Introductie Risicobeheer

MER - EKA

Witek ten Hove

Introductie Risicobeheer

Risico en kwaliteit Risicoanalyse Risicorapportage Risico en bestuur Zwarte zwanen Risico en gedrag Risico en maatregelen

Stelling

Image: New York Times, March 16, 2011 Image: Trouw, March 16, 2011

“ Door de ramp in Japan, moet Nederland opnieuw naar de risico’s van

kernenergie kijken. “

Risico en kwaliteit

Verbetering voorspelbaarheid voor stakeholders: Vermogenverschaffers (cash flows) Klanten (product) Leveranciers (afzet en betalingen) Personeel (loopbaan en loon)

Alea Iacta Est

Kans op verlies in een maand

Prijs- {combinaties}

2 - {(1,1)} 3 - {(1,2), (2,1)} 4 - {(1,3), (2,2), (3,1)} 5 - {(1,4), (2,3), (3,2), (4,1)} 6 - {(1,5), (2,4), (3,3), (4,2), (5,1)} 7 - {(1,6), (2,5), (3,4), (4,3), (5,2),

(6,1)} 8 - {(2,6), (3,5), (4,4), (5,3), (6,2)} 9 - {(3,6), (4,5), (5,4), (6,3)} 10 - {(4,6), (5,5), (6,4)} 11 - {(5,6), (6,5)} 12 - {(6,6)}

Totaal: 36 combinaties

Source: http://www.futureaccountant.com/theory-of-expectation-random-variable/problems-solutions/throwing-rolling-dice.php

Kans op faillissement binnen twee maanden

Resultaat- {combinaties}

-/- 200 {(1,1)}

-/- 100 {(1,2), (2,1)}

0 {(1,3), (2,2), (3,1)}

100 {(1,4), (2,3), (3,2), (4,1)}

200 {(1,5), (2,4), (3,3), (4,2), (5,1)}

300 {(1,6), (2,5), (3,4), (4,3), (5,2), (6,1)}

400 {(2,6), (3,5), (4,4), (5,3), (6,2)}

500 {(3,6), (4,5), (5,4), (6,3)}

600 {(4,6), (5,5), (6,4)}

700 {(5,6), (6,5)}

800 {(6,6)}

Totaal: 36 combinaties

Maand 1   Maand 2 Totaal

Resultaat Kans en Resultaat Kans Resultaat Kans

-200 1/36   failliet 36/36 -200 1/36

of            

-100 1/18   -200 1/36 -300 1/648

  -100 1/18 -200 1/324

of            

0 1/12   -200 1/36 -200 1/432

Totaal   3,5%

Kans op faillissement binnen twee maanden bij rentesprong

Resultaat- {combinaties}

-/- 600 {(1,1)}

-/- 500 {(1,2), (2,1)}

-/- 400 {(1,3), (2,2), (3,1)}

-/- 300 {(1,4), (2,3), (3,2), (4,1)}

-/- 200 {(1,5), (2,4), (3,3), (4,2), (5,1)}

-/- 100 {(1,6), (2,5), (3,4), (4,3), (5,2), (6,1)}

0 {(2,6), (3,5), (4,4), (5,3), (6,2)}

100 {(3,6), (4,5), (5,4), (6,3)}

200 {(4,6), (5,5), (6,4)}

300 {(5,6), (6,5)}

400 {(6,6)}

Totaal: 36 combinaties

Maand 1   Maand 2 TotaalResultaat Kans en Resultaat Kans Resultaat Kans

-600 1/36   1 -600 1/36 of            

-500 1/18   1 -500 1/18 of            

-400 1/12   1 -400 1/12 of            

-300 1/9   1 -300 1/12 of            

-200 5/36   1 -200 1/12 Totaal 41,7%      

of            -100 1/6   -600 1/36 -700 1/216

  -500 1/18 -600 1/108   -400 1/12 -500 1/72   -300 1/9 -400 1/54   -200 5/36 -300 5/216   -100 1/6 -200 1/36 of            

0 5/36   -600 1/36 -600 5/1296   -500 1/18 -500 5/648   -400 1/12 -400 5/432   -300 1/9 -300 5/324   -200 5/36 -200 25/1296of            

100 5/36   -600 1/36 -500 5/1296   -500 1/18 -400 5/648   -400 1/12 -300 5/432   -300 1/9 -200 5/324 of            

200 5/36   -600 1/36 -400 5/1296   -500 1/18 -300 5/648   -400 1/12 -200 5/432 of            

300 5/36   -600 1/36 -300 5/1296   -500 1/18 -200 5/648 of            

400 5/36   -600 1/36 -200 5/1296Totaal       56,6%

Alea Iacta Est?

Normale verdeling

Normale verdeling

Project risico

Eenvoudig scenario Uitgebreid scenario Monte Carlo simulatie

Eenvoudige scenarioanalyse

Voorbeeld: 5 variabelen / 3 scenario’s

Risicoanalyse ScenarioPrijs per eenheid Negatief Verwacht Positief

Verkoopprijs 8,00 10,00 12,00

Grondstofkosten 8,00 6,00 4,00

Energiekosten 2,00 1,50 1,00

Arbeidskosten 3,00 2,00 1,00

Resultaat (5,00) 0,50 6,00

Aantal eenheden 1.000 2.000 3.000

Totaal resultaat (5.000) 1.000 18.000

Uitgebreide scenarioanalyse

Voorbeeld: 5 variabelen / 3 scenario’s = 35 = 243 mogelijke uitkomsten

Monte Carlo Simulatie

Risicorapportage

Uit “Zo maak je een risicoanalyse” van M. Gerritsma en R. Grit, 2009

Risico

Risico = Kans x Gevolg

Risicorapportage

Kansklassen Gevolgsklassen Risicoscoretabel Risicomatrix

Voorbeeld KHF

Kansklassen

Kansklassen

Score Kans in % Omschrijving Toelichting

1 10% minder dan 1 x per 3 jaar Zeer zelden

2 30% tussen 1 - 2 x per 3 jaar Zelden

3 50% tussen 2 - 3 x per 3 jaar Mogelijk

4 70% tussen 3 - 4 x per 3 jaar Vaak

5 90% meer dan 4 x per 3 jaar Zeer vaak

Voorbeeld KHF

Gevolgsklassen

Gevolgsklassen Score Effect Schade Toelichting

1 minder dan 100.000 EUR < 1% van eigen vermogen Zeer laag2 tussen 100.000 - 400.000 EUR < 4% van eigen vermogen Laag3 tussen 400.000 - 800.000 EUR < 8% van eigen vermogen Serieus4 tussen 800.000 - 1.500.000 EUR < 15% van eigen

vermogenHoog

5 meer dan 1.500.000 EUR > 15% van eigen vermogen

Zeer hoog

Voorbeeld KHF

Risicoscoretabel

Gebeurtenis Effect Kans Gevolg Risico

Extern

Koopkrachtdaling Minder vraag, lagere verkoopprijzen, daling kwaliteit debiteuren

1 5 5

Inflatie Stijging grondstofkosten, loonkosten, energie, transportkosten, financieringskosten

1 4 4

Tekort grondstoffen Stijging grondstofkosten 2 3 6

Krapte arbeidsmarkt Stijging loonkosten 1 1 1

Logistieke problemen Onderbreking aanvoer, onderbreking uitvoer 1 5 5

Voorbeeld KHF Risicomatrix

hoog

risic

o

laag

risic

o

Risico

Als de kans dat een gebeurtenis plaatsvindt 100% is, is er dan nog sprake van risico?

Framework Risk Management

Source: Twan Kilkens, Deloitte

Strategische Visie

Strategische Doelstellingen

Bus. Strat. Incl. Risico Strat. en Appetite

Uitvoering Bus. Processen

Geintegreerd Risico en Control Framework Incl. Risico Bepaling

en Kwantificering

Business Performance Management

Risk Adjusted Return

Business MI

Prestatie en Beloning Management

Functies, Verantwoordelijkheden en Verantwoording

Risico MI

Code of conduct

VALUES

Respect

We treat others as we would like to be treated ourselves. We do not tolerate abusive or disrespectful treatment. Ruthlessness, callousness and arrogance don't belong here.

Integrity

We work with customers and prospects openly, honestly, and sincerely. When we say we will do something, we will do it; when we say we cannot or will not do something, then we won't do it.

Communication

We have an obligation to communicate. Here, we take the time to talk with one another and to listen. We believe that information is meant to move and that information moves people.

Excellence

We are satisfied with nothing less than the very best in everything we do. We will continue to raise the bar for everyone. The great fun here will be for all of us to discover just how good we can really be.

Risico en bestuur

Corporate Governance

De Nederlandse Corporate Governance Code (Tabaksblat)

Public Governance

Nederlandse Code voor Goed Openbaar Bestuur

Besluit Begroting en Verantwoording Provincies en Gemeenten (BBV)

Known Knowns, Known Unknowns, Unknow Unknowns

Aandelen hebben een hoger risico dan een bankdeposito

Tsunami’s komen voor, maar we weten niet wanneer en waar

Een terrorist kan een verkeersvliegtuig overnemen en daarmee een wolkenkrabber invliegen

Rumsfeld = Einstein

Known Knowns, Known Unknowns, Unknown Unknowns

="Not everything that counts can be counted, and

not everything that can be counted counts." (Sign hanging in Einstein's office at Princeton)

0%

5%

10%

15%

20%

25%

30%

35%

40%

Wek

elijk

se g

roei

Week

Groeiontwikkeling van een kerstkalkoen

Kijk uit voor Black Swan Events

Risico en gedrag

Als je de risico’s hebt bepaald, welke beslissingen neem je?

Onderzoek Tversky / Kahneman (1979) Eigen enquête

Enquete studenten E-cluster periode 1 - 2010/11

Situatie 1:

100% zekerheid 3.000 EUR winst

vs

Gokken met 80% kans op 4.000 en 20% kans 0 winst

Situatie 2:

100% zekerheid 3.000 EUR verlies

vs

Gokken met 80% kans op 4.000 en 20% kans 0 verlies

Resultaten P1 2010/11

Resultaten P3 2010/11

Risico en maatregelen

Recht:

Contracten

SLAs

Etc.

Economie:

Financiele instrumenten (derivaten, verzekeringen)

Controletechnische instrumenten

Etc.

Management:

Kwalteitsbewaking en verbetering

HRM instrumenten: competenties, ervaring, motivatie

Etc.