1‐12‐2017

1

Oestrogenen, androgenen en het bot:focus op transgenders

Martin den Heijer

IWO, 15‐11‐2017

Anatomylibrary.us

1‐12‐2017

2

Age and sex

Men and women, so different, so similar

1‐12‐2017

3

Hormones

Autosomes

Sex chromosomes

6

Testosteron en oestradiol

1‐12‐2017

4

Pediatrics in Review 2007

Estrogens and bone

Trends Endocrinol Metab , 23(11), Sundeep Khosla, et al., Estrogen and the skeleton, 576-581, 2012

1‐12‐2017

5

Study design 

• Gosereline 3,6 mg sc elke 4 weken (Zoladex)

• Testosterongel 1% (0‐1,25‐2,5‐5‐10 g) (Androgel)

• Randomisatie Anastrozole 1mg daily(Arimidex) vs Placebo

• Dexa, CT en botmarkers

16 weken

1‐12‐2017

6

Finkelstein, JCI, 2016

PlaceboAnastrozole

Effect op botdichtheid

PlaceboAnastrozole

1‐12‐2017

7

Botmarkers

PlaceboAnastrozole

1‐12‐2017

8

Conclusie

• Grenswaarde hypogonadisme verschillend per symptoom

• Remming botafbraak effect van oestrogeen

• Dit wordt bij relatief lage dosering/spiegels bereikt

Genderdysforie

16

1‐12‐2017

9

Beeldvorming

17

'Het wordt tijd transseksuelen te behandelen als gewone patiënten'

• 'Hoera, het is een meisje!" schreef Cisca (58) half augustus op haar Facebookpagina, een paar uur na haar geslachtsaanpassende operatie in het Amsterdamse VUmc. Met een foto van zichzelf in het ziekenhuisbed, zichtbaar aangedaan na de zware fysieke ingreep, maar met een brede lach. Cisca's overgangstraject van man naar vrouw was langdurig en ingrijpend. In december 2008 klopte zij aan bij het genderteam van het VUmc, na decennialang worstelen met haar identiteit.  Bron: Trouw, 28‐9‐2012

18

1‐12‐2017

10

Gender

identity

Genetic

Prenatalhormones

Society

Peers

Parents

Psychological

Causes

Organizational‐activational hypothesis

20

1‐12‐2017

11

21

1‐12‐2017

12

Genderteams (VUMC, UMCG)

23

24

1‐12‐2017

13

Diagnostic phase

Hormonal phase

Surgery

Transitie‐traject

Reference values

26

Male Female

Testosterone 8‐25 <2.5 umol/l

Estrogen <130 130‐500 pmol/l

1‐12‐2017

14

27

Hormonale behandeling

• Man naar vrouw

– Anti‐androgenen

– Oestradiol

• Vrouw naar man

– Testosteron

– (Progestageen) 

28

1‐12‐2017

15

Dosage forms Testosterone

29

Dosage forms Estrogen

30

1‐12‐2017

16

Masculinizing effects (F>M)

31

Feminizing effects (M>F)

32

1‐12‐2017

17

33

Treatment protocol

Male‐to‐female (MtF)

Cyproterone acetate (50‐100 mg/day)  Anti‐androgen

Estradiol

‐ Oral estradiol valerate (2‐4 mg/day)

‐ Estradiol patch (100 µg twice a week) Age >40, thrombosis, (cardio)vascular disease

Female‐to‐male (FtM)

Testosterone gel (50 mg/day)  Psychological reasons

Testosterone esters i.m. (250 mg/2 weeks)

Testosterone undecanoate i.m. (1000 mg/12 weeks)

1‐12‐2017

18

Characteristics

MtF (n=144) FtM (n=162)

Age, yr (median, range) 28 (19-69) 24 (18-63)

Ethnicity (% Caucasian) 96 93

Body mass index (kg/m2) 23 (17 – 40) 24 (16 – 42)

Smoking (% yes) 25 30

Alcohol >7 units/week (%) 9 6

Vitamin D use (% yes) 44 23

Follow-up: 12 months (range 10-14 months)

Change in BMD

Wiepjes et al, JBMR, 2017

1‐12‐2017

19

Adolescents ‐ puberty suppresion

• GnRH analogues(Gonadotropine Releasing Hormone)

– Better results (passability)

– Better psychologicaldevelopment

Lumbar Spine (adolescents)

Vlot et al, Bone, 2017

1‐12‐2017

20

Hip (adolescents)

Vlot et al, Bone, 2017

Acknowledgements

VU medical center, the Netherlands

Dept. of Internal Medicine 

Chantal Wiepjes

Mariska Vlot

Renate T. de Jongh, MD PhD

Paul Lips, MD PhD

Dept. of Clinical Chemistry

Annemieke C. Heijboer, PhD

Ghent University Hospital, Belgium

– Guy T’Sjoen, MD PhD

University of Florence, Italy

– Alessandra Fisher, MD PhD

Oslo University Hospital, Norway

– Thomas Schreiner, MD

1‐12‐2017

21

Bedankt!