tijd.
Het aantal fulltime medewerkers was 24% en het
aantal in deeltijd 76%. Het ziekteverzuim was
1,87%, dit is exclusief zwangerschaps- en beval-
lingsverlof.
2008 2009
aantal medewerkers 189 191
aantal fte 100 106
mannelijke medewerkers 47% 47%
vrouwelijke medewerkers 53% 53%
medewerkers voor bepaalde tijd
68% 67%
medewerkers voor onbepaalde tijd
32% 33%
full time medewerkers 18% 24%
part time medewerkers 82% 76%
ziekteverzuim 3,06% 1,87%
VeiligheidsorganisatieHet Bedrijfsnoodplan is afgerond conform NTA 8112
en is goedgekeurd door de Amsterdamse Brand-
weer. De medewerkers van de afdelingen publieks-
begeleiding, publiekshoreca en facilitaire dienst zijn
dit jaar als bedrijfshulpverlener getraind. Aan diege-
nen die al BHV getraind waren, is een herhalingscur-
sus gegeven. Aan BHV coördinatoren is een intern
alarmnummer training gegeven.
2007 2008 2009
€ 4.500.000
4.000.000
3.500.000
3.000.000
2.500.000
2.000.000
1.500.000
1.000.000
500.000
0
4.218.000
3.989.0003.752.000
NCWT jaarverslag 2009
66
Resultaat uit 2009 NCWTx € 1.000
NEMO Horecax € 1.000
Opbrengsten uit eigen exploitatie 4.218 1.671
Kostprijs van de opbrengst 835
Subsidies 3.393
Projectbijdragen 963
Bruto-opbrengsten 8.574 836
Personeelskosten 3.863 544
Afschrijvingen 621 25
Gebouwkosten 287
Huisvestingskosten 638 178
Kantoorkosten 333 4
Algemene kosten 131 8
Exploitatiekosten 14
Marketing 537 25
Nieuwe en upgrade exhibits 224
Onderhoud exhibits 98
Programmering en tijdelijke tentoonstellingen 266
Science Learning Center 595
Externe producties 333
Digitale producties 290
Fonds ondersteuning Science Centra 474
Som der kosten 8.690 798
Netto-exploitatieresultaat -116 38
Financiële baten en lasten 103 -9
Belastingen resultaat uit gewone bedrijfsvoering -6
Bijzondere baten/lasten -246
Toevoeging/onttrekking bestemmingsreserves -205
Exploitatiesaldo -54 23
NCWT
67
4.4 Ondernemingsraad
De Ondernemingsraad (OR) had in 2009 door het
hele jaar heen een goede bezetting, met vijf tot zes
leden. De directie en de OR hebben in 2009 tien
maal overleg gevoerd. Daarbij zijn o.a. de volgende
onderwerpen besproken:
het plan van aanpak van de huidige Risico Inven- �
tarisatie en Evaluatie (RI&E) en de uitvoering van
de volgende RI&E;
het organogram en de (voorgenomen) aanpas- �
singen;
een update van de Arbeidsvoorwaarden Regeling �
(AVR);
de indexering van het salarisgebouw. �
Directie en OR hebben een convenant afgesloten
waardoor de OR instemmingsrecht heeft gekregen
op alle onderdelen van de AVR. Naast het overleg
met de directie heeft de OR in 2009 ook tweemaal
overleg gevoerd met de voorzitter van de Raad van
Toezicht. Verder heeft de OR gewerkt aan de eigen
professionaliteit door het volgen van een cursus.
4.5 Raad van Toezicht
De Raad van Toezicht heeft in 2009 vijf maal ver-
gaderd, waarbij vier keer in het kader van regulier
overleg en een keer voor een brainstorm over de
beleidskaders 2010 - 2020.
In het kader van de richtlijnen van Cultural Gover-
nance en conform het door de Raad van Toezicht
vastgestelde directiereglement en besturingscon-
venant, heeft de Raad van Toezicht ook in 2009
stilgestaan bij de evaluatie van haar eigen functio-
neren en gesprekken gevoerd met beide leden van
het bestuur over het functioneren en de behaalde
resultaten.
Onderwerpen van overleg in 2009 waren:
Binnen de NCWT organisatie is in 2008 gestart �
met het denkproces aangaande de ontwikkeling
van NCWT in de periode na 2010. De Raad van
Toezicht is nauw geïnformeerd over dat proces
en heeft aangegeven vooral mee te willen den-
ken over de positie van de organisatie in 2020. In
dat kader vond op 30 januari 2009 een tweede
brainstormbijeenkomst plaats gewijd aan dit
onderwerp, waarbij werd stilgestaan bij de vraag
hoe NCWT te positioneren als formele verta-
ler van wat wetenschap en technologie voor de
samenleving kan betekenen en hoe daarin een
rol te spelen. Hoe de beleidsmakers te overtuigen
van het belang om kinderen (zeer) jong te inspi-
reren voor wetenschap en technologie. NCWT
slaagt erin met weinig publieke middelen en met
veel creativiteit die boodschap over te brengen.
De samenleving zou bereid moeten zijn daarin te
investeren. Ter ondersteuning hiervan heeft de
heer Van Dijk via McKinsey in 2009 een onder-
zoek laten uitvoeren naar het bereik van NEMO
bij jongeren.
Personeelsuitje: samenwerkenHeidag van het NCWT Management Team
NCWT jaarverslag 2009
68
Overigens is in de loop van 2009 gekozen om in �
de gedachtevorming weliswaar 2020 als horizon
mee te nemen, maar in het beleidsplan te focus-
sen op de periode tot 2015. De periode 2011 – 2015
wordt mede gebruikt om een aantal groeivoor-
waarden helder te krijgen voor de tweede fase
2015 - 2020.
Met het Platform Bèta Techniek wordt op een �
prettige manier in vele projecten - met name door
het Science Learning Center – samengewerkt. Er
werd vastgesteld dat het Masterplan van het Plat-
form Bèta Techniek Ruimte voor Talent, Ruimte
voor Wetenschap en Techniek interessante raak-
vlakken biedt met de activiteiten en programma’s
van NCWT.
Terugkoppeling van de gesprekken met het Mini- �
sterie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap,
directie Onderzoek en Wetenschapsbeleid. Naast
het reguliere Ambtelijk Overleg hebben de heer
Buchel en mevrouw Roobeek medio 2009 een
gesprek gehad bij het Ministerie ter toelichting op
de hoofdlijnen van NCWT’s strategisch plan.
Het meerjaren project NEMO GROEN. Het doel �
van dit project is om – binnen de technische en
financiële mogelijkheden - NEMO ‘groener’ te
maken en daarmee een showcase te worden voor
de bezoekers waarin het efficiënt en effectief
omgaan met onze natuurlijke hulpbronnen cen-
traal staat. Daarbij is de duurzame beheersing
van energie-, afval- en waterstromen in NEMO de
kern van het project. De Raad van Toezicht vindt
het een uiterst belangrijk project dat laat zien
waar NEMO allemaal voor staat. Tevens is het een
uniek demonstratie project voor veel bedrijven.
Dit grootschalige project kan echter alleen gerea-
liseerd worden in samenwerking met prominente
partners.
Daarnaast werd in elke vergadering stil gestaan �
bij de ontwikkeling van de bezoekcijfers, de ont-
wikkelingen van de diverse programma’s en de
financiële gang van zaken.
De samenstelling van de Raad van Toezicht bleef
in 2009 ongewijzigd en bestond uit de volgende
leden:
Mevrouw prof. dr. J.M. (Annemieke) Roobeek, �
voorzitter
De heer T.R. (Tiemen) Bosma �
De heer drs. M.A. (Menno) van Dijk �
De heer prof. dr. R. H. (Robbert) Dijkgraaf �
De heer drs. A.V. (Victor) Schippers �
Mevrouw prof. dr. L.E.M. (Louise) Vet �
De heer drs. J.J.C.M. (Hans) Corstjens, �
waarnemer
NCWT
69
NCWT jaarverslag 2009
70
CollectiemobiliteitIn 2008/2009 hebben zich onderstaande bewegingen in de collectie voorgedaan.
Uitgaande schenkingen:
BIJLAGE
Titel Reg. nummer Naam Ingangsdatum
Paneel, Motoren (3x), Centrale as met steunen, Stuurtafel, Lessenaar, Steekwagen, Ladders, Ronde gashouder, Handkar, IJzerkar met vat, Tekstborden met paaltjes, Installatiemateriaal op borden, Stellingen, 8 zwarte vitrines, 2 archiefkasten, Ladekast Gispen, Boeken diversen
/0869/10417 / 08774/ 09915/ 15 niet geregistreerde objecten
Stichting Stoomtrein Goes-Borselle
1-05-09
Spoorwegbel, NS schakelpaneel gelijkspanning
08676/ 02500 Spoorwegmuseum Utrecht
1-05-09
Tosello, stationaire motor (032) 14544 Van Osch Machinehandel
1-05-09
Bernard, stationaire motor 08037 1-05-09
8-cilinder Kromhout 08784 1-05-09
niet-geregistreerde inboedel Niet geregistreerd 1-05-09
Koelkast 09610 Tractortron Museum 16-08-09
Koelkast 09496 16-08-09
Fornuis 08365 16-08-09
Fornuis 05558 16-08-09
Fornuis 10770 16-08-09
Fornuis 14265 16-08-09
Fornuis 12477 16-08-09
Fornuis 09800 16-08-09
Fornuis 07176 16-08-09
Diverse niet reg. Objecten Niet geregistreerd 16-08-09
Boekendozen, diverse, zijnde dubbel niet geregistreerd Smit Slikkerveer 5-02-09
Glasnegatieven collectie niet geregistreerd Smit Slikkerveer 9-10-08
Boekenserie “de Ingenieur” niet geregistreerd Smit Slikkerveer 9-10-08
Elektrisch Klokwerk niet geregistreerd Spoorwegmuseum Utrecht
17-10-08
Kast met gasontladingslampen 09247 Science center NEMO
14-10-08
Werkspoormotor no 769 type TM356 - incompleet
niet geregistreerd Roger Dassen (St. Industrie museum i.o.)
4-03-10
NCWT
71
Inkomende schenkingen:
Uitgaande bruiklenen:
Titel Gekregen Reg.nummer
Schenker Datum
Replica Jan van der Heijden lantaarn 19009 Dienst Infrastructuur Verkeer en Vervoer Gemeente Amsterdam
22-10-08
Philips GM 4581 elektronenschakelaar 15787 Arno van Heerden 13-10-09
Philips GM 2891 Electric Switch 15786 Arno van Heerden 13-10-09
Philips GM 3156 Elektronenstraal Oscillograaf 15788 Arno van Heerden 13-10-09
Doos met 7 letterbollen voor IBM schrijfmachine
11639 Rob van Hattum 9-11-09
Pharox LED Lamp WP3L2P2 01052 Bart Mackor 16-11-09
Titel Bruikleennemer Duur Datum
Stone Dynamo –02394 Stichting Stoomtrein Goes- Borselle
Tot 1 april 2014, zonder tegenbericht verlengd met 5 jaar
1-05-2009
Sanders gas/petroleum motor – 01647
Stichting Machine Museum Zwolle
Tot 1 april 2014, zonder tegenbericht verlengd met 5 jaar
1-05-2009
Stoommachine Generatorset – 08038
Stichting Machine Museum Zwolle
Tot 1 april 2014, zonder tegenbericht verlengd met 5 jaar
1-05-2009
NCWT jaarverslag 2009
72
Inkomende bruiklenen:
Voor de tentoonstelling Zoeken naar leven van Naturalis:
Titel Reg.nummer Aantal Duur Datum
Hout (recent verweerd) Geen 1 Tot 30 september 2010 12 april 2009
Uilenballen Geen 5 ibidem ibidem
Chaldedoon RGM 411685 1 Ibidem Ibidem
Slak Turbo (recent) 4d 1 Ibidem Ibidem
Wulfeniet RGM 162675 1 Ibidem Ibidem
Vlindercocoon Geen 1 Ibidem Ibidem
Asbest RGM 12959 1 ibidem Ibidem
Ijzerbloesem RGM 163654 1 Ibidem Ibidem
Travertijn RGM 122638 1 Ibidem Ibidem
Zeeboontjes (recent) Geen 30 Ibidem Ibidem
Gedegen koper RGM 416461 1 Ibidem Ibidem
Calcietbol RGM 25069 1 Ibidem Ibidem
Versteend hout Geen 2 Ibidem Ibidem
Kokerworm THDB 5740+5741 2 Ibidem Ibidem
Okeniet 106 1 ibidem Ibidem
Glasspons (Euplectella aspergillum)
Geen 2 Ibidem Ibidem
Zanddollar (recent) geen 2 ibidem Ibidem
Zebrasteen RGM 326025 1 Ibidem Ibidem
Hersenkoraal Geen 1 Ibidem Ibidem
Pyriet RGM 164722 1 Ibidem ibidem
Haaienei (Herdontus sp.) RNHM 4247 1 Ibidem Ibidem
Fulguriet RGM 503104 1 Ibidem Ibidem
Verweerde kalk/zandsteen RGM 87783 1 Ibidem Ibidem
Spons Geen 1 Ibidem Ibidem
Aragoniet RGM 162726 1 Ibidem Ibidem
Zwavel (los poeder uit doosje)
Geen 1 Ibidem Ibidem
Meteoriet RGM 41900 1 ibidem ibidem
SELECTIE UIT DE NEMO ERFGOEDCOLLECTIE
# 17093
# 14121
# 14226
# 14076
# 14562
# 17121
# 14188
# 14550
# 14560
# 14548
# 90384
# 90399